Poradnik odkrywania pochodzenia nazwiska

Zanin zaczniesz poszukiwać i odkrywać pochodzenie swojego nazwiska poświęć chwilę na zapoznanie się z poniższymi radami. Mamy w Polsce ok. 400.000 nazwisk. Nie ma co liczyć, że ktoś opracuje pochodzenie wszystkich nazwisk.

Jak poznać pochodzenie nazwiska?

Czy można przeczytać gotową etymologię polskich nazwisk?

Tak i nie. Są opracowania obejmujące kilka tysięcy nazwisk. A w Polsce mamy ok. 400.000 nazwisk. Nie ma co liczyć, że ktoś opracuje pochodzenie wszystkich nazwisk. Nie ma też co liczyć, że dane pochodzenie nazwiska odpowiada właśnie Twojemu rodowi. Niektóre nazwiska powstały niezależnie w kilku miejscach i mogą mieć odmienne pochodzenia. W dalszej części poradnika są wymienione najważniejsze miejsca z przedstawioną etymologią nazwisk polskich.

Co muszę wiedzieć?

Ważnie jest, abyś posiadał niezbędna wiedzę i był w stanie krytycznie odnieść się do różnych sugestii dotyczących pochodzenia Twojego nazwiska. Możesz spotkać się z różnymi sugestiami. Zwykle są to tylko przypuszczenia, rzadko jednoznaczne ustalenia, bo nawet w przypadku nazwisk „pochodzących” od miejscowości, bez badań nie wiadomo czy nazwisko pochodzi od miejscowości czy nazwa miejscowości od nazwiska.

Zatem… zapraszam do lektury w proponowanej kolejności, jak niżej.

Część 1 – poznaj proces powstawania nazwisk

Zapoznaj się po kolei z artykułami na temat powstawania nazwisk aby rozumieć i umieć odkryć pochodzenie nazwisk.

1. Podstawowa wiedza o kształtowaniu się nazwisk. https://ornatowski.com/nazwiska/pochodzenie-nazwisk/pochodzenie-nazwisk/
2. Kształtowanie się nazwisk i ich zmiany, przezwiska. https://ornatowski.com/nazwiska/pochodzenie-nazwisk/nazwiska-i-przezwiska-ludowe/
3. Nazwiska i przydomki w przykładach. https://ornatowski.com/nazwiska/pochodzenie-nazwisk/przydomki/
4. Artykuł o neofitach, zawiera wiele nazwisk sprzed konwersji, co może pomóc kontynuować poszukiwania gdy urywa się ślad. https://ornatowski.com/wykazy-nazwisk/neofici-polscy/
5. Artykuł o powstawaniu nazwisk na przykładach. http://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/4887/AF080
6. Pobierz też plik pdf o kształtowaniu się nazwisk na przykładach (po kliknięciu znajdziesz plik w Pobrane). https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web
7. Zapoznaj się z dawnym językiem polskim z około 1500 roku, jakim posługiwali się ludzie i jak wyglądał zapis języka. To bardzo ważne – nazwiska powstały na bazie właśnie dawnego języka, nie dzisiejszego. Nie chodzi o to, abyś stał się znawcą staropolskiego nazwiska. Chodzi o to, abyś nie koncentrował się na współczesnym zapisie, brzmieniu i znaczeniu rdzenia nazwiska. Myśl jak niepiśmienny chłop z 1500 roku mówiący gwarą. Bo tak podawano swoje przezwiska, przydomki, nazwiska – z pamięci, ze słuchu, nie znając ich pisowni, nie mogąc zweryfikować czy zapis jest poprawny. Dlatego słowo od którego pochodzi nazwisko jest czasem bardzo różniące się od zapisu Twojego współczesnego nazwiska. https://books.google.pl/books?id=8skGAAAAQAAJ

Po zdobyciu tej podstawowej wiedzy możesz zacząć badanie pochodzenia nazwiska.

Część 2 – poznaj pochodzenie nazwiska

Teraz przechodzimy do poszukiwania znaczenia rdzenia naszego nazwiska. Szukamy rdzenia naszego nazwiska i jego znaczenia.

1. Przeszukaj bazę etymologii nazwisk https://nazwiska.ijp.pan.pl/
2. Przeszukaj bazę etymologii nazwisk. http://www.genezanazwisk.pl
3. Przeszukaj Słownik etymologiczny. https://pl.wikisource.org/wiki/Kategoria:Słownik_etymologiczny_języka_polskiego
4. Przejrzyj Słownik najstarszych nazwisk polskich https://rcin.org.pl/Content/38217/WA243_18877_2631016_SLO-NAJ-NAZW_0000.pdf
5. Przeszukaj słownik pojęciowy języka staropolskiego. https://spjs.ijp.pan.pl/szukaj/index
6. Przeszukaj Słownik polszczyzny XVI wieku. http://spxvi.edu.pl/indeks/
7. Przeszukaj nazwy geograficzne pod kątem pochodzenia odmiejscowego. http://dir.icm.edu.pl/Slownik_geograficzny/ oraz http://www.slownik.ihpan.edu.pl/index.php
8. Przejrzyj bazę pod kątem zmian pisowni na przestrzeni lat oraz pod kątem pierwszego wystąpienia (miejsce i rok). https://geneteka.genealodzy.pl/index.php?op=se&lang=pol
9. Jeżeli masz nazwisko związane ze szlachtą, to sprawdź czy nazwisko występuje w wykazie na stronie https://ornatowski.com/wykazy-nazwisk/rodzina-seweryn-uruski/ Jeżeli występuje, to na tej stronie jest link do herbarza online, gdzie są opisy rodów, często wskazujące na pochodzenie nazwiska. Możesz podobnie postąpić z innymi herbarzami, szczególnie z „Herbarzem Polskim” Adama Bonieckiego (tylko z nazwiskami do litery K).

Część 3 – poszukiwania biblioteczne

Sprawdź w bibliotece miejskiej, nauczycielskiej, uniwersyteckiej czy jest dostępna pozycja: Kazimierz Rymut „Nazwiska Polaków: słownik historyczno–etymologiczny” Tom 1 A-K, tom 2: L-Ż. To najobszerniejsze opracowanie dotyczące etymologii dużej liczby polskich nazwisk ale nie podaje pełnej informacji językoznawczo-encyklopedycznej na temat nazwisk. Warto przeglądnąć w czytelni. Nie podaję linku gdyż publikacja jest chroniona prawami autorskimi.

Warte przejrzenia: red. W. Taszycki „Słownik staropolskich nazw osobowych” (t. I–VII, Wrocław 1965–1987), zawierający imiona, nazwiska, przezwiska, nazwy heraldyczne utrwalone w źródłach historycznych przed 1500 r.

Uzupełnieniem jest „Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych” (1995–2000) pod red. A. Cieślikowej, M. Malec i K. Rymuta, który objaśnia pochodzenie, etymologię i motywację różnych nazw osobowych.

Część 4 – skorzystaj z bezpłatnej pomocy społeczności

Jeżeli nadal nie masz pomysłu na pochodzenie swojego nazwiska, dołącz do tematycznej grupy Facebook Znaczenie i pochodzenie nazwisk polskich i tam napisz post, w którym wskaż tylko jedno nazwisko, na jakim terenie występowało, z jakich lat masz najstarsze wzmianki o nazwisku. To ważne informacje wpływające na odkrywanie pochodzenia nazwiska.

W wielu przypadkach pochodzenie nazwiska jest zagraniczne i bez znajomości danego języka z czasów średniowiecznych nie potrafimy sami tego odkryć. W takich przypadkach konieczna jest pomoc społeczności lub szukamy na zagranicznych stronach poświeconych pochodzeniu nazwisk.