W treści aktu ślubu – aktu małżeństwa, poza podstawowymi danymi personalnymi młodożeńców, umieszczano informację na temat parafii, które wystawiły stronom odpisy aktów urodzenia.
Księgi, akta ślubu
Formularz aktu zaślubin od czasu Księstwa Warszawskiego byt bardzo obszerny. Oto przykład metryki z 1862 r. (z zachowaniem ówczesnej stylistyki i interpunkcji):
Działo się w Koziegłówkach dnia 3 czerwca 1862 r. o godz. 12 w południe. Wiadomym czynimy, ze w przytomności świadków Łukasza Flaka z Reniszowa lat 40 i Wawrzyńca Wcisło z Cynkowa lat 80 mających – czynszowników, na dniu dzisiejszym zawarte zostało religijne małżeństwo miedzy Janem Sapotą młodzieńcem urodzonym i zamieszkałym w Rzeniszowie, synem Łukasza i Franciszki z Typrów małżonków Sopotów w Rz. zamieszkałych, lat 20 mającym, z Marianną Szczęsną panną urodzoną i zamieszkałą tu w Markowicach, córką Jana i Franciszki z Zimniaków, małżonków Szczęsnych w Markowicach, lat 16 i miesięcy 4 liczącą. Małżeństwo to poprzedziło trzy zapowiedzi w dniach niedzielnych: 11, 17 i 25 maja roku bieżącego w kościele parafialnym tutejszym ogłoszone, zezwolenie aktowi małżeństwa obecnych rodziców zaślubionej ustnie oświadczone było. Małżonkowie nowi oświadczają, ii umowy przedślubnej nie zawierali. Obrzęd religijny dopełniony został przez ks. Józefa Stupińskiego wikariusza miejscowego. Akt ten po przeczytaniu, przez nas podpisany, bo nowo zaślubieni i świadkowie pisać nie umieją. Ks. Wojciech Kawkowski proboszcz parafii Koziegłówki utrzymujący akta religijno-cywilne.
Warto podkreślić, że wtedy świadkami ślubu mogli być tylko mężczyźni i to dojrzali, zwykle nawet w wieku podeszłym (np. osiemdziesięcioletni). „Starsi” zaś, drużbowie byli tylko asystą przy ślubie – inaczej niż współcześnie.
W treści aktu ślubu – aktu małżeństwa, poza podstawowymi danymi personalnymi młodożeńców, umieszczano informację na temat parafii, które wystawiły stronom odpisy aktów urodzenia. Gdy kobieta zawierająca związek była niepełnoletnia (nie ukończyła 21. roku życia), zgodę na zawarcie małżeństwa musiał wyrazić jej ojciec. Jego oświadczenie było umieszczane na spodzie formularza aktu. W księgach małżeństw zachowały się także nieliczne protokoły badań przedślubnych, które sporządzali proboszczowie, gdy strony podjęły decyzję o zawarciu związku. Były dokumentami potwierdzającymi stan braku formalnych przeszkód do zawarcia małżeństwa. Zawarcie związku poprzedzone było trzykrotnym publicznym ogłoszeniem zamiaru zawarcia małżeństwa, czyli zapowiedziami.
Dzięki temu, że w księgach zaślubin podawano miejsce zamieszkania nowożeńców, można dowiedzieć się, że np. w II poł. XIX w. 50 proc. dziewcząt w niektórych wsiach wychodziło za mąż za młodzieńców z innych, zwykle sąsiednich, miejscowości. Sprawiało to, że co kilkadziesiąt lat ogromna większość nazwisk w danej miejscowości zmieniała się. Taka praktyka min. miała także wpływ na zdrowotność potomstwa. We wsiach bowiem, w których wiekowym zwyczajem było „wżenianie się” we własnej miejscowości, można niekiedy odnotować niekorzystne zjawiska zmian zwyrodnieniowych populacji – na bazie genetycznej, na skutek zbyt bliskiego lub wielokrotnego pokrewieństwa albo tez upośledzeń utrwalonych i przekazywanych genetycznie w rodzinach od pokoleń.
Opierając się na aktach zaślubionych z XIX w można przeprowadzić także badania dotyczące zwyczajów dotyczących wieku i stanu nowozaślubionych. Ciekawą jest rzeczą, iż wdowcy zwykle żenili się z młodymi pannami, nie zaś z wdowami Prawdopodobnie przyczyną były dzieci, których gromadkę posiadała każda z owdowiałych stron Połączenie ich w jednej rodzinie byłoby zbyt uciążliwe, zwłaszcza dla matki. Zachodziła obawa, ze własne potomstwo byłoby faworyzowane, a odsuwane na dalszy plan dzieci współmałżonka oraz prowadziłoby to nieuchronnie do dalszego rozdrobnienia gospodarstwa.
Jakkolwiek księgi metrykalne w wiekach XVI-XVIII pisane byty po łacinie, jednakże nazwy miejscowości, nazwiska a czasem i imiona notowane były w języku polskim.
Fakt zawarcia małżeństwa jest odnotowywany nie tylko w księdze ślubów miejsca jego zawarcia, ale także na marginesie aktu chrztu św. w księdze ochrzczonych. Duszpasterz, który asystował przy zawarciu małżeństwa ma obowiązek dokonania adnotacji lub zawiadomienia o fakcie jego zawarcia tego duszpasterza, w którego parafii nupturienci przyjęli chrzest św. Duszpasterz miejsca przyjęcia chrztu św. ma ścisły obowiązek odnotować fakt zawarcia małżeństwa na marginesie aktu chrztu w księdze ochrzczonych i przesłać wiadomość o dokonaniu tej adnotacji do duszpasterza, który asystował przy zawieraniu małżeństwa. Zawiadomienie o dokonaniu adnotacji należy dołączyć do dokumentów zawartego małżeństwa.
