Toporowski

4118
toporowski

Toporowski

Stan obecny

W 1992 roku w Polsce były 1353 osoby noszące to nazwisko (kobiety i mężczyźni).

Wzmianki

Najstarsze wzmianki są wczesne. Adam Boniecki w „Herbarzu Polskim” podaje:
Jerzy Franciszek (Laskowski), student u Pijarów w Chełmie 1678 r. Mikołaj (Laskowski) uzyskał glejt do sprawy z Toporowską 1666 r. (Sig. Ręk. Oss. 139 f. 27).

Po Szymonie (Kopystyńskim) wnukowie, urodzeni z Anny Ilnickiej: Magdalena Popielowa, Bartłomiej i Piotr, zmarły 1842 r. w Tustanowicach, po którym, z Anny Toporowskiej, syn Paweł.

(Kruszelnicki) Z przydomkiem Zieniewicz: Aleksander, syn Bazylego i Katarzyny Toporowskiej, wnuk Macieja i Maryanny Tustanowskiej, prawnuk Ihnata, w ziemstwie przemyskiem, 1782 r..

Inne wzmianki:

W dniu 18 czerwca 1414 roku wspomniani wyżej bracia Stańczyk i Andrzej Andrzejowice byli świadkami w sprawie przysądzenia mieszczanom wieluńskim, przez sędziego Wiktora z Toporowa, połowy wsi Kurów w powiecie wieluńskim, otrzymanej od Jakusza Kurowskiego (K. Wójcikiewicz 1938-1939, s. 32).

1386 r. Wiktor z Mierzyc Toporczyk (herb Topór) staje się właścicielem Zdrgania, od nazwiska którego wieś zmieniłą nazwę na Toporów.

Sebastian Toporowski. Suffragia Woiewodztw y Ziem Koronnych y W. X. Litewskiego, województwo poznańskie, 28 czerwca 1697 r.

Protoplasta rodu

Za protoplastę Rodu Toporowskich uważany jest Wiktor z Toporowa. W 1386 roku przybywa do miejscowości Zdrganie nad Wartą koło Wielunia – Wiktor z Mierzyc członek rodu Toporczyków posługujący się pieczęcią z herbem Topór. Osiada w tej miejscowości i nazywa ją Toporowem. Toporczykowie nazywani również Starżami posługiwali się herbem Topór. Tak o ich pochodzeniu pisze historyk Janusz Kurtyka były prezes IPN:
„Istniała ongiś tzw. Kronika Toporów /Toporczyków/, w której autor rozpoczyna narracje „ od początku prawie Polski”. W dziełku tym znajduje się opowieść o pochodzeniu Toporczyków od jednego z 12 wojewodów Lecha, Epos o Walterze z Tyńca i legenda herbowa. O kronice Toporów wspomina już kronikarz Gall Anonim i wspomina owych pierwszych rycerzy.

A więc wśród owych 12 wojewodów Lecha, tego legendarnego Lecha, który ongiś wędrował z Czechem i Rusem, był właśnie pierwszy Toporczyk, rycerz walczący toporem. I to jest pierwsza legenda informująca o początku rodu Toporczyków. Toporczycy mieli też swoje zawołanie rodowe i brzmiało ono Starża i tak też nazywano Toporczyków w czasach przedpiastowskich. Starżowie Toporczycy posługiwali się herbem Topór. W herbie Topór występuje topór biały na polu czerwonym.

Niektórzy badacze rodu Toporczyków upatrują w nazwie Starża nawiązanie do słowa stary, co zwany już u pogan miało oznaczać starożytność tego rodu, tak jakby ów mityczny wojewoda Lecha, pierwszy Toporczyk zw any Starża, miał wywodzić się ze starożytnego rodu. Czy to prawda – nie wiadomo. Czy oznaczało to, że Starżowie już w czasach przed naszą erą, gdy Słowianie wędrowali i przesuwali się ze wschodu jako lud indoeuropejski, wywodzili się od książąt Indii lub innych? nie wiadomo”.

Z rodu Toporczyków – Starżów pochodził sławny Komes – Palatyn Sieciech, który w okresie panowania Władysława Hermana sprawował faktycznie władzę w Państwie. Z Toporczyków wywodzą się między innymi tak znakomite rody jak: Tęczyńscy, Ossolińscy i wiele innych.

Tenże Wiktor od chwili zamieszkania w Toporowie pisze się jako Wiktor z Toporowa. W okresie od 13 maja 1409 roku do 11 lipca 1415 roku sprawuje urząd Starosty Wieluńskiego, a w okresach od 1 pażdziernika 1408 roku do 14 kwietnia 1416 roku i od 28 lipca 1432 roku do 5 czerwca 1444 roku jest także sędzią Wieluńskim. Jak podają żródła historyczne w latach 1402 – 1472 kasztelanowie sieradzcy byli równocześnie starostami wieluńskimi, tak wiec Wiktor z Toporowa był prawdopodobnie również kasztelanem sieradzkim.

Potomkowie Wiktora z Toporowa – Toporowskiego w okresie od XV wieku podczas ekspansji na wschód wraz z możnowładztwem polskim przenoszą się na kresy wschodnie i osiedlają się w Toporowie w powiecie horodelskim. Mieszkają tam w okresie pobytu króla Jana Kazimierza Wazy podczas wyprawy na Zbaraż opisanej przez Henryka Sienkiewicz w Ogniem i Mieczem oraz filmie Jerzego Hofmana. Potomkowie Toporowskich z tegoż Toporowa w części pozostają na kresach wschodnich na Podolu i Wołyniu w powiecie Żytomierskim i mieszkają jeszcze w XIX wieku- Toporowscy herbu Topór i herbu Starża. Część rodu przenosi się na Lubelszczyznę około 1660r i osiada w dobrach Hieronima Ossolińskiego w Bystrzycy koło Zakrzówka liczących 30 łanów – 1500 mórg.

Toporowscy h. Starża
Nr 76. Wywód rodowitości szlacheckiej urodzonych Toporowskich.
Roku 1802, dnia 21 października.
Przed nami, Stanisławom Grafem Worcellem, Marszałkiem Guberni Wołyńskiej, kawalerem orderów Orła Białego i Św. Stanisława i Deputatami z powiatów tejże Guberni do wywodu szlachectwa wybranymi, urodzony imć pan Antoni Toporowski powiatu Żytomierskiego ziemianin, w dowód szlachetnej swej i Ur. Dominika Toporowskiego brata swego rodzonego rodowitości złożył dokumenty następujące jako to :

– roku 1788 dnia 11 sierpnia w Czudnowie dany od Ur. Wielomiejskiego Ur. Antoniemu Toporowskiemu z służby wojennej Abszyt;
– roku 1798 dnia 5 sierpnia z archiwum Sądu Ziemskiego Żytomierskiego o zapisaniu w Skaskach Szlacheckich Ur. Antoniego Toporowskiego wsi Mokranszczyzny temuż dane Świadectwo;
– roku i miesiąca tychże dnia 10 od Magistratu miasta Żytomierza Ur. Antoniemu Toporowskiemu jako w żadne skaski miejskie miasta Żytomierza nie wchodził i w księgi miejskie żytomierskie zapisanym nie jest dane Zaświadczenie;
– roku i miesiąca tychże dnia 11 w Żytomierzu datowane a roku 1799 dnia 20 czerwca w Ziemstwie Żytomierskim oblatowane od 12 obywateli Guberni Wołyńskiej Ur. Antoniemu i Dominikowi Toporowskim braci między sobą rodzonymi Wojciecha synom a Józefa wnukom o niewątpliwej szlacheckiej ich rodowitości upewniające Świadectwo.

Z których złożonych dokumentów ponieważ okazuje się, że Ur. Antoni i Dominik Toporowscy bracia między sobą rodzeni są niegdyś Ur. Wojciecha synami, a Józefa Toporowskich wnukami, niemniej, że przodkowie ich ciągle klejnotem szlachectwa szczycąc się, herbu Starża a mianowicie „w żółtym polu topór biały w lewo tarczy obrócony, na hełmie takiż topór ale nie wprost stojący lecz ostrzem nachylony końcem niby w koronę utkwiony” imienia i familii swej właściwego używali.

Przeto my, Guberski Marszałek i Deputaci do wywodu szlachectwa wybrani, stosownie się mając do przepisów miłościwie w r. 1785 najłaskawiej szlachcie darowanego przywileju, w spełnienie prawideł tegoż dowody urodzonych Antoniego i Dominika braci między sobą rodzonych za dostateczne uznawszy, imiona ich i Ur. Gabriela i Szymona synów Antoniego jako przez ojca przyznanych w część pierwszą Księgi Aktualnej Szlachty Guberni Wołyńskiej umieścić i o tym upewniający patent wydać rozkazali.

Oprócz powyżej opisanego wywodu rodowitości po dodatkowym sprawdzeniu wpisu do oryginalnych ksiąg szlachty udało się ustalić, że:

Szlachcice Toporowscy:
Antoni syn Wojciecha – lat 37, żonaty na Katarzynie córce Józefa – lat 31;
Synowie:
– Gabriel – lat 8;
– Szymon – lat wiek nie zaznaczony;
– Córka Franciszka – lat 12.
Dominik syn Wojciecha – lat wiek nie zaznaczony;
Zamieszkują w powiecie Żytomierskim guberni Wołyńskiej.
Toporowscy h. Topór.

Uwaga. Wiek wylegitymowanej osoby) podane powyżej trzeba obliczać nie od daty legitymacji 1802 tylko od daty rewizji ludności czyli od roku 1795-96

Toporowscy h. Topór
Nr 3459. Wywód rodowitości szlacheckiej urodzonych Toporowskich.
Roku 1802, dnia 31 grudnia.
Przed nami, Stanisławom Grafem Worcellem, Marszałkiem Guberni Wołyńskiej, kawalerem orderów Orła Białego i Św. Stanisława i Deputatami z powiatów tejże Guberni do wywodu szlachectwa wybranymi, urodzony pan Stefan Toporowski powiatu Żytomierskiego obywatel, w dowód szlachetnej swej i Ur. Bazylego i Teodora Toporowskiech braci swych rodzonych rodowitości złożył dokumenty następujące jako to :

– roku 1802 miesiąca listopada dnia 20 w Żytomierzu datowane od 12 osiadłych w Guberni Wołyńskiej ziemian Ur. Bazylemu, Teodorowi i Janowi Toporowskim braci między sobą rodzonymi zmarłego szlachcica Jana i żony jego Katarzyny z Kulmanowskich małżonków Toporowskich synom a Jerzego i Anny z Adamowskich małżonków Toporowskich wnukom o niewątpliwej szlacheckiej ich rodowitości upewniające świadectwo z zaznaczeniem, że przodkowie ich ciągle klejnotem szlachectwa szczycąc się, herbu Topór. Z dodatkowym oświadczeniem przez marszałka szlachty powiatu Żytomierskiego Marcina Bukarę o braku zapisania braci Toporowskich w liczbie osób podanych.

Z których złożonych dokumentów ponieważ okazuje się, że Bazyli, Teodor i Stefan Toporowscy braci między sobą rodzeni są niegdyś ur. Jana i Katarzyny z Kulmanowskich małżonków Toporowskich synami a Jerzego i Anny z Adamowskich wnukami niemniej, że przodkowie ich ciągle klejnotem szlachectwa szczycąc się, herbu Topór a mianowicie „Topór biały powinien być w czerwonym polu, ostrzem w lewą tarczy obrócony. Na hełmie takiż topór, tylko że ostrzem trochę nachylony ku ziemi, jakby końcem utkwiony w koronie” imienia i familii swej właściwego używali.

Przeto my, Guberski Marszałek i Deputaci do wywodu szlachectwa wybrani, stosownie się mając do przepisów miłościwie w r. 1785 najłaskawiej szlachcie darowanego przywileju, w spełnienie prawideł tegoż dowody urodzonych Bazyliego, Teodora i Stefana Toporowsskich braci między sobą rodzonych synów Jana Toporowskiego za dostateczne uznawszy, imiona ich w część pierwszą Księgi Aktualnej Szlachty Guberni Wołyńskiej umieścić i o tym upewniający patent wydać rozkazali.

Oprócz powyżej opisanego wywodu rodowitości po dodatkowym sprawdzeniu wpisu do oryginalnych ksiąg szlachty udało się ustalić, że:

Szlachcice Toporowcy:
Bazyli – lat 56, wdowiec;
Teodor – lat 52, wdowiec;
Stefan – lat 50, kawalwer;
Zamieszkują w powiecie Żytomierskim guberni Wołyńskiej w miejscowości Januszpol, obecna nazwa Iwanopol.

Uwaga. Wiek wylegitymowanej osoby podany powyżej trzeba obliczać nie od daty legitymacji 1802 tylko od daty rewizji ludności czyli od roku 1795-96

Toporowscy p. Piskorowicz
Toporowski Piskorowicz Michał, Antoni, Ignacy, Paweł i Bazyli. Przem. Sąd ziemski r. 1782. Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej.
1697; 1782 pw.; Toporowa horodelski (Kt., Szg., Br).

Procesy legitymacyjne
Pod koniec XVIII wieku rozpoczęły się próby administracji rosyjskiej przekształcania starożytnej szlachty Rzeczypospolitej w jeden z istniejącym wówczas w Imperium Rosyjskim stan. Proces urzędowych prób i walki o swoje przywileje stanu szlacheckiego trwał niemal siedemdziesięciu lat i został zakończony w brutalny sposób po powstaniu Styczniowym. Z punktu widzenia masowości najważniejszy w tej walce był przedział w okresie od drugiego podziału Rzeczypospolitej do końca 1830-tych lat, kiedy problem zachowywania stanu zmusił do udziału w różnych formach walki za nim (zbieranie dokumentów, odwołania się do instytucji państwowych i wyzwanie ich działania, itp.) setki tysięcy ludzi a w tej liczbie i powyżej wspomniane rodziny Toporowskich.
W tym okresie powstały te dwa powyżej opisane wywody rodowitości szlacheckiej urodzonych Toporowskich, które odnotowali pochodzenie szlacheckie. Najważniejszym udowodnieniem szlacheckiego pochodzenia Toporowskich jest świadectwo, występuje w dwóch wywodach, od dwunastu osób – dokument, który był jako dowód szlacheckiego pochodzenia bardzo popularny na przełomie wieków XVIII a XIX i wymagany przez rząd rosyjski. Informacji o rodzinie, którą fiksował ten dokument (imiona członków rodziny i ich przodków, ich pochodzenia terytorialnego, nazwę herbu, etc.) pochodziła, jak można przypuszczać, od samych zainteresowanych osób, chociaż w takich świadectwach jest, zwykłe, twierdzono, że ziemianom, urzędnikom i wojskowym, które ich podpisali, osobiście znana była odpowiednia rodzina i jej przodkowie.

Motywy które doprowadziły Toporowskich do kontaktów z odpowiednimi osobami w zakresie wydania zaświadczenia, związane były z pierwszą próbą administracji rosyjskiej dostosowania stanu szlachty, zgodnie z obowiązującym prawem cesarskim. Punktem wyjścia tych dziejów stał się spis szlachty podczas rewizji ludności przeprowadzonej 1795 roku. W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że dane (wiek wylegitymowanej osoby) podane powyżej trzeba obliczać nie od daty legitymacji 1802 tylko od daty rewizji ludności czyli od roku 1795-96, bo trwała parę lat.

Po rozbiorach Polski zaborcy dążyli do ograniczenia liczebności szlachty polskiej, domagano się dostarczenia dokumentów potwierdzających szlachectwo. Polityka ta dotknęła szczególnie szlachtę zaściankową , która zwykle nie mogła dostarczyć wymaganych dokumentów, lub nie było jej stać na kosztowne postępowanie administracyjne. Szlachcice zagrodowi stawali się więc mieszczanami lub nawet chłopami. W ten sposób liczebność szlachty zaściankowej z aktualnymi dokumentami w końcu XIX wieku ograniczona została nawet o 90 procent.

Sprawdzenie wywodów rodowitości pisanych co rocznie pomiędzy lat 1802-1832 nie doprowadziło do ustalenia dodatkowych wiadomości o rodzinach Toporowskich wylegitymowanych w 1802 roku. Toporowscy nie pragnęli z niewiadomych dla nas przyczyn wzmocnić dodatkowymi dokumentami pierwszy wywód, jak robili to inne rodziny, może z powodu tego, że byli zbyt patriotycznie nastawieni, ale o tym poniżej.

W zaborze rosyjskim przeprowadzono weryfikacje praw szlacheckich po powstaniu listopadowym 1831 roku. Tych, którzy nie mogli poszczycić się odpowiednim majątkiem zaliczono do kategorii odnodworców po powstaniu styczniowym odnodworców włączono do wspólnot wiejskich na prawach chłopów oraz grażdan – wolnej, ale nie uprzywilejowanej ludności wiejskiej i miejskiej mieszczan. Z tego i korzystali Toporowsy na Wołyniu ponieważ nie będąc rodziną zamożną nie kontynuowali zatwierdzenie praw szlacheckich dworianstwa przez Senat Rosyjski, ta procedura była zbyt kosztowna dla drobnej szlachty. Stąd brak istotnych – starszych dokumentów Toporowskich.

Legitymacja służyła Toporowskim na Wołyniu ponad 35 lat. Dzięki jej mogli korzystać ze wszystkich przywilejów, które miało dworzaństwo Imperium Rosyjskiego, na przykład nie podlegają poboru do rekrutów. Jednak sytuacja zaczęła się zmieniać po powstaniu Listopadowym (1830). Jedną z reakcją oficjalnego Petersburgu na polski ruch wolnościowy była decyzja do surowego przeglądu większości decyzji podjętych przez Szlacheckie Zgromadzenia o uznaniu godności szlacheckiej. W tym celu stworzono gubernialne komisji rewizyjne.

Skutkiem tego dla Toporowskich stała deklasacja i pozbawienie przywilejów szlacheckich, dla dwóch wylegitymowanych rodzin, w dniu:

– 7 grudnia 1838 roku;
– 24 sierpnia 1840 roku.

W tym miejscu podkreślić trzeba wyraźnie, iż nie zaliczenie do szlachty rosyjskiej dworianstwa nie odbierało szlachectwa polskiego, jednakże brak przywilejów tego stanu w świetle rosyjskiego prawodawstwa, prowadził nieuchronnie do deklasacji. Trzeba pamiętać, iż system rosyjski zrobił wszystko, aby oddzielić właścicieli ziemskich od reszty Polaków. Tylko ci pierwsi byli uznawani za szlachtę i można stwierdzić jednoznacznie, że około 1846 roku, po zakończeniu prac Kijowskiej Komisji Rewizyjnej zrównanie: szlachta dworjanstwo = właścicieli ziemscy zostało oficjalnie zrealizowane.

W drugiej połowie wieku XIX Toporowscy na Wołyniu, więcej w dokumentach nie występują jako szlachta lecz zapisani mieszczanami i chłopami z przyczyn powyżej opisanych.

Na Kresach Toporowscy są rodziną patriotyczną, świadczy o tym zachowany protokół przesłuchania przez Kijowską wojsko – śledczą komisję w roku 1864 uczestnika powstania Styczniowego Wojciecha Toporowskiego.

Źródła

Państwowe archiwom obwodu żytomierskiego, miasto Żytomierz, Ukraina. Fond 146 opis 1 sprawa 337-A karty akt 112, 112 zw, 113.

Wpis do ksiąg szlachty, załączników 5. Państwowe archiwom obwodu żytomierskiego, miasto Żytomierz, Ukraina. Fond 146 opis 1 sprawa 454 karty akt 25 zw, 26, 27, 28, 29.

Wpis do ksiąg szlachty II, załączników 4. Państwowe archiwom obwodu żytomierskiego, miasto Żytomierz, Ukraina. Fond 146 opis 1 sprawa 454 karty akt 227 zw, 228, 229, 230.

Jan Toporowski, ul. Fiołkowa 2, 20-834 Lublin