Urzędowa zmiana nazwiska i imienia
We wczesnych latach powojennych władze Polski Ludowej „ujednolicały” społeczeństwo w imię „równości”. Działania te obejmowały również polonizację imion i nazwisk.
Podstawę prawną, na mocy której dokonywano zmian imion i nazwisk, stanowił dekret z 10 XI 1945 r. o zmianie i ustaleniu imion i nazwisk (http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19450560310). Polonizacja następowała powoli, dopiero w drugiej połowie 1947 r. nastąpiła intensyfikacja działań – pojawił się okólnik nr 21/47 Ministerstwa Ziem Odzyskanych pozwalający samym matkom na występowanie o zmianę nazwiska swojego i dzieci. Ale szersze zmiany nastąpiły dopiero po kolejnych (1947-1949) okólnikach wojewodów o zniesieniu opłat i konieczności publicznego ogłoszenia zmiany nazwiska.
Najczęściej zmian imion i nazwisk dokonywał po prostu urzędnik Stanu Cywilnego. Niekiedy wedle swojego widzimisię. Był nakaz aby spolszczać imiona i nazwiska. Na pytanie „dlaczego?” rodzina dostawała odpowiedź: „decyzja urzędowa”. Jakkolwiek zmiany imion i nazwisk następować powinny na podstawie orzeczeń wojewody zmiany imion i nazwisk, to z obserwacji wynika, że dokonywano takich zmian bez orzeczeń. Nie dokumentowano decyzji poprzestając na zamieszczeniu wzmianek marginesowych które były później podstawą do ostatecznej zmiany. Na Śląsku dotyczyło to kilkusettysięcznej społeczności, jednak polonizacja objęła znacznie mniejszą ilość. Przykładowo w województwie opolskim po okólniku wojewody we wrześniu 1947 r. do końca roku złożono zaledwie 70 wniosków.
Poniżej ciekawe przykłady „dwupoziomowego” zmieniania tożsamości, dotyczy zmiany imion rodziców po zmianie imienia i nazwiska – całkowite zatarcie przeszłości… Ten sposób tworzenia nowej tożsamości był stosowany do wtopienia w polską społeczność osób pochodzenia żydowskiego.
Polonizacja
Polonizacja następowała w przypadku zapisu nazwiska obcojęzycznego w brzmieniu fonetycznym lub przez zastapienie liter nieobecnych w polskim alfabecie polskimi znakami.
Przykłady:
Schmidt – Szmit, Szmid
Grüner – Griner.
Urzędowa praktyka
Poniżej przykład okólnika ukazującego rolę wzmianek marginesowych jako podstawy do zmian. Do dokonania samej zmiany nie wymagano orzeczenia a poprzestawano na wzmiance marginesowej która mogła być dość swobodnie tworzona.
PISMO OKÓLNE WOJEWODY ŚLĄSKO-DĄBROWSKIEGO
z dnia 22 kwietnia 1949 r. Nr AP. III/46 b-1/49
w sprawie usprawnienia toku postępowania zmiany imion i nazwisk.
Ob. Ob. Starostowie Powiatowi (wszyscy),
Prezydenci Miast Wydz. (wszyscy) i
Urzędnicy Stanu Cywilnego (wszyscy).
Stwierdziłem, że postępowanie wyjaśniające, które przeprowadzają podległe mi organa, a to władze administracji ogólnej I instancji, a z ich polecenia zarządy gminne i urzędy stanu cywilnego w sprawach zmiany imion i nazwisk, jest niedokładne; w szczególności brak jest koniecznych dowodów i dokumentów, nazwiska i imiona nie odpowiadają pisowni i wymogom języka polskiego. Dalej stwierdziłem, że urzędy stanu cywilnego, które otrzymują odpisy orzeczeń zmiany imion i nazwisk celem dokonania wpisu wzmianek marginesowych, wpisu tychże wzmianek nie dokonują, względnie z bardzo dużym opóźnieniem.
W związku z tym, zgodnie z wytycznymi i zasadami ogólnej akcji oszczędnościowej zarządzam, co następuje:
1. Sprawy w przedmiocie zmiany imion i nazwisk, tak pod względem merytorycznym jak i formalnym winny być tak załatwiane, by nie dopuścić do ich zwrotów celem uzupełnienia tychże braków, co w sumie daje poważną stratę czasu, niepotrzebne przeciążenie w pracy oraz zwiększenie wydatków związanych z wysyłką.
2. Zaległe wpisy wzmianek marginesowych w aktach stanu cywilnego, urzędy stanu cywilnego winny dokonać w terminie do 15. 6. 1949 r. bez osobnych ponagleń, zaś bieżące najdalej w ciągu 3 dni od dnia otrzymania odpisu orzeczenia. Tak uproszczone postępowanie w sumie da również poważne oszczędności w czasie, pracy i kosztach związanych z wysyłką ponagleń.
3. Ob. Ob. Starostom Powiatowym, Prezydentom Miast i Urzędnikom Stanu Cywilnego zwracam szczególną uwagę na to, by przy zwrocie akt Urzędowi Wojewódzkiemu podawano zawsze i jak najdokładniej nr. akt tut. Urzędu, gdyż niedopełnienie tego obowiązku powoduje niepotrzebną stratę czasu przy odszukiwaniu akt, a niejednokrotnie nawet dalszą korespondencję, związaną z tym brakiem.
Za wykonanie niniejszego zarządzenia czynię osobiście odpowiedzialnymi urzędników stanu cywilnego, zaś Ob. Ob. Starostom i Prezydentom polecam dopilnowanie przeprowadzenia szybkiego i dokładnego postępowania w sprawach zmiany imion i nazwisk.
Wojewoda: w/z Rombalski Wicewojewoda.
Okólnik w oryginale znajdziesz pod adresem: https://sbc.org.pl/Content/191084/iv4408-1949-09-0001.pdf
Pochodzenie nazwisk
Więcej o tworzeniu się systemu nazwisk znajdziesz w artykule Pochodzenie nazwisk.
Zmiana nazwisk i tożsamości
Czytaj dalej. Więcej na temat problematyki braku dokumentów genealogicznych i zmiany tożsamości znajdziesz na stronie Problem braku dokumentów genealogicznych.
