W obronie nazw i przydomków rodowych.
Nestor historyków Rusi, zasłużony wydawca „Źródeł Dziejowych“ i honorowy członek Towarzystwa heraldycznego, Czcigodny Aleksander Jabłonowski, podczas zeszłorocznego wczasu swojego spędzonego nad Pont-Euxinem, nie zapomniał o naszym „Miesięczniku Heraldycznym“ i nadesłał do Redakcyi kilka bardzo cennych uwag „W sprawie nazw herbowych i nazwisk“, umieszczonych w ostatnim zeszycie z ubiegłego roku. A że Szanowny Autor wyzwał niejako członków Towarzystwa Heraldycznego do zabrania głosu w tej sprawie, przeto i ja, jako jeden z nich, biorę pióro do ręki, dla wypowiedzenia paru słów w tej materyi.
Otóż podzielając zupełnie opinię Czcigodnego Autora co do chaosu i samowoli, jakie zapanowały w pojęciach naszej braci herbowej w omówionych przezeń sprawach, jak i co do jego, w przeważnej części zupełnie słusznych zarzutów w kwestyi wykroczeń niezgodnych z duchem i prawidłami naszego języka, jestem w pewnych kwestyach nieco odmiennego zdania i tak:
- Dziwnem mi się wydaje, że Szanowny Autor, taki znakomity znawca naszych źródeł XVI. w., ignorując, czy też zapominając o setkach nazw, niesłusznie nazywanych przydomkami, które właściwie w przeważnej liczbie są pierwotnenii nazwami rodów, od których się roi w wiekach XVI. і XVII., zwłaszcza na Wołyniu, twierdzi, że: „obecnie przebywamy właśnie fazę pewnego rodzaju dekadentyzmu, wyrażającego się w manii przyplątywania w podpisach, wszelakich, a najczęściej bez najmniejszej potrzeby, nazw herbu do nazwiska rodzinnego“.
- Uważam za rzecz niesłuszną, iż Autor, jeżeli nie wcale, to w każdym razie za mało rozgranicza miano pierwotne rodowe od herbu, który bardzo często odeń je bierze, i wobec tego zespolenia, zarzut de facto niesłuszny w pozornie słuszny zamienia. Bo o ile zarzut stawienia przed dzisiaj używanem nazwiskiem miana herbu o charakterze wyłącznie topograficznym (jak: Biała, Bogorya, Borowa, Dąbrowa, Dembno, Drzewica, Janina, Mozgawa, Niesobia, Odrowąż, Ołobok, Pilawa, Przosna, Srzeniawa, Strzegomia, Syrokomla, Tarnawa, Wełdawa, Wierzbowa i t. d.) i to w razie, jeśli takowe nie są zarazem patronimikami, a także nazw herbów, należących do t. zw. we francuskiej heraldyce „armes pariantes“, również z zastrzeżeniem co do ich patronimizmu (jak: Bełty, Bróg, Chomąto, Cietrzew, Ciotek, Dąb, Grabie, Gryf, Hełm, Hippocentaurus, Jastrzębiec, Korab, Kot, Kroje, Krzyż, Lewart, Lis, Łabędź, Łodzią, Łuk» Oksza, Orla, Osmorog, Paprzyca, Piatyrog, Półkoza, Przestrzał, Roch, Ryś, Rogala) Salamandra, Samson, Ślepowron, Sówka, Starykoń, Strzemię, Świnka, Tępa Podkowa, Topor, Trąby, Trzy Radła, Wąż, Wilczekosy, Zęby, Złotogoleńczyk i t. p.) bez poprzedzenia go słowem „herbu“, lub, jak chce Szanowny Autor, przez skrócenie, jedną literą „h“, jest zupełnie słuszny; o tyle gdy mamy do czynienia z mianami patronimicznemi (jak: Bolesta, Broda, Bylina, Cholewa, Ciołek, Ćwiek, Czelepała, Drogosław, Drag, Dunin, Grot, Gierałt, Herburt, Jelita, Korcza, Kołomasz, Luba, Łabędź Mądrostka, Momot, Nieczuja, Ogon, Ostoj, Pomian, Pobóg, Powała, Roman, Sas, Świnka, Trąba, Wężyk, Zaremba, Zerwikaptur etc.) uzasadnić się on nie da. Są to bowiem nie nazwy herbów, ale protoplastów danych rodów, które przybierają z biegiem czasu drugie nazwiska, często liczne, od dóbr posiadanych, jak: Dunin Borkowski, D. Brzeziński, D. Karwicki, D. Skrzynecki, D. Smogorzewski, D. Sulgostowski i t. d. Dbają oni o to pierwotne miano rodowe, świadczące o wspólnem ich pochodzeniu od jednego przodka. Więc niewłaściwem i niezrozumiałem by się okazało, gdybyśmy np. mówiąc o notorycznie znanych: Piotrze Herburcie Fulsztyńskim v. Odnowskim podkomorzym lwowskim 1511 r., potomku Herborda, Piotrze Kierdeju Mylskim marszałku hospodarskim 1555 r., potomku Kierdeja i Piotrze Siemaszku Dobratyńskim staroście krzemienieckim, wnuku Siemaszka Michajtowicza, opuszczali pierwotne ich nazwiska Herburt, Kierdej i Siemaszko, pod któremi znani są w historyi i pisali ich: Piotr Fulsztyński v. Odnowski herbu Herburt, Piotr Mylski herbu Kierdeja i Piotr Dobratyński herbu Siemaszko, gdyż i tego ostatniego herb jest własnym. Tego rodzaju przykładów moglibyśmy jeszcze nieskończoną ilość przytoczyć.
- Nie mamy również prawa nazwać przyplątywaniem w podpisach tej całej plejady podwójnych, często potrójnych nazwisk, którą tu przytoczyć zamierzam z aktów grodzkich i ziemskich wołyńskich, a w części i podolskich XVI. і XVII. w. Nie kusząc się bynajmniej o przyznanie temu doraźnemu spisowi charakteru wyczerpującego, stawię na jego czele XX. Sanguszków, którzy po przodku X. Sang uszku Fedkowiczu Olgerdowiczu zrazu pisali się Sanguszkowiczami, następnie z biegiem czasu odrzuciwszy sufiks patronimiczny „icz“, od dóbr posiadanych zwali się: Sanguszkami Koszyrskimi, Niesuchojeżskimi i Kowelskitni, potrącam o XX. Światopołk Czetwerteńskich, dokumentalnie dzielących się na: Czetwerteńskich, Sokolskich i Wyszkowskich, oraz Światopołk Mirskich, przechodzę do porządku dziennego nad pseudo-Korybułowiczami, recte XX. Nieświżskimi, rozpadły mi na Poryckich, Wiszniowieckich, Woronieckich i Zbarażskich.
Wymieniam tu naprzód liczniejsze rody, od jednego protoplasty pochodzące i imię jego, przez pamięć wspólnego pochodzenia, wnoszące w drugie nazwiska od dóbr przybierane, do takich zaliczam:
1. Bohowitynów v. Bohowitynowiczów, pochodzących od Bohowityna, żyjącego w drugiej połowie XV. w., piszących się zrazu Bohowitynowiczami, a następnie Bohowitynami Kozieradzkimi, Szumbarskimi i Szumskimi;
2. Jełów, wywodzących się od Jeła również w XV. w. żyjącego, ci jak i Bohowitynowie pisali się naprzód Jełowiczami, a potem Jęło Bukojemskimi, Kuniewskimi i Malińskimi;
3. tejże ewolucyi ulegli liczni Kierdejowicze, za protoplastę swego mający Kierdeja, o wiek wcześniej występującego i imię swe utrwalającego w rodach, z dwóch widocznie linii pochodzących: a) Hłuponińskich, Hosckich, Kozińskich, Krzyczowskich, Mniszyńskich, Mylskich, Wielhorskich, Czapliców Szpanowskich, Dziusów Kwasiłowskich i Lachowskich, wreszcie Szyłowiczów; b) Choceńskich, Lipskich, Orynińskich, Piechowskich, Pomorzańskich, Rzemięszowskich v. Szpikłoskich, Urmańskich, i tnoże jeszcze w innych tu nie wymienionych;
4. Dalej Myszkowie v. Myszczyce: Chołoniewscy, Suprunowscy i Warkowscy, od Piotra Myszczyca z połowy XV. w. pochodzący;
5. Mukosieje v. Mukosiejewicze z pierwszej połowy tegoż wieku, Bakowieckimi, Deniskami Matwijowśkimi, Gorajskimi, Nowosielskimi i Szybińskimi zwani, z których Deniskowie poszli notorycznie od Deniska Mukosiejewicza, hojnie ziemią przez Kazimierza Jagiellończyka w 1442 r. obdarowanego;
6. Promczejkowie v. Promczejkowicze XV. w. sięgający, od Promczejka ród wiodący, od posiadłości swych zwani: Curkowskimi, Derewianieckimi, Diadkowskimi, Dołoteckimi, Kórnickimi i Rymczyckimi;
7. Siemaszkowie v. Siemaszkowicze, od Siemaszka Michajłowicza w połowie XV. w. żyjącego pochodzący, od Dobratyna Dobratyńskimi, od Chupkowa Chupkowskimi i od Rykań Rykańskimi zwani;
8. Sieniutowie v. Sieniutycze, od Sieńiuty się wyprowadzający, Lachowieckimi, Olszanickimi, Radohoskimi i Tychomelskimi od dóbr posiadanych zwani, początkami swymi również XV. wieku sięgający;
9. Szyszkowie v. Szyszkowicze Krupeccy i Staweccy i z ostatnich wychodzący Sołtanowie, Pereświtami się nazywający;
10. Wojnowie: Chłamotowie, Jasienieccy i Orańscy; wreszcie
11. cała plejada Hulewiczów: Dolskich v. Dołżeckich, Drozdeńskich, Dublańskich, Perekalskich, Pieczychwostskich, Poddubieckich, Radoszyńskich, Semickich, Smolikowskich, Wojutyńskich, Zatureckich, Zubileńskich i Zbrochowiczów, wszystkich od Waśka Hulewicza, radnego W. X. Szwitrigajła, procedencyę swą wiodących. W ślad za tem, wymieniam wypadkowo zanotowane z Metryki litewskiej podwójne miana jak: Chmara Miłowski i Wronczewski, Dowojna Andruszewicz, Medwid’ Zaleski, Nie mira Hrymalicz, Olizar Wołczkiewicz, Poczobut Odlanicki, Ryło i Tysza Bykowski, Stary Otuchowski, Wyimek Jurjewicz etc.
Spis rodzin o podwójnych nazwiskach
A teraz przychodzę do najliczniejszego spisu rodzin o podwójnych, przeważnie patronimicznych nazwiskach, głównie z aktów wołyńskich, na podstawie moich notat, zawsze jednak niekompletnego i stawię po każdem z nich cyfrę XV., XVI., lub XVII., oznaczającą wiek w którym się je spotyka (zastrzegam przytem, że odniesienie pewnych nazwisk do wieku XVII. nie wyklucza wcale ich istnienia w wieku poprzedzającym, ponieważ studyów specyalnych w tym kierunku nie przedsiębrałem i tylko, co mi pod rękę przypadło, zanotowałem. Zwracam również uwagę Czytelnika, że XV. w. jest stosunkowo słabo reprezentowany, z powodu o wiele skąpszego materyału, jakim rozporządzałem). Znak ? oznacza wątpliwość czy cytowane pierwsze nazwisko nie było przypadkowie imieniem danego osobnika.
Arnaut Karyszkowski XVI.
Achmanowicz Selichowski XVII.
Armata Zagórski XVII.
Bawół Pilitowski XVI.
Bielikowicz Kozłowski XVI.
Вloszka Drapacki XVI.
Bóbr Moskwityn XVI. i Piotrowicki XVIII.
Bohdanowicz Dworecki XVI.
Bokiej Pieczychwostski XVI.
Bołbas Rostocki XVI.
Borejko Knerutski XVI.
Borzobohaty Krasieński XVI.
Braiłowicz Kopystyryński XVI.
Ks. Bułyha Kurcewicz XVI.
Bal Miedźwiecki XVII.
Bedło Zwoliński XVII.
Binda Białyniecki XVII.
Bitny Szlachto XVII.
Bohacz Brudnicki XVII.
Вohatko Stobczyński XVII.
Вohusz Traczewski XVII.
Bohuszenko Deszkowski XVII.
Bożek Skorupka Padlewski XVII.
Boruta Grotowski XVII.
Bożeniec Andruski, Jełowicki, Lesznicki XVII.
Bożydar Podhorodeński XVII.
Buceń Berliński XVII.
Bułat Grabowiecki XVII.
Burczak Abramowicz XVII.
Burkatt Brzeziński XVII.
Butt Hussaim Lemieszewicz XVII.
Byk Jezierski XVII. Bylina Leszczyński XVII.
Charmes Bazalijski XVI.
Chmiel Cedrowicz XVI.
Chomiak Smordowski XVI.
Choroszko Szelechowski XVI.
Chrebtowicz Bohuryński XVI.
Ciołek Czarnowski XVI.
Czarta i Czuwas Czarcikowski XVI.
Czeczel Nowosielecki XVI.
Czuryło Brodowski XIV. i Olewski XVI.
Czyż Tuszebiński XVI.
Chleb? Świerski XVII.
Cholewa Tarnawski XVII.
Chościak Popiel XVII.
Danilewicz Czekoński XVI.
Dobek Łowczowski i Żurawlewicz XVI.
Dogiel Cyryna XVI.
Dołmat Isajkowski XVI.
Drobyszewicz Łyszczyński XVI.
Druczanin Kniehiniński XVI.
Dusza Podorecki XVI.
Dadzibóg Kamieński XVII.
Daszkowicz Karpowski XVII.
Deredel Tuczyński XVII.
Dobkiewicz Gojrzewski XVII.
Dołęga Turza Łąka XVII.
Dowgird Zabłocki XVII.
Dunin: Goławiński, Kozicki, Modliszewski, Okoliński, Rusinowski, Rzuchowski. Tomaszewicz, Wąsowicz XVII.
Dworak Wierzchowski XVII.
Dzierżek Lisicki XVII.
Dziwak Świentochowski XVII.
Frąckiewicz Radzimiński XVI. i Frąckiewicz Suroż XVII.
Fursowicz Bronicki XVI.
Firlej Górski i Konarski XVII.
Fox Potocki XVII.
Fryk Frykacz XVII.
Gałka Niedźwiedzki XV.
Grot Czelejowski XVI.
Gintowt Dziewałtowski i Luli XVII.
Ginwił Piotrowski XVII.
Ginwird Pańkowski XVII.
Glinka Janczewski i Wolski XVII.
Gordział Gołkowski XVII.
Hawszewicz Kukolski i Szostakowski XVI.
Hładunowicz Dubiski XVI.
Hołownia Małyszczycki XVII. i Ks. Hołownia Ostrożecki XVI.
Hołub Serdiatycki Hornostaj Skipor XVI.
Hreczyna Andruszewicz XVI.
Hryb Hrymiacki XV.
Hurkov. Hurkowicz Łamanowicz XV. i Hurko Chocimski, Omelański i Romejko XVI.
Hurynowicz Tokarzewski XVI.
Hlebowicz Pirocki XVII.
Hołobut Odrzechowski XVII.
Husak Hołyński XVII,
Hutor Rohaczewski XVII.
Iwaszeńcowicz Makarewicz XVI.
Jawgiel Martyszewicz potem Marciszewski XVI.
Jenkowicz Drewiński XVI.
Jerlicz Tyneriski XVI.
Jałbrzyk Wyszyński XVII.
Jaroszewicz Kwaczyński XVII.
Jasiewicz Kiewnarski XVII.
Jaxa Bykowski i Chamiec XVII.
Jesiotr Mogilnicki XVII.
Jodko Narkiewicz XVII.
Jundziłł Ryłło XVII.
Juszkiewicz Bartniewski XVII.
Kajsarow Kołodeżański XVI.
Kaplicz Nahorecki XV.
Kisiel Dorohinicki i Niskinicki XV.
Kiszka Ciechanowski XVI.
Kociub Jakuszyński XVI.
Komar Prawdzicz i Strzelczyński XVI.
Korwin Kochanowski i Piotrowski XVI.
Korowaj Metelicki i Sielecki XVI.
Kościuszko Chobułtowski i Siechnowicki XVI.
Koszka Makotertski i Żyrowicki XVI.
Kotowicz Nieświcki XVI.
Kozak Kożuchowski XVI.
Krojza Czerlenkowski XVI.
Ks. Krokotka v. Kropotka Jełowicki XVI.
Kula Niemsta XVI.
Kuszlejko Kołodeżański XVI.
Kaczor Hołyński XVII.
Kalenkiewicz Strupiński XVII.
Kantakuzen Karasiewicz XVII.
Kapica Tuczyk XVII.
Kaszuba Jakuszyński XVII.
Kławszą Łucznikowski XVII.
Koplewicz Łysogórski XVII.
Korsyn Przewłocki XVII.
Kosiorek Bekierski XVII.
Koss Kossak XVII.
Kostouch Kostrok XVII.
Kozakiewicz Proszecki XVII.
Kraśnik Mińkowski XVII.
Krupka Przecławski XVII.
Krzycz Krzyczowski XVII.
Kudewicz Kopczyński XVII.
Kunat Wyrożembski XVII.
Lach Szyrma XVII.
Lasota Stubelski XVI.
Lenkiewicz lpohorski XVII.
Lombardy Mirowicki XVII.
Lubicz Gostyński XVII.
Łabenta Czarnkowski XVI.
Łasko Czernczycki XVI.
Łaszcz Strzemilecki i Tuczapski XVI.
Łoś Dłuski XVII.
Łuskina Zaranowski XVII.
Małkiewicz Chodakowski XVI.
Miechowicz Bakiński XVI.
Mieleszko Pyszyński XVI.
Montolt Kobliński XVI.
Montwił Dorohostajski XVI.
Muszalik i Muszata Ochłopowski XVI.
Mazepa Koledyński XVII.
Michocko Maliszkiewicz XVII.
Mięta Mikołajewicz XVII.
Mołczan Strzelczyński XVII.
Mormol Mizanowski XVII.
Mroczek Rakowski XVII.
Nekrasz? Wołodkowicz XVI.
Nekraszewicz? Bereżecki XVI.
Nepituszczy Horłowski XVI.
Nestiaka Dederkało XVI.
Nielubowicz Tukalski XVI.
Niemira? Kruholecki, Suryn i Zaszkowski XVI.
Obuć h Woszczatyński XII.
Ochrymowicz Nowosielecki XVI.
Odyniec Sokołowski XVI.
Ozdebeha Dioliot’ Diohtiowski v. Dziegciowski XVI.
Odrowąż Przylepski XVII.
Opoczek Burkacki XVII.
Patrykij v. Patrykijewicz Kurozwański XVI.
Pierzchała Piasecki XVI.
Pokotyło v. Pokotyłowicz Piatyhorski XVI.
Połowiec Rożynowski XVI.
Postnik Iwaczkowski XVI.
Prokulej Wojslawski XVI.
Proskura Suszczański XVI.
Putyło Ledrowski XVI.
Paniuteńko Ihnatowski XVII.
Pieszek Oszczowski XVII.
Piottuch Kublicki XVII.
Pociej Korzeniowski XVII.
Pokocik Rudzki XVII.
Poletyło Kierszniowski XVII.
Poluba Smoleński XVII.
Pomian Suski XVII.
Popenko Postołowski XVII.
Popiel Owsianik XVII.
Pruszak Bieniewski XVII.
Przedbor Pniewski XVII.
Pszczółka Wilczopolski XVII.
Pуpka Ochociński XVII.
Rak Dworecki XVI.
Rezanowicz Łukowicki XVI.
Rospud Rybołowski XVI.
Rozwialicz Telecki XVI.
Rusin Berestecki XVI.
Rabko Puciata XVII.
Radwan Rakowski XVII.
Rolicz Pieczychwostski XVII.
Rudomina Dusiatski XVII.
Rzepka Łaski XVII.
Sasin Bylecki i Kaleczycki XVI.
Sawicz Owczyna XVI.
Serbin Chorochoryński i Kobecki XVI.
Siemiata Skobejkowicz Kordysz XVI.
Siostrzeniec Humieniecki i Paszkowski XVI.
Skumin Jenicz i Tyszkiewicz XVI.
Sonat Isernicki XVI.
Sowa Roski XVI.
Stawisz Nowicki XVI.
Surmin Iskrycz XVI.
Suropiata Ozdowski XVI.
Szachnowicz Kosnicki XVI.
Szaszkowicz Dołbunowski XVI.
Szlubicz Załęski XVI.
Sztekiel Preżowski XVI.
Szuszko Lepiesowiecki XVI.
Szуmkowicz Szkliński XVI.
Szуrynda Ołbinowski XVI.
Seward Doborowski XVII.
Ścibor Marchocki XVI.
Sewruk Ochłynowski XVII.
Siła Sylwan? Maluszczycki i Siła Nowicki XVII.
Siwowąs Jarkowski XVII.
Skarbek Borowski i Słąnka XVII.
Smok Szczepkowski XVII.
Sobek Sobkiewicz XVII.
Sterło Woryski XVII.
Strzałka Młodylski XVII.
Śwityło Gołecki XVII.
Szaban Gnoiński XVII.
Szaciłło Kulikowski XVII.
Szajtur Szanecki XVII.
Szampach Bośniacki XVII.
Sztoma Narnicki XVII.
Szulak Kulczycki XVII.
Szulc Hulpiński XVII.
Taszlik Nachórski XVI.
Tołinacz Borkowski i T. Kostiuszkowicz Chobułtowski XVI.
Tołstiak Kozłowski XVI.
Turski Trojański XVI.
Tyszkiewicz Łohojski XVI.
Talko Porzecki XVII.
Tamolicz Sirocki XVII.
Terech Kuszkowicz XVII.
Tetera Moszkowski XVII.
Tołkacz Żukiński XVII.
Tur Misiurowicz XVII.
Uręki Bosy XVI.
Ursul Rudecki XVI.
Uszak Kulikowski XVI.
Ułaszyn Berezowski XVII.
Wizgird Brański i Zabłocki XVI.
Wnuczek Charzowski i Peredylski XVI.
Wojniłowicz Chorzewski XVI.
Wołczek Zaszkowski XVI.
Worona Borotyński XVI.
Walewski Lewkowski XVII.
Warbanek Wałdowski XVII.
Weryha Darowski XVII.
Wężyk Chmielowski, Podolecki i Rudzki XVII.
Wierusz Kowalski XVII.
Wilga Godzimirski XVII.
Wołęka Olszewski XVII.
Woroszyło Ondrowski XVII.
Zając v. Zajec Hulanicki, Łukowski i Zdeniżski XVI.
Zieńkowicz Ostryjewski XVI.
Złoba Czernski v. Czernczycki XVI.
Zubrycz Własowicz XVI.
Zwier Tyszkiewicz XVI.
Zawialicz Moczulski XVII.
Zbożny? Łojszewski XVII.
Zbyszczak Perkowski XVII.
Zwań Deleszkan XVI.
Zykowicz Kniazski XVI.
Żądło Dąbrowski XVII.
Żuk Skarszewski XVII.
Do później spotykanych, ale zawsze sięgających conajmniej początków XVIII. w., zaliczam następujące podwójne nazwiska: Bartoszewicz Raciborowski, Bejda Rzewuski, Berlicz Strutyński, Вoczka Boczkowski, Borsza Drzewiecki, Jasieńczyk Krajewski, Junosza Piaskowski, Korwin Gosiewski i Kulesza, Kuszaba Potrykowski, Lubicz Łoziński z wielu przezwiskami (vide Borkowski) i Zaleski, Łada Łobarzewski, Nałęcz Małachowski, Odrowąż Pieniążek i Siedlnicki, Prawdzie Zaleski. Rola Skibicki, Rusiłło Wołkowicki, Saryusz Łazniński, Zaleski i Zamoyski, Skarbek Abramowicz, Leszczyński i Malczewski, Światopełk Zawadzki, Ursyn Niemcewicz i Pruszyński i wielu innych.
Przykładowe przydomki
Na zakończenie tej nomenklatury rodów o podwójnych mianach, przeważnie na starym Wołyniu swe gniazda mających, dodam tu jeszcze dla przykładu dodatkowe miana, pospolicie przydomkami zwane, jednej rodziny, z tak zwanej szlachty okolicznej podolskiej pochodzącej, mianowicie z Wołkowiniec Wołkowińskich, nazwisko to poprzedzali oni przydomkami: Harasymenko, Huda, Jaramenko, Koźuszkiewicz, Laszek, Rabczenek, Snihur, Sołomka, Suhak, Szczerbin i Zubryk.
Zanik przydomków na rzecz nazwisk podwójnych
Z tych licznych wyżej przytoczonych przykładów, na aktach oryginalnych opartych, przychodzi się do przekonania wręcz przeciwnego twierdzeniu Sz. Autora t. j., że właśnie w XVIII. і XIX. stuleciach zaczęto zaniechiwać pierwotne główne nazwiska i t. zw. przydomki, a nie je podnosić, lub na nowo tworzyć dla dystynkcyi, jak chce to widzieć Sz. Autor. A jeżeli kto, idąc utorowaną drogą, odrzuca w patronimicznem mianie herbu końcówkę „icz“ i powraca do pierwotnej formy imienia, noszonego przez protoplastę herbowego rodu, to w rozumieniu mojem nic w tern nie czyni zdrożnego i przeciwnego prawdzie historycznej, o którą dbać przedewszystkiem należy.
Wreszcie używanie podwójnego nazwiska, o ile się ma do tego prawo, jest pożytecznem ze względów praktycznych; w razach, gdy się ma do czynienia z tak licznemi nazwiskami jak: Kamieńscy, Wolscy, Zalescy etc., często bardzo w jednej okolicy osiadłymi, postawienie przed niemi pierwotnych mian rodowych np.: Dadzibóg lub Rawa, Dunin lub Pólkoza, Prawdzie lub Saryusz, wykazuje odrazu ich pochodzenie i herb, jeśli ta wiadomość jest komu potrzebną.
Analiza nazwiska Luba-Radzimiński
Skończywszy z zarzutami ogólnej natury, pozwalam sobie dotknąć jeszcze dwóch, z których jeden wprost przeciw mnie jest wymierzony. Sz. Autor mówiąc o dowolnem zespalaniu herbów z nazwiskiem i wytwarzaniu w ten sposób „nowych bardziej dystyngowanych nazwisk“, na cztery przykłady przytacza na pierwszem miejscu „Luba-Radzimiński“, a na ostatniem „nawet Colonna Czosnowski“, opatrując Colonnę znakiem zapytania (str. 175) i powraca raz jeszcze do ostatniego, gdy mówi w niewłaściwej zresztą formie: „przybłędy herbowe, mimo iż tak świeże, w rodzaju np. „Colonna“, zapewne się też utrzymają“ (str. 178). Otóż zostawiając moją sprawę na koniec, muszę się zastrzedz przedewszystkiem przeciw wyrażeniu „przybłęda“ i upatrzonej przezeń „świeżości“. Sądzę bowiem, że Sz. Autor stawiąc oba te zarzuty, miał na myśli nie proste przetłumaczenie z łacińskiego „Columna“, na włoskie „Colonna“, co miało miejsce w dyplomie na tytuł hrabiowski włoski Czosnowskim w 1887 r. przez króla Humberta I. danym, ale raczej niewłaściwe używanie tego herbu, gdy notorycznie ich do herbu „Pierzchała“ zaliczać należy. Otóż nie przesądzając w danym wypadku tej sprawy, twierdzić muszę, że gdy Paprocki w Herbach Rycerstwa Polskiego, mówiąc o ich domniemanym przodku hrabi Rościslawie, nazwanym Pierzchał ą, powiada, że był „de ea familia, quae defert Columnam seu Rochum scacalem pro insigni“ (str. 592), co za nim cały szereg naszych heraldyków powtórzył, to dziwić się nie można, że ród ten na równi z Cieciszowskimi, Oborskimi, Walewskimi i innymi, mając tę niemal półczwarta-wiekową tradycyę ojca naszych heraldyków za sobą, nie zagłębiając się w nowożytne studya heraldyczne, widząc przytem na urzędowych starościńskich pieczęciach Józefa z Obór Kolumna Czosnowskiego, kasztelanica wyszogrodzkiego, starosty grodowego Winnickiego, od 1740 r. widniejący napis: „Sigillum josephi de Obory Kolumna Czosnowski capitanei Winnicensis etc.“ jak i we wszystkich tak jego, jak i braci podpisach „Z Obór Kolumna Czosnowski“, z tradycyą tą rozbratu brać nie chce, a mając herb Kolumna przez sąd ziemski lwowski w 1782 r. i przez wydział stanów galicyjskich w 1829 r. tudzież przez heroldyę rosyjską w 1838 r. przyznany, a na koniec przez króla włoskiego w 1887 r. potwierdzony, przy nim stoi. Co zresztą nawet sumienny Boniecki w swoim Herbarzu polskim niejako sankcyonuje, mówiąc: „Czosnowski h. Kolumna, dawniej Pierzchała, czyli Roch“ — o Cieciszowskich zaś powiada, że „zanim przyjęli za herb Kolumnę, używali Rocha i zwali się Pierzchałami“.
Wobec tych niezbitych faktów można powiedzieć, że jeżeli i są w błędzie, to są oni w nim konserwatystami, ale nie przybłędami i nie świeżymi, jak ich Sz. Autor bezpodstawnie nazwać raczył.
A teraz przystępuję do zarzutu zespolenia herbu mojego z nazwiskiem (Luba-Radzimiński). Otóż
- z przywileju dla Łubów Ziemowita ks. Mazowieckiego, datowanego w Płocku d. 6. września 1420 r., ze słów: „tota genealogia totumque genus et clenodium Luby“, widzimy jasno, że to było miano nie tylko herbu, ale i całego rodu (Mazowieckie przywileje rodowe, wyd. Wł. Semkowicz, str. 25.)
- Z zapisku sądowego w Jedlnie 1419 r., więc o rok jeszcze wcześniejszego, przekonywamy się, że Andrzej „de Nyezabithow“ i Markusz „de Szczuczky“ używali w tarczy podkowy z krzyżem wewnątrz i z takimże nad nią i że ich zawołaniem było „Luba“ (Mazowieckie przywileje rodowe, wyd. Wł. Semkowicz, str. 25. ,Potkański, Zap. herb. nr. 50.) ( ł, Arch. kom. hist. t. VI. nr. 365, 366, 367, 385, 412.).
- Też same zawołanie „Luba“ głosi zapisek w Radomiu 1425 r., jako przynależne Andrzejowi „de Sarny“ i Jakóbowi „de Zakowicze“).
- W aktach Łomżyńskich 1433 i 1434 r. uwidoczniony jest „Lubba de Wirzbowo“ i żona jego „Czyborka uxor Lubbonis“ (Tamże, nr. 58.)
- W aktach kapitulnych i konsystorskich w Płocku od 1442 r. do 1471 r. występuje „Petrus Luba de Radzimino curie episcopalis cancelarius et canonicus Plocensis“, (Z ksiąg łomżyńskich w arch. głównem w Warszawie.) znany również z Kodeksu Mazowieckiego (str. 10 i inne).
- W aktach przasnyskich, czy też ciechanowskich z r. 1452 jawi się Jakób Luba z Krzynowłogi.
- W aktach łomżyńskich z r. 1473 występują Stanisław syn Ścibora i Mikołaj syn Luby z Wierzbowa „ex armis Lubicze“ (Kapica, Herbarz, s. 451).
- W aktach konsystorskich i kapitulnych płockich z lat 1464—1497 występuje Jan Luba (Tamże, nr. 507.).
- W tychże aktach 1489 r. Marcin Luba „de Glathczino“.
- W 1501 r. Piotr Luba jest sędzią powiatu bełzkiego.
- W aktach wiskich 1541 r. występuje Paweł syn Macieja Luba de Kurki“.
- I jeszcze w aktach konsystorskich w Płocku 1542 r. Wojciech Luba.
Nie robiąc w tym kierunku specyalnych poszukiwań i mając w danym wypadku ograniczony czas i miejsce, nie mogę na razie przytoczyć więcej dowodów na poparcie mojej tezy, ale zdaje mi się, że przytoczone aż nadto wystarczają do udowodnienia, że „Luba“ jest pierwotnem mianem rodzin, pieczętujących się herbem patronimicznym Lubicz, które od rozmaitych posiadłości różne przybrały nazwiska; wyjątek tu stanowić mogą rodziny nobilitowane, lub do herbu przypuszczone, ale tych odsetek będzie prawdopodobnie minimalny.
Nie należąc do ostatnich dwóch kategoryi i mając za sobą używalność tego herbu kilkunasto-pokoleniową, potwierdzoną przez heroldyę rosyjską, oraz występywanie w aktach publicznej natury z teinże mianem patronimicznem, jak np. na „Uniwersale na pospolitą obronę“, datowanym w Poznaniu 2. grudnia 1806 r., poczynającym się od słów: „Józef Lubicz Radzimiński, wojewoda gnieźnieński etc.“ uznałem za słuszne, idąc w tern za przykładem wszystkich rodów, które odrzuciły końcówkę patronimiczną „icz“ i powróciły do miana pierwszego swojego przodka, uczynić to samo i jak cytowany wyżej Piotr Luba z Radzimina w wieku XV. podpisywać się.
Zygmunt Luba-Radzimiński.
Luty 1913 r. Lwów, villa „Luba“.
Publikacja
Publikacja której autorem jest Zygmunt Luba-Radzimiński „W obronie nazw przydomków rodowych.” jako odpowiedź P. Aleksandrowi Jabłonowskiemu ukazała się we Lwowie drukiem w I. Związkowej drukarni we Lwowie, ul. Lindego w dniu 1.4.1913.
Przydomki
Więcej na temat przydomków dowiesz się w artykule Przydomki w którym znajdziesz kilka tysięcy przykładów z nazwiskami.
Natomiast dzięki temu tekstowi dowiesz się jak tworzone były nazwiska, przezwiska, przydomki.
