Większość źródeł informacji o odległych przodkach stanowią archiwalia niedostępne dla „zwykłych” poszukiwaczy korzeni lub rodowodów. W większości, albowiem podstawowe źródła informacji są udostępniane, np. księgi parafialne zawierające akta metrykalne, akta ślubów czy akta zgonów.
Podstawowe źródła informacji
Podstawowe źródła informacji wykorzystywane przy poszukiwaniach genealogicznych i heraldycznych:
- archiwalia: księgi sądowe ziemskie i grodzkie, inne
- wydawnictwa urzędowe
- opracowania
- pamiętniki
- księgi parafialne
- Urzędy Stanu Cywilnego i Biura Meldunkowe
- internet
Źródła te pokrótce opisane są kolejno poniżej. Inne źródła opisane są w poradniku Jak szukać.
Większość źródeł informacji o odległych przodkach stanowią archiwalia niedostępne dla „zwykłych” poszukiwaczy korzeni lub rodowodów. W większości, albowiem część archiwaliów jest udostępniana, np. księgi parafialne. Poniżej wymienione są przykładowe tytuły archiwaliów – woluminów w różnych zespołach:
- „Wypisy metryk chrzestnych, ślubnych, śmierci kościołów parafialnych dekanatu nazwa za lata lata”
- „O szlacheckim pochodzeniu nazwisko. Herb nazwa”
- „Rodowód szlachecki nazwisko. Herb nazwa”
- „Spis szlachty rodowej mającej prawo udziału w bezpośrednich wyborach na zebraniach szlacheckich”
- „Spis rodów z powiatu nazwa zatwierdzonych w szlachectwie w roku rok”
- „O konfiskacji majątku nazwisko …”
- „Spis alfabetyczny przestępców politycznych …”
- „O zarządzaniu majątkiem nazwa_majątku imię_i_nazwisko_właściciela”
- Metryki Koronne:
- „księgi wpisów”, gdzie rejestrowano dokumenty królewskie i inskrypcje prywatne
- „księgi poselskie, gromadzące dokumenty ważne dla polityki zagranicznej
- „księgi dekretowe”, gdzie zapisywano wyroki sądów zadwornych
Oprócz powyższych istnieją źródła informacji w postaci tysiące innych archiwaliów o znaczeniu historycznym takich jak:
- średniowieczne kroniki,
- archiwa kościelne i klasztorne (w 1285 r. arcybp Jakub Świnka wydał nakaz sporządzania i przechowywania dokumentów przy kościołach katedralnych),
- archiwa miast (księgi grodzkie i ziemskie),
- archiwa władców dzielnicowych i możnowładców, pochodzące począwszy od XIII wieku,
- akta oczyszczenia z nagany szlachectwa przed sądami (ciekawym źródło),
- spisy podatkowe sprzed wieków,
- spisy elektorów królewskich,
- dokumenty sądowe,
- księgi sądowe wiejskie.
Bardzo ciekawym źródłem informacji o mieszkańcach wsi są księgi wiejskie (księgi sądowe wiejskie). Jest to niezwykle cenne źródło informacji gdyż niektóre obejmują wczesne lata począwszy od 1473 roku (księga wiejska lubatowska – Lubiatówka). Niestety, są one bardzo rzadkim źródłem, AGAD dysponuje księgami zaledwie 9 wsi. Z ksiąg wiejskich wydawano odpisy wierzytelne pod pieczęcią gromady i z podpisem pisarza. Pieczęcie posiadały bez różnicy gromady wsi królewskich, duchownych i szlacheckich. Niektóre księgi doczekały się opracowania i współczesnego wydania jak np. „Księgi Sądowe Wiejskie Klucza Łąckiego”, tom I: 1528-1739, tom II: 1744-1811, Wrocław – Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1962, 1963.
Genealogia szlachecka
W odniesieniu do szlachty archiwalia w znacznej większości zostały już wykorzystane przez historyków-genealogów podczas opracowywania różnych herbarzy. Zatem w poszukiwaniach heraldycznych najczęściej korzystamy nie z archiwaliów a z opracowań na ich podstawie jakimi są herbarze. W poszukiwaniach genealogicznych oprócz herbarzy najczęściej korzystamy z wypisów metryk (ksiąg metrykalnych). Księgi te (wybrane) dostępne są w postaci opracowań oraz fotokopii (mikrofilmy Mormonów). W większości przypadków jednak konieczne jest sięgnięcie do archiwaliów. Niestety, tą drogą można cofnąć się tylko do początków XIX wieku. Inne archiwalia pomimo że są udostępniane są nieosiągalne z prozaicznego powodu – są nieskatalogowane i nie wiemy o ich istnieniu. Dotyczy to zwłaszcza tak oczywistych z punktu widzenia genealogii i heraldyki pozycji jak „Rodowody szlacheckie” poszczególnych rodzin. Część archiwaliów ze względu na ich stan oraz olbrzymią wartość historyczną nie jest ogólnie dostępna.
Więcej o archiwach znajdziesz w dziale Archiwa.
Wydawnictwa urzędowe
Przykładowe wydawnictwa urzędowe stanowiące cenne źródła informacji:
- „Metryka Litewska. Księga Sigillat 1709-1719” (reprint: PWN, Warszawa 1987)
- „Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, Województwo wileńskie 1690 r.” (reprint: PWN, Warszawa 1989).
Wiele wydawnictw urzędowych znajdziesz na stronie Literatura genealogiczna i heraldyczna – wykaz publikacji.
Opracowania
Historycy oraz osoby związane z genealogią i heraldyką opracowali wiele opracowań na podstawie archiwaliów prezentując w sposób zwarty i tematycznie interesujące informacje. Do najbardziej znanych opracowań należą herbarze. Jest dostępnych wiele innych opracowań takich jak słowniki geograficzne, słowniki biograficzne, wykazy szlachty z różnych regionów, wykazy zamordowanych, wykazy osób pochowanych na różnych cmentarzach oraz liczne opracowania tematyczne.
Wiele opracowań znajdziesz na stronie Literatura genealogiczna i heraldyczna – wykaz publikacji.
Pamiętniki
Pamiętniki są niezwykłym źródłem informacji. Z jednej strony stanowią bardzo subiektywny punkt widzenia różnych zjawisk, z drugiej strony jako jedyne materiały potrafią przybliżyć klimat i ducha dawnych czasów. Są nieocenionym źródłem informacji dla genealogów wykraczających w swych zainteresowaniach poza suche daty i imiona. Niestety, dotarcie do pamiętników jest trudne gdyż nie są klasyfikowane jako literatura historyczna ani genealogiczna. Dużym ułatwieniem są elektroniczne katalogi większych bibliotek, w których korzystając z wyszukiwarek można łatwo przeszukać dziesiątki tysięcy tytułów.
Księgi parafialne
W poszukiwaniach zdarzeń z ostatnich około 100 lat takich jak chrzty, śluby czy zgony księgi parafialne nadal są nieocenionym źródłem informacji. Księgi z ostatnich około 100 lat są przechowywane w parafiach.
Więcej na temat ksiąg parafialnych znajdziesz na stronie Archiwa kościelne – wykaz archiwaliów.
Urzędy Stanu Cywilnego
Urzędy Stanu Cywilnego są łatwo dostępnym źródłem informacji o naszych niezbyt odległych przodkach. Łatwo możemy uzyskać tam odpisy aktów zgonu przodków z ostatnich kilkudziesięciu lat. Odpisy te dostarczają nam tak cennych informacji jak dokładne dane i miejsca urodzenia i zgonu, imiona rodziców oraz współmałżonka (z nazwiskiem rodowym). Urzędy Miejskie (Gminne) posiadają też dane meldunkowe jak również np. dokumenty repatriacyjne oraz akty nadania własności na Ziemiach Odzyskanych.
Internet
Na olbrzymie zasoby składają się dane publikowane przez prywatne osoby, bazy danych tworzone przez duże serwisy genealogiczne na całym świecie oraz bazy danych udostępniane przez różne instytucje i archiwa. Więcej o zasobach znajdziesz na stronie Poszukiwania internetowe – poradnik genealoga.
