Słownik kościelny łacińsko-polski

Ks. Dr. Alojzt Jougan „Słownik kościelny łacińsko-polski” 1948.

Strona zawiera surowy, nieformatowany tekst w celu zapewnienia możliwości wyszukiwania pełnotekstowego poszukiwanych informacji poprzez wyszukiwarkę. Tekst może zawierać błędy maszynowe. Należy tę stronę traktować jako indeks pełnotekstowy do dokumentu.

Strona główna Archiwum

Skrócony słownik genealogiczny Słownik łaciński (łacińsko-polski)

SŁOWNIK KOŚCIELNY ŁACIŃSKO-POLSKI WEDLE TEKSTU KILKU SŁOWNIKÓW A PPZEWAŻNIE Dra ALBERTA SLEUMERA SPOLSZCZYŁ, UŁOŻYŁ i UZUPEŁNIŁ Ks. Dr. ALOJZY JOUGAN EM. PROFESOR U. J. K.
WYDANIE DRUGIE
„M I C H A L I N E U M” –
1948
MOŻNA DRUKOWAĆ
Ks. Stefan Momidłowski
Censor
POZWALAMY DRUKOWAĆ
L. 1455.
W Przemyślu, 16 marca 1948.
f W. Tomaka
Bp. Wik. Cen.
S-0984. — 113.-47. „Michalineum” w Miejscu Piastowym.

P R Z E D M O WA
Nieliczne, używane u nas słowniki łacińsko-połskie, przystosowane są głównie do potrzeb szkolnych, dla czytania i zrozumienia łacińskich utworów klasycznych. Ich materiał nie uwzględnia jednak wcale łacińskiego słownictwa kościelnego i teologicznego, a przeto mogą one przynieść tylko częściową pomoc w bibliotekach kapłańskich i w rękach kształcącej się młodzieży duchownej.
Temu niedostatkowi pragnie zaradzić niniejszy Słownik łacińsko-polski. Zawiera on na 660 stronicach wielkiej ósemki (pa-giną fracta 1320 — po 56 wierszy na każdej) nie tylko wszystkie wyrazy z literatury klasycznej łacińskiej — ale także: wyczerpujący zasób liturgicznego i teologicznego słownictwa kościelnego mieszczącego się w Mszale, Brewiarzu, Rytuale, Pontyfikale, Martyrologium, Wulgacie i Kodeksie prawa kanonicznego.
Ponadto są w nim podane:

Imiona wszystkich papieży z datami ich rządów.
Nazwy wszystkich diecezyj i stolic biskupich z datami ich powstania i związku prowincjonalnego wedle biuletynu z r. 1933.
Imiona Świętych i Błogosławionych z ich krótkimit życiorysami (przeszło 600, w tym wszystkich ogłoszonych za pontyfikatu Piusa XI), z wyjątkiem tych, które albo są, dobrze znane z historii Kościoła, lub też takich, o których nie zostały osobne wzmianki w historiografii.
Obszerniejsze żywoty wszystkich Świętych Polskich-
Nazwy zakonów i zgromadzeń religijnych męskich i żeńskich, z datami ich założenia, z podziałem na oddzielne kategorie i reguły, jako też z rozgałęzieniem na pokrewne rodziny zakonne tejże samej reguły.
Nazwy Ojców Kościoła i wybitniejszych pisarzy teologicznych.
Wzmianki o większych herezjach i herezjarchach.
Techniczne terminy z dziedtiny prawa kościelnego z odsyłaczami do odnośnych kanonów (C. j. c.). Takich odsyłaczy znajduje się 433.
Sporadyczne cytaty i przekłady tekstu Wulgaty, a wcale liczne wyimki i wyjaśnienia hebraizmów w Psalmach.
Niektóre nadto szczegóły znalazły obszerniejsze opracowanie. Tu należą wyrazy: Benedico (66), Coronationes (146), fgno-rantia (285), Judicium (333), Missa (389), Officium (421), Sectae (544), Sententia (549), Spiritus (567), Status Ecclesiae Cat. (571), Sufjragium (583), Suspensio (590), Testis (601), Titulus (606).
Ogółem mieści się w tym Słowniku przeszło 27 tysięcy wyrazów, w tym 4 tysiące poza leksykonem Dra Sleumera.
Spodziewać się godzi, że tak bogato w słownictwo łacińskie i w terminy kościelne wyposażony podręcznik oddać zdoła P. T. Duchowieństwu dogodną i poważną przysługę w zakresie przyswajania sobie tekstu łacińskiego’, a pod względem treści zastąpić potrafi nawet podręczną encyklopedię kościelną.

PRZEDMOWA DO DRUGIEGO WYDANIA
W drugim wydaniu poprawiono tylko zauważone błędy i dodano najnowszych beatyfikowanych i kanonizowanych świętych. Unowocześniono pewne dane statystyczne. Poza tym zmniejszono format dzieła.
Druk ukończono w Miejscu Piastowym 6 sierpnia 1948 r.
Wydawnictwo Tow. Św. Michała Arch.

SKRÓCENIA
użyte w
abl. = casus ablativus.
acc. = casus accusativus.
arab. = arabski.
aram. = aramejski.
arbp. = arcybiskup.
B. i błog. = błogosławiony.
B. M. V. = Beata Maria Virgo,
bp. = biskup.
Caer. Ep. = Caeremoniale Epis-coporum.
C. j. c. = Corpus juris canonici z r 1918 cyfra dodana oznacza „kanon”.
comp. = comparativus gradus.
diec. = diecezja.
Dz. Ap. = Dzieje apostolskie.
Ecles. = Ecclesiastes „kaznodzieja”.
Ef. = list św. Pawła do Efezjan.
etc. = et cetera (i tak dalej).
f. = feminini generis.
gen. = casus genetivus.
hebr. = hebrejski.
ind. = indeclinabile.
itd. = i tak dalej.
Jan = ewangelia lub listy św.
Jana Apostoła.
Kant. = Canticum Canticorum.
tym Słowniku
Kol. = list św. Pawła do Ko-losan.
Kor. = list św. Pawła do Koryntian,
licz. = liczebnik.
Łuk. = ewangelia św. Łukasza.
m. — masculini generis.
m. — miasto.
Mar. = ewangelia św. Marka.
Mat. = ewangelia św. Mateusza,
n. = neutrius generis.
np. = na przykład.
Ob. = Objawienie św. Jana.
p. = patrz 1 obacz!
pap. = papież.
part. = participium.
pass. = passivum.
pf. — perfectum tempus.
pl. = pluralis numerus.
Ps. = psalm.
Pt. = list. św. Piotra.
przen. = w znaczeniu przenośnym.
przyim. = przyimek.
przym. = przymiotnik.
przysł. = przysłówek.
Rz. = list św. Pawła do Rzymian.
sp. = spójnik.
śufr. = sufragania.
superl. = superlativus gradus.
S. i św. = święty.
Tow. Jez. = Tow. Jezusowe.
V. = Venerabilis = Czcigodny.
w. = wiek (stulecie),
wykrz. = wykrzyknik,
zaim. = zaimek.
Żyd. = list św. Pawła do Żydów.
Cyfra 3. przy przymiotnikach oznacza, że on ma końcówki na us, a, urn.
Cyfry (I—4) przy czasownikach wskazują, do której należą koniugacji.
Przy żywotach Świętych i Błogosławionych data opatrzona + oznacza rok ich skonu, zaś data dnia i miesiąca (zwykle u końca życiorysu) wskazuje dzień, w którym Kościół obchodzi ich święto. Są oni podani w Słowniku wedle swych IMION, a tylko wyjątkowo wedle nazwiska.

A
A. A. = Augustianie od Wniebowzięcia N. P. M. czyli Kongregacja Asumpcjonistów. Zał 1845.
A (AH), wykrzyknik ach! ach! na wyraz radości, boleści, niechęci itp.
A, AB, ABS, przyimek z ablat. A) na oznaczenie miejsca w przestrzeni: od. z; 1. na określenie pochodzenia miejscowego: od, ’ z (a summo coelo’; 2 dla podania pobudki: dla, z powodu (a templo tuo — z powodu twej świątyni Ps. 67, 30); dla, przed (a gemitu cordis mei Ps. 37, 9); 3. na oznaczenie strony, od której się coś ogląda lub z której coś się poczyna = od, na, w. z, przy, obok: cadent a latere tuo (Ps. 90, 7); a dextris — po prawicy; 4. na uwydatnienie oddalenia, odstępu, rozdziału: od, bez, przed, z dala: qui fornicantur abs te; occultatum « te = ukryte przed tobą (Ps. 138, 15); B) na określenie czasu: od, począwszy od, bezpośrednio po., od czasu… C) na uwydatnienie innych stosunków, jako to: na wskazanie sprawcy lub założyciela : od, przez (cujus auxilium est abs te Ps. 83, 6). 2 dla określenia bliższego przeznaczenia: względnie, odnośnie; dla porównania (w hebraizmach) w znaczeniu: quam — non minus lui ab lis (quam ii); więcej niż (u te quid volui super terram Ps. 72, 25), ze względu na, wedle, stosownie (magnus a virtute); wbrew, w porównaniu, wobec (a desiderio meo) 3 dla oznaczenia osobliwszego rodzaju czynności, ab epistulis — sekretarz ; consilia-rius ab intimis = tajny radca; a sacris confessionibus esse alicui = być czyimś spowiednikiem ; 4. przen. odstęp lub różnica.
AARON, starszy brat Mojżesza, który przeniósł nań godność arcykapłana z dziedzicznością S. ABACHUM, św. męczennik, pers rodem (I w.) 19 stycznia ABACTIO, onis, f. zabranie, porwanie.
ABACTOR. oris, m. złodziej.
ABACULUS, i, m. kamyczek szklanny, mozaikowy.
ABACUS, i, m. tablica, deska, stół, podstawka, stół do zabawy, stół kredensowy do umieszczania ampułek przy Mszy św.
ABADDON, (hebr.) zagłada, zniszczenie, upadek; (grec.) anioł przepaści, przedstawiciel wrogiej Bogu władzy światowej (Apok. 9, 11).
ABAGMENTUM, i, n. środek przeczyszczający.
ÄBALIENATUS, 3. odpadły, odstępczy.
ABAL1ENO, 1. usunąć, wyzbyć, 2. zrabować, pozbawić, skłonić do odpadnięcia, do odstępstwa, 3 pass. oddalić się, odstąpić, odpaść, porzucić.
ABALIUD = z innej strony.
ABALTERUTRUM = oddzielnie, odrębnie
ABANA, rzeka syryjska płynąca przez Damaszek.
AB ANTĘ, przyim. ac. przed, naprzód.
ABAR1M, wzgórza na wschód od połud. Jordanu i Morza Martwego.
ABAVUS, i, rn. przodek, prapradziad.
ABBA (aram) ojciec.
ABBAS — atis, m. opat rządzący bez przydzielonego terytorium; ab. nullius: opat z własnym terytorium żadnemu biskupowi niepodległy; ab. commendatarius: opat świecki; ab. exemptus : opat podległy bezpośrednio papieżowi ; ab. primarius : pierwszy opat w prowincji zakonnej; ab. regularis: opat zakonny.
ABBATIA, ae, /. 1. opactwo, godność opacka ; ab. nullius scil. diecesis = opactwo nienależące do żadnej diecezji ; 2. nazwa licznych miejscowości we Francji i Szwajcarii,
ABBATIALIS,‘e, opacki.
ABBAT1SCELLA, Abbacilla, monaster w Appenzel, Szwajcaria.
ABBATISSA. ac, ksieni.
ABBREVIATIO, onis /. skrócenie, skurczenie, rozczłonkowanie, zniszczenie
ABBREVIO, 1. skracać, kurczyć, osłabiać, i niszczyć : Dan. 9, 24. odrywać jako część od pełni czasów, to zn. utrwalać, oznaczać, postanawiać.
ABDAR ANENSIS, i, m Abderrhaman, kalif arabski w Hiszpanii.
ABDEMELECH, (hebr. sługa królewski), etiopczyk na dworze króla izraelskiego Sedecjasza.
ABDENAGO, (sługa Nebo, bóstwa babilońskiego) nazwisko babilońskie Azariasza, towarzysza Daniela.
ABDERA, miasto w Grecji na wybrzeżu trackim.
ABDlAS, 1. nadzorca robotników, którzy za króla Jozjasza (638 — 608), odbudowywali świątynię, 2. czwarty śród mniejszych proroków.
ABDICATiO, onis, 1. zrzeczenie się czegoś, złożenie urzędu ; 2. odtrącenie, wydziedziczenie.
ABDICO, 1. zrzec się czegoś złożyć urząd, zaprzeć się, nie poznawać, odtrącić, wydziedziczyć.
ABDICO, xi, ctum 3. odmówić, odrzucić.
ABDITUM, i, n. kryjówka, głębia, tajemnica.
ABDITUS, 3. ukryty, oddalony; przysl. abdite : poKryjomu, skrycie.
ABDO, didi, ditum 3. — 1. usunąć, oddalić 2. ukryć, zakopać.
ABDOMEN, inis, n. brzuch, jelita, wnętrzności.
ABDOMINALIS, e, odnoszący się do brzucha.
S. ABDON św. męczennik perski, t w Rzymie ok. 250 r. 30 lipca.
ABDUCO, xi, ductum 3. — 1. uprowadzić, zrabować, odebrać 2. odwrócić od czego, skłonić do odstępstwa, odwieść od jakiegoś zamiaru, wywieść z pewnego stanu.
ABDUCTIO, onis, /. 1. gwałtowne usunięcie, uprowadzenie, rabunek; 2. samotność.
ABECEDARIUM, i, n. alfabet, Abc.
ABEDO, edi, esum 3 po-ze-żreć.

S. ABEL, Abelius, drugi syn pierwszej pary ludzi; abelicus = ablowy.
ABEL, a) m. w Palestynie na póln -zach. od jeziora Merom, na połud. od Libanu; Abil lub Ibil wieś chrześc. b) Abel Keramim (hebr. winnica) m. w Palestynie w pobliżu Philadelphia
ABELDOMUS, (hebr. wielki smutek, wielka skarga) miejsce w Palestynie, gdzie Filistyni złożyli arkę przymierza wraz ze swymi darami (1. Król. 6, 18).
ABELLA, ae. / = Avella vecchia m. w Italii (Avellino). u stóp Monte Vergine w Italii; opactwo benedyktyńskie (1119); siedziba biskupa od 969, sufragania Benewentu.
ABELLINUM, i. n. Avellino m
ABEL-MEHULA, w Palestynie w dolinie Jordanu, na południe od dzisiejszego Skythopolis, ojczyzna proroka Elizeusza.
ABEL-MIZRAIM, (hebr. dolina egipska) miejscowość w Palestynie między Jerychem a Jordanem.
ABELSATIM, (hebr. dolina akacyj) także Abelsettim, miasto palestyńskie na wschód od Jordanu naprzeciw Jerycha lTell.-el-Kefren).
ABENBOEN, (hebr. Kamień Boena, potomka Rubena) na połud-wschód od Jeruzalem, graniczny kamień między pokoleniem Juda a Beniamin
ABEO, ii. itum 4. — 1. odejść, 2. zniknąć. sczeznąć, 3. przepaść.
ABEQUITO, 1. konno wyjechać, odjechać
ABERDO, onis. n. także Aberdona, ae /. i Aberdeen; miasto w Szkocji; siedziba biskupia (11 w. — 1577), wznowiona 1878; sufragania Edynburga.
ABERRATIO, onis, /. 1. oddalenie; 2. przen. pomyłka, grzech.
ABERRO, 1. błądzić, pomylić, zejść na bezdroża, zgrzeszyć.
ABESSINIA, ae,/. cesarstwo w Afryce, połud.-wschód od Egiptu.
ABGATH A, podskarbi króia perskiego Kserksesa, małżonka Estery.
ABGREGO, 1. oddzielać, odosobniać.
ABHINC, przysł. odtąd, od teraz.
ABHORREO, rui. 2. przejmować się wstrętem, przed czymś się przerażać ; przen. nie znosić czegoś, uchybiać w czymś.
ABHORRESCO, horrui, 3. doznać wstrętu. –
ABIA, 1. żona Hebrona a matka Aszura; 2. drugi syn Samuela, 3. król judzki (912 — 910); 4. potomek Ithamar; 5. pieczętarz zakonu odnowionego za Ezdrasza, 6. Izraelita, który dal początek 8. z pośród 24 klas kapłańskich, z tej klasy pochodził św. Jan Chrzciciel.
ABI AM i ABI AS
ABI AM i ABI AS, król judzki, przo* dek Zbawiciela p. Abia 3.
ABIATHAR, ostatni arcykapłan z linii Itchamaridów (1031 — 972).
S. AB1BON. onis, m. św. męczennik w I. wieku (św. 3 sierpnia).
ABICIO, ieci, iectum 1. odrzucać, 2. niszczyć, marnować, 3. matę dzieci podrzucać, ich nie uznawać, 4. poniewierać, poniżać, pomiatać, odbierać odwagę i nadzieję; 5. pochylać, opuszczać (caput in terram).
ABJECTIO, onis, f. 1. animi: brak odwagi, 2. sui: zaparcie się siebie,
odbieranie ducha, poniżanie godności, służalczość, hańbiące postępowanie, wyrzutek.
ABJECTUS, 1. wzgardzony, nikczemny, bezecny, podły, 2. małoduszny, zwątpiały, upadły na duchu
ABJECTE. przysł. niedbale, podle
ABIEGINEUS, 3. jodłowy, także abiegnus
ABIES, etis. /. jodła.
ABIETARiUS, 3 zajęty robotami jodłowymi, stolarz, snycerz.
ABIEZER, wódz w wojsku Dawida.
ABIGAIL, 1. jedna z niewiast Dawida, przedtem żona Nabala z Karmelu; 2. Siostra Dawida.
ABIGA, ae. /. roślina płód spędzająca.
ABIGEATOR, is złodziej bydła.
ABIGO, 3 egi, actum, 1. oddalić, odpędzić, rozprószyć, 2. spędzić płód (partum).
ABILENA, ae, /. także Abilene, okolica po wschodniej stronie Antili-banu, na ppłnocny zachód od Damaszku.
AB1MELECH, 1. tytuł królewski u Filistynów za czasów Abrahama, 2. sędzia w Izraelu, syn Gedeona, który kazał zamordować 70 krewnych.
ABINADAB, 1. brat Dawida, 2. lewita ojciec Eleazara, 3. syn króla Saula.
ABINOEM (am), ojciec Baraka, wodza Izraelitów za czasu sędziny Debbory.
ABIRAM. pierworodny Hiela, który stracił życie, gdyż ojciec jego znowu umocnił Jerycho (Joz. 6, 26).
ABIRON, syn Eliaba z pokolenia Rüben, wraz z Korem i Datanem zbuntował się przeciw Mojżeszowi, za czym go ziemia pochłonęła (Num. 16, 1).
ABISAG, izraelitka przydana Dawidowi na pielęgniarkę.
ABISAI. wódz Dawida, syn jego siostry Sarwii.
ABISSINIA p. Abessinia.
ABISIO, onis./. odejście, wyruszenie, odjazd.
ABITO, 1. odejść.
ABITUS, us, m. odejście, powrót, śmierć.
ABIU, Abihu, syn Arena, którego Bóg pokarał śmiercią.
ABIUD, syn Zorobabela z pokolenia Juda, przodek Chrystusa P.
ABJUDICO, 1. odmówić, odsądzić.
ABJUNGO, 3. xi, ctum, oddzielać, oddalić.
ABJURATIO, onis, /. wyprzysiężenie się, zaprzeczenie.
ABJURATOR, is, m. zaprzaniec.
ABJURO, 1. przysięgać się
ABLACFATIO, nis, /. odzwyczajenie
ABLACTO, 1. odzwyczajać, zaprzestać karmić piersią.
ABLAQUEO, 1. okopywać, skopać.
ABLATIO, onis, /. porwanie, rabunek.
ABLATOR, ris, m. rzezimieszek, ra-buś.
ABLEGATIO, nis, /. odwołanie odesłanie, wygnanie.
ABLEGO. 1. odsyłać.
ABLEPSIA, ae. J. ślepota, przen. choroba umysłowa.
ABLEVO, 1. odebrać, odciążyć, ułatwić.
ABLIGURIO, 4. przehulać, przetrwo-nić. rozprószyć.
ABLIGURRITIO, nis,/.przetrwonienie, rozprószenie.
ABLOCO, 1. wynajmować, wypuszczać
ABLUDO. si, sum 3. niestosownie żartować.
ABLUO,3, ui, utum, 1. obmywać, czyścić. 2.. usuwać, niszczyć, 3. chrzcić.
ABLUTIO, nis, / obmycie, oczyszczenie (palców po Komunii kapłana we Mszy św.), wino z wodą użyte do umycia kielicha (sumit ablutio-nem), 3. chrzest.
ABLUTOR, is, m. dokonywujący obmycia, oczyszczenia.
ABMATERTERA, ae,/. (= avi materteral, siostra prababki lub pradziada.
ABMORDHO, 2. odgryzać.
ABNATO, 1. odpływać.
ABNEGATIO, nis, /. zapieranie się, zaprzeczanie.
ABNEGO, 1. zaprzeczać, odmawiać, wypierać się, (se ipsum) zapierać się siebie samego, umartwiać się.
ABNEPOS, otis, m. (= avi nepos) prawnuk, potomek.
ABNER wódz Saula.
ABNOBA. bius, = Danubius, Czarny las, skąd Dunaj wypływa.
ABNOCTO, 1. nocować poza domem.
ABNODO, 1. obierać, obcinać.
ABNORMIS, e, niezwykły, niezmierny, bez miary.
ABNORMITAS, atis, /. coś niezwykłego, bez rachuby i reguły, wyjątek.
ABNUMERO, 1. przeliczać, obliczać w całości.
ABNUO. 3. nui, nuitum, odmówić, uchylić, zaprzeczyć.
ABOLEFACIO, 3. feci, factum, zniszczyć, usunąć.
ABLEO, 2. Ievi, zepsuć, zniszczyć, zniweczyć.
ABOLESCO, 3, levi, przemijać, przechodzić, ustać.
ABOLITIO, nis, /. zniszczenie, usunięcie. amnestia, zgładzenie.
ABOLLA, ae, /. płaszcz bez rękawów.
ABOMINABILIS, e, wstrętny, szkaradny.
ABOMIN AMENTUM, i, n. zgroza, brzydota, bożyszcze.
ABOMINATIO, nis,/. wstręt, zgroza, spustoszenie.
ABOMINO, (nor) 1 złorzeczyć, przeklinać. wstrętem się przejmować.
ABOMINOSUS, 3. fatalny, nieszczęśliwy, wstrętny.
ABORIOR, 4. ortus, oriri, przepadać ulegać zniszczeniu.
ABORTIO, onis, / poronienie.
ABORTIVUS, 3. płód przedwczesny, poroniony (św. Paweł o sobie).
AßORTUM, i, tus, spędzenie płodu, płód poroniony.
ABRA, ae, (aram) dziewka, służąca.
ABRADO, si, sum, 3. odskrobać, ze-strzyc.
ABRAHA.M, (us) 1. patriarcha i praojciec Żydów (ok. 2 tys. p. Chr.). 2. towarzysz św. Romediusa, p. n.
ABRAHAMITAE, 1. Abrahamici, sekta w Konstantynopolu przecząca bóstwu Ch. P. (IX w.), 2. deisty-czna sekta w Czechach, wyrugowana przez ces. Józefa II (1783).
ABRAM, pierwotna nazwa patriarchy Abrahama.
ABRASIO, nis, /. zeskrobanie, skro-banina.
ABRASUS, 3. zeskrobany, wytarty,
ABRENUNTATIO, onis,/. odwołanie, wyrzeczenie się.
ABRENUNTIO, 1. wyrzec się, pozbyć, zaprzeć (mundo, diabolo).
ABRINCA i ABRICUM, Avranches, m. we Francji, niegdyś (do 1801) siedziba biskupa.
ABRIPIO, pui, reptum 3. porywać, uprowadzać, rabować.
ABRODO, si, sum, 3. ogryzać.
ABROGATIO, nis, /. zniesienie.
ABROGO, 1. znieść, usunąć, pozbawić znaczenia.
ABRUMPO, 3. rupi, ruptum, odłamać, oddzielić, przerwać, obrazić
S. ABRUNCULUS, św. biskup Tre-wiru (f ok. 527 r ).
ABRUPTIO, onis, /. gwałtowne zerwanie, rozwód.
ABRUPTUS, 3. spadzisty, stromy, przen. o mowie: ostra, kończasta twarda; »
ABRUPTE, przysł. 1 właśnie, nagle, spiesznie, 2. bezwzględnie, niepowstrzymanie.
ABRUTIUM, Abruzzo, okolica w Italii.
ABSALOM, I. trzeci syn Dawida, zbuntowany przeciw ojcu (ok. 980 prz. Chr.). 2. ojciec Matatjasza, zwycięskiego wodza za Machabejczy-ków. 3. ojciec Jonaty jak pod 2; 4. Abesalom poseł żydów za Judy Ma-chabeusza do syryjskiego wielkorządcy Lizjasza.
S. ABSALOM, męczennik w Cezarei, 2 marca
ABSCEDO, 3. cessi, cessum 1. odchodzić, 2. rozdzielać się, odpadać, gubić się, znikać.
ABSCESSIO, onis. /. odstąpienie.
ABSCESSUS, us, zstępowanie na dół, obniżanie się.
ABSCIDO, 3. cidi. cisum 1, odcinać, odrąbać, 2. obrzezać.
ABSCINDO, scidi, scissum 3. odrywać. oddzielać, rozłączać.
ABSCISIO i ABSCISSIO, onis,/. ścięcie głowy.
ABSCONDITOR, is, ukrywacz, prze-chowy wacz.
ABSCONDITUM, i, n. ukrycie, kryjówka: absconditum tempestatis = ciemna chmura, plur. bogactwa (Ps. 16. 14)
ABSCONDITUS, 3. ukryty, tajemny; przen ciemny, trudny do pojęcia.
ABSCONSA. ae. /. latarnia ślepa.
ABSCONSIO, nis. /. ukrywanie, kryjówka
ABSCONSUS, 3. ukryty, tajemny.
ABSDO, dedi, datum 3. oddać.
ABSENS, tis, nieobecny, oddalony.
ABSF.NTIA, ae,/. nieobecność, brak.
ABSIDATUS, 3. obłogi, oblęczny
ABSIDIOLA, ae, /. mała wnęka dla chóru
ABSIMILIS, e, niepodobny.
ABSINTIUM, i, n. piołun, gorzkie ziele.
ABSIS, idis,/. (gr). 1 luk, sklepienie;
absyda tzn. wielka wnęka’ albo nyża jako zakończenie chóru, a także sam chór; przen. nawa poprzeczna;
okrągła czara, misa.
ABSIST0, stiti 3. — t. odstąpić. oddalać się. 2. porzucić, zaprzestać.
ABSITUS, 3. oddalony, zapadły.
ABSOLU81LIS, e, przebaczalny.
ABSOLUTE, przysł zupełnie, bezwarunkowo, po prostu, bezzwłocznie, bezwzględnie.
ABSOLUTIO, nis, /. 1 odpuszczenie (przy spowiedzi); abs ad tumbam = modlitwa błagalna o darowanie winy i kary dla zmarłego; abs. generalis = udzielenie odpustu zupełnego; 2. część końcowa w oficjum dziennym, 3. dokonanie, uzupełnienie, udoskonalenie, 4. modlitwa odmawiana w kapitule zakonnej o darowanie grzechów i kar dla zmarłych (Rit. Cist.).
ABSOLUTORIUM, i, zwolnienie od odpowiedzialności z urzędu.
ABSOLUTORIUS, 3. należący do środków zwolnienia.
ABSOLUTUM, i, ustanie, ukończenie, rozwiązanie.
ABSOLUTUS, 3. – 1. zupełny, doskonały, w sobie zwarty, 2. bezwarunkowy, bez zastrzeżenia, 3. niepokonany
ABSOLVO, 3. vi, lutum, 1. zwolnić, zmienić, 2. uwolnić (w sądzie), rozgrzeszyć (w spowiedzi); 3 dokonać, zakończyć; także: 4. zniszczyć, zburzyć, zaprzestać, ginąć
ABSONUS, 3 niestosowny, niesmaczny, nietaktowny, nieznośny.
ABSORBEO, 2. bui, sorptum 1. połykać, 2. kogoś zaprzątać,
ABSQUE, przyim.: bez, wyjąwszy, z wykluczeniem, poza tym, prócz
ABSTEMIUS, 3. umiarkowany, wstrzemięźliwy, trzeźwy.
ABSTENTIO, nis, /. wstrzemięźliwość, post.
ABSTERGEO. tersi, torsum (i abster-go 3) 1. zmywać, wysuszać, 2. usuwać.
ABSTERREO, rui 2 zatrwożyć, przepędzić, przepłoszyć.
ABSTERSIO, nis, /. otarcie, wysuszenie.
ABSTINAX, cis, wstrzemięźliwy.
ABSTINENS, tis 1. wstrzemięźliwy, niesamolubny, 2. czysty, wstydliwy.
ABSTINENTER, przysł. powściągliwie.
ABSTINENTIA, ae wstrzemięźliwość (od gorących, alkoholicznych napojów i potraw mięsnych).
ABSTINEO, 2. tinui, tentum, powstrzymywać, zaprzeczać, (se) wstrzymywać się, chronić się, pościć, unikać alkoholu.
ABSTO, stiti, stitum, 3. opodal stać
ABSTRACTIO, nis, /. uprowadzenie.
ABSTRAHO, xi, ctum 3, 1. odciągać, oddalić, 2. oddzielić, powstrzymać, 3. nakłonić, uwieść.
ABSTRUDO, 3. si, sum, odpędzić, ukryć.
ABSTRUSIO, nis, /. ukrycie.
ABSTRUSUS. 3. ukryty, utajony, zamknięty, ciemny, zamroczony, zawiły.
ABSUM, afui, afuturus, 1. być nieobecnym, 2. nie pomagać. 3. nie brać udziału, braknąć, 4. być czasowo i przestrzennie oddzielonym, 5. nieosob : haud multum non longe lub paulum abest. quin..; = nie wiele brakuje, że… = prawie, tantum abest ut… = raczej.
ABSUMO, psi. ptum 3. — 1. odebrać, 2. zużyć, 3. zniszczyć.
ABSUMPTIO, nis, /. zużycie, zniszczenie.
ABSURDUS, 3. niestosowny, niesmaczny, niezręczny, sprzeczny, nierozumny.
ABULA, Avila, m. w Hiszpanii, stolica biskupia, sufragania do Valladolid.
ABUNDANS, ntis, 1. nadmierny, przepełniony, 2. bogaty, opływający w zbytek (opprobrio abundantium et despectione superborum (Ps. 122, 4).
ABUNDANTER, przysł. obficie, hojnie, pełno.
ABUNDANTIA, ae,/ 1. obfitość, przepełnienie, bogactwo; 2. przeładowanie mowy, nadmiar słów, 3 powodzenie (Ps. 121, 7).
ABUNDANTIA,ae,/. matrona chrześc., która nabyła zwłoki św. Grzegorza ze Spoleto.
ABUNDANT1US, św. wyznawca i bp. w Como. (Italja). p Abundius.
ABUNDATIO, nis /. zalew, powódź.
ABUNDE, przysł. obficie, nadmiernie.
S ABUNDIUS. św. męczennik za ces. Waleriana (253, — 60), utopiony w rzymskiej kloace za to, że wydobył z kloaki zwłoki św. męczen-niczki Konkordii i podał je kapłanowi Justynowi do pogrzebania. Pochowany w pobliżu kościoła św. Wawrzyńca (26 sierp).
S. ABUNDIUS, św. wyznawca, ostiariusz u bramy kościoła św. Piotra (15 kwiet.).
S. ABUNDIUS, św. wyznawca i bp. w Como, także Abundantius zwany, pochodził z Tessaloniki w Grecji. Pap. Leon I. wyprawił go jako legata do ces Teodozjusza dla uśmierzenia zamieszek, wywołanych błędami Nestoriusza. Przewodniczył później synodowi w Mediolanie i dokonał nawrócenia pogańskich mieszkańców w Como. Tam też spełnił cud wskrzeszenia syna upomego księcia. Pochowany w Como w kościele apostołów, gdzie cudu dokonał, poczem kościół ten otrzymał od niego nazwę.
ABUNDIUS, chrz. syn prefekta Rzymu (ok. 290 r.).
ABUNDO, 1. występować z brzegów, zalewać, 2. mieć nadmiar, obfitość (gratia). przynosić obfite owoce, stawać się doskonałym.
ABUSIO, nis, / 1. nadużycie 2. poniżanie, pogarda, szyderstwo.
ABUSUS, us, nadużycie, zużycie.
ABUTOR, usus sum 3. — 1. zużyć, wyzyskać, 2 nadużyć, pogwałcić.
ABYSSUS, i, / 1. przepaść, piekło,
niezmierzoność. przestrzeń świata.
ab multa morze świata.
AC p atque.
ACADEMIA, ae, /. 1. gaj Akade-mosa obok Aten, gdzie Platon nauczał, 2. wyższa szkoła, uniwersytet, 3. uczone towarzystwo.
ACADEMICUS, 1. należący do akademii, akademickie stopnie: baka-•aureat, licencjat, doktorat 2. rzecz, uczeń uniwersytetu, członek akademii, posiadacz odznak i praw akademickich.
ACANOS, i, m. ostrokrzew.
ACANTHILL1S, is, /. dziki szparag.
ACANTHIS, idis, /. szczygieł.
ACANTHUS, i, m. 1. roślina z liśćmi kończastymi, zębatymi, służąca za model do ozdób na głowicy kolumn. 4. drzewo kolczaste w Egipcie.
ACATHOLICUS, 3. niekatolicki, akatolicki.
ACATIUM, i, m. łódź.
ACAUSTUS, 3. niedający się spalić.
ACCA, bp. w Anglii (ok. 400 r.).
ACCANA, ae, /. m. w Italii na północ od Bovino, siedziba biskupia.
ACCARON, m. Filistynów na połud. od Jaffy w Palestynie.
ACCEDO, cessi, cessum 3. — i. zbliżyć się, przyjść, 2. zwrócić się, przystąpić z prośbą, 3. przyłączyć się. przystać na co, 4. zajmować się czymś (accedit homo ad cor altum).
ACCELERATIO, nis,/. przyspieszenie.
ACCELERO, 1. spieszyć, pędzić, jako przysł. pospiesznie (Ps. 30, 3).
ACCENDIUM, i, n. pożar, pogorzel.
ACCENDO, di, sum, 3. — 1. zapalać, zarażać, 2. zagrzewać, pobudzać, 3. pomnażać, stopniować.
ACCENSEO, si, sum, 2. doliczać, dołączać, dopisać.
ACCENS1BILIS, e, zapalny, płonący.
ACCENSOR. is, m. podpalacz.
ACCENSUS, 3 zapalony.
ACCENTUO, 1. nacisk położyć.
ACCENTUS, us, m. dźwięk, brzmienie, znamię.
ACCEPT ABlLIS, e, przyjemny.
ACCEPTA 110, nis,/. przyjęcie, przy-Duszczenic.
ACCEPTI0, nis, /. 1. przyjęcie, 2. uznanie, ocenienie, ac. personarum, wzgląd na osobę, poważanie, partyjność.
ACCEPTO, 1. przyjmować stale, popuszczać, podobać sobie, a. sacrifi-cium, przyjąć ofiarę z upodobaniem.
ACCEPTUM, i, przychód; uber accepti et expensi, dziennik przychodów i rozchodów
ACCEPTUS. 3 przyjęty, przyjemny, pożądany; tempus acceptum = czas laski; acceptum referre, zawdzięczać
ACCERSO, p arcesso.
ACCESIBILIS, e, przystępny.
ACCESSIO, nis, /. 1. przystąpienie, zbliżenif, 2. przeznaczenie, 3. wzrost, przyrost, rozszerzenie, dodatek.
ACCESSIT0, 1. przybyć.
ACCESSORIUS, 3. dodatkowy, przynależny, uboczny, podrzędny; zależny, drugorzędny; forma accessoria forma poboczna; przysł. zależnie, pobocznie, dodatkowo.
ACCESSORIUM, i, n. przyczepka, dodatek.
ACCESSUS, us, 1. przybliżenie, odwiedziny, dostęp, 2. napływ, zapęd, 3. miejsce postoju, wylądowania, 4. oddanie głosów przy wyborach temu, który ma już najwięcej głosów.
ACCIDENS, entis, przypadkowe, nieistotne, zewnętrzne.
ACCIDENTIA, ium, 1. wszystko, co z istoty swej nie należy do pojęcia; 2. przypadkowe wydarzenie, niespodziane przeżycie; ACCIDENTA-LITER, przypadkowo, nieumyślnie.
ACCIDENTAL1S, e. przypadkowy
ACCIDO.’cidi, 3 — I. upaść. ?. zdążyć docisnąć się 3. przydarzyć się, 4. wypaść. odbiec.
ACCIDO, cidi, cisum 3. nadciąć, osłabić, nadwerężyć.
ACCIEO, 2. przywołać sprowadzić
ACCINGO, xi, nctum 3. — 1. przepasać, 2. uzbroić, se
ACCINGERE i ACCINGI, uzbroić się, przygotować się, przysposobić.
ACCIO, 4 przywołać, kazać przyjść.
ACCIPIO. cepi, ptum 3 — 1. przyjmować, otrzymać, znieść, 2. usłyszeć, dowiedzieć się, 3. zgodzić się, uznać za słuszne, 4. odebrać (Mar. 3, 12) accip. animam = zabrać życie (Ps. 30, 14).
ACCIPITER, tris, m. jastrząb, krogulec.
ACCITUS. p accio
ACCLAMATIO nis, /. 1. głośna odezwa, okrzyk pochwalny lub wyrzut ganiący; 2. dopuszczalny sposób wyboru papieża; dawniej dozwolony przy wszystkich wyborach.
ACCLAMO, 1. okrzykiwać, obwoływać.
ACCLARO 1. jasno pokazać.
ACCLINATIO, nis, /. wspieranie się, obóz, leże.
ACCLIN ATOR1UM, i.oparcie grzbietu.
ACCLINIS, e, 1. wspierający się, ufny, 2. zgięty, pokorny, skruszony.
ACCLINO, 1 pochylać się, słaniać się.
ACCLIVIS, e, stromy.
ACCLIVITAS, atis, /. pochyłość, spa-dzistość.
ACCO, nis / Akka, Ptolomaida (Saint Jean d’Acrel m. nadbrzeżne na północ od góry Karmelu w Turcji (Syria, Bajrut) dawniej siedziba biskupia w II w. i arcybiskupia podczas wypraw krzyżowych (1856 gr-mel-chickie biskupstwo).
ACCOGNOSCO, novi, notum.3. uznać.
ACCOLA, ae, m. sąsiad mieszkaniec.
ACCOLO, lui (culturn’ 3. mieszkać w pobliżu; accolentes = sąsiedzi
ACCOMODATIO, nis. /. dostosowanie się. zgodzenie, posłuszeństwo.
ACCOMOOATUS. 3. dostosowany, właściwy.
ACCOMODO, 1. dostosować, doczepić. 2. urządzić, udogodnić; 3 se ac. przystosować się. pokierować się. 4. wstawiać się, przyczyniać się za kimś.
ACCOMODUS, 3 stosowny, przydatny. odpowiedni.
ACCONGERO, 1. skupiać, pomnażać
ACCORPORO. 1 wcielić.
ACCREDO, didi, ditum, 3 być gotowym do wiary.
ACCRESCO, crivi, cretum, 3. wzrastać, przybierać ciała.
ACCRETIO, nis, /. przyrost.
ACCUBITIO, ms, /. i accubitus, us, leżenie przy stole biesiadnym, miejsce przy stole.
ACCUBITORIUM, i. n jadalnia, nagrobek.
ACCUBO, 1. leżeć, odpoczywać, 2. leżeć przy stole, 3. spółkować.
ACCUDO, di, sum, 3 przykuć, dodać.
ACCUM, i, n m. Kadyks w polud. Hiszpanii, siedziba biskupia (od 1267), sufragania Sewilli.
ACCUMBO, cubui, cubitum, 3. osiąść, rozłożyć się obozem, ułożyć się do stola.
ACCUMULATIO, nis,/. skupienie, nagromadzenie
ACCUMULO, 1. nagromadzić, hojnie obdarzyć, obsypać.
ACCUMULATOR, is, m powiększyciel.
ACCURATIO, nis, /. staranność, dokładność.
ACCURATUS, 3. staranny, dokładny, wyczerpujący.
ACCURO, 1. zebrać, mieć, łożyć staranie.
ACCURRO, ri, rsum, 3 przybiegać.
S. ACCURSIUS, i, św męczennik zak. Franciszkanów, p. s Berardus
ACCURSUS, us, przybieganie z pomocą.
ACCUSABILIS, e, nadający się do skargi, karnlny.
ACCUSATIO, nis,/. skarga, zażalenie, obwinienie.
ACCUSATORIUS. 3. należący do oskarżyciela, oskarżycielski; actio ac-cusatoria (C. j c. 1934).
ACCUS ATOR, is m. oskarżyciel, /. trix-cis
ACCUSO, 1. skarżyć sądownie, obciążać, czynić zarzuty. Ac. adversus electos. ablat. accusant cos multis criminibus (Mar. 7, 35).
ACEDIA, ae./. 1. beztroska, lenistwo, 2. zniechęcenie, mrukli w ość, zle usposobienie.
ACEÜIOR. 1. być niechętnym, utyskiwać, gniewać się.
ACEPHALI, orum, bezgłowni, nazwa szydercza surowego stronnictwa sekty Monofizytów, nie mających kierownika.
ACER, is. n. kion, platan
ACER, cris, cre, 1. spiczasty, ostry, 2. bystry, czynny, namiętny, raźny, rzeżki, krzepki, 3. cierpki, gorzki. ACR1TER przysł. ostro, dokładnie, ściśle, gwałtownie, dotkliwie.
ACERATUS, 3. zmieszany z plewą.
ACERB1TAS, atis, /. 1. szorstkość, gorzkość, 2. ucisk, udręczenie, utrapienie, dolegliwość, nędza.
ACERBITUDO, inis, /. p. = acerbitas.
ACERBO, 1. rozgoryczeć, pogorszyć.
ACERBUS, 1 gorzki, cierpki, niedojrzały. 2. o osobach: przykry, twardy, odpychający, nieprzyjazny; o rzeczach i wydarzeniach: drętki, bolesny; ACERBE przysł. surowo, ostro, okrutnie.
ACERNUM, m w Italii, od r. 1818 biskupstwo, zarządzane przez acbpa w Salerno.
ACERRA, ae, / kadzielnica, kociołek na węgle.
ACERRAE arum, Acerra jn. na północ od Wezuwjusza (Caserta) biskupstwo, sufragania Neapolu.
ACERVALIS, e, skupiony.
ACERVATIM, przysł. 1. gromadnie. 2 krótko a węzłowato.
ACERVO, 1. gromadzić, skupiać, pomnożyć
ACERVUS, i, pagórek, kurhan, kupa, gromada, masa, tłum.
ACESCO, cui, 3. cierpkim się stawać.
ACETABULUM, i, n. kubek (do octu), miarka.
ACETARIUM, i. n. sałata (w plur.).
ACETOSUS, 3. octowy.
ACETUM, i, n ocet.
ACHAB 1. zbrodniczy król izraelski (876—854) za proroka Eljasza, 2. fałszywy prorok za Jeremiasza spalony
ACHADA, (Achonry) bisk. w Irlandii, sufragania Tuam.
ACHAIA, póln wybrzeże Peloponezu; nazwa Grecji jako rzymskiej prowincji.
ACHAEI. miesz Achai
ACHAICUS, i, m uczeń św. apost. Pawia.
ACHAN, (ar) złodziej z pokolenia Judy, ukamienowany wraz z całą rodziną za |ozuego
ACHARIS. itis, niewdzięczny.
S. ACHATIUS św. męczennik za Ha-driana (117—138) za radą anioła
przyjął wraz z oddziałem wojska, którego był wodzem, chrześcijaństwo i odniósł zwycięstwo nad Armeńczykami. Hadrian kazał wszystkich uwieńczonych cierniami ukrzyżować (23 czerwca).
ACHAZ. król, Judy (736 — 721) za pror. Izajasza: przodek Chrystusa.
ACHERON, ontis, m. 1. rzeka w Epirze przepływa wraz z poboczną Koky-tus przez jezioro acheraskie (teraz niższa Albania) i wpływa do morza Jońskiego Dla swego częściowo podziemnego biegu uchodziła za legendarną rzekę podziemia. 2. po dziemie, piekło.
ACHERONTIA, ae, /. m. w Italii Ace-renza, arcybiskupstwo z siedzibą w Matera.
ACHETA, ae. m brzmiący, śpiewający.
ACHERUSIUS, p. Acheron, podziemny
ACHIA, ae, m. 1. kaptan izraelski za króla Saula, 2. podskarbi świątyni.
ACHILLES, is, m. kapłan w Aleksandrii na początku IV w.
S. ACHILLES, męczennik w Rzymie. — II maja.
S. ACHILLEUS, i, m. św. męczennik I w. (12 maja)
ACHIM, jeden z przodków Chrystusa.
ACHIMELECH 1 Hetyta, u którego Dawid czas dłuższy przeby wał. 2. arcykapłan w Nobe (m. w pokoi. Beniamin), który wspierał Dawida w ucieczce.
ACH1MENIS, idis, /. cudowne źródło-
ACHINUS, i, ogrodnik.
ACHIOR, stryj Tobiasza, miał być podczaszym i stróżem pieczęci asyryjskiego króla Asserhaddona. 2. wódz Amonitów w obozie Holofernesa pod Betulią, stał się żydem.
ACHIS, król Filistynów w Get, który darował Dawidowi m. Sikeleg, gdy ten u niego przebywał lok. 1013-1011).
ACH1LOPHEL, doradca Dawida, który przeszedł do Absaloma, a w końcu się powiesił.
ACHOLUS, 3. (grl bez żółci, łagodny.
ACHRAS, adis, /. (gr) dzika grusza.
ACHOR p. acora.
ACHOR, dolina na północ od Jerycho, gdzie ukamienowano Achana.
ACHRESTUS, 3. (gr) nieużyteczny, nie wart
ACHYLUS, 3. (gr) bez pożywienia
ACHYROS1S, is, /. (gr) słoma z gliną zmieszana do lepienia.
ACICULA, ae, /. mała igła.
ACIDULUS i ACIDUS, 3. ostry, cierpki, przykry, nieprzyjazny.
ACIES, iei, 1. ostrze, 2. bystry umysł, 3 ostry wzrok, 4, szyk wojenny, 5. bitwa.
ACINACES, is, m. krzywa szabla Persów i Turków.
ACINACIUM, i, n. doimek, lura (wino), wytłoczyny.
ACINATICUS, 3. wytłoczony z winogron.
ACINUS, i, m. małe grono winne.
ACISCULARIUS, i, kamieniarz.
ACLETUS, 3. (gr) niewzywany.
ACLIS, dis, /. (gr) mały oszczep
ACMON, is, m. kowadło.
ACNUA, ae, /. kawał pola
ACOEMETI, orum, (gr) żyjący bez snu, ciągle czuwający.
ACOETUS, 3. czysty miód.
ACOLASTUS, i, m. hulaka, niesforny, nieokrzesany.
ACOLI, orum, m. okruszyny.
ACOLUTUS, i, m. (gr) akolita, tj. kleryk usługujący przy ołtarzu, który otrzymał już czwarte niższe święcenie, przen. ministrant kościelny
ACONAE, arum, /. krzemień.
S. ACONIA, ae, /. św. dziewica mę-czenniczka.
S. ACONINA, dziewica i męczennicz-ka, towarzyszka św. Urszuli (IV w.).
ACONITUM, 1, n. (gr) 1. tojad, tojeść, czernik, Czarnobyl, lisia róża, 2. trucizna.
ACONTIZO, 1. (gr) rzucać oszczepem.
ACOPUS, 3. (gr) uśmierzający zmęczenie.
ACOR, is, n ostry smak.
ACORA, ae, /. (gr) parch, strup.
ACORNA, ae, /. żółty oset.
ACOSM1A, ae, /. choroba, bladość twarzy.
ACOSMUS. 3. nieozdobny.
ACQUIESCO. ievi, etum, 3.—1. wypocząć, 2. uspokoić się, być zadowolonym, 3. zgodzić się, przystać, 4. poddać się, być posłusznym.
ACQUIRO, sivi, situm, 3. pozyskać, zarobić, nabyć.
ACQUISITIO, nis, /. zarobek, zysk, posiadłość.
ACQUIS1TOR, is, m. naby wca.
ACRA, ae, /. szczyt, wierzchołek.
ACRA, biskupstwo obrz. chaldejskiego (1819, Kurdystan).
ACRABATHANE (batena), górzysta okolica na połud. Morza Martwego.
ACRAEFOLUM, i, n. (gr) lekarstwo przeciw opilstwu.
ACRAT1SMA, atis, n. (gr) śniadanie, ranny posiłek.
ACRATUS, 3. czysty, niezmieszany.
ACREDO, inis, /. ostry smak, surowość.
ACRICULUS, 3. drażliwy.
ACR1FOLIUM, i, n. ostrokrzew pospolity.
ACRIMONIA, ae,/. ostrość, dzielność.
ACRITUDO, nis, /. bystrość, energia.
ACROASIS, is, /. (gr) przysłuchiwanie się, wykład
ACROCOMUS, i, m. mający długie włosy.
ACRON (AKKARON) m. w Palestynie (Dan).
ACROPHYSIUM, i, n. (gr) otwór inieszk.
ACROPODIUM, i, n. (gr) podstawa statuy.
ACROS, i, m. (gr) ostatnie znaki skonu.
ACROSTOLIA, orum, n. (gr) dziób okrętu.
ACROTELENT1A, orum, n. odpowiedź ludu na śpiew kleru (litanie), res-ponsoria.
ACROTER1UM, i, n. przylądek, cypel.
ACTA, ae, /. brzeg morski, wybrzeże.
ACTA, orum, n. od ACTUM p. n.
ACTAEA, ae, /. zipło mocno woniejące.
ACTAEUS, 3. nad morzem położony, atycki, (Atyka).
ACTE, i»,/, brzeg, okolica, nadbrzeżna.
ACTINOSUS, 3. promienny, chwalebny (ecclesia).
ACTIO, nis,/. 1. wykonanie, działanie, czynność, 2. rozprawa, przewód urzędowy, przedłożenie. 3 czynności przy Mszy św., kanon Mszy św., uroczystość, 4 gratiarum actio, dziękczynienie, 5. skarga sądowa, prze-
wód sądowy, proces; actio damno infecto = zażalenie z powodu doznanej szkody; actio possesoria skarga o przedmiot posiadany; actio recissoria skarga o odwołanie, o odegranie, o cofnięcie.
ACTIOSUS, 3. czynny, b. poruszony.
ACTITATIO, nis, /. czynność przed sądem.
ACT1TO, 1. zajmować się, trudnić się. chodzić koło czego, procesować się
ACTIUNCULA, ae, / mowa sądowa
ACTIVUS, 3. czynny, zajęty.
ACTOR, ris 1. poganiacz, osacznik; 2. dozorca, komornik; 3. zarządca, kierownik, 4. zawiadowca, obrońca; 5. mówca, aktor; 6. oskarżyciel.
ACTRIX, cis, /. oskarżycielka.
ACTUALITAS, tis /. czynność, rzeczywistość.
ACTUALIS, e, czynny, rzeczywisty, piastujący urząd.
ACTUARIUS, 3. łatwy do wprowadzenia w ruch, szybki.
ACTUARIUS, i, m. skoropisarz, , sekretarz, prowadzący akta, wygotowujący rachunki, buhalter — księgowy, oficer prowiantowy.
ACTUM, i, n pl. acta, orum 1. dzieła, czyny, 2. publiczne rozprawy, ab actis concilii esse być sekretarzem soboru; 3. zbiory dokumentów; 4. sprawozdania, kroniki, acta Martyrum opisy cierpień męczenników ; acta sanctorum — dzieje (historia) Świętych.
ACTUO, 1. urzeczywistnić, ukończyć, ćwiczyć się.
ACTUOSUS, 3 ruchliwy, namiętny. przysł. actuose.
ACTUS, us, m. 1. ruch, działanie, 2. czynność, układ, umowa; actus inter vivos = umowy między żyjącymi; przebieg; uroczystość, obchód, akt; 3. kierowanie, wymiar, użytek;
bieg życia, sposób życia, prowadzenie się; actus Apost. = dzieje apostolskie, 5. akta sądowe; 6. jednorazowa czynność; per modum actus = na sposób jednostkowej, przemijającej, momentalnej czynności (C. j. c. 1244, g 2); 7. actu przysł. rzeczywiście, faktycznie (C. j. c. 13.2).
ACTUTUM, przysł. zaraz, natychmiast.
ACUTA, ae, f. igła, szpilka.
ACULEATUS, 1. ostry, kanciasty, 2. przebiegły, wykrętny.
ACULEUS, i, m. 1. cierń, ostrze, oścień, bodziec; 2. troska, staranie.
ACUMEN, is, n. ostrze, bystrość umysłu, dowcip.
ACUM1NO, 1. zaostrzyć.
ACUO, ui, utum 3 — 1. ostrzyć, krzesać, brusować, 2. ćwiczyć, 3. pobudzać, zagrzewać, nakłaniać, 4. podnosić, wzmacniać.
ACUPED1US, 3. szybki w nogach.
ACUPICTR1X. cis, /. hafciarka.
ACUPICTURA, ae, /. hafciarstwo.
ACUS, us, /. igła, acu pingere = haftować, acu pungere = kłuć igłą (leczenie).
ACUS eris, n. łupina plewa, łuski.
ACUSTICUS, 3. odpowiedni do słyszenia.
ACUTAL1S, e, ostry.
S. ACUTIUS, św. męczennik, jeden z towarzyszy św. Januarego (IV w.).
ACUTUS, 3. ostry, spiczasty, 2. bystry, przenikliwy, dokładny i jasny.
ACUSUS, i, m. drewniany gwóźdź, kołek, klin.
ACYLOS, i,./, (gr) żołądek.
AD, przyimek z acc. 1. przestrzennie w kierunku: do, ku, na, przy, pod, w pobliżu, aż do; przy cyfrach: prawie, blisko, około; na pytanie gdzie? pod, nad, przy, wkoło, (ad me ipsum przy mnie, Ps. 41. 7), 2. czasowo: około, za, na (ad multos an-nos), 3. o innych stosunkach: a) cel: dla, na, ku, b) ze względu na, stosownie do (quid ad te = co cię to obchodzi?) c) w porównaniu: z, obok, d) do, ponadto (ad haec = poza tem prócz tego).
ADACTIO, onis, /. popędzanie, przymuszanie.
ADACTUS, 3. przymuszony.
ADAEQUATIO, nis, /. zrównanie.
ADAEQUE, przysł. w równy sposób, również.
ADAEQUO, 1, porównać, zrównoważyć, osiągnąć.
ADAESTUÖ, ł. szumieć (rzeka).
ADAGGERO, I. nagromadzić, skupić.
ADAGIO i ADAGIUM, przysłowie.
S. ADALBERO, onis, św. wyznawca i bp. Augsburga (887 —909). Następca
św. Brunona swego krewnego, bpa Wuercburga. Zamek swój zamienił w klasztor benedyktyński, bronił praw kościoła przeciw Henrykowi IV, przezeń na wygnanie skazany, umarł na zamku Lambach, tam był pochowany i dla cudów czczony (3 paźdz).
S. ADALBERTUS, św. Wojciech, męczennik i bp Pragi, patron Polski (983—997). Pochodził z czeskiej rodziny hrabiowskiej, nazywałsię początkowo Vojtech, studjował w Magdeburgu pod biskupem Adalbertem, którego imię przyjął. Później był następcą Ditmara, bpa praskiego, odbywał pielgrzymki do Jerozolimy i Rzymu, aby ubłagać nawrócenie swych rodaków, w Rzymie wstąpił do zakonu Benedyktynów. Wrócił po 3 latach na rozkaz papieża do Pragi, gdzie zastał fatalne stosunki (pomordowano jego braci). Papież polecił mu następnie pracę misjonarską w Prusiech, gdzie też został uśmiercony. Zwłoki jego kupił od pogan książę polski Bolesław na wagę złota i umieścił w katedrze gnieźnieńskiej. (23 kwiet.).
ADALBERTUS, książę Alzacji, ojciec św. dziewicy Attala (VIII w ).
S. ADALGOTUS, św. wyznawca i bp tllóO. Wstąpił do Clairvaux za św. Bernarda. Mieszkańcy m. Chur uprosili go sobie na biskupa. Opiekował się ubogimi i sierotami, zbudował klasztor benedyktyński i bazylikę ku czci św Lucjusza, patrona diecezji (3 paźdz. albo 15 mar.).
ADALLIGO, 1. przywiązać.
S. ADALPRETUS, św męczennik i bp Trientu (27 marca).
S. ADAM (Adae i Adami), pierwszy człowiek (hebr człowiek z ziemi i.
S. ADAM, opat w Fermo. 16 maja.
ADAMANTEUS, 3. stalowy, twardy, niezłomny, (adamantinus).
ADAMANTINUM, m. w Brazylii, od 1854 r. siedziba biskupia, sufragania do Rio de Janeiro.
ADAMAS, antis, 1. żelazo, stal, 2. diament. 3. magnes. 4. umysł niezłommy.
ADAMIANI i ADAM1TAE, Adamici,
sekta gnostyków w II w., którzy swe nabożeństwa nago odbywali.
sekta manichejske w XIV i XV w., zwłaszcza w Czechach, nazwana także Pikardami.
ADAMO, 1. umiłować.
ADAMPLIO, 1. rozszerzyć.
ADAMUSSIM, przysł wedle reguły, doskonale, dokładnie, punktualnie.
ADANA, m. w Małej Azji, siedziba biskupia orm-unicka.
ADAPERIO, rui, pertum, 4 otwierać, odkryć, obnażyć.
ADAPERTIO, nis, /. otwarcie, wyjaśnienie, wytłumaczenie.
ADAPTATIO, — nis, j. dostosowanie.
ADAPTO, 1. dopasować, dostosować.
ADAQUO, 1. poić, zwilżać, pas. przynieść wodę, iść do upoju.
ADAR, nazwa ostatniego miesiąca w żydowskim roku (marzec).
ADARESCO, arui, 3. zupełnie uschnąć. (ADAREO 2.).
ADASIA, ae, /. stara owca.
ADASUS, i, m. rodzaj szaty na plecach niezszytej.
ADAUCTOR, is, m. pomnożyciel, roz-krzewiciel
S. ADAUCTUS, i, m. św. męczennik (30. VIII 303), towarzysz św. Feliksa.
ADAUCTUS, i, m. wzrost.
ADAUGEO, xi, ctum, 2. powiększać, pomnażać. (ADAUGESCO 3).
ADAVUNCULUS, i, m. syn prawuja.
ADDECET, 2. wypada, przystoi, należy się.
S. ADELA, ksieni klasztoru k. Trewiru, 24 grudnia.
ADDECIMO, 1. dziesiątkować, nałożyć dziesięcinę.
ADDENSO, 1. (addenseo) zgęszczać.
ADDEXTRO, 1. prawą ręką (prawicą) obiecywać, uroczyście przyrzekać (wierność), 2. ukazywać się po prawicy, przynosić szczęście i zbawienie.
ADDICO, xi, ctum, 3. — 1. przyznawać, przysądzić, 2. skazać na zapłatę, na śmierć. 3. przybić (na licytacji), zostawić, 4. (se) poświęcić się, ofiarować.
ADDICTUS, 3. przychylny, oddany.
ADDISCO, dici. ctum, 3. douczyć.
ADDITĄMENTUM, i, n. dodatek, uzupełnienie.
ADDITIO, nis, /. dodawanie, przyczynianie.
ADDITIONALIS, e, dodatkowy, przydany, doliczalny (C. j. c 2109).
ADDO, didi, ditum 3. — 1. przydać, przyłączyć. 2 wpoić, 3. przydzielić, uzupełnić dodawać, 4 w myślach doliczać, przyczyniać.
ADDIT1TIUS, 3. dodany.
ADDIVINO, 1. wróżyć.
ADDORMIO, 4 (ADDORMISCO 3) coś zaspać, w śnie pogrążyć.
ADDUB1TATIO, nis, /. wątpliwość, kłopot.
ADDUBITO, 1. nieco wątpić.
ADDUCO, xi, ctum 3. — 1. do siebie przyciągnąć, sprowadzić, 2 doprowadzić do pewnego stanu, spowodować, uwieść, 3. zniszczyć (Ps. 124, 5).
ADDUPLICO, 1, podwajać. v
ADECHASTUS. 3. (gr) nieprzedajny, nieprzekupny.
ADEDO, edi, esum 3. — 1. pożreć, 2. zniszczyć, zużytkować.
ADELAIDOPOLIS, is, /. Adalajda m. w połud. Australji, arbpstwo od 1887 r.
S. ADELARIUS, i, św. męczennik i biskup Erfurtu p,Eobanus
S. ADALAR1US, Św. Adelar, bp. i towarzysz św. Bonifacego (VIII. w ).
S. ADELBERTUS, św. wyznawca i kapłan (f ok 750). Wychowany w Irlandii i wysłany następnie ze św. Wilibrordem i 10 innymi kapłanami dla nawrócenia Fryzji a później Holandii, gdzie też w Egmond (diec Haarlem) został pogrzebany.
ADELGOTUS p. Adalgotus.
S. ADELGUNDIS, św. ksieni Adelgun-da z rodu Merowingów, założycielka klasztoru benedyktynek w Maubeuge (Francja! (+ 30. I. 685).
S. ADELAIDIS, is, / św. Adelajda, cesarzowa wdowa ok 1000 r„ żona Lotara a następnie ces. Ottona, założycielka wielu kościołów i klasztorów (f 16 grud).
S. ADELPHUS, i, m. św. bp Metzu, wyznawca i cudotwórca (29. VIII). Zwłoki jego złożono w klasztorze Neuveiler k. Strasburga.
ADELUS, I. nieznany, niejawny.
ADEMPTIO, nis,/, zabranie, porwanie.
ADEMPTOR, is. m. rabuś.
ADENES, urn. /. gruczoły.
ADEO ii, itum, ire, 1. przyjść, podróżować, odwiedzić (kogo) 2. uderzać na coś, zwracać się do czegoś, adire tribunal = udać się do sądu, wezwać sąd; 3. przystąpić do dzieła, podjąć się.
ADEO, przysł. 1 aż dotąd, tak dalece, 2. tak długo. 3. ponadto, a nawet; adeo non — nie mówiąc o tym, że… 4. tak bardzo, w tym stopniu, adeo non = tak mało.
ADEODATUS, Adeodat syn św. Augustyna.
ADEODATUS (hebr. Elchanan) tkacz z Betlejem zabił w Gol brata Goliata.
ADEPS, epis, m. i /. 1. smalec, tłuszcz; adeps frumenti = najlepsza pszenica (Ps 80 i 147); 2. nadętość- lub napuszystość mowy; 3. gruboskórność, człowiek nieczuły; adipem con-cludere = serce swe zamknąć, odmówić miłosierdzia
ADEPTIO, nis,/. osiągnięcie, zdobycie.
ADEQUITO, .1. przyjechać, przybyć konno.
ADERRO, 1. błądząc zdążyć do…
ADESCO, !. karmić.
ADESPOTA, orum, n, dobra bez spadkobiercy, przypadające państwu.
ADESUS, p. adedo.
ADFECTUS us, m. p affectus.
ADFUI = affui.
ADFUTURUS, 3. przyszły.
ADHAEREO, si, sum 2. — 1. trzymać się mocno, nie ustępować, nie odchodzić. 2. przywiązać się do kogoś, oddać się komuś; post aliquem (hebri: adhaesit anima mea post te (Ps. 62, 8).
ADHAERESCO, si, haesum 2.— 1. wisieć, 2. tkwić, 3 za jąkać się (w mowie)
ADHAESE, przysł. (loqui) jąkać się.
ADHAESIO, nis,/ przywiązanie, trwanie, wytrwanie (adhaesitatio, adhe-susl.
ADHAESIVUS, 3tkwiący, lgnący, lepki.
ADHALO. 1. chuchać
ADHIBEO, ui, itum 2.— 1. używać, 2. przyciągać, 3. stosować, obchodzić się. postępować z czymś.
ADHIBITIO, onis,/. używanie, zastosowanie.
ADHINNIO, 4. rżyć (koń).
AD — HOC. przysł. ponadto, przy tym.
AD HORAM, przysł. w czasie oznaczonym.
ADHORREO, 2. (adhorresco, 3) wzdry-gać się, drżeć.
ADHORTAMENTUM, i, n. zachęta. ADHORTATIO, nis, /. upomnienie. ADHORTOR, 1. zachęcać, zagrzewać. ADHUC, przył. 1. czasowo: aż dotąd, także teraz, jeszcze zawsze, 2. okolicznościowo: ponadto, prócz tego
jeszcze dalej.
ADJACEO, ui, 2.— 1 przy czymś leżeć, 2. sąsiadować, graniczyć. ADJAPHORA, orum, n. rzeczy obojętne, drugorzędne.
ADJACIUM, Ajaccio, stolica Korsyki, siedziba biskupa od VII w. ADJACEGO, ui, 2. przylegać (o miejscach) adjacens, tis.
ADJACULOR. 1. dorzucić, wypuścić strzałę.
AD1C10, jęci, jectum3.—1. rzucać, skierowywać, 2. dodawać, pomnażać, 3. mówić w dalszym ciągu. ADJECTIO, nis / dodatek, uzupełnienie.
ADJECTO, 1. dodać.
ADIGO, egi, ectum. 3. — 1. pobudzać,
naciskać, zniewalać, przymuszać,
zobowiązywać, naganiać, napędzać.
ADIMO, emi, emptum, 3. zabierać, porywać, rabować. ADIMPLEMENTUM, i. n. zupełne wypełnienie (C. j. c. 1312. § 2). ADIMPLEO, vi, etum, 2. napełniać, nasycać.
ADIMPLETIO, nis. / wypełnienie, dokonanie.
AD1NCRESCO, evi, 3 wzrastać. ADINFLO, 1 rozdmuchać wydymać ADINCREDIOR, gressus. 3. wstąpić AD1NQUIRO, i. troskliwie badać. ADINSTAR, p. instar.
ADINVENIO, ni. entum, 4. wyszukać. ADINVENTIO, nis f. 1. wynalezienie,
przedsięwzięcie, projekt, wykręt.
plan. 4. zajęcie.
ADINVENTUM, i. n. wynalazek. AD1NVICEM, przysł. nawzajem. ADIPATUS, 3. przeładowany, nadęty, szumny.
ADIPISCOR, eptus sum, 3. osiągnąć, zdobyć
ADIPS, pis, p. adeps (adipalis, e) tłusty
ADIT1ALIS, e, wstępny.
ADITIO, nis, /. wejście.
ADITO, 1. często przychodzić.
ADITUS, us, m. dostęp, wejście, audiencja
ADJUBILO, 1. radować się. wykrzykiwać radośnie.
ADIUDICO. 1. przyznać sądownie, zawyrokować.
ADJUGO, 1. zespolić, związać, skupić.
ADJUMENTUM, i, n. pomoc, środek pomocniczy, wsparcie.
ADJUNCTIO, is. /. przyłączenie, dodatek.
ADJUNCTIUNCULA, ae, f. przyczynek
ADJUNCTUS, 3.— 1. ściśle złączony, graniczny, rzecz, osobliwość, plur.
ADJUNCT, orum, okoliczności; pro rerum temporumque adjunctis = przez wzgląd na okoliczności i stosunki czasu.
ADJUNCTUS, i, m, pomocnik, ad-junkt, sekretarz.
ADJUNGO, nxi, iunctum 3. — 1. przyłączyć, związać, przyszeregować; 2. wcielić, towarzyszyć, 3. przysporzyć, zarobić. 4. skierować (animum).
ADJURAMENTUM, i, n, przysięganie, zaklinanie, nacisk.
ADJURATIO, nis, /. zaklinanie.
AÜJURO, 1. przysięgać, zaklinać, pod przysięgą obiecywać, 2. zobowiązywać, 3. prosić, błagać (Kant. 2, 7).
ADJUTO, 1. wspierać, wspomagać.
ADJUTOR, is, m. pomocnik, spółpracownik, wspomożyciel.
ADJUTORIUM, i, n, pomoc, wsparcie, ucieczka.
ADJUTRIX, is, / wspomożycielka, pomocnica, przym idący z pomocą (C. j. c. 415 § 5).
S. ADJUTUS, i św. męczennik, p, Berardus
ADJUVAMEN, is, n. pomoc, wsparcie.
ADJUVAMENTUM, i, n. pomoc
ADJUVO ,vi, iutum 1. wspierać, pomagać, ułatwiać, dźwigać.
ADMANDO, 1. rozkazywać, poruczyć.
ADMATURO, 1. przyspieszać, wspierać.
ADMEO. 1. dojść, przybyć.
ADMETIOR, mensus sum4. domierzać.
ADM1GRO. 1. przywędrować, wyruszyć.
ADMIN1CULUM, i, n. podpora, słup, oparcie, narzędzie pomoc.
ADM1N1CULATIVUS, 3. pomagający, wspierający (C. j. c. 1790, 2000 § 2).
ADMINISTER, tri, m. spółpracownik pomocnik, zarządca.
ADM1NISTRA. ae./. sługa, pomocnica,
ADMINISTPATIO, nis, /. 1. wspieranie, 2. zarząd, kierownictwo, rząd, 3. nadzór, kontrola, urzędowanie, admini-stratio = składanie rachunku z zarządu (C. j. c. 535) 4 zadanie.
ADMINISTRATIVES. 3. odpowiedni do wykonania, praktyczny, należny do zarządu (C. j. c. 1520 § 3).
ADMINISTRATOR, is. kierownik, za rządca państwa, biskupstwa.
ADMINISTRATOR APOSTOL1CUS. papieski zarządca biskupstwa przeznaczony przez Stolicę Apost. dla nadzwyczajnych i ważnych powodów do czasowego lub trwałego zarządu diecezją w miejsce właściwego ordynariusza lub gdy stolica biskupa nie jest czasowo obsadzona (C. j. c. 313).
ADMINISTRATORS, 3. pomagający, usłużny, posługujący (Żyd. 1. 14).
ADMINISTRO, 1.udzielić: sakramentu.
ADMIRABILIS, e, godny podziwu, dziwny, niezwykły.
ADMIRABILITAS, tis,/. niezwykłość niesamowitość cudowność.
ADMIRALIS, is, kapitan okrętu, admirał.
ADMIRANTER. przysi. do admirabilis.
ADMIRATIO. nis, /. podziw, zachwyt.
ADMIRATOR is, wielbiciel
ADMIROR, 1. podziwiać, 2. zdumiewać się, zachwycać,3. powód podziwu wyrażony niekiedy przez super c. ac super sermones tuos odmirabitur.
ADMISCEO, cui, ixtum i mistum. 2. przymierzać, dodawać, związać, splątać.
AD IUDIC ATIO, nis,/. przyznania, przydzielenie (sądowe).
ADMISSIO, nis, /. dopuszczenie (na audencję).
ADMISSUM, i, n. przestępswo, błąd
ADMISSURA. ae,/ (admissus, us,) dopuszczenie. doprowadzeni’*.’
ADMISTUS p. admisceo.
ADMITTO, si missum 3. — 1. wypuścić 2. dopuścić, przyjąć, preces: wysłu- chać. 2. dopuścić się, zawinić, 4. pozwolić.
ADMIXTIO, nis, /. przymieszanie.
ADMODERATUŚ, 3. domierzony.
ADMODEROR, 1. trzymać w należytych stosunkach, w karbach.
ADMODIATIO, onis, /. wydzierżawienie.
ADMODUM, przysł. 1. w wysokim stopniu bardzo, całkiem, zupełnie, 2. za nadto, zbytnio, 3. co najmniej, przynajmniej.
ADMOENIO, 4. oblegać.
ADMOLIOR, 4. usiłować wytężać się.
ADMONEO, ui, itum 2. — 1. upominać, przypominać, 2, pouczać, ostrzegać, 3. zagrzewać, zachęcać. 4. karcić, zburczyć.
ADMONITIO, nis, /. przypomnienie, upomnienie, pouczenie, skarcenie.
ADMONITOR, is, karciciel, ostrzegacz.
ADMONITORIUM, i, n. znak pamięci,, pomnik
ADMONITUM, i, n. ostrzeżenie.
ADMOTIO, nis,/. doprowadzenie, dowiezienie . poruszenie, złożenie.
ADMOVEO, vi, tum, 2. — 1. poruszyć, przybliżyć, adm. auditum dać posłuch, skłonić, 2. sprowadzić, 3. posunąć.
ADMUGIO, 4. ryczeć.
ADMULCEO, si, sum, 2. głaskać.
ADMURMURATIO, nis. /. mruczenie.
ADMURMURO, 1. mruczeć.
ADNASCOR. adnastus, p. agnascor.
ADNATO, 1. przepływać.
ADNAVIGO, 1. przybywać okrętem.
ADNECTO, xui, ctum 3.—1. przydać, przyłączyć; 2. związać, zjednoczyć; 3. adnectere poenam = wymierzyć karę.
ADNEXIO, onis, /. związanie, przyłączenie
ADNEXUS, 3. związany, złączony (ali-cui).
ADNEXUS, us, 4. związanie.
ADNICTO. 1 przyzwalać oczami.
ADNIHILO, 1. zniszczyć.
ADNISUS, us, usiłowanie, wytężenie.
ADN1TOR, nitus i nisus sum 3. — 1. oprzeć się; 2. wysilać się, zadaw.ać trudu
ADNOSCO, p. agnosco. ADNOTAMENTUM i (ADNOTATIO, nis, /.) uwaga, zapisek (w księdze), wzmianka.
ADNOTO, 1. zapisać, zaznaczyć, zrobić uwagę.
ADNUBILO, 1. zachmurzyć, zaciemnić.
ADNULLO, 1. zniszczyć, unicestwić.
ADNUMERO, 1. doliczyć, rachować.
ADNUNTIATIO, nis, /. ogłoszenie, zwiastowanie.
ADNUNTIO, 1. oznajmiać, ogłaszać, zwiastować.
ADNUO, ui, 3. — 1. kiwnąć, skinąć głową, zgodzić się, potwierdzić, 2. obiecać, użyczyć.
ADNUTRIO, 4. wyżywić, wychować.
ADO, onis, bp Trewiru, autor martyrologium (XI w.).
ADOLEFACTUS, 3. zapalony.
ADOLEO, olui, 2. spalać się na ofiarę, adal. incenso = okadzać.
ADOLESCENS, entis, (adulescens) wzrastający, młody, kiełkujący.
ADOLESCENTIA, adolescentulus, p. adulescentia.
ADOLESCO, !evi, ultum, 3. wyrastać, wzmacniać się.
B. ADOLPHUS, błog. wyznawca od 1216 r. 28. bp Osnabrueck (f 1224) pogrzebany w katedrze. Poświęcił się pielęgnowaniu chorych zaraźliwie i trędowatych (17 czerwca).
ADONAJ, (od Adon = pan) 1. ziemscy władcy, 2. nazwa boga (wzmocnione Adon = wielki) lahve; Sept. Kyrios. Vulg. Dominus.
ADONIAS, ae, ni. czwarty syn Dawida zbuntowany przeciw ojcu.
ADONIR AM, poborca podatków i wódz króla Salomona.
ADONIS, idis, m. bóstwo asyryjsko-fenickie, które przeszło do mitologii greckiej i rzymskiej Jego święto obchodzono przy letniej zmianie słońca a wtedy grzebano obraz, przedstawiający jego zwłoki. Nazajutrz obchodzono jego zmartwychwstanie śród dzikiej radości i wyuzdania. Śmierć jego opłakiwały tylko niewiasty (Ezech, 8. 14).
ADONISEDEC, król Jerozolimy, walczył z Jozuą, został pokonany i powieszony (XII w. prz. Chr.).
ADOPERIO, ui, ertum 4 okrywać, zasłaniać, zamykać
ADOPERTIO, nis /. okrycie.
ADOPTAB1L1S, e, godny życzenia, pożądany
ADOPTATIO, p. adoptio. ADOPTIANISMUS, m. błędna nauka Elipanda z Toledo i Feliksa Urgel (Vlll w ), wedle której Chrystus P. był wprawdzie co do boskiej swej natury synem Bożym, ale co do ludzkiej był tylko od Boga przyjęty czyli adoptowany.
ADOPTIO, nis, /. przyjęcie za dziecko, adopcja
ADOPT1VUS, 3. przyjęty, przybrany.
adoptowany.
ADOPTO, 1. wybrać, przyjąć za dziecko.
ADORABIL1S. e, godny’ uwielbienia.
ADORATIO, nis, /. uwielbienie, cześć boska, (adoratus, us).
ADORATOR, is. czciciel wielbiciel.
ADORDINATIO, nis, /. uporządkowanie
ADORDIOR, ortus, sum, 4. poczynać, podejmować, (bellum adorsus).
ADORIO, 4 = adordior.
ADORIOR, ortus sum, 4 zaczepić, wyruszać na kogoś, przedsiębrać.
ADORNATIO, nis f. opracowanie. ADORNO, 1. urządzić, uzbroić, ozdobić.
ADORO, 1. padać na twarz, czcić przez ucałowanie ziemi (ore), 2. uwielbiać, błagać.
ADPANGO, 3. przyszywać, przyczepiać.
ADPARATE, przys. w sposób dobrze przygotowany.
ADPARATIO, onis, /. przygotowanie, przySDOSobienie.
ADOSCULOR, 1 całować. •\DPLICITUS, p. applicitus.
ADPO, p appo
ADPRECOR. 1. błagać, 2 życzeć(pa-cem felicia festa).
ADPROBO, p approbo.
ADQUO. jak daleko.
AORADO, si, sum, 3. wytrzeć, przyciąć.
ADREM1GO. 1. wiosłować
ADROBORO, 1. wzmocnić.
ADRIA ae, /. morze Adriatyckie, wedle geografji starożytnych część morza między Grecją a Sycylią, środek morza Śródziemnego
ADRIA, ae, /’. miasto w delcie rzeki Padu w Italii (Rovigo), siedziba biskupia, sufragania Wenecji ADRIEN-
S. ADRIA, męczennica w Rzymie.— 2 grudnia.
S ADRIANUS, św. męczennik, + 306 (8 VIII).
ADRUMETUM, i, n. miasto wybrze-żne naprzeciw wyspy Lesbos w Małej Azji (Mizja) (Act. 27, 2).
ADSCIO, 4. adscisco, ivi, itum 3. — 1. wziąść, 2. przyjąć, 3. otrzymać, osiągnąć. • V
ADSCRIBO, psi, ptum 3. — 1. dopisać, 2 dodać, dołożyć, 3. przypisać, przeznaczyć.
ADSCRIPTiO, nis,/. przydzielenie np. do pewnej diecezji.
ADSELLO, 1. iść na stolec.
ADIAV1INO, 1. zapodzieć, zepsuć, za-brukać
ADTERMINO, 1. położyć granicę, odmierzyć.
ADTKXO, xui, xtum, 3. tkać, splatać
ADTELERO, 1. nieść, znosić
ADTRACTIO onis,/. przyciąganie.
ADTREMO, 3. drżeć, trwożyć się.
ADS … ADSC… ADSP…ADST.. ADT.. p ass.. asc… asp… ast… att…
ADULA, ae, /. 1. ksieni klasztoru Pfalcel k Trieruza czasu św. Bonifacego (VIII. w.) 2. babka św Grzegorza z Turyngii.
ADULANTER, przysłówek, pochlebnie, układnie, obłudnie.
ADULATIO, nis, / pochlebstwo, cześć przesadna, niewolnicze.
ADULATOR, is, m pochlebca.
ADULATORIUS, 3. schlebiający, obłudny.
ADULESCENS, m. i /. młodzieniec, dziewica.
ADULESCENTIA ae, f. wiek młody, młodość
ADULESCENTULA.ae,/ dzieweczka
ADULESCENTULUS, 3. b. młody, młodzieniaszek, mały, drobny (Ps. 118, 141)
ADULOR, 1 pochlebiać, układać się.
ADULTER, ri, 2. cudzołożnik, zalotnik
ADULTERA, ae, /. cudzołożnica zalo-tn ca
ADULTERATIO, nis, /. sfałszowanie.
ADULTERATOR, is, cudzołożnik.
ADULTERINUS, 3. sfałszowany, nieprawdziwy, naśladowany, podrzucony, w cudzołóstwie spłodzony.
ADULTUS, 3 dorosły, dojrzały.
ADUMBRATIM, przysł. tylko w zarysie, w cieniu, niewyraźnie.
ADUMBRATIO, nis, f. cień, zarys.
ADUMBRO, 1. ogólnikowo przedstawić, krótko zaznaczyć, cieniować, wyjaśniać pobieżnie, szkicować.
ADUMBRATUS, 3. niewyraźny, niezupełny, błędny.
ADUNC1TAS, tis /. krzywizna.
ADUNCUS, 3. skrzywiony.
ADUNCTUS, 3. namaszczony, naklejony.
ADUNITUS, 3. zjednoczony, przynależny.
ADUNO, 1. zjednoczyć, połączyć, zgromadzić.
ADURGEO, ursi, 2. naciskać, prześladować.
ADURO ,usi, ustum, 3. zapalić, rozpłomienić, przypiec.
ADUST’0, nis, /. spalenie, upieczenie.
ADUSQUE, przysł. ~ usque ad, aż do…
ADVECTITIUS. 3. wprowadzony z obczyzny.
ADVECTOR, is, przewodnik, przewoźnik.
ADVEHO, exi, ectum, 3. sprowadzić, przynieść, przyjechać.
ADVENA, ae, m. przybysz, obcokrajowiec. mieszkaniec.
ADVENEROR, 1. czcić, szanować.
ADVENIO, veni, ventum 4. — 1. przyjść przybyć, 2. ukazać się, wybuchnąć, 3. przypaść (w udziale).
ADVENTIC1US, 3. cudzy, obcy, zagraniczny.
ADVENTO, 1. zbliżyć się.
ADVENTOR, oris, przychodzeń.
ADVENTURA, ae,/. przygoda, zajście, wypadek, awantura.
ADVENTUS, us, m. 4. -1. przybycie, przyjście 2. czas przyjścia, okres przed Bożym Narodzeniem, 3. początek, świt.
ADVERBERO, 1. bić
ADVERGO, si, sum, 3. zwrócić się, skłonić się.
ADVERRO, 3. zamiatać.
ADVERSABILIS, e, niesforny, przekorny, krnąbrny.
ADVERSARIUS, i, m. przeciwnik, nieprzyjaciel.
ADVERSARIUS, 3. przeciwny, nieprzyjazny.
ADVERSATIO, nis, /. sprzeciw.
ADVERSATOR, is. m. przeciwnik.
ADVERSATRIX, cis,/, przeciwniczka.
ADVERSE, przysł. przeciw, przeciwnie, sprzecznie.
ADVERSITAS, atis. /. przeciwność, niepowodzenie, szkoda.
ADVERSOR, 1. opierać się, sprzeciwiać, być wrogo usposobionym.
ADVERSUM i ADVERSUS, przysł. przeciw, w porównaniu z… ze względu na…
ADVERSUS, 3. zwrócony, przeciwległy, nieprzyjazny, sprzeczny; rzecz. a) przeciwny kierunek, ex adverso stare, = być nieprzyjaźnie usposobionym, stać na przeciw, b) przeciwność, niepowodzenie, strata.
ADVERTENTER, przysł. uważnie,
ADVERTENTIA, ae, /. 1. wpadanie w tok mowy, 2. uwaga, 3. ogłoszenie.
ADVERTO, ti, tum, 3. — 1. zwrócić, skierować, 2. zwrócić uwagę, zająć myśl, 3. spostrzec, poznać, pojąć, 4. ściągnąć na siebie uwagę.
ADVESPERASCIT, ravit, zmierzcha się, wieczór nastaje
ADVlGlLO, I. czuwać, oczekiwać.
ADVIVO, xi, ctum, 3. jeszcze żyć, zachować życie.
ADVOCATA, ae, f. pośredniczka.
ADVOCATIO, nis /. 1. powołanie, 2. narada.
ADVOCATOR, is, m. pomocnik.
S. ADVOCATUS, męczennik, 3 marca.
ADVOCATUS, i, m. doradca prawny, obrońca, pośrednik, rzeczoznawca, zastępca prawny; advocatus diaboli, obecnie urzędownie, prombtor fidei, nazwany (C. j. c. 2010), występuje przy procesach o beatyfikację urzędownie z zarzutami przeciw osobie, o którą proces się toczy.
ADVOCATUS, us, m. opiekuństwo.
ADVOCO, 1. przywołać, wezwać na pomoc, przyciągnąć.
ADVOLO, 1. przylatywać, śpieszyć.
ADVOLO.vi, lutum,3. przytaczać, zwalać na…
ADVORSUM, p. adversus.
ADYTUM, i, n. wnętrze świątyni, san-ctissimum, także adytus. us, m.
AEDES, i aedis, is, 1. miejsce święte, świątynia, kościół, 2. gmach, mieszkanie, dom.
AEDICULA, ae, /. małe mieszkanie, prywatna kaplica.
AEDIF1CATIO, nis, /. 1. budowanie, 2. budowa, 3 duchowne zbudowanie, podniesienie ducha.
AEDIFICATOR, is, m. budowniczy, mundi = stwórca.
AED1FICIUM, i, n. budynek.
AEDIFICO, 1. budować, wznosić gmach, 2. kogoś zbudować tj. pobudzić do pobożności (1. Kor. 14, 4).
AEDIS, p. aedes.
AED1TUMUS (aedituus), i. m. nadzorca świątyni, stróż, sługa kościelny
AEGEAS, ae, m. prokonsul Achai w czasie apostolskim.
AEGER, gra, um. 1. cierpiący, chory, 2. smutny, zmartwiony
S. AEGIDIUS, św. Egidiusz, opat w Saint Gilles t 700 (1. VIII).
AEGIDIUS ROMANUS, Aegid de Co-lonna (1247 — 1316), zakonu pustelników św. Augustyna, generał zakonu i arbp Bourges. Był założycielem tak zw. starszej szkoły Au-gustianów i napisał liczne dzieła teologiczno-filozoficzne.
AEGRE, przysł. 1. dotkliwie, boleśnie, z przykrością, 2. ledwie, z trudem.
AEGREO. 2. być chorym, cierpieć.
AEGRESCO, 3. zachorować.
AEGRIMONIA, ae, /. zmartwienie, melancholia.
AEGRITUDO, inis, /. utrapienie, troska, kłopot.
AEGRITAS, atis, choroba, słabość.
AEGROTATIO, nis, /. osłabienie, si-tnica.
AEGROTO, 1. cierpieć, chorować, leżeć.
AEGROTUS, 3. chory, cierpiący.
AEGYPTIACUS, 3. egipski.
AEGYPTIUS, i, m. Egipcjanin.
AEGYPTUS, i, /. Egipt w Afryce (hebr. Misraim, mieszkańcy Eg.)
AELAM, nazwa ludu i kraju Azji przedniej na północ od zatoki perskiej ze stolicą Suza; Elamita.
AELATH, port w zatoce arabskiej, należący do Edomitów.
B. AELREDUS, Elrad, błog. opat Cystersów w Rivile (f 1166)3 lutego. Pochodząc z wysokiego rodu angielskiego, wychował się na dworze królewskim w Szkocji. Wstąpił następnie do cysterskiego klasztoru Rivale, tam został mistrzem nowi- cjuszów, następnie opatem w Re-vesby, wreszcie opatem swego klasztoru profeskiego, gdzie rządził rodziną zakonną 600 osób liczącą. Napisał: Speculum caritatis i De spirituali amicitia, przyrównywano go do św. Bernarda (mellifluus). Słowem i pismem bronił prawowitego papieża Aleksandra III.
AEMINIUM, i n. Coimbra, m w Portugalii stolica biskupia (od VI. w ) sufragania Bragi.
AEMULATIO, nis, / 1. dążenie, ubieganie się, spółzawodnictwo, 2. zazdrość, nieżyczliwość aemulatus, us. 4.
AEMULATOR, is, m. gorliwy naśladowca.
AEMULOR, 1. naśladować, ubiegać się, 2. spólzawodniczyć, zazdrościć,
ujmować się za czymś, unosić się, sarkać, występować przeciw czemu (noli aemulari in eo…) 4. c. ac troszczyć się o co, ubiegać się, usiłować
AEMULUS, 3. naśladujący, ubiegający się o co (aemulenter).
AEMULUS, i, m. spółzawodnik, gorliwiec.
AENEUS, 3. miedziany, spiżowy, bron-zowy, twardy.
AENUM, i, n. spiżowy kocioł.
AENIGMA, atis, n zabawka, ciemność, niejasna wskazówka, per ae-nigma = na sposób zagadkowy, przez wskazówkę.
AENIGMATICUS, 3. zagadkowy.
AENOBARBUS, i, m. czerwonobrody, rudy.
AENNON, (hebr. żródlisko). Ennon obfita w wodę okolica k. Salem w Judei, gdzie św. Jan chrztu udzielał.
AENULUM, i, n. spiżowy kociołek.
AEQUABILIS, e, 1. równomierny, foremny, 2 łagodny, uprzejmy.
AEQUAB1LITAS, atis, /. 1. równomierność, 2. równowaga, 3 bezpar-tyjność.
AEQUAEVUS, 3. w równym wieku.
AEQUALIS e, jednaki, równy, społeczny, równorzędny; rzecz, jedno-latek, rówieśnik.
AEQUALITAS, tis. /. równość, równouprawnienie, wyrównanie, sprawiedliwość, jedność.
AEQUANIMIS. e, oględny, pobłażliwy, wyrozumiały; przysł. aequanimiter = spokojnym umysłem.
AEQUANIMITAS, tis, /. słuszność, cierpliwość, równowaga umysłu.
AEQUANIMUS, 3. cierpliwy, zrównoważony.
AEQUATIO, nis, /. wyrównanie, równouprawnienie.
AEQUE przysł. 1. równie, równomiernie. sprawiedliwie, 2 również.
AEQUIDIALE, ,is, n. zrównanie dnia z nocą.
AEQUIF0HM1S, e, równomierny, jednakiej postaci.
AEQUILADRIN’UM, i, n. równość
AEQUILATERALIS, e, równoboczny.
AEQUILAVIUM, i, o. połowa rzeczy.
AEQUILIBRIUM, i, równowaga rzeczy lub umysłu.
AEQUINOCTIALIS e, równy dzień i noc
AEQUINOCTIUM, i, n. równość dnia i nocy
AEQUIPAR, ris, równy.
AEQUIPARO, 1. porównywać, także arquipero.
AEQUIPARATIO, nis, /. zrównanie, ujednostajnienie
AEQUIPOLLENS, tis, równoważny, równoznaczny.
AEQUIPOLENTIA, ae, /. równowartość.
AEQU1POLLEO, ui, 2. być równowartościowym, równie mocnym.
AEQU1PONDIUM, i, ri. równość co do wagi
AEQUIT AS, a tis,/ I. równość, 2 równowaga, spokojność, powolność, cierpliwość, 3. słuszność, sprawiedliwość, pl dowody niewinności (Ps 16 2).
AEQUITERNUS, 3. jednako trwający, wieczny.
AEQUI VALENTER, przysł. równoważnie, jednakowo.
AEQUIVALEO, 2. równie wiele znaczyć, mieć jednaką wartość
AEQUIVOCATIO, nis, /. dwuznaczność.
AEQUIVOCUS, 3 dwuznaczny.
AEQUO, 1. wyrównać, 2 zrównoważyć. 3. dosięgnąć.
AEQUOLESIMA, ae, /. Angouleme, m we Francji, stolica biskupia od IV w., sufragania do Bordeaux.
AEQUOR, ris, n. 1. równina, pole, 2. powierzchnia morza.
AEQUUM, i, /i. 1. równe wybrzeże, 2. słuszność, prawo.
AEQUUS, 3. równy, jednaki, 2. obojętny, 3. życzliwy, przychylny, słuszny, sprawiedliwy, 4. równie wielki, równie daleki.
AER, is, /i. powietrze, atmosfera, 2. mgła, chmury.
AERA, ae,/. cyfra, wedle której ma być wystawiony rachunek, 2. epoka, rachuba czasu, era, 3, zielsko w zbożu.
AERAMENTUM, i, n. spiż, postać ze spiżu
1 AERAR1US, i, m. wytwórca ze spiżu
AERARIUS, 3. należy do miedzi, do spiżu.
AERARIUM, i, n. kasa państwowa, skarbnica, archiwum państwowe.
AERATUS, 3 obity spiżem.
AERĘUS, 3. spiżowy.
AERUS, 3. powietrzny, atmosferyczny, przewiewny, potestates ae-reae — złe duchy w powietrzu; niebieski, (vestes aereae (Est 8, 15).
AERICA, ae, /. rodzaj małych śledzi, sardelki.
AERIUS (gr) p. aereus.
AERUGINO. 1. rdzewieć.
AERUGO, inis, /. 1. rdza, grynszpan, 2. niechęć, chciwość.
AERUMNA, ae, /. mozół, trud, przykrość, utrapienie, nędza, smutek.
AERUMNABILIS, e, przykry, smutny.
AERUMNOSUS, 3. mozolny, kłopotliwy, nędzny.
AES,-AERIS 7t. 1. spiż, miedź, 2. przedmiot miedziany, 3. pieniądz, aes alienum = długi.
S. AESCHILUS. i, m. św. męczennik i cudotwórca (XI w.), 12 czerwca. Pochodził z Anglii, krewny św. Zig-fryda, jako jego następca udał się do Szwecji, dokonał licznych nawróceń, wyświęcony na biskupa w Nordhauscog. Zabity przez króla Swenona.
AESCULAF1US, i, m. Eskulap, pogański bóg lecznictwa.
AESCULETUM, i, n. las dębowy
AESCULEUS, 3 dębowy.
AESCULUS, i. /. dąb zimowy.
AESERNIA. ae, /. Isernia m. w Italii, siedziba biskupia (od V w.), sufragania Kapuy.
AESIS, is, /. lesi (Ankona) m. w Italii, stolica biskupia samodzielna (exempta od IV w.).
AESIS, is, m. rzeka obok Ankony, teraz Fiumesino = flumen Aesinum.
AESTAS, tis, /. lato, gorąco letnie, kanikuła.
AESTIFER, a um, przynoszący upał.
AESTIMABILIS, e, szacowny, cenny.
AESTIMATIO, nis, /. 1. oszacowanie, ocenienie, cena, 2. opłata, ocena, szacunek, cześć, poważanie.
AESTIMATOR. is, oceniacz, oceni-ciel, taksator, rzeczoznawca.
AESTIMATORIUS, 3. dający się ocenić, juramentum aest. — przysięga szacunkowa (C. j. c. 1832).
AEST1MO, 1.— 1. oceniać, szacować, odważać, osądzać kogo; jak bardzo, jak wysoko? oddane przez: ut, si-cut, cum, tamquam, 2. wielce poważać, 3. mniemać, myśleć.
AESTIVA, orum, n. tempora = czas letni, castra = obóz letni.
AESTIVALIS, e, letni.
AESTIVO, I. spędzić lato.
AESTIVUS, 3. letni.
AESTUO, 1. gotować, płonąć, być gorącym, 2. burzyć się, wzdymać się, pienić się, musować, 3. wzburzyć się gwałtownie.
AESTUOR. 1. żarzyć się, zapalać.
AESTUOSUS, 3. gorący, płonący, gorejący.
AESTUS, us, m. 1. gorąco, żar, 2. wzdymanie się morza, łamanie się fal, prąd, nurt, 3. porywczość, zaciekłość, namiętność.
AETAS, atis, /. wiek, życie, 2. okres życia, lata wieku.
AETATULA, ae, /. wiek młodociany, wiośniany.
AETERNABILIS, e, wieczny, nieprze-mienny.
AETERNALIS, ae, wieczny (Ps. 23).
AETERNALITER, przysł. wiecznie.
AETERNITAS, atis, /. 1. wieczność, 2. niezmienność, 3. życie wieczne, wieczne dobro, zbawienie.
AETERNO, 1. uwieczniać.
AETERNUS, 3. wieczny, niezmienny, nieśmiertelny.
AETHER, eris, m. (ac. aethera) eter, czyste powietrze, niebo.
AETHEREUS, 3. »eteryczny, powietrzny, niebieski, (aeterius).
S. AETHERIUS, i, św., bp. z Auterre (27 lipca).
AETIOPES, urn, Etiopczycy.
AETIOPIA, ae, /. (hebr. Kusz — czarne). Etopia, kraj murzyński na ** południe od Egiptu a na połud-zachód od Arabii położony, obejmujący dzisiejszą Nubię, Abisynię i część Sudanu
AETHIOPISSA, ae, /. Etiopka, żona Mojżesza (Madianitka?). Num. 12 1.
AETIOPS, is, Etiopczyk, murzyn, negr.
AETHRA, ae, /. 1. czyste, jasne powietrze, 2. niebo, błękit.
AETICHO, onis, m. książę Alzacji, ojciec sw. Odylii (VII w).
AETINOA, ae, /. Eton m. nad Tamizą na przeciw Windsoru (Anglia).
AETIUS, 1. rzymski namiestnik w Pam-filii za Aureliana, 2. diakon ariań-ski, twórca sekty Anomeów (ok. 300 r.).
AEVITAS, atis, /. czas życia, wiek
AEVUM, i, n. 1. dłuższy czas, wieczność, 2. życie, okres życia, pobyt,.
kres życia, wiek
S. AFER, fri, św. męczennik w Augsburgu za Dioklecjana
AFFABILIS. e, uprzejmy, przyjacielski, przystępny.
AFFABILITAS, atis, /. ludzkość, uprzejmość.
AFFABRE, przysł. słusznie, wedle reguł sztuki.
AFFANIAE, arum, /. wybiegi, wykręty.
AFFATIM, przysł. dostatecznie, pod dostatkiem, obficie, zadosyć, usilnie.
AFFATUS, p. affor.
AFFATUS. us, m. przemowa, łatwość mówienia.
AFFECTATIO, nis, /. 1. dążność,
chęć, upodobanie, 2. sztuczność, ozdobność.
AFFECTATOR, is, m. gorliwiec, naśladowca.
AFFECTATUS, 3. pożądany, wyszukany, sztuczny, zamierzony, udany.
AFFECTIO, onis, /. wpływ, oddziaływanie, usposobienie, skłonność.
AFFECTO, 1. gorliwie o coś się starać, dążyć, pożądać, chwytać.
AFFECTUOSUS, 1. namiętny, wrażliwy, łatwo zapalny, 2. czuły, tkliwy, miły.
AFFECTUS, 1. opatrzony, wyposażony, 2. usposobiony, 3. wzruszony, osłabiony
AFFECTUS, us, m. stan i usposobienie umysłu, 2 skłonność, życzliwość. af. maiitalis = miłość małżeńska (C. j c. 1129), 3. oddziaływanie, uczucie, serce, 4. namiętność, pobożność, zapał.
AFFERO, attuli, allatum, 1. przynieść, przyprowadzić, sprawić, 2 przynieść wiadomość, oznajmić, opowiadać, 3. spowodować, uskutecznić, 4 przyczynić się, pomóc, przynieść pożytek.
AFFESTINO, 1. przyśpieszać.
AFFICIO, feci, fectum, 3. — 1. działać na co, oddziaływać, wpływ wywierać, zająć się kim, 2. wprawić w jakiś stan lub usposobienie, wzruszać, usposobić, pobudzić, 3. osłabić, nacierać na kogo, targnąć się, uderzać.
AFF1CTIC1US, 3 dołączony; przydany.
AFF1GO, xi, xum. 3 — 1. przybić, umocować, 2. przyłączyć, przykuć, skrępować, związać
AFFILIATIO, nis, /. przyjęcie, przyłączenie do braterstwa.
AFF1NGO, finxi, fictum, 3. dodać, dołączyć, dotworzyć.
AFFINIS, e, sąsiedni, pograniczny, pokrewny, powinowaty.
AFFIN1TAS, tis, /. powinowactwo, pokrewieństwo.
AFFIRMANTER, przysł. zapewne, ufnie.
AFFIRMATIO, nis, /. zapewnienie, zaprzysiężenie.
AFF1RMATIVUS, 3. twierdzący.
AFF1RM0, 1. umocnić, upewnić, zatwierdzić, poręczyć.
AFFIXIO, onis, /. przyczepienie, przyszycie.
AFFLAGRANS, tis, płomienny, zapalny.
AFFLATOR, is, wdychiwacz.
AFFLATUS, us, dmuchanie, wdychanie.
AFFLEO, 2. płakać.
AFFL1CTATIO, nis, /. udręczenie, uciemiężenie, boleść.
AFFLICTATOR, is, ciemiężyciel, dręczyciel.
AFFLICTIO, nis,/. zmartwienie, smutek, cierpienie.
AFFLICT1VUS, 3. niepokojący, bolesny.
AFFLICTO, 1. uszkadzać, doświadczać, udręczać, pass. martwić się. smucić, trwożyć.
AFFLIGO, xi, ctum, 3. — 1. poniżyć, złamać, dręczyć, prześladować, pass cierpieć, 2. zasmucać, odebrać odwagę, obezwładnić.
AFFLO, 1. wiać, dmuchać, lumine af opromieniać.
AFFLUENS, entis, obfity, nadmierny, hojnie zaopatrzony.
AFFLUENTER, przysł. marnotrawnie, rozwięźle
AFFLUENTIA, ae, / nadmiar, pełnia, bogactwo.
AFFLUO, xi, xum, 3 przypływać, obficie zaopatrywać.
AFFLUUS, 3 hojnie zaopatrzony, obficie przypływający.
AFFODIO, di, fossum, 3. kopać, przyczyniać gruntu.
AFFOR, 1. przemawiać.
AFFORE, p. assum.
AFFORMIDO, 1. strachać się.
AFFRANGO, egi, actum, 3 stłuc, łamać
AFFREMO, 3. szumieć, mruczeć.
AFFRICATIO, nis, /. pocieranie.
AFFRICO, cui. ctum, 1. pocierać.
AFFUI, p. assum.
AFFULGEO. si, 2. świecić, jaśnieć, ukazywać się
AFFUNDO, di, sum, 3. dolewać, pass. rozlewać się.
AFLUO, xi, 3. odpływać.
S. AFRA, ae, /. pokutnica i św. męczennica. t 290. Nawrócona przez św. Narcyza bpa, który za ces. Dioklecjana przybył do Augsburga i, nie znając jej haniebnego trybu życia, u niej zamieszkał. Lecz rychło ją nawrócił z pogaństwa i odwrócił od życia zdrożnego. Wezwana przez Kajusa. prefekta cesarskiego do porzucenia chrześcijaństwa, nie poddała się jego rozkazowi i zginęła na stosie. (7. VII).
AFFRI. orum, m. mieszkańcy Afryki.
AFRICA, 1. część świata, 2. północna Af. jako prowincja rzymska.
S. AFRICANUS, męczennik. 10 kwietnia.
AFRICUS, i, m. wiatr połud. zachodni (Ps. 77, 26).
AFROD1TUS, męczennik. —- 14 marca.
AGABUS, prorok chrzęść, w Antiochii, który przepowiedział klęskę głodową za ces. Klaudiusza (41 — 54) i uwięzienie św. Pawła (Act. Ap. 11, 28: 21. 10;.
AGAMUS, 3, nieżonaty.
S. AGAPE, es, /. 1 św. dziewica i męczenniczka, 2. męczenniczka w Augsburgu t 290 p. św. Hilaria.
AGAPE, es, /. 1. miłość bliźniego, 2. starochrześc. biesiada w duchu miłości Chrystusowej.
S. AGAPITUS, 1. św. męczennik, t 258 (6. VIII), 2. męczennik + 274 (18 VIII;, 3. papież i wyznawca (535 -536) 20. VIII, 4. syn św. Euzebiusza, męcz.
AGAR i HAGAR, pochodząca z Egi ptu niewolnica i boczna żona Abrahama, wyrzucona przezeń wraz z synem na puszczę.
AGARENl, orum, beduini w pobliżu Damaszku.
AGARITUDO, inis, /. kłopot, obawa, westchnienie, trwoga.
AGASO, onis, rn parobek, masztelarz.
S. AGATA, ae, f. św. dziewica i męczenniczka w Katanie, Sycylia, 5 lut.
B. AGATHANGELUS et CESSIA-NUS, błog. męczennicy, kapłani-misjonarze, OO. Kapucynów if 1638, 7 sierpnia).
AGATHA GOTHORUM, (S. Agathae fanum, także Agathopolis) św. Agata Gotów w Italii k. Bene-wentu, siedziba biskupia.
AGATHO, onis, m. papież i wyznawca, (678 — 681).
AGEA. ae, /. korytarz na okręcie.
AGEDINEUM, m Sens w Szampanii (Francjal siedziba arcybiskupia (od IV w.) Civitas Senonum.
AGELLUS, i, m. mała rola, rólka, drobna posiadłość.
AGENDA, orum, książka kościelna, zbiór rytualnych modlitw.
AGENNÜM. Agen m. nad Garonną we Francji, siedziba biskupia od IV w., sufragania do Bordeaux.
AGER, i, m. rola, pole, pl. wieś, okolica.
AGERUCHIA, niewiasta chrześc.. do której św. Hieronim lisi napisał |IV w.)
AGGEMO, ui, 3. wzdychać.
AGGAEUS, Ageusz jeden z małych proroków za Dariusza Histaspa ok 520 prz. Chr.
S. AGGAEUS męczennik w Bolonii. — 4 stycznia.
AGGENERO, 1. dalej płodzić dzieci.
AGGENICULOR, 1. padać na kolana
AGGER, ris, m. tamka, grobla, wyżyna, brzeg, kopiec.
AGGERATIM, przyst. kupą, gromadą, hurmem, obławą
AGGERATIO, nis, /. nagromadzenie, skupienie.
AGGEP.O, 1. nasypać, podwyższyć.
AGGERO, gesso, gestum, 3. przynieść.
AGGESTUS. 3. przyniesiony.
AGGLOMERO, 1. ściśle się przyłączyć, dopasować.
AGGLUTINO, 1. przylepić, przyczepić.
AGGRAVATIO, nis, /. obciążenie.
AGGRAVESCO, 3. pogarszać się.
AGGRAVO, 1 obciążyć, powiększyć, aures ag. zatkać; corda, zat ardzić.
AGGREDIOR, gressus sum 3.— 1. pójść do. . napaść, zaczepić, 2. coś przedsięwziąć, począć.
AGGREGATIO, nis, /. skupienie, zebranie dopasowanie.
AGGRESIO, nis, /. napad.
AGGRESSIVUS, 3. napastliwy.
AGGRESSOR, is. m. napastnik, złoczyńca.
AGGRESSUM, i, n. napad rabunkowy.
AGILIS, e, ruchliwy, szybki, zręczny.
S. AGILOLPHUS, św. męczennik i biskup (VIII w.) Pogrzebany w katedrze kolońskiej, której był biskupem, miał być współpracownikiem św. Bonifacego. Padł ofiarą chęci pogodzenia książąt frankońskich.
AGINA, ae. /. języczek u wagi.
AGINOR, 1. handlować drobnym towarem.
AGIOS, a. on, (gr.) święty.
AGITABILIS, e, łatwo ruchliwy.
AGITATIO, nis, /. ruch, czynność, wichrzenie, rozruch.
AGITATOR, is. m. buntownik, agitator.
AGITO, 1. pobudzać, podbudzać, 2. prześladować, niepokoić, 3. szydzić, wzgardzać, biczować, 4. omawiać, układać, 5. załatwiać, wykonać, 6. zatrzymać się, przebywać.
AGLAE, is, /. dostojna rzymianka w III w.
AGLASPIS, idis, /. wywieszka błyszcząca.
AGLIARD1 ANTONI (T832 – 1915), 1893 nuncjusz w Wiedniu, 1896 kardynał, członek pierwszej komisji kodyfikacyjnej prawa kanonicznego, t 1915 w Rzymie jako kard.-biskup Albano.
AGMEN, nis, n. 1. pochód, marsz, szyk wojenny, 2. oddział, grupa.
AGNA, ae, /. owca.
AGNASCOR, natus, sum, 3. urodzić się po śmierci ojca.
AGNATIO, nis, f. powinowactwo, pokrewieństwo ze strony ojca.
AGNATUS, i, m. pogrobowiec, krewny po stronie ojca.
AGNELLUS, i, m. baranek.
S. AGNES, etis, /. Agnieszka św- męczenniczka i dziewica, + 304 w Rzymie (21 stycz.ł
S. AGNES ASS1S1ENSIS, św. Agnieszka z Asyżu, klaryska (i- 1253 15, XI). Siostra św. Klary, opuściła mając lat 16 dom rodzicielski potajemnie i pospieszyła do siostry. Ody krewni chcieli ją przemocą wydalić z klasztoru, wskutek modlitwy swej siostry nie dała się, jakby przymurowana, ruszyć z miejsca, za czym krewni cudem tym zniewoleni porzucili zamiar wydobycia jej z klasztoru. Następnie otrzymała suknię zakonną z rąk św. Franciszka, wiodła życie surowe, miewała chwile zachwytu i jasnowidzenia. Przeznaczona przez św. Franciszka na przełożoną nowego klasztoru we Florencji, przykładem swym pociągała wszystkie zakonnice do przestrzegania reguł i pobożnego życia zakonnego Stamtąd wróciwszy do siostry, umarła w tymże, co tamta, roku.
S. AGNES DE MONTEPULCIANO św. dziewica, dominikanka T” ’.317. Urodzona 1208 r. w Montepulciano (Toskana – Italia), okazała od wczesnej młodości taką pobożność i świętość, że za szczególniejszym zezwoleniem papieskim została już jako 15 letnia zakonnica ksienią klasztoru w mieście ojczystym. Miewała częste objawienia, f 20. IV. 1317 r.). B. AGNES DE BOHEMIA, błog. Agnieszka czeska, zakonnica klasztoru klcrysek (+ 12P0). Ur. w Pra-
dze jako córka króla czeskiego Ottokarn I, po skonie narzeczonego przebywała zniewolona na dworze królewskim, po czym uzyskała pozwolenie wstąpienia do klarysek. Dobra swe obróciła na wzniesienie w Pradze przytułku dla obcych i oddała go pod zarząd zakonu Krzyżowców. Umarła w zbudowanym ze swoich funduszów klasztorze klarysek w Pradze, gdzie była czas jakiś ksienią. Cześć jej zatwierdził pap. Pius IX (2 marca).
AGN1T10, nis, /. uznanie, poznawanie.
AGNlTOR, is, m. znawca. ’
AGNITUS, 3. poznany.
AGNOITAE, arum, m Agnoeci, heretycy w VI w.
AGNOMEN, is, n. przydomek, prze-zwislco.
AGNONTUM, i, n. Lienz, m. w Tyrolu.
AGNONUM, i, m. Agnona m. w Abru-zach (Italia).
AGNOSCIBILIS. e, poznawalny.
AGNOSCO, novi, nitum, 3 uznawać, przyznawać, rozpoznawać,
AGNÜS, i m. baranek.
AGO, egi, actum, 3. a) I. pędzić, prowadzić, 2. rozpędzać, prześladować, 3. ciągnąć, posuwać, 4. zabierać, rabować, 5. przymuszać, spowodować, zniewalać, 6. se agere, sprawować się. postępować, zachować się, 7. wzbudzać, wszczynać, pass. podniecać się; b) I. spędzać czas, 2. żyć, przebywać, zatrzymać się, 3. animam-agere = wyzionąć ducha, c) 1. starać się obmyślić, ag. vestimenta = przysposobić szaty, 2. spełniać, przedsiębrać, obchodzić (święta), 3. załatwić, wykonać, pass. dziać się, res agitur = idzie dobrze. 4. przedstawić, grać czyjąś rolę; personam Evangelistae; villicum agens = prze-brany za ogrodnika, 5 układać, sprzedawać, 6. agitar de… = idzie o coś… rozchodzi się o coś, setum est = stało się, skończyło się, minęło, już po … 7. skarżyć, in judicio = skarżyć w sprawach kościelnych (C. j. c. 1646); ad agendum = do skargi, d) imp. age, agite! nuże, dalejże! mówi e) actum, i n. zwykle ACTA, orum, 1. dzieła, czyny, 2. publiczne rozprawy, 3. sprawozdania, kroniki; acta Martyru n — om’sy meczeństw, acta Sanctorum dzieje, historia Świętych.
AGON, onis, m 1. walka, zapasy, 2. los, agon vitae = walka ze śmiercią, konanie, agonem Deo commen-dare — w walce ze śmiercią polecać się P. Bogu.
AGONIA ae, /. konanie, walka ze śmiercią
AGONISTA, ae. f. zapaśnik, bojownik (z grzechem tytuł świętych!.
AGONIZOR, 1. (gr.) leżeć w walce ze śmiercią, potykać się.
AGORANOMUS. i, m. (gr.) nadzorca targowy, policjant.
AGRA, ae, /. m na pólnocny-zachód Indyj angielskich, arcybiskupstwo od r. 1886.
AGRAMMATUS. 3, (gr) nieuczony.
AGRARIUS, 3. należący do roli, rolny, polny.
AGRESTINUS i agrestis, e, 1. dziki, dziko rosnący (lactuca), 2. wiejski, chłopski, 3. nieokrzesany.
AGRIÄ, ae,/. m. Heves, we Węgrzech stolica arcybisk. (1804).
AGRICOLA, ae, /. wieśniak, rolnik.
AGRICOLA, ae, m. św. męczennik, 4 list.
AGRICULTIO, cultor, cultura p cultio.
AGRIGENTUM, i. n m. na Sycylii, siedziba bisk. od V. w.
AGRIPPA, ae. m 1. Herodes (37-50 po Chr.), 2. tegoż syn Agrypa II (50-100 po Chr.). Książę Chalcydy na Libanie, tytularny król Judei z prawem nadzoru nad świątynią w Jerozolimie i prawem mianowania arcykapłana.
S. AGRIPPA, męczennik w Pollenza. — 13 maja.
AGRIPPINA, ae,/. córka Gernr.anika, matka Nerona; jej miejsce urodzenia nazwano Colonia Agrippina (nensis) tj. m. Kolonia nad Renem.
S. AGR1PPINUS, i, m. św. biskup Neapolu (9 list ). ’
S. AGRITIUS, i, m św. biskup Tre-wiru, wyznawca + 332. Pochodził z Antiochii Syryjskiej; św. Helena przedstawiła go pap. Sylwestrowi na biskupa Trewiru, a sam papież go wyświęcił. Brał udział na synodzie w Arles przeciw Donatystom; pałac cesarski zamienił na kościół św. Jana Ew., wydał szczątki św.
Macieja ap. otrzymane od św. Heleny kościołowi św. Euchariusząj św. szatę, gwóźdź i nóż, użyty przez Chrystusa P. przy ostatniej wieczerzy, zostawił katedrze.
AGRIUS, 3. dziki
AGUAS CALIENTES, m w Meksyku, siedziba biskupia (od r. 1900), sufra-gania do Gihdalajara.
AH, ach! wykrzyknik.
AHAVA, Kanał Eufratu k. Babilonu, gdzie Ezdrasz zbierał wracających żydów.
AHENEUS, p. aeneus.
AHENUM, i, n. kocioł.
AHIAS. ae, m. prorok ze Siło, który przepowiedział podział królestwa Salomonowego.
S. AICHARIUS, i, m. św. biskup z Noyon.
ACHSTADIUM, Eustadium, Eisteta m Eichstädt w Bawarii, siedziba biskupia.
S. AIDÄMUS, i, m Aidan, św. mnich irlandzki i biskup w Anglii (Szkocji), założyciel klasztoru Lindisfarne (t 651).
B. AIMO TAPARELL1, błog. wyznawca Zak. Dominikanów (1395 — 1495) wielki inkwizytor w Lombardii i Li-gurii, jego hasłem było: „Służyć Bogu znaczy królować” (21 lutego).
AIO, zatwierdzić, zapewnić, zgodzić się (ait i aiunt).
ALA, a, /. 1. oś. 2. skrzydło, oddział konnicy, szwadron
ALABASTER, tri.m. ALABASTRUM, i, n. flaszeczka na maść wonną z alabastru, przepuszczającego światło, alabaster.
ALAC.ER, cris, e, radosny, wesoły, żwawy, gorliwy.
ALACOQUE, staroszlachecka rodzina we Francji (Bourgogne) p. św. Małgorzata.
ALACRITAS, tis, żwawość, gorliwość.
ALACRITER, przi/sł. żywo, chętnie, spiesznie.
ALAGOAS, m. w Brazylii, siedziba biskupa od 1900 r.. sufragania do Santa Fe de Bogota.
ALAPA, ae, f. policzek
ALAPO. 1. uderzać w twarz.
B. ALARYK, benedyktyn. — 29 września.
ALARIS, e, należący do skrzydła wojska, skrzydło.
ALATA CASTRA, m. Edynburg, stolica Szkocji, siedziba arcybiskupia, 300 tys. mieszkańców.
ALATR1A, m. Ąlatri w Italii w górach Sabińskich (Rzym), stolica biskupia (od 6 w.) wyjęta.
ALATUS, 3. uskrzydlony.
ĄLAUDA, ae. /. skowronek.
ALBA, ae,/. (tunica albo vestis) 1. alba tj. długa biała szata lniana przy czynnościach liturgicznych, 2. sukienka do chrztu, 3. Dominica in Albis = biała niedziela, Sabbatum in Albis tj. sobota przed niedzielą białą, gdyż ochrzczeni w W. Sobotę nosili aż do tego dnia swe białe szaty na chrzcie otrzymane.
ALBA BULGARICA, p. Alba Greca
ALBA CAROLINA, ae,/. m Karlsburg w Rumunii (Siedmiogród).
ALBA GRECA (Bulgarica) Białogród nad Dunajem (Jugosławia, Serbia), biskupstwo od VII w., sufragania do Skutari.
ALBA JULIA, ae, f. m Fogaras w Rumunii (Siedmiogród) arcybiskupstwo gr.-unickie z siedzibą w Blasendorf.
ALBA MAŁA, ae, /. Aumale, m. we Francji.
ALBA MARIS, /. (maritima) Zaravec-chia, Jugosławia.
ALBA POMPEIA, ae,/ m w Italii, siedziba biskupia, sufragania doTurynu.
ALBA REGALIS (regia) m. Szekes Fehervär na Węgrzech, siedziba biskupia, sufragania Granu.
ALBA SEBUSIANA, m. Weissenburg w Alzecji.
ALBA de TORMES, m. w Hiszpanii k. Salamanki, relikwie św. Teresy.
ALBAMEN, inis n. (albamentum), białość.
ALBANA, ae m. w Albanii, niegdyś siedziba biskupia (VI w.)
ALBANIA, ae, kraj na półn-zachód od Grecji.
ALBANIA, nad morzem /Kaspijskim. Daghestan, Rosja Kaukaz, dawniej biskupstwo (Albanopolis).
I. ALBANUM, m. w Italii, na połud. od jeziora Albańskiego, siedziba biskupia podmiejska Rzymu.
ALBANUM AMERICAE, Albany m. w Stanach Zjed. Ameryki półn, 1OO tys. miesz.) siedziba biskupia (od 1847), sufragania do New-York.
S. ALBANUS, i, m 1. pierwszy św. apostoł Anglii (+ 133. 22. VI), 2. kapłan i męczennik (f 406), ofiara Arianów (21. VI) Moguncja.
ALBANUS MONS, m. Montauban we Francji, siedziba biskupia (od XIVw.), sufragania do Tuluzy.
ALBATUS, 3 odziany na biało, w szacie świątecznej.
ALBEO, 2. być białym, bielić się.
S. ALBERICUS, św. opat w Citeaux (+1109). Uzyskał jako opat w Citeaux od pap. Kaliksta II dla zakonu tak zw. privilegium Romanum, przez które klasztor cały poddany został bezpośrednio stolicy Apost. Ułożył też dla swego zakonu na podstawie reguł św. Benedykta zasadnicze ustawy i przepisał habit biały z czarnym szkaplerzem (29 stycz.).
ALBERTUS, m. Saint Albert w Kanadzie, siedziba biskupia od 1871 r„ sufragania do S. Boniface.
B. ALBERTUS de BERGAMO, błog. wyznawca Zak. Dominik. + 1279 Urodzony w Bergamo (Italia górna) odznaczał się od młodości cnotami, umartwieniem i miłosierdziem nad ubogimi, dla których nie wahał się nawet żebrać. Przyjął habit III zak św. Dominika,(+7maja 1279) 19maja
S. ALBERTUS MAGNUS, św. Albert Wielki, bp. w. i dokt. K. + 1280. Słabych początkowo zdolności, wyprosił sobie u M. Boskiej taką wiedzę, że stał się podziwem nie tylko dla spółczesnych, ale i dla dalszych wieków. W paryżu wykładał filozofię z takim powodzeniem, że sale wykładowe nie mogły pomieścić napływu słuchaczy. Następnie uczył filozofii w Kolonii, gdzie do swych uczniów zaliczał także św. Tomasza z Akwinu. Powołany do Rzymu, otrzymał od pap. Aleksandra IV godność biskupa w Regensburgu, gdzie dokonał egzegezy ewangelii św. Łukasza Po trzech latach zrezygnował z biskupstwa i powrócił na katedrę profesorską w Kolonii, którą zajmował do 83 roku życia i ustąpił, z niej dopiero, utraciwszy pamięć. Żył jeszcze potem do 87 roku (15 listopada).
ALBESCO, 3. stawać się białym
ALBICOLOR, is białej barwy.
ALBIGENSES, Albigensowie. Nazwa zbiorowa kacerzy żyjących w 12 i 13 wieku w połud Francji; niekiedy zwano ich także Katarami.
ALBIGENS1S URBS (Albia, Albiga), Albi m. we Francji. Siedziba arcybiskupia (w III, względnie XVII w.).
ALBIGENS1UM CASTRA, m. Castres we Francji, dawniej biskupstwo (1317-1801) ALBINGAUNUM, m Albenga na Riwierze włoskiej (Genua), siedziba biskupia od V. w., sufragania Genuy; 2. m w Kantonie Wallis St. Maurice-Tarnayas; 3. St. Moritz w Granbünden; 4. Bourg, m. w Sabaudii.
ALB1NTIMELIUM, m. Ventimiglia na Riwierze włoskiej w Ligurii (Porto-Maurizio), siedziba biskupia od VII w., sufragania Genuy.
S. ALBINUS, św. męczennik, czczony w archidiecezji kolońskiej. Kości jego (głowę i górną część tułowia) przywiozła z Rzymu do Kolonii matka ces Ottona III, gdzie je złożono w Kościele św. Pantaleona. Gdy w r. 1820 kościół ten oddano protestantom jako wftjskowy, przeniesiono szczątki tego męczennika do tamtejszego kościółka N. P. Maryi, Królowej pokoju.
S. ALBINUS, św. wyznawca i bp. z Angers (+ 550). Pochodził ze szlachetnej rodziny w Bretanii i wstąpił do klasztoru Cinsiliaceńskiego, którego też opatem został, mając 25 lat. Jako bp. z Angers brał udział w 3 synodzie orleańskim.
ALBION, onis, /. stara nazwa Brytanii.
ALF3IOR1UM, i, n. m. Wittenberga w Saksonii.
ALBIS, is, m. (Alba, Albia), rzeka Elba. wpada do morza półn.
ALBITUDO, inis, /. białość.
ALBO, 1. malować lub odziewać się na biało.
ALBOR, is, m. białość.
ALBUGO, inis, /. białość, biała plama; alb. oculi, choroba oczu.
ALBUINUS, św. Albuin, bp. Sebenu w Tyrolu, wyznawca i patron diecezji Brixen (+ 1004).
ALBULUS, 3 białawy.
ALBUM, i, n. 1. biała barwa, 2. biała tablica, spis nazwisk, lista; albo Sanctorum (Beatorum) recensere = przyjąć w poczet Świętych, ogłosić Świętym. (Błogosławionym).
ALBUS, 1. biały, biało odziany, jasny, 2. pogodny, życzliwy.
ALCALA, p. Complutum.
ALCHYMIA, ae, /. sztuka robienia złota, alchemia.
ALCIMUS, (hebr. Eliakim albo Joachim), arcykapłan za Judy Macha-beusza, zwollennik Syrii.
ALCOBALI A, cysterski klasztor w Portugalii, diec. lizbońskiej.
ALCUINUS, Alkuin, sławny mnich i historiograf za Karola W. (t 804).
S. ALDEGUNDA, św. dziewica (+648) Pochodziła z frankońskiej rodziny królewskiej. Uciekła przed małżeństwem do Maubeuge we Francji, gdzie została ksienią założonego przez siebie klasztoru.
ALCA, ae,/. 1. kostka, sześcian; 2. gra w kości; 3. narażenie się lub wystawianie się na coś, wypadek,
ALEAR1US, 3. należny do gry w kości
ALEATOR, is, gracz w (kości).
ALEATORIUS, należny do gry w kości ludus aleatorius gra w kości, gra hazardowa.
ALEPH, pierwsza głoska hebrajskiego alfabetu.
ALEPUM, m Aleppo w Syrii 130 tys. mieszk. Wikariat apostolski ze siedzibą w Bejrucie (Aleppensis).
ALES, itis, uskrzydlony, szybki, ptak.
ALESCO, 3. wzrastać, rozwijać się
ALESIA, ae, f. m. Alais we Francji, niegdyś biskupstwo (1694—1801).
ALESIA, ae, /. (Alesium), m Alessio w Albanii, biskupstwo od VI w. przeniesione 1385 r do Kalmeti, na półn. od Alessio, sufrag. do Skutari.
ALETIUM, m. Lecce w Italii, siedziba biskupia od XI w , sufrag. Otranta.
S. ALEXANDER, ri, m. św papież i męczennik (+ 115). Rzymianin pochodzeniem, został już w młodych latach papieżem. Dokonał licznych nawróceń w sferach wyższych Rzymu, wsparty cudami. Sędzia Aurelian skazał go wraz z towarzyszami na spalenie. Od niego pochodzi dodatek w kanonie Mszy św. od słów „Qui prldie“ aż do słów ustanowię-
nia Zaprowadził też święcenie soli i wody do pokropienia świątyni i mieszkań, fochowany w kościele św. Sabiny w Rzymie (11 maja).
Inni papieże tegoż imienia:
ALEXANDER 11 (106- 73), Al. Ili (U59-8b, AI IV (1254- 61), AI. VI (1492- 1503), AL VII (1655 – 67), AI VIII (1689-91).
S. ALEXANDER, św. męczennik za Marka Aurelego (161—180), syn św. Felicyty (10 lipca).
S. ALEXANDER, św. męczennik t 286 w Trewirze p. s. Palmatius.
S. ALEXANDER OSTIAR1US, św. męczennik f 397 p. s Sisinnius.
S. ALEXANDER, św. męczennik w Rzymie. Pochowany w podziemnych grobach, w r, 1650 przeniesiono jego zwłoki do Fryburga w Bry-sgowii, gdzie jako patron główny odbiera cześć wspólnie ze św. Lambertem (17 sierp.).
Panujący tego imienia:
ALEXANDER MAGNUS, Al Wielki syn Filipa Macedońskiego, król Grecji, zdobywca Azji przedniej + 323 prz. Chr.
ALEXANDER BALAS, syn Antiocha syryjskiego (154 — 148 prz. Chr.),
ALEXANDER SEVERUS, ces. rzym. (193-211).
Inne osoby tego imienia.
ALEXANDER, syn Szymona z Cyreny, pomagającego w dźwiganiu krzyża, brat Rufa (Mar. 15, 21).
Kapłan żydowski, który zabronił nauczać św. Piotrowi i Janowi (Dz. ap. 4,6).
Chrz. judaista w Efezie, który usiłował uśmierzyć wzburzenie, wy-wołane przeciw św. Pawłowi.
Odpadły chrześcijanin (1, Tym 1,20).
Kowal, wróg św. Pawła (2. Tym. 4,14).
Presbiter w Aleksandrii (IV w.).
Biskup w Aleksandrii, który wyświęcił św, Anastazego.
AI. de Haies, uczony franciszkanin w Paryżu (XIII W.).
Al. Farnesius, kardynał.
AI. Briant p. Edmundius Campion.
ALEXANDRIA, ae, /. m. na Delcie nilowej w Egipcie Dolnym, (320 tys. miesz. niegdyś patriarchat, od r. 1850 orm.-unickie biskupstwo z siedzibą w Kairze; stolica apostoł, delegata dla Egiptu i Arabii i apost. Wikaria-tu Egiptu.
ALEXANDRIA, ae, /. ALEXANDRIA della paglia, m. w Italii (Piemont) biskupstwo od r. 1175, sufragania do Vercelli.
ALEXANDRIA, m. w Kanadzie, siedziba biskupia od 1890 r„ sufrag Kingston.
ALEXANDRIEN A, Bosra w Syrii, ar-cybiskupstwo.
ALEXANDRINUS CARDIN AL1S. Kard. ALEXANDRINI, legat pap. Piusa V (1566-72) w Hiszpanii i Francji.
ALEXIUS, i, m. św. Aleksy, wyznawca i żebrak w Rzymie (+ 1.7 lipca 417).
ALEXIUS FALCONERIUS, św. Aleksy Falconieri, dostojny Florentyj-czyk, jeden za siedmiu założycieli zak. Serwitów (XIII w ).
ALEXODUNUM, m. Hexham w Anglii, niegdyś opactwo benedyktyńskie (678—1578), biskupstwo Hexham i New Castle, z siedzibą w Dur-ham, suf. Westminster.
ŚW. ALEYDIS, is, /. św. dziewica zak. Cystersek (t 1250). Ofiarowana w 7 roku życia przez rodziców do klasztoru Cystersek w Brabancji, całe życie cierpiała wielkie boleści, które znosiła z nadludzką cierpliwością, ofiarując je dla wybawienia dusz z czyśćca. P. Bóg wsławił ją darem cudów, gdyż samym dotknięciem rąk zleczyła mnóstwo chorych epidemicznie. Zmarła 11 czerwca.
ALGAR1UM, i, n. m. Alghero w Sardynii, siedziba biskupia (od XVI w.), sufrag. do Sussari.
ALGEO, alsi, 2. marznąć, odczuwać zimno.
ALGESCO, alsi 3. zaziębiać się.
ALGIDUS, 3. lodowaty, zimny jak lód.
ĄLGIFICUS, 3. sprawiający zimno, oziębiający.
ALGOR, is, mróz, ziąb, zmarznięcie.
ALGUS, us, mróz.
S. ALHEIDIS, is,/. św. dziewica i męczenniczka Alheida (4 w ) rzekoma towarzyszka św. Urszuli.
ALIA (via), inną drogą.
ALIANA, wdowa, 19 grudnia.
ALIAS, przyst. kiedyindziej, w innym czasie, przy innej sposobności.
ALIBI, przysł. gdzieindziej, w innym miejscu, pod innym względem.
AL1CARUM, i, n. dobra wiadomość.
ALICUBI, przysł. gdzieś.
ALICULA, ae, /. krótki płaszcz, peleryna.
ALICUNDE, przysł. skądś.
ALIENATIO, nis, /. 1. pozbycie się, odstręczenie, sprzedaż, 2. odpadnięcie, nieprzychylność, wstręt, 3. nieobecność duchowa, nieświadomość, nieprzytomność umysłu.
AL1ENIGENA, ae, m. 1. obcokrajowiec, cudzoziemiec, 2 filistyńczyk (Ps 82, 8i.
ALIENO, 1. pozbyć się, odstąpić, sprzedawać, odpędzić, 2. odmówić, odciągać, przekabacić, namawiać, 3. obłąkać, pass. oszaleć, stracić przytomność, wpaść w gniew.
ALlENUM, i, n. cudze dobro, cudza własność
ALIENUS, 3. obcy, zdała stojący, cudzy; niestosowny, niewłaściwy.
ALIENUS, i, I. obcokrajowiec, 2. nieprzyjaciel.
ALIMENTARIS, e, służący do pożywienia, należny do utrzymania.
ALIMENTUM, i, n. pożywienie, środki utrzymania. ’
ALIMONIA, ae,/. pożywienie, utrzymanie.
ALIMUS, 3. zaspakajający głód,
ALIO, przysł. dokądindziej.
ALIORSUM, przysł. gdzieindziej, inaczej.
ALIOQUI (n) przysł. 1. pod innym względem, zresztą, inaczej; 2. w o-góle, 3. w przeciwnym razie.
ALIPES, edis, z uskrzydlonymi nogami, szybkobieżny.
S. ALIPIUS, św. wyznawca i bp. z Tagaste (+ ok. 450). Pochodził ze znakomitej rodziny w Tagaste w półn. Afryce i był od młodości przyjacielem św. Augustyna, od którego pobierał też naukę gramatyki i retoryki. Gdy jednak znalazł się w Rzymie dla nauki prawa dał się wciągnąć w błędy manichejskie, lecz nawrócił się przez kazania św. Ambrożego i przykład św. Augustyna; wraz z nim przyjął chrzest św. na Wielkanoc 387 r., po czym powrócili obaj do Tagaste i wiedli wspólnie z innymi przyjaciółmi życie klasztorne. ALIPIUS odbył pielgrzymkę do Palestyny i zawarł tamże ścisłą przyjaźń między św. Hieronimem a Augustynem. Po powrocie do Tagaste został tamże biskupem. Wspierał usilnie św. Augustyna w jego walce z Donatystami i Pelagianami. Urząd biskupi sprawował przez 40 lat i umarł jako prymas całej Nu-midii za Teodiusza młodszego (15 sierpnia).
ALIQUA. przysł. gdzieś.
ALIQUALIS, e, jakoś usposobiony.
ALIQUAMDIU, przysł. dość długo przez pewien czas.
ALIQUAM PLURES, nieco więcej.
ALIQUANDO. przysł. 1. kiedyś, niegdyś, 2. niekiedy, czasem.
AL1QUANTILLUM, i, n. nieco, mało.
AL1QUANTISPER, przysł. chwilowo, przez chwilę.
ALIQUANTULUM, i, n. nieco, odrobina.
ALIQUANTULUS, 3. mały, drobny.
ALIQUANTUM, i, n. spora część, niemało.
ALIQUANTUS, 3. dość znaczny, spory.
ALIQUATENUS, przysł. aż do jakiegoś punktu, poniekąd, pod niejakim względem.
ALIQUI, aliqua, jakiś, pewien, rzecz. ktoś.
ALIQUI, przysł jakoś.
ALIQU1S, quid, 1. ktoś, coś, pewien, niejeden, 2. niektóry, coś ważnego, coś znacznego.
ALIQUO, przysł. dokądś (is).
ALIQUOT, przysł. kilka, niektórzy.
ALIQUOTIES, przysł. kilka razy, kilkakrotnie, więcej razy.
ALITER, przysł. 1. inaczej, w inny sposób, 2. odwrotnie.
ALITURA, ae, /. wyżywienie.
ALIUNDE, przysł. skądś
AL1US, a, ud. 1. inny; 2. alius-alius, = jeden drugi; 3. alius-aliud — jeden to, drugi tamto; 4. odmienny, niepodobny.
ALIUSMODI, innego rodzaju.
ALLABOR, lapsus sum, 3. wśliznąć się, pomknąć.
ALLABORO, 1. z trudem nadążyć.
ALLACRIMANS, ntis, płacząc przy czymś.
ALLAHABAD (ium) m. w Indiach, siedziba biskupia od r. 1896, sufrag. A gry.
ALLALA, ae, /. Killala, m. portowe w Irlandii (Mayo), biskupstwo od VI. w. z siedzibą w Valinie, sufrag. do Tuam.
ALLAMBO, 3. lizać.
ALLATRO, oszczekiwać, napadać gwałtownie
ALLAUDABILIS, e, wielce chwalebny.
ALLAUDO, 1. bardzo chwalić.
ALLECTATIO, nis, /. ułuda, zwabienie, uwiedzenie.
ALLECTUS, i. m. nowo wybrany.
ALLECPATIO, nis,/. 1. wysłanie pewnej osoby do kogoś (jako pośrednika); 2. uznanie pewnej przyczyny dla uniewinnienia lub dla dowodu (w sądzie); zarzut, sprzeciw, usprawiedliwienie (C j. c. 1671. 1862);
przytaczanie cudzych słów lub ustępów z dzieł drukowanych.
ALLEGHENUM, i, rt. Alleghany, m w półn. Ameryce Pensylwania, biskupstwo (od 1876) pod zarządem Pittsburga.
1 ALLEGO, 1. wysyłać, przeznaczać; 2. przedstawiać, powoływać się na coś
ALLEGO, gi, tum, 3. dobierać, wybierać.
ALLEGORIA, ae, /. podobieństwo, przypowieść, alegoria, przenośne znaczenie; per allegoriąm — na podobieństwo, obrazowo, przenośnie.
ALLEGORICUS, 3. obrazowy.
ALLEGORIZO, 1. mówić obrazowo, przez podobieństwa.
ALLELUJA, hebr. chwalcie Pana! Bogu dzięki.
ALLEVAMENTUM, i, n. środek ułatwiający, ulga.
ALLEVATIO, nis,/. ułatwienie, ulżenie.
ALLEVATOR, is, m dźwig.
ALLEVIO (vo) 1. podnosić, ustawić, wznieść, pass. wynosić się (Ps. 72, 1); 2. ułatwiać, łagodzić, 3. poniżać, lekceważyć, gardzić (Is. 9, 1).
ALL1ATUS, 3. z czosnkiem przyrządzony.
ALLICIO, !exi. lectum 3. — 1. przynęcać, wabić, pozyskiwać, 2. przyciągać do siebie, uwodzić.
ALLIDO, lisi, sum 3. trącać, bić, rzucać o ziemię, karać.
ALLIFAE, arum, /. m. w Italii (Ca-serta), stolica biskupia od VI w., sufrag. Benewentu.
ALLIGAMEN, is.n. (alligamentum, alli-gatura), środek do wiązania, związka. więzy, węzeł.
ALLIGATUS, 3. związany małżeństwem, żonaty, zamężny.
ALL1GO, 1. przywiązać, związać, złączyć 2. skrępować, 3. zobowiązać.
ALLINO, levł, litum, 3. rozsmarować, nalepić, przykleić.
ALLISIO, nis, /. pozbijanie, zdruzgotanie, roztrzaskanie.
ALLIUM, i, rt. czosnyk.
ALLOCUTIO, nis, /. przemowa, pocieszająca odezwa, uśmierzenie.
ALLOPHYLI, orum, cudzoziemcy, Filistynowie (Ps. 55, 1).
ALLOQUIUM, i, n. przemowa, zachęta.
ALLOQUOR, locutus sum, 3. przemawiać
ALLUCTOR, 1. potykać się, walczyć.
ALLUDO, di, sum, 3. bawić się, żartować.
ALLUO, ui, 3 płukać, oblewać, zraszać.
ALLUSIO, nis, /. żart.
ALLUVIALIS, e, napływowy.
ALLUVIES, ei, /. alluvio, nis, /. zalew, potop, gruzy.
ALMIFICUS, 3. błogosławiący, darzący błogosławieństwem.
ALM1TAS, atis /. dobrotliwość, przy-jacielskość, jako tytuł dla dostojników duchownych: Almitas Vestra = Wasza Miłość.
ALM1T1ES, ei, /. 1. dobry stan, 2. rodzaj duchownej odzieży.
ALMUS, 3. — 1. urodzajny, żywiący 2. łaskawy, szczodrobliwy, hojny, dobrotliw^y, życzliwy.
ALNUS, i,/. 1. olcha. 2. okręt (z drzewa olchowego).
ALO. ui, altum i alitum, 3. — 1. żywić, utrzymywać, pielęgnować, opiekować się, mieć staranie, doglądać, dać promocję.
ALOE, es, /. aloes, gorzki korzeń do balsamowania.
ALOGIA, ae, /. nierozum, nierozsą-dek.
ALOGUS, 3. nierozumny.
S. ALOIS1US, św. Alojzy Gonzaga, wyznawca z Tow. Jez. (J- 1591, 21 czerwca).
ALPHA, pierwsza głoska greckiego alfabetu; alpha et omega = początek i koniec.
ALPHAEUS, 1. ojciec apostola Jakuba Młodszego, 2. ojciec ap. Mateusza (Lewi).
ALPHITA, orum, mąka krupiasta, śrutowa.
B. ALPHONSUS DE OROSEO, błog. wyznawca zak. Augustianów lt 1591) Urodzony 17 paźdz. 1500 w Oropesa (Hiszpania, złoży) w r. 1523 w ręce św. Tomasza z Wilanowa profesję w zak. Augustianów. Od r. 1554 był kaznodzieją nadwornym króla Filipa II. Akademia umiejętności w Madrycie przyjęła go do katalogu „powag pisarskich” (19. IX).
S. ALPHONSUS RODRIGUEZ, św Alfons Rod. braciszek Tow. Jez. (+ 1617). Studiował na uniwersytecie Complutum (Alkala), musiał jednak opuścić go po śmierci ojca, objąć po nim zajęcie kupieckie i ożenić się. Jednak porzucił ten zawód po śmierci żony i dzieci i uprosił sobie przyjęcie do Tow Jez. w charakterze braciszka Wnet zajaśniał wielkimi cnotami; przez lat 40 znosił z wielką cierpliwością ciężkie choroby, i oddziaływał swym przykładem jako furtian klasztorny. Miał dar prorokowania i leczenia chorych cudownie. Umarł w 87 r. życia (17 paźdz).
B. ALPHONSUS RODRIGUEZ.błog.
męczennik, p. Rochus Gonzales.
B ALPHONSUS NAVaRETE, błog. męczennik w Japonii z Żaki Dominikanów (t 1617).
ALPHONSUS PACHECO, p. Rudol-phus Aquaviva et soc. ALPHONSUS MARIA DE L1GUO-RIO, św. 'Mfons, biskup i doktor Kościoła, Założyciel Kongregacji Redemptorystów f 25 lipca 1787, (2 sierpnia).
ALPHONSUS RATISBONNE, p. Ra-tisbonne.
ALPHUS, i. białe plamy na skórze.
S. ALPINUS, biskup w Chalons, — 7 września.
ALSIOSUS, 3. łatwo marznący.
ALSUS. 3. orzeźwiający cnłodzący.
ALTARE, is, n. ołtarz ofiarny; altare magnum = wielki ołtarz, altare se-cundarium = ołtarz boczny; alt. pri-viiegiatum = ołtarz uprzywilejowany (na którym ofiara Mszy św. przy-
nosi odpust zupełny dla duszy osoby zmarłej, której przypadają owoce tej Mszy św).
ALTEGRADIUS, 3. prosto idący.
ALTELLUS, i, m. 1. podrzutek, jego wychowawca.
ALTER, a, um, 1. jeden z dwóch, drugi, (alter ego = drugie „Ja”) 2. różny, zmieniony, 3. rzecz, bliźni, 4. in al-tero . . in altero = z jednej strony … z drugiej strony .. .
ALTERATUS 3. zmieniony; characte-ribus alteratis = zmiennym pismem.
ALTERCAB1LIS, e, skory do zaczepki, żądny sporu, sprzeczki.
ALTERCATIO, nis, /. sprzeczka, ostra wymiana słów.
ALTERCOR, 1. sprzeczać się, spierać się.
ALTERNANS, tis. kolejny, zmienny.
ALTERNAT1M, przysł. po kolei, na zmianę
ALTERNITAS, tis, /, zmiana.
ALTERNO, 1. zmieniać kolejno.
ALTERNUS, 3. zmienny zmieniający się, (verbis alt. C. j. c. 934, § 3).
ALTERUTER, utrą, utrum, (alter uter, altera utrą, alterum utrum) jeden z dwóch; in alterutrum — przeciw sobie.
ALTERUTRUM,przysł. nawzajem — in vicem.
ALTERUTERQUE. alterutraque, alte-rutrumque, każdy z dwóch.
ALTIFICO, 1. podwyższać.
ALTILES, ium, /. (altilia) ptactwo tuczne.
ALTILIS, e, tuczny.
ALTILOQUIUM, i, n. wzniosła mowa, wysoki język.
ALTISSIMA, orum. n. wysokość = niebo
ALTiTRONUS, 3. siedzący na wysokim tronie. ’
ALT1TUDO, nis, /. wysokość, wspaniałość; ab altitudine diei = za dnia jasnego, 2. głębokość, grubość, 3 małomowność.
ALTIUSCULUS, 3. nieco wyższy, lub głębszy.
S. ALTMANUS, św Altman wyznawca i bp Passawy, (t 1091,8 sierp) Pochodził z Westfalii, był kapela-nem nadwornym ces. Henryka III pielgrzymował do Ziemi św., został bpem Passawy, założył kilka klasztorów, bronił Kościoła przeciw Henrykowi IV, Skazany na wygnanie udał się do Rzymu do pap. Grzegorza.
ALTO, 1. podwyższać.
S. ALTO, nis, m. św. opat z VIII w. (9 lut.) Ze Szkocji rodem był misjonarzem w Bawarii za króla frank. Pepina, założył przy jego pomocy klasztor Altomuenster.
ALTOETT1NG, m. w Bawarii, miejsce pielgrzymek do cudownego obrazu M. Boskiej.
ALTONUM, Alton, m. w Ameryce półn. (Illinois) siedziba biskupia od r. 1854, sufragania do Chicago.
ALTOR, is, (alitor) żywiciel.
ALTERINSECUS, przysł. z jednej i drugiej strony, z obu stron.
ALTUNIA, m. Ahona w półn. Ameryce (Pensylwania) stolica biskupia.
ALTUS, 1. wysoki, rzecz, altum, wysokość, niebo, pełne morze, głębina. 2. głośny, donośny, missam alta voce celebrare = odprawiać mszę śpiewaną. 3. wzniosły, 4. głęboki, ukryty, tajemny.
ALUC1NATIO, nis, /. marzycielstwo, bujda.
ALUC1N0R. I. marzyć, bujać, bredzić, pleść.
ALUMINOSUS, 3. pełen ałunu.
ALUMNA, ae, /. wychowanka.
ALUMNO, 1. wyżywić, wychować.
ALUMNUS, i, m. wychowanek, pupil, uczeń;al. religionis = członek klaszt., al. seminarii — kleryk w sem. duchownym.
ALUDA. ae. /. sakiewka, worek.
ALVARIUM, (alvearium) i, n. pszczel-nik, pień. barć, koszyk.
B ALVAREZ de CORDOVA. błog wyznawca zakonu Dominikanów, t 1420, współczesny św Wincentego Ferrera (19 lutego).
ALVEATUS, 3. zagłębiony.
ALVEOLUS, i. m. małe zagłębienie, wanna, miska.
ALVERNIAE MONS, La Verna, góra w Toskanii 1356 m. wysoka, słynny klasztor Franciszkanów (1116 m).
ALVEUS, i, m. miednica, wanna, zagłębienie, koryto rzeki, okręt.
ALVUS, i, f. 1. łono, brzuch, 2. żołądek, jelita.
AMABILIS, e, godny miłości.
AMABILITAS, atis, uprzejmość, przychylność.
AMADIA (i Akra) biskupstwo obrz. chaldejskiego (od 1862) w Kurdysta-nie (Mosul z siedzibą w Mangesze).
AMALEC, kraj i lud Amalekitów w południowej Palestynie.
AMALGAMA, mieszanina metalu z rtęcią
S. AMALIA, św. dziewica p. Amel-berga.
AMALPHI, im, m, w dolnej Italii (Salerno) siedziba arcybiskupia. (Amal-phia, Amaiphitanus).
AMAN minister Kserksesa (495 — 465), wróg Żyd ów.
AMANDATIO, nis, /. wygnanie.
AMANDO, 1 odesłać, wygnać.
AMANDUS, 3 miły, przypodobający się.
S AMANDUS, i, m. św. wyznawca i bp. Strasburga i pierwszy biskup Moguncji (350, 25 paźdz). Walczył z Arianami na synodzie w Kolonii w obronie bóstwa Chrystusowego. Brał także udział na synodzie w Sar-dyce.
S. Amandus, i, św. wyznawca i biskup Utrechtu (t 684, 6 lut). Pochodził z Akwitanii, był kapłanem w Tours, przez lat 15 przebywał w Bourges, pielgrzymował do Rzymu, został bis-kópem-misjonarzem w Belgii i Holandii, odwiedzał również pokolenia słowiańskie. Wygnany przez króla Dagoberta, którego złe życie potępiał, został przezeń następnie odwołany i otrzymał biskupstwo w Utrechcie. Walczył z Monoteletami, zajmował’ się też nawracaniem pogan, poczem wstąpił do klasztoru w El- * non i tam umarł w 50 r. życia.
S. AMANDUS, św. wyznawca i bp Wormacji (w VII. w.) identyczny w kolejach życia z poprzedni m (26 października).
AMANS, tis, miły, życzliwy, przyjacielski, przysł. AMANTER.
S. AMANTIÜS, św. męczennik z Nyon, w pobliżu dzisiejszej Lozanny. Towarzyszami jego męczeństwa byli św. Lucjusz i św Aleksander (6 czerwca).
AMANUENSIS, is, m. sekretarz, pisarz poufny.
S. AMARANTUS, męczennik w Albi. — 7 listop.
AMARESCO, 3. gorzknieć, stawać się cierpkim, gniewliwym.
AMARICATIO, nis, /. zgorzkniałość, niechęć.
AMAR1C0, 1. zrobić gorzkim, zniechęcić, udręczyć, drażnić.
AMARITUDO, nis, /. gorzkość, go-rycz, gorzkie rozważanie, spotwarzanie.
AMARULENTUS) 3. pełen goryczy (w mowie).
AMARUS, 1. gorzki, ostry, kąśliwy, 2. przykry, sprzeczny, niemiły, 3. drażliwy. gwałtowny, 4. zgorzkniały, obrażliwy
AMASIA. ae, /. miłośnica, zalotnica.
AMASIUS, i, gach. kochanek, miłośnik (nauk, muzyki), lubownik, amator.
AMATIO, nis, /. miłość.
AMATOR, is, m. miłośnik, czciciel, lubownik.
S. AMATOR, św. bp w Auxerre (VI w.)
AMATORIUM, i, n. środek miłosny.
AMATORIUS, 3. miłosny, zakochany.
AMATRIX, cis,/, miłośnica, zalotnica.
AMATURIO, 4. żądać miłości.
AMAZONUM, m. Manaos w Brazylii, siedziba biskupia (od 1893 r), sufra-gania do San Salwador de Bahia.
AMBACTUS^ i, m. (wyraz celtycki), sługa, podwładny, wasal
AMBAGES, um, /. 1. kręte drogi, 2. zakręt, wykręt, korowody, zagadkowe słowa.
AMBAGIOSUS. 3. dwuznaczny.
AMBARAVALE (la, ium) pogańskie święta na cześć wiosny i uproszenie urodzajności owoców ziemi.
AMBEDO, edi, esum, 3 nagryzać do koła, wygryzać.
AMBIANÜM, i, /). m. Amiens we Francji siedź ba biskupia, sufragania Reims’u
AMBIENTER, przysł. usilnie, gorliwie.
AMBIFARIAM, przysł. na dwojaki sposób.
AMB1GO, 1. wątpić, zaprzeczać, zwalczać, 2. chwiać się, nie decydować się.
AMBIGUITAS, atis, /. chwianie się, wątpienie, niepewność.
AMBIGUUS, 1. chwiejny, skłaniający się na obie strony, 2. wątpliwy, niepewny, dwuznaczny, ciemny, przysł. ambigue = dwuznacznie.
AMBIO. 4. — 1. chodzić kogo czego, starać się coś uzyskać, ubiegać się, 3. otaczać, humeros, obejmować.
AMBITIO, nis, /. staranie się, ubieganie, stronniczość, 2. próżność, żądza sławy, 3. wystawność, okazałość, pompa, 4. orszak, poczet, kawalkada, towarzyszenie.
AMBITIOSUS, 3. ambitny, próżny.
AMBITOR, is, m. kandydat, aspirant, konkurent.
AMBITUS, us, m. obieg, korytarz, krużganek, 2. obwód, objętość.
AMBIVIUM, i, n. podwójna droga, krużganek.
ÄMBO, ae, obaj razem, obydwaj.
AMBO, nis, m. pulpit (do czytania w kościele), podium dla kierownika chóru śpiewaczego lub muzycznego, kazalnica na podwyższeniu do lekcji i ewangelii.
AMBONA, ae, /. kazalnica do głoszenia nauk w kościele.
AMBRO, nis, m. marnotrawienie.
AMBROSIA, ae, /. pokarm bogów, słodycz, łakocie, przysmak.
S AMBROSIUS, św. Doktor kościoła i arcybiskup Mediolanu t 397 (7. grud). Ambrosianus hymnus Te Deum..
B. AMBROSIUS SAMSEDONIUS, błog. wyznawca zak. Dominikanów (t 1286 22 marca) Ur 12 kwiet. 1220 w Sienie (Toskana) odznaczał się niezwykłą miłością ku ubogim.
AMBROSIUS FERNANDEZ. p błog Karol Spinola.
AMBULACRUM, i. miejsce do przechadzki koło domu.
AMBULATIO nis, /. spacer, pochód, tryb życia.
AMBULO, 1. przechadzać się, postępować, wieść życie włóczęgowskie, wałęsać się, zbijać bruk
AMBURO ussi, ustum. 1. spalić, 2 uszkodzić.
AMBUSTIO, nis, /. spalenie.
S. AMEDIUS. św. wyznawca i biskup (1159), Rodem z Francji (k. Viennel przebywał w klasztorze, Cluny, następnie w Clairveaux, $w. Bernard zamianował go opatem Hautecombe, po czym został biskupem w Lozannie i kanclerzem ces. Fryderyka. Napisał wspaniałe homilie ku czci N. Panny, (28 stycz.).
S. AMELBERGA = Amalia, św dziewica 750 (10 lipca). Pochodząca z rodu królewskiego, odrzuciła propozycje małżeństwa i schroniła się w końcu w swych dobrach Ou-denarde (Belgia). Zraniona przez swego zalotnika doznała cudownego zleczenia.
AMEN, (hebr), przysł. tak jest, niech się tak stanie, zaprawdę.
AMENS, tis, chory umysłowo, obłąkany, nieprzytomny AMENTIA, ae, / obłąkanie, szeleń-stwo, pomieszanie zmysłów. AMENTUM, i, rzemień rozpędowy na lancy, pocisk.
AMERIA, ae, /. Amelie, m. obok Spo-leto w Italii, siedziba biskupia od V w. samodzielna.
B. AMERYK, męczennik,’ 20 stycznia. AMETHIST1NUS, 3. zabarwiony jak ametyst.
AMETHYSTUS, i, /. ametyst, drogi kamień, klejnot.
AMICABILIS. e. przyjacielski. AMICIO, cui albo ixi, ictum, 4. zarzucić, owinąć, pass. owinąć się. AMICITIA, ae, /. przyjaźń. AM1CTOR, l. ubierać się.
AMICTUS, us, m. wierzchnia szata, płaszcz, chusta liturgiczna, włożona na szyję i plecy, gdy kapłan rozpoczyna wdziewać szaty do Mszy św. – humerale.
AMICTUS, 3. owinięty, osłonięty.
AMICUS, i, m. przyjaciel, /. przyjaciółka, kochanka.
AMICUS, życzliwy, przyjazny, przyjacielski; amica (orum plur.) mortis = towarzysze śmierci.
AMIDA, ae, /. m. Diarbek, (r) w Mezopotamii, siedziba biskupia.
S. AMIDEUS de AMIDEIS, św. Bartłomiej Amidei, znamienity floreń-czyk, jeden z założycieli Zak. Ser-witów.
AMIGRO, 1. powędrować, wybrać się w drogę.
AMIS, dis, /. widły.
AMITUM. i, n. opaska około ciała lub piersi.
AMNESTIA (tio), darowanie winy, kary, amnestia.
AMN1S. is, m. strumyk, strumień, potok leśny.
AMO, 1. miłować, lubieć, mieć upodobanie, zakochać się.
AMOBILIS, e, przenośny, dający się przenieść.
AMOBILITAS, tis, /. przeniesienie. przesiedlenie, oddalenie AMODO, przysł. odtąd, od teraz. AMOENITAS, tis,/. miłe położenie, przyjemność.
AMOENUS, 3. dostarczający przyjemnego widoku, miły.
AMOLIOR. 4. usunąć.
AMOLITIO, nis, /. usunięcie. AMOMUM, i, n korzeń i balsam z niego sporządzony.
AMON, bóg Teb egipskich, Amon-Razum najwyższe bóstwo i dawca życia, przedstawiane bądź w postaci starca, bądź głowy baraniej z rogami.
AMOR, is, m. miłość, zmysłowość, namiętność.
AMORTIZATIO, nis,/. powolne umorzenie długów, planowy zwrot pożyczki pieniężnej (C. j. c. 536,5)
AMOS, trzeci spośród proroków mniejszych.
AMOTIO, nis, /. usunięcie, złożenie z urzędu.
AMOTUS, 3. oddalony, usunięty. AMOVEO, vi motum, 2.—1. usunąć, 2. odrzucić, (deprecationem), 3. oddalić się.
AMOBILIS, e, usuwalny, przenośny, sprzedażny.
AMPELOS, i, /. winna latorośl. AMPHIBOL1A, ae, /. (gr) dwuznaczność.
AMPHIBOLUS, 3. dwuznaczny. APHITHEATRALIS, e, należny do amfiteatru.
AMPHITHEATRUM, podlużnie-okrą-gły teatr dla zapasów z siedzeniami tarasowymi dla słuchaczy.
AMPLURA, ae, /. naczynie gliniane z dwoma uchami, wielki dzban, amfora.
AMPLE, przysł. obficie, wydatnie, obszernie, daleko.
AMPLECTOR, exus sum, obejmować, przyjmować; fidem (C. j. c, 13511, ściskać miłośnie, poświęcać się. AMPLEXATIO, onis, f. obejmowanie, uścisk.
AMPLEXOR, 1. gorliwie się zająć, 2. obejmować, ściskać.
AMPLEXUS, US, m. uścisk, objęcie.
AMPLIATOR, is, m. pomnożyciel.
AMPLIFICATIO, nis. /. rozszerzenie, pomnożenie, posunięcie.
AMPL1FICATOR, is, pomnożycie!.
AMPLIFICO. 1. rozszerzać, pomnażać, wzmacniać, podnosić, podwyższać.
AMPLIFICUS, 3. wspaniały.
AMPLITUDO, inis, f. 1. szerokość, wielkość, 2. wspaniałość, wzniosłość, godność.
AMPLUS, 1. przestronny, obszerny, 2. wielki, poważny, obfity, 3. wspaniały, 4. poważny, szanowny, w ty-tułaturze superl. jaśnie oświecony; AMPLIUS comp. jako przysł. ponadto, dalej, do tego, przy tym, wielce.
AMPULLA. ae, /. flaszeczka, ampułka do wina i wody przy Mszy św., amp. na oleje, na maści.
AMPULLULA, ae, /. mała flaszeczka, dzbanuszek.
AMPUTATIO, onis, /. odcięcie.
AMULETUM, i, n. amulet, noszony na szyi, sympatyczny środek przeciw chorobie.
AMUSSIS, is, /. linia ciesielska; ad amussim, ściśle wedle sznura, dokładnie, punktualnie.
AMYGDALA, ae,/. drzewo migdałowe.
AMYGDALUM, i, n. migdał, ziarno migd.
AMYZON1UM, i, n. m. Mezo w Małej Azji, tytuł, arcybiskupstwo, sufrag. do Stauropolis.
AN, pytajnik, czy, czy może nie, an non = z trudnością, ciężko.
ANABAPTISMUS, i, m. chrzest ponowny, wtóry.
ANABAPTISTA, ae, m. nowochrzcze-niec.
ANABATA, ae, m. (gr) majtek.
ANABATHRA, orum, n. (gr) empora, kazalnica.
ANACHORETA, ae, m. (gr) pustelnik (anachoreiticus), (anachorita).
S. ANACLETUS, św. papież i męczennik (78—79) 13 lipca.
ANADEMA, atis, n. (gr) wstęga, taśma, opaska głowy.
ANADESMUS, i, m. (gr) bandaż dla owinięcia rany.
ANADOCHUS, i, m. (gr) świadek przy Chrzcie św.
ANAGNIA, ae, m. Anagni na poł. od Rzymu, biskupstwo wyjęte (prawo używania palium).
ANAGLYPTA. orum, n. (gr) wyroby ceramiczne.
ANALECTA, ae, m. zbieracz okruszyn.
ANALECTA, orum, n. (gr) zbiory.
ANALOGA, orum, n. (gr) słowa stosowne do rzeczy.
ANALOGIA, ae, (grl jednaki stosunek.
ANALOGICUS, 3. podobny, odpowiedni, jednaki.
ANALOGIUM, i, n. (gr) pulpit w chórze, na którym spoczywa lekcjonarz.
ANALPHABELUS, i, m. (gr) nie umiejący ani czytać ani pisać.
ANALYSIS, is, /. (gr) wyjawienie, rozbiór.
ANALYTICUS 3.rozdzielony na części, rozczłonkowany.
ANANIAS, 1. Ananiasz rzekomy ojciec Azariasza, za którego się archanioł Rafał podał; 2. towarzysz Daniela na dworze babilońskim, 3. chrześcijanin w Jerozolimie, mąż Safiry, ukarany dla kłamstwa nagłą śmiercią,
chrześcijanin w Damaszku, przez którego Paweł św. odzyskał wzrok, 5 arcykapłan żydowski, wróg św Pawła.
ANARCHIA, ae, /. (gr) brak rządu, bezwład społeczny.
S. ANASTASIA, ae, /. św. wdowa męczenniczka t 304 (25 grudn).
S. ANASTASIUS, i, m. 1. św. papież (399—401) 27 kwiet. 2. mnich i męczennik 22 stycz. 3. pogański sędzia za Decjusza (240—251), póź niej chrześcijanin i męczennik.
ANASTASIUS, wsch -rzymski cesarz (491—518) zwolennik Monofi-zytów.
ANATASIS, is,/. (gr) czerstwe zdrowie.
ANATHEMA, atis, n. (gr) dar przy święceniach.
ANATHEMA, atis, n 1. przekleństwo, klątwa kościelna, 2. usunięcie z kościoła, zwłaszcza uroczysta śród kościelnych obrzędów ekskomunika (C. j. r. 2257,92.) 3 przedmiot lub osoba klątwą dotknięta, anath, dicere aliquem = kogoś wyklinać, wykluczać, an oblivionis ślub zapomnienia (Judith, 16,23); an. sit — niech będzie wyklęty (u końca kanonów wiary).
ANATHEMATIZO, (gr) 1. wyklinać, przeklinać, 2. obłożyć klątwą.
ANATHOME, es, /. rozczłonkowanie trupa.
ANCEPS, cipitis, 1. dwugłowy, chwiejny, niezdecydowany; 2, dwuznaczny; niebezpieczny.
ANCHORA (ancora) ae,/. (gr) kotwica.
ANCILLA, ae, /. sługa, niewolnica.
ANCILLOR, 1. pilnować na sposób sługi, 2. być na usługi.
ANCILLULA, ae. /. młoda służebnica.
ANCONA, ae, m w Italii, siedziba biskupia (od 482), wyjęta
ANCISUS, us. m. obcięcie.
ANCUS, 3. skrzywiony, zagięty.
ANCYRA, ae, /. m. Angora pośrodku Malej Azji, biskupstwo obrz. ormiańskiego (1850/.
ADEGAVUM, i, n. m. Angers we Francji, siedziba biskupia (od IV w.), sufrag do Tours.
S. ANDQLETUS, i, m. św. męczennik, towarzysz św. Lamberta.
S. ANDREAS, ae, m. św. Andrzej, apostoł, umęczony w Patras (Achaja) 30 listop. 60 r.
S. ANDREAS SVIRARDUS. św.
pustelnik i męczennik zwany także Zoardus, (f VIII w.), (16 lipca). Pochodził z Polski a żył w klasztorze Neutra (Węgry) i pragnął nawrócić Morawian. Pościł tak surowo, że w czasie 40-to dniowego postu spożył tylko 40 orzechów. Jako patron diecezji Neutra doznaje czci wraz z towarzyszem św. Benedyktem, który był przez rabusiów zamordowany, Należy on także do patronów Polski. Ślad Jego pamięci i opieki pozostał na kamieniu w Czchowie k/Krakowa.
S. ANDREAS CORSINI. św. biskup z Fiesole, z zak. Karmelitów (+ 1373, 4 lutego)
S. ANDREAS AVELL1NUS, św. kapłan z zak. Teatynów (t 1608, 10 listopada).
S. ANDREAS FOURNET, św. Andrzej Fournet, wyznawca (1752—1834). Był proboszczem w St. Pierre-le-Maille w diec. Poitiers i usiłował za wzorem św. proboszcza z Ars spełniać sumiennie wszystkie
obowiązki duszpasterskie. Ponadto zajął się rozbudową kongregacji Córek św. Krzyża, zwanych także siostrami św. Andrzeja. Pap. Pius XI zaliczył go w poczet Świętych 1934 r
S ANDREAS BOBOLA. święty kapłan i męczennik Tow. Jez. apostoł Litwy, (t 1657). Rodem z województwa Sandomierskiego w Polsce, wstąpił młodo do Tow. Jez. i zajął się po wyświęceniu nawracaniem Litwy. Schizmatyccy kozacy umęczyli go srodze, iż nie chciał zaprzeć się swej wiary. Ściągnęli mu skórę z głowy, piersi i rąk, odcięli mu usta, nos i uszy, wyrwali mu jedno oko wraz z językiem, wreszcie zadali mu cios śmiertelny. Zwłoki jego pozostały przez czas dłuższy nie-zepsute a znaleziono je w pieczarze po rozchodzącym się zapachu. Jego beatyfikacji dokonał Pap. Pius IX zaś kanonizacji Pius XI, 17 kwietnia 1938.
B. ANDREAS RINNENSIS. bł. mę-czennik-dziecię, (f 1462). Urodzony w Rinn (Tyrol), diecezji brixeńskiej, umęczony został w 3 roku życia przez żydów z nienawiści religijnej Na kamieniu w lesie pokłuli go nożami aż do utraty życia, po czym go powiesili. Pap. Benedykt XIV pozwolił na osobne officium i formularz mszalny ku czci młodocianego męczennika (12 lipca).
B. ANDREAS a MONTE REGALI, błog. wyznawca (J’1429, 12 kwietnia). Młode lata spędził w rodzinnej wsi Monsonium w Italii, diec. Rieti, pa sąc bydło. Uprosiwszy sobie przyjęcie do zak. Augustianów, był przez lat 20 kaznodzieją w Italii i Francji.
B ANDREAS DE PESCHIERA. błog. wyznawca, zak. Dominikanów, (t 1845, 19 stycznia) Miejsce jego rodzinne było Peschiera w diecezji weroneńskiej (Italia). Odznaczał się nadzwyczajnym nabożeństwem do gorzkiej męki Chrystusowej. Zwłoki jego były dwukrotnie przenoszone. Pap. Pius VII policzył go w poczet Błogosławionych.
ANDREIOVIA, ae,/. Jędrzejów, klasztor cysterski w diec. krakowskiej. Andreoviense coenobium.
ANDREOPOL1S, is, f. (Andreaecoeno-bium, fanum) m. Andrews w Szkocji, arcy biskupstwo.
ANDRUM, i, n. Andros, m. na wyspie tejże nazwy w Cykladach (Grecja), biskupstwo od 13 w. pod zarządem biskupa z Tenos i Mykeny.
ANDRUO, 1. biec z powrotem.
ANEMIA, ae, /. (gr) ubóstwo krwi.
ANEMICUS, 3. chory na brak krwi.
ANETUM, i, n. anyż, koper.
ANFRACTUS, US, m. 1. zgięcie, 2 rozwlekłość.
ANGARIO, 1. spełniać ciężkie roboty, 2. zniewalać, zmuszać.
S. ANGELA DE FOLIGNO, Aniela, św. wdowa, (t 1309).
S. ANGELA MERICIA, św. dziewica Aniela założycielka zgromadzenia Urszulanek, (+ 1240, 31 maja).
ANGELI CASTELLUM (angelicumcas-trum), zamek św. Anioła w Rzymie.
ANGELI CIVITAS, (Angelopolis), m. na Monte di s> Angelo, Italia (Foggia) siedziba biskupia. ANGEI.I OPPI-DUM, i, n. Santo Angelo (Ancona).
ANGELI CUSTODES, święto Anio-łów-stróżów 2 września lub 2 października.
ANGELICUS, 3. równy aniołom, panis an. = chleb anielski, doctor ang. = do-ktor anielski (św. Tomasz z Akwinu).
ANGEL1FICATUS, 3. zmieniony w a-niola. x
ANGELOPOLIS, is, /. m. S. Angelo w Italii (Benewent.).
ANGELOPOLIS, p. Angeli civitas.
ANGELOPOLIS, m. Tlaskela w Meksyku, biskupstwo 1325, arcybiskup-stwo 1903 z siedzibą w Puebla de Zaragaza (100 tys. miesz.).
ANGELOPOLIS, m. Los Angeles (hisz- Aniołowie) w Kalifornii, siedziba biskupia od 1850, sufrag. do S. Francisco.
ANGELOPOLIS LOMBARDORUM, m. S. Angelo dei Lombardi w Italii (Avellino), sufrag. do Conza.
ANGELUS, i, m 1. posłaniec, 2. anioł (dobry lub zły), 3. Angelus Domini = Anioł Pański jako 3-krotne Zdrowaś na głos dzwonu rano, w południe i wieczór, wprowadzone przez pap. Keliksta (1455—1458), 4. ange-jus w znaczeniu Bóg (Ps. 86).
BANGELUS AB ACRIO, błog. Anioł
z Acri, wyznawca, kapłan zak. Kapucynów t 1739. Urodzony w m. Acri (Kalabria) r. 1669, wstąpił do zakonu Kapucynów. Obrany wbrew swej woli przełożonym, a następnie prowincjałem, okazał się roztropnym włodarzem, stąd nazwano go „aniołem pokoju”. Jako misjonarz był mimo cierpień niestrudzonym a znaki i cuda towarzyszyły jego znojom. (30 października).
B. ANGELUS A FULGINIO, błog wyznawca, (i- 1312, 6 sierp.). Pochodził ze znakomitego rodu hrabiów Turris i Vignola. Mając lat 20 przyłączył się do błog. Jana Bonus z zak. Augustianów — pustelników, z którym wspólnie wiódł swoje życie pokutnicze. Założył klasztor św. Augustyna w Foligno, następnie w Gwaldok, Perugii i Falcodunum. 3 B. ANGELUS A FURCIO, błog. wyznawca (+ 1327. 6 lutego). Mając lat 18, wstąpił do zak. Augustianów, wysłany do Paryża zdobył pod kierunkiem znakomitego augustianina Egidego Romanus’a licencjat teologii i napisał komentarz do ewangelii św. Mateusza. Następnie został profesorem teologii w Neapolu i tam, uchyliwszy się od kilku ofiarowanych mu stolic biskupich, umarł 1327 r. Od r. 1808 spoczywają jego zwłoki w mieście ojczystym.
ANGINA, ae, /. zapalenie gardła.
ANG1PORTUM, i, n. tus, us. m), wąska drożynka, poboczna droga
ANGLICANUS, 3. należący do angielskiego kościoła państwowego.
ANGLICUS. 3. angielski.
ANGLO-SACHSONES, onum, Anglo-sasi, naród germański.
ANGO, onis,/. rodzaj krótkich strzał.
ANGO, anxi, 3 ścieśniać, al cieleśnie: ściągać, ugniatać, dusić, ściskać, sprawiać ucisk ; b) duchowo : niepokoić kogo, trwożyć, straszyć, dręczyć ; pass. odczuwać ucisk, niepokoić, dręczyć się.
ANGOLA, od r. 1848 kolonia portugalska w Afryce zachodniej (między Kongo a Kunene), biskupstwo od 1596, z siedzibą w St. Paolo de Loanda. sufr. do Lizbony.
ANGOR, is, m. niepokój, ucisk, trwoga
ANGORA, p. Ancyra.
ANGRA, ae, /. m. i twierdza na portugalskiej wyspie Terceira (Azory), biskupstwo od 1534 r., sufrag. Lizbony.
ANGUINEUS I ANGUINUS, 3. wężowy, z wężów złożony.
ANGUIS, is, m. i /. wąż.
ANGULARIS, e, tworzący kąt, końcowy, lapis ang. kamień węgielny.
ANGULARIUS, 3. znajdujący się w kącie, w rogu, narożny.
ANGULUS, i, m. kąt, narożnik, caput anguli — kamień węgielny; przen. wódz, kierownik.
ANGUSTIAE, arum, /. 1. cieśnina, wąska przestrzeń, 2. ang. tempo-ris = krótkość czasu, kłopot, trudność, 4 ang. abstinentiae — post ścisły, 5. trwoga.
ANGUSTO, 1. uciskać, dręczyć, pass. być w potrzebie, potrzebować pomocy.
ANGUSTUS, 3. — 1 wąski, ciasny, 2. krótki, ograniczony, 3 drobiazgowy, wykrętny, przebiegły, 4. skąpy. przysł. ANGUSTE, ciasno, skąpo.
ANHELITUS, us, m. oddech, wydychanie.
ANHELO, 1. sapać, ziajać, dyszeć, parskać, oddychać. 2. łaknąc, pragnąć, pożądać, starać się o co.
ANHELOSUS, 3. dyszący.
S. AN1ANUS, i, m. zaliczony do św. męczenników, chociaż umarł na chorobę, p. Marinus.
S. ANIANUS, i, m. następca św. Marka jako bp. Aleksandrii.
ANICETUS, 3. (gr) nieprzezwyciężony, niepokonany.
S ANICETUS, i, m. św. papież i męczennik (154—165), 17 kwiet.
ANICII, orum, m. dostojna rodzina rzymska Anicjuszów w Akwilei za Dioklecjana (3 w.).
ANICUIM, i, n m. Puy-en-Velay we Francji, siedziba biskupia
ANICIUS, p. Paulinus z Noli.
ANICULA, ae, /. Stara matka.
ANICULARIS, e, starodawny.
ANILIS, e, zgrzybiały, wiekowy
ANILITAS, tis, f. późny wiek niewieści.
ANIMA, ae, /. I. tchnienie, powietrze, wiatr, 2. dech, dusza, życie; animam quaerere — nastawać na życie; siła życia; pro anima res est = chodzi o życie, 3. przen. chęć, wola, pożądliwość (Ps. 40,3), 4. dusze zmarłych, 5. opisowe: anima mea = ego.
ANIMADVERSIO. nis, /. I. uwaga, spostrzeżenie, wzmianka, 2. nagana, kara.
ANIMADVERTO, ti, sum, 3 — 1, uważać, śledzić, 2. spostrzegać, zauważyć, 3. wytykać, karcić, karać; ani-madverti gladio = iść na stracenie, być skazanym na śmierć.
ANIMAEQU1TAS, tis, /. równowaga, umysłu.
ANIMAEQUUS, 3. zrównoważony, spokojny.
ANIMAL, is, n. żyjąca istota, stworzenie, zwierzę.
ANIMALIS, e, 1. żyjący, ożywiony, 2. ziemski, przyziemny, animaliter = zwierzęco.
ANIMANS, antis, 1. oddychający, żywy, 2. subsł. żyjące stworzenie (człowiek lub zwierzę).
ANlMATIO, nis, /. 1 siła ożywiająca, 2. podniecenie, niechęć, 3. stworzenie.
ANIMO, 1. ożywić.
AN1MOSITAS, atis,/. niechęć, gniew, odwaga.
AN1MOSUS, 3 — 1. ożywiony, odważny. 2. pyszny, 3 mocny, przysł. namiętnie.
ANIMUS, i, m 1. dusza, duch, świadomość, uwaga, 2. skłonność, popęd, ochota, 3. sposób myślenia, zamysł, zamiar, 4. uczucie, serce, 5. odwaga, pycha.
S. ANNA, matka N. P. Maryi, 26 lipca.
ANNA 1. matka Samuela, 2 żona starego Tobiasza, 3. żona Raguela, stryja (brata stryjecznego) Tobiasza. 4. prorokini, córka Fanuela, obecna przy ofiarowaniu P. Jezusa, 5. matka św. Jana Kantego.
ANNALES, ium, m 1. roczniki, annały, 2. dzieje, kroniki, opowieści.
ANNALIS, e, doroczny, odnoszący się do roku.
ANNAS, ae, m. arcykapłan za czasów Chrystusa, teść Kajfasza.
ANNASCOR, p agnascor.
ANNATA, ae, 1. dochód roczny, roczne utrzymanie, roczne opłaty, annaty; media annata — połowa pierwszego dochodu rocznego, jako danina po uzyskaniu od papieża beneficjum lub stolicy biskupiej (C. j. c. 1482).
ANNECIUM, i, n. m. Annecy we Francji, siedziba biskupia (od 1822 r.), sufrag. do Chambery.
ANNECTO, nexui, nexum, p. adnecto.
ANNEXUS, p. adnexus.
ANNICULUS, 3. mający rok życia.
ANNIHILATIO. nis, /. zniszczenie.
ANNIH1LO, 1. lekceważyć, 2. zniszczyć.
ANNIVERSARIUM, i. n. rocznica, an. dedicationis Ecclesiae Cathedralis (vel propriae)==: doroczne święto czyli rocznica poświęcenia kościoła katedralnego lub własnego kościoła; dla wszystkich kościołów w 3 nie dzielę października.
ANNIVERSARIUS. 3. corocznie powracający, cor. powtarzający się.
S. ANNO, onis, m. św. wyznawca i arcb. Kolonii (f 1075. 4. grud.). Pierwotnie poświęcił się służbie wojskowej, następnie oddał się studiom teologicznym w Bambergu; ces. Henryk III cenił go wielce dla jego wiedzy i cnót. Jako arcybiskup koloński był od r. 1055 opiekunem Henryka IV i usiłował przywieść go skutecznie na drogę upamiętania i cnoty, co ściągnęło nań gniew cesarza i usunięcie. Anno był wielce ofiarny dla biedaków, zbudował też liczne klasztory.
ANNONA, ae, /. i. cena targowa zboża, 2. drożyzna, 3. zaopatrzenie się w zboże, 4. zboże, 5. roczne otrzymanie, roczny dochód, 6. miara na zboże lub pokarmy.
ANNOSUS, 3. bogaty w lata, podeszły wiekiem.
ANNOTAMENTUM, i, n. zapiska.
ANNOTATIO, nis,/. notatka, zapiska, uwaga; adnotatio fontium = wykaz źródeł (prawa kanon.).
ANNOTO, p. adnoto.
ANNUALIS, e, roczny, rok trwający, na jeden rok wybrany.
ANNUATIM, przysł. co rok, od roku do roku.
ANNU, p. adnu.
ANNULATUS, 3. mający kształt pierścienia. łańcuszkowy, traditio annul. — podanie łańcuchowe, n e-przerwane.
ANNULATIO, nis, /. orzeczenie nieważności.
ANNULLO, (adnihilo) 1. unieważnić, zniweczyć.
ANNULLUS, p anulus.
ANNUNT1ATIO, nis, /. Zwiastowanie, N. P. Maryi, poselstwo Gabriela 25 marca.
ANNUNTIATOR, is, głosiciel, kaznodzieja.
ANNUNTIO, 1. ogłosić, oznajmić, wiele mówić (Ps 58, 14) an. peccata = odsłonić grzechy (Iz. 58).
ANNUO, ui, utum, 1. zgadzać się, zezwalać; an oculis = oczyma mrużyć. szydzić.
ANNUS, i, m. rok; an. gratiae =: rok laski tj. uwzględnienie dla spadkobierców plebana, by mogli po jego śmierci jeszcze czas dłuższy pobierać dochody.
ANNUUS, 3. — 1. rok trwający, roczny, 2. corocznie powracający.,
ANOMAEI, orum. m. Anomiani albo Eunomiani, stronnictwo ścisłych Ar* ianów, nazwanych od bpa Euno-miusa z Cyzyku (Myzja) ok. 350 r. Utrzymywali, że syn jest ojcu wprost niepodobny.
ANONYMUS, 3. — 1. nieznany, nienazwany; 2. bezimienny; 3. bez podpisu.
ANORGANICUS, 3. nieżywotny, bez życia.
ANORMIS, e, bez porządku, bez miary.
ANQUINA ae, /. sznur żaglowy.
ANQUIRO. sivi, situm, 3. — 1. szukać, 2. śledzić, 3. oskarżać.
ANQUIS1TE, przysi. starannie.
ANQUISITIO, p. m. inquisitio.
ANSA, ae,/. 1. rękojeść, chwyt, 2. podpora, podstawa, sposobność.
S. ANSELMUS, św. arcybiskup z Can-terbury (Anglia), benedyktyn, doktor Kościoła, (t 1109, 21 kwietnia).
ANSER, is, m. gęś.
S. ANSGARIUS. św. wyznawca i bp. Hamburga i Bremy, apostoł Duńczyków i Szwedów, patron misyj północnych f 865, 3 lutego. Wychowany w klasztorze Korweyskim (Höxter), powołany został przez księcia duńskiego Haralda na misjonarza; wskutek prześladowania wrócil do Korvey, po czym nawracał w Szwecji. Pap. Grzegorz IV zamianował go biskupem Hamburga i legatem północnych krajów. Ponieważ Hamburg, gdzie zbudował kilka kościołów i klasztorów, plądrowany był przez korsarzy, zajął się Ansgar za pełnomocnictwem Rzymu zawiadowaniem arcybiskup-stwa w Bremie.
ANSULA, ae, ). mała rękojeść, trzonek, osada, rączka, uszko, klamra.
ANTAGONISTA, ae, m. zapaśnik, bojownik.
ANTALLAGMA, atis, n. (gr) zamiana
ANTARIUS, 3. przedni.
ANTE, przi/sł. wprzód, naprzód, in ante — na przedzie, 2. przedtem, przyim. c. acc. przed (miejscowo i czasowo); antę conspectum — w obliczu, wobec.
ANTEA, przysł. przedtem, dawniej, wprzód.
ANTEACTUS, 3. były, miniony, uprzedni (vita).
ANTECAPIO, cepi ceptum, 3. przedtem zająć, opanować, zaopatrzyć.
ANTECEDENS, entis, n. poprzednia sprawa, powód, przym. poprzedzający, przysł. wprzód, przedtem.
ANTECEDO, cessi, cessum, 3. — 1. iść naprzód, 2. wyprzedzać, przewyższać.
ANTECELLO, 3. wystawać, wyróżniać się, odznaczać.
ANTECESSIO, nis, /. wyprzedzanie, przewaga, korzyść.
ANTECESSOR, is. m. poprzednik (w u-rzędzie), nauczyciel.
ANTECOENIUM, i, n. przystawka . przed ucztą.
ANTECURSOR, is, poprzednik, zwiastun.
ANTEDICO, xi, ctum, 3. przepowiedzieć.
ANTEEO, ivi, ire, 1. wyprzedzać, 2. przewyższać.
ANTEFERO, tuli. latum, ferre, przekładać, dać pierwszeństwo, wyżej stawiać.
ANTEFIXUS, 3. umocowany z przodu.
ANTEGENITALIS, e, już przed urodzeniem.
ANTEGESTA, orum, dzieje poprzednie.
ANTEGREDIOR, gressus, sum, 3. wyprzedzać.
ANTEHABEO, ui, 2. przekładać, dać pierwszeństwo.
ANTEHAC. przysł. pierwej, przedtem.
ANTELOQUIUM, i, n. przedmowa.
ANTELUCANUM, i, n. (lumen), jutrzenka, zorza poranna.
ANTELUCANUS, 3. przed brzaskiem dnia.
ANTELUCIO, przysł przed świtem.
ANTELUDIUM. i, n. przedgrywka.
ANTEMER1DIALIS, e. (dianus 3.) przedpołudniowy.
AMTEMERID1EM, przysł. przed południem.
ANTEMITTO, si, sum, 3. wysyłać naprzód.
ANTEMURALE. is, n. baszta, blanki, zastawa, parapet, przedmurze.
ANTENNA, ae, /. belek poprzeczny (np. krzyża), reja.
ANTEPAENULTIMUS, (pen) 3. po-przedostatni.
ANTEPEND1UM, i,n. zasłona na przedniej części ołtarza u spodu, stosownie do świąt odpowiednią barwą ozdobiona; tkana, haftowana lub rzeźbiona zasłona ozdobna.
ANTEPONO, sui, situm, 3. przedkładać, przestawiać naprzód, przenosić nad — dawać pierwszeństwo.
ANTEFRAEPARATORIUS, 3. przygotowawczy, wyprzedzający. Con-greg. antę praepar. oznacza tę kongregację, która ma załatwić wstępne i. uprzednie pytania do ogłoszenia Świętym.
ANTEQUAM, przysł. przed, zanim, \ prędzej niż, wprzód.
ANTERIOR, ius, oris, poprzedni, wyższy, znaczniejszy, animum ad anteriora extendere = duszę podnieść do spraw wyższych.
ANTESCRUTINIUM. i, n. przygotowanie do wyborów.
ANTESIGNANUS, 1. na pierwszym miejscu postawiony, 2. chorąży, pilnujący sztandaru na czatach.
ANTESTO, steti, 1. —1. stać na przedzie, wyprzedzać, 2. prześcigać.
ANTESTOR, 1. powołać na świadka.
ANTEVENIO, ni, entum, 4. uprzedzić, udaremnić.
ANTEVERTO, ti, sum, 3. udaremnić.
ANTEVIO, 1. iść naprzód.
S. ANTHELMUS, św. wyznawca i bp. w Belley (Francja) + 1170. Już jako prepozyt katedry genewskiej wstąpił do Kartuzów, gdzie wnet obrano go przeorem generalnym zakonu, który urząd piastował przez 12 lat. Oświadczy! się stanowczo za pap. Aleksandrem III i zjednał mu licznych zwolenników. Wreszcie wybrano go biskupem w Belley a sam papież udzielił mu sakry biskupiej 1163 r. w Awinionie. Jako biskup bronił praw kościoła przeciw hr. Humber-towi i doprowadził go do uznania wyrządzonej krzywdy.
S. ANTHERUS. św. papież i męczennik (235—236). Polecił z szczególniejszą troskliwością zbierać, sprawdzać, i przechowywać akta męczeńskie (11 lutego).
ANTHIMUS, i, m. patriarcha w Konstantynopolu (VI w.), zwolennik heretyka Eutychesa.
ANTEVOLO, 1. lecieć naprzód.
ANTHRACINUS, 3. czarny jak węgiel.
ANTHROPOMORPH1TA. ae, m. nazwa grecka kacerzy, którzy wyobrażali sobie Boga jako człowieka.
ANTIBARUM, m. Antivari w Czarnogórze (Montenegro) arcybiskupia stolica.
ANTIBRAHIUM, i, «. część ramienia od łokcia do ręki.
ANTICHRISTUS, ’ i. m. antychryst, przeciwnik Chrystusa (wedle Objawienia okaże się osobiście, a nie-tylko w pojęciu).
ANTICIPATIO, nis,/. zaliczka, uprzedni użytek, radość.
ANTICIPO, 1. uprzedzić, wziąć przed czymś; anticipaverunt vigilias oculi mei — oczy moje są bezsenne ; 2. pobrać, zyskać, wygrać.
ANTIDOTUM, i, n. dawka lecznicza lub środek przeciw truciżnie.
ANTILOGIA. ae, /. (gr) sprzeciwienie się, odparcie, mowa przeciwna.
ANTIMENSIUM, i, n. używane w obrz. greckim płótno przez biskupa poświęcone z wszytymi w nie relikwiami świętych, którym nakrywa się w cerkwiach ołtarz niekonsekro-wany, by na nim można odprawiać Mszę św (odpowiada kamieniowi ołtarzowemu w obrz. rz. kat.).
ANTINOMISMUS, i, rn. sprzeczność w ustawach prawnych, tj. porzucenie zobowiązania prawa moralnego w przepisach państwowych.
ANTIOCHIA, ae, /. 1. główne miasto Syrii, niegdyś łac patriarchat (1100 — 1208), odtąd tytuł potriarchat z siedzibą w Rzymie. Poza tym arcybi-skupstwo grecko-schizmatyckie, gr.-metchickie, syr.-maronickie i syryjskie, 2. m. w Azji Mniejszej (Pizy-dia|. 3. m. w Karii (Azja Mn.).
ANTIOCHUS, i, m. nazwa kilku królów syryjskich (280-96 prz. Chr.)
ANTIOQUIA, ae, /. m. w Kolumbii (Amer.) siedziba biskupia od r 1804, sufrag. do Santa Fe de Bogota
ANTIPAS, atis, m. uczeń św. Jana Apostoła
ANTIPATEK, ri, m. poseł Szymona Machabeusza do Sparty.
ANTIPATIA, ae, /. (gr) nieprzychyl-ność, niechęć, wstręt
ANTIPENDIUM, p antependium łalta-ris).
ANTIPHONA, ae, /. (gr) antyfona. 1. na przemian kolejno odmawiana modlitwa, 2. wiersz wstępny do psalmów brewiarzowych, 3 ant. majores tj. 7 wielkich magnificat „O” czyli ant. w 7 dniach przed Bożym Narodzeniem, 4 ant. finales, tj. 4. mariańskie antyfony końcowe : Alma Redemptoris Mater, Ave Regina coe-lorum, Regina coeli: Salve Regina.
ANTIPHONALE. is, n. księga liturgiczna, zawierająca antyfony.
ANTIPHONAR1UM. i, n. antyfonarz tj. księga podająca melodie antyfon, zbiór antyfon.
ANTIPHONUS, 3 (utwór) ułożony w śpiewach wzajemnych po kolei.,
ANTIPODES, urn, m. antypody czyli mieszkańcy ziemi nogami przeciw sobie zwróceni, podnośniki.
ANTIQUA TERRA. p. Vetus terra.
ANTIQUARIUS, 3. starożytny.
ANTIQUARIUS, i. m. starożytnik, stary pisarz historyczny, kopista, kaligraf
ANTIQUATIO, onis, /. zniesienie, skasowanie.
ANTIQUE, przysł dawno, przed lety.
ANTIQUI, oram, przodkowie.
ANTIQUITAS. tis, /. 1. starożytność, stary wiek, 2. historia starożytna.
ANTIQUITUS, przysł. przed dawnymi czasy, w starych wiekach.
ANTIQUUS, 1. poprzedni, stary, comp. 1 sup. ważniejszy, b. ważny, wcześniejszy, dawny, 2. starożytny, czcigodny; antiquus dierum = podeszły wiekiem, przestarzały, zgrzybiały; ab antiquo = od dawna, od wieków; numerus antiquus = rzymska cyfra.
ANTISSIODORUM, i, n. (Autis, Autes-siodorum), m. Auterre we Francji, biskupstwo od 3. w., obecnie połączone z arcybiskupstwem Sens.
ANTISTES. itis, m przełożony, biskup, arcypasterz, kapłan.
ANTIST1TA, ae, /. przełożona, ksieni,
ANTITRINITARII, orum. m Antytrynitarze. przeczący Trójcy św błęd-nowiercy; w starym kościele należeli do nich ebioniccy monarchiści (Pa-tripassiani) i subordynacjani w czasie reformacji: Socyniani i Unitarzy, w nowych czasach liczni teologowie protestanccy racjonalistyczni.
ANTONIANI. orum, m. uniccy mnisi ormiańscy, powstali w XVIII w. dla misjonarzowania kat Ormian.
S. ANTONINUS, i, m św. arcybiskup Florencji + 1459 10 maja.
B. ANTONINUS NEYROT, błog. męczennik zak. Dominikanów ur. w Ri-voli w Piemoncie, umarł tamże za wiarę (10 kwietnia).
ANTONIUS, i, m św. Antoni, biskupstwo (od r 1784) w Teksas półn. Ameryka, sufrag do New-Orleans.
S. ANTONIUS DE PADUA, św. Antoni z Padwy, kapłan zak. Franciszkanów. (+1231. 13 czerwca).
ANTONIUS, i, m. św, Antoni Wielki, opat, założyciel pierwszego klasztoru w Tebaidzie, (Egipt + 356, 17 stycznia).
S ANTONIUS GORCUM1ENSIS, św. męczennik z Gorkum, (f 1512, 16 listopada).
S. ANTONIUS IAPONENSIS. jeden z 26 męczenników japońskich.
5 S. ANTONIUS Maria Zacharialt 1539, 2 lipca).
S. ANTONIUS LIRINENSIS, św. wyznawca, (+ 488, 23 grudnia). Wcześnie osierociały, oddany był na wychowanie św. Sewerynowi, apostołowi Noryku; po jego śmierci udał się do Lorch, następnie odwiedził grób św. męczennika Fidelisa i żył w pobliżu jako pustelnik Gdy jednak rozgłos jego pobożności począł doń ściągać licznych pielgrzymów, zamknął się w klasztorze Lerin i tam żywota dokonał.
S ANTONIUS MARTYR, galijczyk, którego św. relikwie dostały się do Fuldy, (2 sierpnia).
B. ANTONIUS DE PATR1TIIS. błog. wyznawca (+ 131 I, 27 kwietnia). Pochodził z rodu dostojnego w Sienie (Italia) i wstąpił do zak. Augu-stianów. Wysłany do klasztoru Monticiano stał się wzorem doskonałości.
B. ANTONIUS AB AMANDULA, błog. wyznawca (f 1350, 28 stycznia). Ur. 1260 r. w Mondoli, marchii an-końskiej (Italia) wstąpił do zak. Au-gustianów za życia św Mikołaja z Tolentino. Był wiernym naśladowcą cnót tego św. męża i oddawał się za jego wzorem surowej pokucie. Umarł w 90 r życia
B. ANTONIUS PARRUI, błog. mę-czennik zak. Dominikanów t 1374. Po młodości spędzonej w Paviliano (Piemont) przywdział w 15 r. życia habit i odznaczał się niezwykłą wiedzą, wymową,i. zdolnością kierowania drugimi. Śmierć męczeńską poniósł 9 kwietnia.
B. ANTONIUS TURRIANUS, bł wyznawca (+ 1494, 24 lipca). Należąc do znakomitej rodziny mediolańskiej des Torres, odebrał od młodości cenne wykształcenie. W Padwie uzyskał stopień doktora medycyny. W Mediolanie wstąpił do zak. Augu-stianów. udał się następnie do Fo-ligno, gdzie prowadzono życie surowsze, a stąd odbył pielgrzymkę do Compostelli. Po drodze leczył chorych znakiem krzyża. Za powrotem wysłano go dla uśmierzenia sporów do Akwili w Umbrii, gdzie w czasie morowej choroby spełniał dzieła miłosierdzia.
B. ANTONIUS IXIDA, i towarzy-sze, błog. męczennicy i kapłani Tow. Jez. (f 1632, 3 sierpnia) Z pochodzenia Japończyk, ur. w Ximara, odebrał wykształcenie w seminarium w Arima, po czym wstąpił do Tow. Jezusowego Zwiedził wszystkie strony państwa Japońskiego i dokonał licznych nawróceń. Tym ściągnął na siebie z 5 towarzyszami w r. 1631 srogie prześladowanie. Dla wymuszenia od nich zaparcia się wiary, wystawiono ich na okrutne męki przez szereg miesięcy, aż wreszcie namiestnik cesarski w Nagasaki polecił udręczone ciała męczenników spalić publicznie.
B. ANTONIUS BALD1NUCCI, bł. wyznawca Tow. jez. (XVII w.). Ur. w Florencji, przyjęty został do Tow. Jez. Po święceniach polecono mu apostolstwo w Italii, które też spełniał mimo słabych sił fizycznych przez 20 lat na terenie 30 biskupstw. Dotknięty ciężką chorobą w Pofium fdiec. Verula) przyjął św. Sakraments i zmarł w 53 r. życia, (7 listopada).
B. ANTONIUS MARIA GIANELLI, błog. Antoni Maria Gianelli, wyznawca i biskup. Urodził się 12 kwiet. 1780 w Cerreta Początkowo poświęcił się zawodowi nauczycielskiemu. Następnie przyjął święcenia kapłańskie, od r. 1825 był dziekanem w Chia-vari. Na tym stanowisku złożył w latach cholerycznych 1835 — 37 dowody poświęcenia dla swych parafian. W r. 1829 założył dotąd jeszcze istniejące stowarzyszenie „Córek NPanny dell’ Orto” dla wychowania i kształcenia młodzieży. Mianowany biskupem małej diecezji Bobbio w półn Italii zreorganizował naukę katechizmu i misje ludowe. Breve beatyfikacyjne podkreśla jego pracę jako religijnego wychowawcy ludu. Pius XI zaliczył go 19 kwietnia 1925 r. w poczet Błogosławionych.
B. ANTONIUS CLARET, błog. Antoni Claret, wyznawca i arbp. (1807 – 1870). Ur. się 23 grud 1807 w domu ubogiego tkacza hiszpańskiego. Wyświęcony na kapłana 1835 r. zajął się gorliwie duszpasterstwem. Pap. Pius IX mianował go arcybiskupem w Santiago de Cuba. Na tym stanowisku zabrał się energicznie do zreformowania rozluźnionych w tamtejszym społeczeństwie obyczajów, czym naraził się przeciwnikom, którzy poczęli nastawać na jego życie, a nawet go zranili. Uprosił sobie przeto zwol-
nienie ze swej stolicy i wrócił do Hiszpanii 1860 r. W 10 lat później uzyskał zatwierdzenie Zgromadzenia SS. Niepok. Serca Maryi, w powrocie z soboru watykańskiego umarł w francuskim klasztorze Pontfiorde na udar serca. Zgromadzenie przezeń założone liczy obecnie204 osiedli w 11 prowincjach i 4063 osób zakonnych. Pius XI beatyfikował go 25 lutego 1934 r.
ANTRUM, i, n. grota, jaskinia.
ANTVERPIA, ae. f. m. portowe w Belgii.
ANULARIS, e, należny do pierścienia z pieczęcią.
ANULATUS.3. mający kształt pierścienia.
ANULUS. (annulus) i, m. pierścień z pieczęcią, an. piscatoris = papieski pierścień, pieczęć rybaka ; an. pastoralis — pierścień biskupi.
ANUS, i, m. (annus) część koła, eufemistycznie zamiast: zadek, tyłek, siedzenie.
ANUS, us, /. staruszka,
ANUS, 3. wiekowy.
ANXANUM, m. Luciano (Italia), siedziba arbpia (1515).
ANX1ETAS, tis, /. 1. zmartwienie, trwoga, 2. przygnębienie, utrapienie.
ANXIOSUS, 3. lękliwy, trwożliwy.
ANXIO, 1. trapić, straszyć, pass. trwożyć się, lękać.
ANX1US, 1.przygnębiony, niespokojny 2. troskliwy, o coś się kłopocący, starający.
APAGE! wykrz. precz! dalej! (apage-sis = proszę, wynoś się).
APAGMA, atis, n. złamanie nogi.
APALTUS, i m. (us) wynajęcie, dzierżawa
APAMEA, ae, /. 1 główne m. w Syrii, starożytne biskupstwo połączone z syr. — melchickim arcybiskup-stwem Homs (Edessa), 2. m. w Małej Azji (Frygia).
APANO, 1. żywić, utrzymywać.
APATETICUS, 3. oszukańczy, fałszywy.
APELLES, m. 1. chrześcijanin za czasu apostolskiego, 2 założyciel sekty w Rzymie.
APELLO, puli, pulsum, 3. wypędzać.
APENNIS, nis,/. poświadczenie szkody wskutek pożaru lub łupiestwa.
APER, pri, m. dzik.
APERIO, ui, tum, 4 — 1. odkryć, odsłonić, obnażyć, okazać, pass. być widocznym, 2. otworzyć, wygrzebać, wyłamać.
APERTIO, nis, /. otwarcie.
APERTURA, ae, /. otwór, jama.
APERTUS, nieokryty, nieosłoniony, niezamknięty, otwarty, jawny, widoczny, szczery, otworzysty.
APEX, cis, m. 1. ostrze, koniec, punkt,
głoska, pl. sposób pisania, pismo,
godność, ozdoba, cześć najwyższa; ad apicem juris = wedle ścisłego prawa.
APHRA, p. Afra.
APICULA, ae, / pszczółka.
APIOS, ii, m. ziemniak, kartofel.
APIS, is, /. pszczoła.
AP1SCOR, aptus, apisci, 3. osiągnąć, zdobyć, ująć.
APIUM, i, n. roślina baldaszkowata, opich leśny, olszenik, ząbownik.
APLUDA, ae, /. plewa.
AP0CALYPS1S, is, (in. gr.) 1. odsłonięcie, objawienie (św. Jana).
APOCATASTASIS, is, /. powrót (gwiazd) przen. końcowe uszczęśliwienie wszystkich ludzi.
APOCHA, ae, /. pokwitowanie za-płaty.
APOCRISIARIUS, i, m. 1. wysłannik łub zastępca księciu Kościoła, 2. dawniej legat lub nuncjusz w Konstantynopolu.
APOCROTUS, 3. szorstki, twardy.
APOCRYPHUS, 3. (gr) dzieło przypisane fałszywemu (nieznanemu) autorowi, księga podejrzana, nieprawdziwa.
APODICTICUS, 3. wielce dowodny, tworzący silny dowód.
APODIXIS, is, (in) /. gr, pewne, gruntowne dowodzenie.
APOGRAPHON, i, n (gr) odpis, kopia, wtórnik (apographum, i, n.).
S APOLLINARIS, is, m. św. męczennik t olc. 150. (6 grud ). Był subdiakonem za ces. Antonina Piusa (138 — 161) w tryesteńskim kościele. W czasie prześladowania chrześcijan dowiedział się o nim namiestnik Licinus, który wezwał go do wyrzeczenia się wiary. Lecz ani razy zadane maczugą, ani przypiekanie na stosie nie zdołały nim zachwiać, owszem
znakiem krzyża sprawił, że ogień wnet zagasł bez szkody dla św. męczennika. Zagniewany Licinus kazał wkońcu uciąć mu głowę.
S. APOLLINARIS, is, m. biskup Rawenny i św. męczennik Iipca78 r.
APOLLINARISTA, ae, m. zwolennik Apolinarisa, biskupa Laodycei, który głosił, że natura ludzka w Chrystusie składa się tylko z ciała i duszy a nie ma ducha, którego miejsce zajmuje „boskość” — Logos
APOLLO, nis, m. Apollos, chrześcijanin z żydostwa w Aleksandrii biegły w piśmie św (Dz ap. 18, 24).
APOLLO, inis, m. bóstwo pogańskie u Greków i Rzymian.
S. APOLONIA, św. dziewica i męczen. w Aleksandrii f 248 (9 lut.).
APOLOGETA, ae, m obrońca.
APOLOGETICA, ae, /. nauka i pismo obronne, apologetyka czyli nauka teologiczna o porządku nadnaturalnym albo objawionym, potrzebna dla wykształcenia teologa.
APOLOGETICUS, i, m. (Iiber), apolo-getyk czyli dzieło obronne.
APOLOGETICUS, 3. służący do obrony.
APOLOGIA, ae, obrona, pismo obronne.
APOPHASIS, is, /. (gr) 1. wykład, 2. sprawozdanie, 3. figura retoryczna.
APOPLECTICUS, 3. rażony paraliżem.
APOPLEXIA, ae, /. paraliż; xis, is, apopleksja.
APOR1A, ae, /. niedostatek, kłopot, brak.
APORIO, 1, kogoś zubożyć, doprowadzić do nędzy.
APORIOR, 1. być w potrzebie, w kłopocie, 2. wahać się, wątpić.
APORON, i, n. spór, z którego nie można się wywikłać.
APOSTASIA, ae, /. odpadnięcie od wiary tj. uporczywe mimo pouczenia zaprzeczanie lub powątpiewanie o prawdzie wiary, połączone z przejściem do niechrześcijańskiego stowarzyszenia religijnego lub bez tego (C. j. c. 1325, § 2) i ap. a religione = poizucenie zakonu tj. własnowolne opuszczenie zakonu z zamiarem niewrócenia do niego (C.j.c. 644 § 1.).
APOSTATA, ae, m. odstępca; ap. angelus = diabeł.
APOSTATICUS, 3. odpadły od wiary, wiarołomny.
APOSTATO, 1. odpaść.
APOSTEMA, atis, n. (gr) wrzód, bolączka.
APOSTOLATUS, us, m. urząd apostolski, godność biskupia.
APOSTOLICUS, 1. apostolski np. patres ap. 2. papieski.
APOSTOLUS, i, m. 1. posłannik. 2.apostoł, apostolorum limina adire = odwiedzić grób książąt apostołów i papieża w Rzymie.
APOSTROPHE, es, /. (gr) zwrot w kazaniu (w mowie) do jednej tylko osoby.
APOTHECA, ae, /. (gr) 1. skład zapasów, magazyn, spiżarnia, 2 skład wina, 3. apteka, zbiór środków leczniczych.
APOTHEOSIS, is, /. (gr) ubóstwianie.
APPAM1AE, arum /. m. Pslmier we Francji, siedziba biskupia (od r. 1295), sufr. Tuluzy.
APPARATIO, nis,/. dozbrojenie, przygotowanie.
APPARATUS, us, m. 1. przyrządzenie, 2. narzędzia, sprzęty, 3. wszelkie dobro, 4. ozdoba, wystawność.
APPARENTIA, ae, /. ukazanie się, zjawisko, uwidocznienie.
APPAREO, ui, 1. ukazywać się, być widzialnym, dać się widzieć; non apparuit = znikł, 2. pojmować, rozumieć, być przekonanym, być jawnie, powszechnie znanym
APPAR1TIO, onis, f. okazanie się, zjawienie; 1. App. Ö M. Virginis = Ukazanie się N. P. Maryi w Lourdes,
lut. 1858, połud. Francja. 2. App. s. Michaelis Archangeli = Ukazanie się św. Arch. Michała na górze Gargano w dolnej Italii (V. w — 8 maja). 3. App. Reliquiarum Ss. Ursi, Victoris et Soc. Mart. Thebaeorum (5 marca —Bazyleja).
APPARITOR, is, m. niższy urzędnik, egzekutor, komornik, spełniający polecenia osób urzędowych i wyroków sądowych; woźny publiczny, posłaniec sądowy, liktor, kat, 2. służebnik, posługacz.
APPARO, 1. przygotować, zarządzić.
APPECTORO. 1. przyciskać do piersi.
APPELLATIO, onis, /. 1. przemowa, nazwanie, nazwisko, 2. odwołanie
się czyli apelacja do wyższej władzy; jus appellationis = prawo odwołania się po niekorzystnym wyroku niższego sądu do bezpośrednio wyższego dla ponownej rozprawy rzeczy prawnej (C. j c. 1569′ ap in devo-lutivo — odwołanie się do wyższego sędziego przeciw wyrokowi niższej instancji, co wyroku nie znosi (C. j. c. 2243), ap. in suspensivo = odwołanie, przez które zarówno wyrok, jak i skutek wyroku znosi się.
APPELLO, I. przemawiać, wzywać, upominać, apelować, odwoływać się;
nazywzć, mianować.
APPELLO, puli pulsum, 1. skierować, powodować, pobudzać, 2. zmierzać, dopływać, wylądować.
APPENDICULA, ae, /. mały dodatek.
APPENDIX, cis. /. dodatek, dopisek, uzupełnienie.
APPENDO, di, sum, 3. — 1. zawiesić, umieścić, (lampades) 2. doważyć, wypłacić, (in panibus = za chleb),
zaliczyć, dać zaliczkę, 4. appendi in statera = być zważonym.
APPENSIO, nis, /. 1. zważenie, 2. ocenienie.
APPENSUS, 1. osłonięty, (panniculo = kawałkiem sukna); 2. naciągnięty (na torturze).
APPERTINEO, 2. alicui, należeć do.
APPETENS, tis, chciwy, pożądliwy.
APPETENTIA, ae, /. pragnienie, staranie się.
APPETIBILIS, e, upragniony, pożądany.
APPET1TIO, nis, /. żądza, pragnienie; dążenie, usiłowanie.
APPET1TIYUS. 3. pragnący
APPETITOR, is, m. karierowicz, poszukiwacz, fatygant.
APPETITUS, us, m. 1. pragnienie, żądza, 2. popęd, zmysłowość.
APPETO, ivi, itum, 3. — 1. szukać, 2. chwytać, napadać, atakować, zagrażać; 3. zbliżać się; 4. pragnąć, ciążyć do… starać się.
APPIA (via) ae, /. droga wojskowa, rozpoczęta 312 r. przez Klaudiusza ślepego, wiodąca od portu Capena w Rzymie do Kapuy, a za Trajana aż do Brundisium. Chrześcijanie użyli jej jako drogi pogrzebowej.
APPLAUDO, plausi, sum, 3, przyklaskiwać.
APPLAUSUS. us, klaskanie
APPLEX, cis, dokuczliwy, przykry, przylegający.
APPLICAB1L1S, e, 1. przydatny, stosowny, dający się użyć, 2. zobowiązany.
APPLICATIO, nis, /. 1. przystanie, przyłączenie się, załącznik, 2. użycie, zastosowanie; 3. przystosowanie, przydzielenie owoców Mszy św. (C. j. c. 466 i 825), 4. skłonność, przychylność.
APPL1CATIVUS, 1. przyłączony, 2. przystosowany.
APPLICO, plicui, plicitum, 1. —1. opierać się, zwracać, nakierować, nakręcać; 2. zbliżać się, lądować, przekroczyć cudzą granicę, biec do szturmu, rozłożyć się obozem, 3. dodać, przyłączyć, przywołać, 4 opłacić, 5. zasłaniać, wytykać, wymawiać, 6. applicare ad usum = zastosować do użytku; 7. przydzielić, przystosować; indulgentias = odpust; fructus Missae = owoce Mszy św; 8 przymocować, przewiesić: pallium = zasłonę; 9. naznaczyć, wymierzyć: poe-nam = karę; (C. j. c. 2222 i 2398).
APPLORO, 1. skarżyć się, narzekać, ubolewać, biadać.
APPLUMBATUS, 3. przylutowany.
APPONO, posui. situm 3.—1. przystawić, położyć; 2. dodać, dołączyć; w tym znaczeniu z przysłówkiem adhuc = dalej, jeszcze, ponadto: apposuerunt adhuc peccare = grzeszyli dalej (Ps. 77, 17); apposuit, ut apprehenderet eum = (Dz. ap. 12, 3); 3. odpłacić (Ps. 68, 28); 4. przynieść: pacem; 5. pass. umrzeć (1. Mach. 2. 69).
APPORTATIO, nis, /. dostawienie, sprowadzenie.
APPORTO, 1. przynieść.
APPOSITIO, nis,/. przydawanie,postawienie, rozstawianie, szykowanie.
APPOSITUS. 3. wygodny, właściwy, odpowiedni.
APPRECOR, 1. błagać, prosić.
APPREHENDO, di, sum, 3.—1. ująć, chwytać; parentes = uściskać 2, brać w posiadanie, 3. wystarczyć do… trwać do… vindemiam (do winobrania)
APPREHENSIBILIS, e, łatwo zrozumiały.
APPREHENSIO, nis, /. ziozumienie.
APPREHENSO, 1. chciwie ubiegać się, uganiać się za czym
APPRETIATIO, nis, /. ocenienie.
APPRETIATIVUS, 3. szacujący, podający cenę
APPRETIO, 1. ocenić, oszacować, kupić.
APPRIME, przysł. szczególnie, bardzo.
APPRIMO. pressi, pressum, 3. naciskać.
APPROBABILIS. e, uznany za słuszny, godny pochwały, zasługujący na potwierdzenie.
APPROBATIO. nis, /. 1. zgodzenie się, zatwierdzenie, zezwolenie na oddanie do druku, 2. dowód, 3 świadectwo uzdolnienia do jakiejś funkcji kościelnej, np. do słuchania spowiedzi.
APPROBATOR, is, m. zwierzchnik zgadzający się, pochwalający.
APPROBE, przysł. całkiem dobrze.
APPROBO, 1. zatwierdzić, uznać, pochwalić, 2. udowadniać, wykazywać.
APPROPERO. 1. spieszyć.
APPROPINGUATIO. nis, /. przybliżenie.
APPROP1NGUO, 1. zbliżać się, nadążać, nadchodzić; 2. grozić, zanosić się na co; wisieć nad czym.
APPROPIO, 1. zbliżać się.
APPROX1MATIO, nis,/. zbliżanie się.
APPROXIMATIVUS, 3. przybliżony.
APPROXIMO, 1. nadążać, zbliżać się
APPULSUS, us. m. przybliżenie się. wylądowanie.
APRlCO, 1. ocieplać, orzeźwiać, pass grzać się, być ciepłym.
APRICUM, i, n. światło słoneczne.
APPRICUS, 3 słoneczny.
APRILIS, is, m. kwiecień; przym. kwietniowy.
APRORISTICUS, 3. zgodny z rozumem.
APTATOR, is, m. miernik, monter (operis metalli).
APTO. 1. przymierzać, przystosować, porządkować, zaopatrzyć, 2. urządzić, przygotować, 3. uzdolnić do czego; 4. stwarzać; saecula Verbo (Dei) aptata sunt.
APTUS, 1. połączony, skojarzony, zadzierzgnięty, spojony, 2. właściwy, zręczny, odpowiedni, domierzony.
APUA, ae,/. m. Pontremoli w Italii, sie-.dziba biskupia (od 1797). sufrag. Pizy.
APUD, przyim. a) miejscowo, 1. przy,
przed, wobec, 3 apud te est laus mea = o tobie rozbrzmiewa moja chwała (Ps 21,26); b) czasowo: przy, podczas.
S. APULEIUS, i, m. św. męczennik (t 336 7 paźdź )
AQUA, ac, /. 1. woda, rzeka, formuła święcenia wody w rytuale, 2. deszcz, piur. źródła lecznicze, miejsca kąpielowe.
AQUAE, arum, /. nazwy miejscowości posiadających źródła i kąpiele lecznicze; np. Aquae Grani = Akwisgran itp
AQUAE OR1G1NIS, Orense w Hiszpanii,siedziba biskupia od r. 571. sufrag. do Santiago de Compostella.
AQUAE SEXT1AE, Aix en Provance, Francja, arcyb. od 9 w.
AQUAES TATIELLAE, m. Acqui w Italii, biskup, od 4 w sufr. Turynu.
AQUAE TARBELL1CAE, m. Dax we Francji, bisk. od 3 w. z Aire połączone r. 1802.
AQUAEDUCTUS, us, m. wodociąg.
AQUAMANILE, is, n. naczynie do mycia rąk
AQUAR1A VIA, droga wiodąca z Rzymu przez Kapuę na południe.
AQUAR1US. 3 mający związek z wodą.
AQUATICUS, żyjący nad wodą.
AQUATILIS. e, żyjący w wodzie, AQUATILIA, zwierzęta wodne.
AQUAVIO, nis,/. sprowadzanie wody, nawodnienie.
S. AQUILA, ae. m. św. żydowin pochodzący z Pontu, który św. Pawła wspierał w pracy misyjnej. (8 lipca).
AQUILA, ae, /. m. w środkowej Italii, siedziba arcybiskupia.
AQUILA, ae, orzeł,
AQU1LEIA, ae, /. m. w górnej Italii, pierwotnie biskupstwo, r. 568 przeniesione do Grado; patriarchat akwi-lejski w Grado przeniesiony 1451 r. do Wenecji
S. AQUILINUS. i, m. św. męczennik, ok. r. 400, (20 stycz.). Przyjęty w młodym wieku do kapituły w Kolonii, rozdał całe swe dziedzictwo ubogim. Wybrany tamże biskupem uszedł do Paryża, gdzie swą modlitwa odwrócił zarazę. W drodze do Mediolanu napadnięty od arianów, których ciągle zwalczał, poniósł śmierć męczeńską. Ciało jego złożono w kościele mediolańskim św. Wawrzyńca.
S AQUILINUS, i, m. św. męczennik. poniósł śmierć za Dioklecjana wraz z towarzyszami Heradiuszem, Pawłem, Mineriusem i Wiktorem z Nyon obok Lozanny, (22 marca).
AQUILINUS, 3. z gatunku orła.
AQUILO, nis,m. wiatr północno-wschodni, północ; silva Aquilonis —- las bawarsko-czeski.
AQUILONALIS, e, północny, także aquilonaris.
AQUILONARIUS, północny; aquilo-naria regna — państwa północne tj. Szwecja, Norwegia. Dania, Łotwa, Estonia, Finlandia.
AQUILONIA, m. Lacedonia, m. w Italii, siedziba biskupia od XI. w., sufrag. do Conza.
AQU1LON1US, 3. północny.
AQUINUM, (o) m. w Italii (Caserta), biskupstwo (od V w.) połączone w r. 1818 z Sora i Pontecorve, wyjęte; AQUINAS, atis, jako przezwisko św. Tomasza.
AQUOR, 1. przynieść wodę.
AQUOSUS, 3. obfitujący w wodę.
ARA, ae, / ołtarz ofiarny; ara lapi-dea = ołtarz kamienny; ara porta-tiiis = ołtarz przenośny; miejsce ucieczki, ochrona.
ARABS, ARABUS, ARABES, pokolenie semickie na polud zachód, półwyspie Azji,
ARACHNE, ae, /. 1. pająk, 2. rodzaj zegarka słonecznego.
ARAKI MANCIUS, Mathias p. błog. Franciszek Pacheco.
ARANEA. ae, /. pająk.
ARANEOLA, ae, /. sieć pajęcza.
ARANEOSUS, 3. pokryty siecią pajęczą.
ARARAT, góra w Armenii.
ARATIO, nis. /. oranie, uprawa roli.
ARATIUNCULA, ae, /. cząstka roli, brózda, rowek. .
ARATOR, is, m. rolnik, wieśniak, dzie-
ARATRUM, i, n. pług.
ARBATAE, arum, m żydzi mieszkający na obczyźnie w diasporze, gole, gola (1. Mach. 5, 23).
ARBITER, tri, 1. świadek naoczny, rozjemca, sędzia polubowny, 2. pan, władca.
ARBITRA, ae, /• 1. sędzina, rozjemczym; 2. władczyni, pani; arb sui = niewiasta, która może sobą rozporządzać. która jest pełnoletnia.
ARBITRALIS, e, polubowny, pojednawczy.
ARBITRARIUS, 3. samowolny, kapryśny, arbitralny.
ARBITRATOR, is, oceniciel, rzeczoznawca, (w sądzie rozjemczym).
ARBITRATUS, us, n. samowola, upodobanie.
ARBITRIUM, ii, n. 1. wyrok sędziowski, 2. wolne zdanie, sąd, pro arbitrio = samowolnie.
ARBITROR, 1. szacować, oceniać, sądzić, przyjmować.
S. ARBOGASTUS, św. męczennik, bp. strasburski, (+ ok. 678). Pochodził z Akwitanii, misjonarzował w Alzacji. Rozgłos jego pracy doszedł do króla Dagoberta II, który go obrał na biskupstwo w Strasburgu. Uratował śmiertelnie zranionego syna Dagoberta, który mu za to zamek darował, (21 lipca).
ARBOR, is, /. drzewo
AKBOREA, ae, /. m. Oristano w Sardynii, siedziba arbpia od XI w.
ARBOREUS. 3. z drzewa, drzewny.
ARBUSTUM, i, n. I. szkółka, zasadzanie, plantacja, 2. winnica.
ARBUSTUS, 3. zasadzony drzewami.
ARCA, ae. /. 1. skrzynia, lada. arka; arca publica = kasa, 2. trumna.
ARCANO, przysł. tajemnie.
ARCANUM, i, n. tajemnica; disciplina arcani = postępowanie tajemnicze (tj. zwyczaj pierwszych chrześcijan ukrywania św. tajemnic przed niewiernymi, a nawet przed katechumenami).
ARCANUS, 3. tajemny, skryty, zachowujący milczenie.
ARCATURA, ae,/. podział graniczny.
ARCARIUS, i, m. zarządca kasy, kasjer. skarbnik.
ARCELLA, ae. /. kasetka, skrzynka.
AUCEO, ui, 2- trzymać z dala. powstrzymywać, przeszkadzać, przestrzec.
ARCESSITIO, nis, /. odwołanie, powołanie do Boga = śmierć.
ARCESSITOR, is, oskarżyciel, powód.
ARCESSO, (accerso), ivi, itum, 3—1. przywoływać, przyzywać, 2. oskarżać, pozywać, 3. nieprz. przyjść, przybywać, nadchodzić.
ARCEUTHINUS, 3. z jałowca z cyprysu.
ARCHAISMUS, i, (gr) wyraz przestarzały
ARCHANGELICUS, 3. równy archaniołowi, archanielski.
ARCHANGELUS, i. m. archanioł.
ARCHEOTA, ae, m. (gr) archiwista, czuwający nad starymi dokumentami.
ARCHETYPUS, i, m. (gr) oryginał, pierwowzór.
ARCHETYPUS, 3. służący za wzór, za model.
ARCHIABBAS, atis, m, arcyopat.
ARCHIATER, tri, m. lekarz nadworny, (tros-tri).
ARCHIBASILICA, ae, /. główny kościół, katedra.
ARCHICONFRATERNITAS, tis,/. arcybractwo.
ARCHIDIACON, onis, m. archidiacon, dawniej zastępca biskupa w prawnych sprawach (wikary generalny, oficjał); później już tylko tytuł honorowy, (nus).
ARCHIDIACONATUS, us, m. archidiakonat, urząd archidiakona.
ARCHIDIOECESIS, is, i eos, archidiecezja.
ARCH1DUC1SSA, ae, /. arcyksiężna (arcy księżniczka).
ARCH1DUX, cis. arcyksiążę.
ARCHIEPISCOPATUS, us, m. godność arcybiskupia.
ARCH1MANDRITA, ae. m. przełożony wielkiej gminy klasztornej lub większej liczby klasztorów, opat generalny.
ARCH1MANDR1T1SSA, ae, /. ksieni generalna.
ARCHIMIMUS, i, m, aktor nadworny, wyższy komik.
ARCHIOTA, ae, p. archeota.
ARCHIPELAGUS, i, m. 1. morze egejskie, 2. grupa wysp na tym morzu.
ARCHIPPUS, i, m. towarzysz św. Pawła z Kolossy.
ĄRCHIPRAESUL, is, m. arcybiskup.
ARCHIPRESBYTER, teri, m. arcykapłan, dawniej zastępca ordynariusza, tj. biskupa diecezjalnego przy czynnościach liturgicznych; obecnie tytuł i urząd archiprezbitera w 3 kościołach papieskich; św. Piotr, Lateran, Maria Maggiore; urząd ten przypada tylko kardynałom i daje im uprawnienie w zastępstwie papieża spełniać niektóre funkcje liturgiczne np. nieszpory u św. Piotra przed uroczystością św. Piotra i Pawła.
ARCHI PRESBYTER ATUS, us, m. 1. archipresbiterat, urząd archipresbi-tera; 2. dekanat tj. obwód obejmujący kilka parafij, na którego czele stoi jeden z proboszczów (lub inny kapłan) z tytułem archiprezbitera lub dziekana (C. j. c. 217).
ARCHISACERDOS, otis, m. arcykapłan.
ARCHISODALITIUM. i, n. arcybractwo.
ARCHISYNAGOGUS, i, m. przełożony synagogi.
ARCHITECTON, nis, m. budowniczy.
ARCHITECTURA, ae, /. budownictwo, sztuka budów.
ARCHITECTUS, i, m. I. architekt, budowniczy, 2. twórca, wynalazca, sztukmistrz.
ARCHITRICLINUS, i, m. 1. przełożony biesiady; 2. najstarszy uczestnik u stołu, 3. marszałek dworu.
ARCHIUM i ARCHIVUM, i, n. miejsce zbioru dokumentów.
ARCTICUS, 3. północny.
ARCIO, 4 wzywać, żądać.
ARCTO, 1. zwęzić, naciągnąć, ścieśnić, wyprężyć.
ARCTUS, 1. ciasny, wąski, niewystarczający; 2. ostry, gwałtowny; in arcto ponere = doprowadzić do niebezpieczeństwa. ARCTE.
ARCULA, ae, /. skrzynka, kasetka.
ARCULO, 1. wygiąć w formie łuku.
ARCUS, us, m, łuk, tęcza, brama sklepiona w budynku.
ARDACHA, m. Ardagh w Irlandii, biskupstwo od V w. z siedzibą w Long-ford.
AROENS, tis, palący, gorący, ognisty; amor ar. mocny.
ABDEO, arsi, arsum, 2 — 1. płonąć, palić, zionąć; sagittas suas ardenti-bus effecit = ardentes effecit tj. czyniswe strzały płonącymi(Ps.7,14), 2. rozpłomienić w miłości.
ARDESCO, arsi, 3. zapalić się, płonąć.
ARDOR, is, m. I. pożar, płomień, 2. namiętność, żądza, gorąca miłość; ardor mentis = utęsknione pragnienie duszy.
ARDU1TA5, tis, /. trudność, uporność.
ARDUUM, i, n. strome wzgórze.
AREA, ae, f. 1. równina, plac równy, 2. klepisko, boisko, stodoła, 3. rola Boża, cmentarz.
S. AREDIUS, św. opat, (591,25 sierp.). Z Akwitanii podążył do św. biskupa Nicetiusza, od którego pobierał naukę. Po powrocie do Akwitanii założył klasztor, którego był pierwszym opatem.
ÄREFACIO, feci, 3. wyschnąć, wysuszyć.
AREFACTIO, nis, /. wyschnięcie, osuszenie.
AREFIO, factus sum, fieri, być suchym, uschnąć.
ARELATE, m. Arles we Francji, arcy-biskupst wo połączone z Aix i Embrun.
ARENA, ae, /. piasek; arenam fovere – wykonywać przymusowe prace w piaskarni.
ARENARIA, ae, /. piaskarnia, dól z piaskiem.
ARENIO, 1. trzymać w karbach, uśmierzać, wezwać do odpowiedzialności.
ARENOFODINA, ae,/kopalnia piasku, wądół.
ARENOSUS, 3. piaszczysty, piaskowy.
ARENS, entis suchy, uschły doznający pragnienia.
AREO, ni, 2. być suchym.
AREOLA ae, /. 1. mały plac wolny, 2. ścieżka ogrodowa.
AREOPAGITA, ae, m. członek areo-pagu.
AREOPAGUS, i, m. 1. wzgórze w Atenach poświęcone Aresowi (Mars.). 2. urzędujący na nim sąd najwyższy; Areopagita -= członek tegoż sądu.
AREQÜ1PA m. w Peru (połud Ameryka), siedziba biskupia od r. 1577; sufrag. Limy.
ARESCO, ui, 3. suszyć, wysychać, wyniszczyć.
ARETAS. ae. m. spoina nazwa dla królów arabskiego plemienia z siedzibą w Petra. Jeden z tych władców był teściem Heroda Antypy.
ARGANTEA, m. (La Plata) w Argentynie, połud. Ameryka, biskupstwo (od 1817;, sufrag. do Buenos Aires
ARGATHEL1A, ae, /. m. Argyll, biskupstwo od V w. (Ergadiensis ecclesia; odnowione w r. 1878, z siedzibą w Oban, sufragania do St. Andrews (Szkocja).
ARGENTARIUS, i, m. wekslarz, bankier.
ARGENTATUS, 3. obity srebrem, zaopatrzony w pieniądze.
ARGENTEOLUS, 3. wykonany w srebrze,
ARGENTEUS, i, m. srebrnik, srebrny denar.
ARGENTEUS, 3. srebrny.
ARGENTIPEX, icis, m. srebrnik.
ARGENTIFODINA, ae, /. kopalnia srebra.
ARGENTINA, ae, /. i ARGENTORA-TUM i, n. m. Strassburg w Alzacji, biskupstwo, (od VI w.) wyjęte.
ARGENTUM, i, n. 1. srebro, 2. przy-bory srebrne, pieniądz srebri.y.
ARGILLA, ae / biała glina, margiel, glej, ziemia garncarska
ARGILLOSUS, 3. obfitujący w margiel, pełen gliny.
ARGISTER1UM, i, warsztat, lada.
ARGITIS, is, idis, /. biała winorośl.
ARGIROPOLA, ae, m jubiler.
ARGUMENTATIO, nis, /. dowodzenie, sprawozdanie.
ARGUMENTOR, 1. dowodzić.
ARGUMENTOSUS, 3. pełen treści, obfitujący w materiał, pilny, gorliwy, spis argum = pszczoła pracowita,
ARGUMENTUM, i, n. 1. materiał, treść; 2 dowód, środek dowodowy, 3. zagadka.
ARGUO, ui, 3. — 1. wyraźnie ogłosić, wykazać; 2. przedstawić, przekonać, 3. obwinić, oskarżyć, 4. sądzić, karcić, karać, wyrokować.
ARGUTIAE, arum. /. przenikliwość, bystrość, dowcip.
ARGUTOR, 1. bajać, bredzić, pleść, gwarzyć.
ARGUTUS, 3. bystry, zmyślny, chytry.
ARIANISMUS, i, m. arianizm, błędno-wierstwo Ariusza, potępione na 1. soborze w Nicei 325 r.
ARIANUM, m. Ariano di Puglia w Apeninach i Italia), siedziba biskupia (od XI w.), sufrag. Benewentu.
ARIANUS, 3. doctrina ariana, błędna nauka Ariusza.
ARIBO, onis, biskupstwo Freising w Bawarii (VIII w ).
ARICHATUM, i, n. Arichat, stolica biskupia od r. 1886, sufrag. Hali-faksu w nowej Szkocji (Kanada).
ARIDA, ae, /. (terra) sucha ziemia.
ARIDITAS, tis, /. posucha.
AR1DUS, 1 suchy, 2. wysuszony, wyniszczony, 3. chudy, biedny, potrzebujący pomocy.
ARIES, etis, m. baran.
ARIETO, 2. trącać, walczyć, niepokoić.
ARIFICUS, 3 suszący, wysychający.
ARIMINUM, i, n. m Rimini, (Itaha-Forli), siedziba biskupia (od III w.), sufrag Rawenny.
ARIOLATIO, nis, /. wieszczbiarstwo.
ARlOLUS.i.m. wieszczbiarz, wróżbita.
ARISTA, ae, /. ość, kłos.
ARISTARCHUS, i, m Arystarch, ma-cedończyk z Tessaloniki, towarzysz św, Pawła i spółwięzień; 2. sławny gramatyk i krytyk z Samotracji.
ARISTOBULUS i, m. chrześcijanin w Rzymie za czasu św. Pawła.
ARISTOCRATIA, ae, panowanie najznakomitszych czyli arystokracji.
ARISTOCRATICUS, 3. przychylny dla ustawodawstwa arystokratycznego
ARITENA, ae, /. wiadro lub naczynie do czerpania wody.
ARITHMET1CE, es, /. sztuka rachowania
ARITUDO, inis, /. posucha.
ARIUS, i, m. /. herezjarcha w Aleksandrii egipskiej (IV w ).
ARMA, orum, n. 1. zbroja, sprzęt wojenny, broń, włócznie; 2. walka, wojna; 3 wojownik.
ARMA D. N. I. CHR., święto narzędzi męki Chrystusowej.
ARMACHA, m. Armach w Irlandii, siedziba arcybiskupia (od 1552).
ARMAGEDON, miejsce słynnej bitwy i symboliczne miejsce, gdzie Bóg odbędzie sąd nad złymi (Obj. 16 16).
ARMAMENTARIUM, i, m. zbrojownia, arsenał.
ARMARIUM, i, n. szafa.
ARMATIO, onis, f. uzbrojenie.
ARMATURA, ae,/. 1. uzbrojenie, broń; 2. ćwiczenie w używaniu broni.
ARMATUS, 3. uzbrojony.
ARMENIA, ae, f. środkowa i najwyższa część wyżyny w Azji przedniej, od górnego Eufratu do Kaspijskiego morza.
ARMENIACUM, (pomum.) i, n. brzoskwinia, morela.
ARMENOPOLIS, is. /. m. Szamos-Ujwar w Siedmiogrodzie, siedziba biskupia od r. 1853, sufrag. Fogarasu,
ARMENTALIS, e należący do trzody, pasący trzodę.
ARMENTOSUS, 3. bogaty w trzody.
ARMENTUM, i, n bydło.
ARMIDALES m. w połud. Wales (Australia), siedziba biskupia od r 1869, sufrag. do Sydney.
ARMIFER. 3. noszący z.broję, uzbrojony.
ARM1GER, 3. noszący zbroję, giermek.
ARMILLA, a, /. naramiennik, branzo-leta.
ARMILLATUS, 3. ozdobiony w naramiennik.
ARMILLUM, i, ARMILLE, is, kubek wina, naczynie do wina.
ARMISONUS, 3. wydający chrzęst zbroi
ARMO, 1. uzbroić, opatrzyć w zbroję.
ARMORIGA, ae,/. Bretania we Francji.
ARMUS, i, m. 1. najwyższa część górnego ramienia, ramię, plecy.
ARNALDUS, i, m. Arnald Amauri, arbp. cysterski z Narbonne, inkwizytor przeciw Albigenzom (f 1225).
ARNOBIUS, i, m. nauczyciel retoryki i historyk w Sicca Veneria Numi-dia (IV).
ARNOLD z Brescji, kapłan, demagog, przeciwnik papieskiej władzy w Rzymie, powieszony w 1155 r.
S. ARNULPHUS, i. m. św wyznawca i bp. Metzu (t 640, 18 lipca) pochodził z dostojnej rodziny frankońskiej. Po wejściu żony do klasztoru, zamierzał również zamknąć się w klasztorze, lecz duchowieństwo wraz z ludem obrało go biskupem Metzu. W r. 625 przewodniczył synodowi w Reims. Uzyskawszy zezwolenie urzędu biskupiego,osiadł wraz z przyjacielem swym Romarykiem w klasztorze w Wogezach.
ARO, 1. orać, płużyć, 2. siać, rozpraszać, ad mendacium = rozszerzać, rozgłaszać kłamstwa.
AROMA, tis. n. korzenie, zapach
AROMATARIUS, i, m. handlarz korzenny, aptekarz.
AROMAT1ZO, 1. wonieć, rozszerzać zapach, pachnąć.
ARRA, ae, /. cena kupna, dary przy zaręczynach, zadatek przy zawarciu małżeństwa, litkup, fant (arrha).
ARRABO = arra.
ARRECTUS, 3 stromy, spadzisty.
ARREPO, psi, ptum, 3 przyczołgać się
ARREPT1TIUS, 3. zachwycony w duchu.
ARCHALIS. e, zakladmczy (pactum).
ARRET1UM, m Arezzo w Italii (Toskana), siedziba biskupia (od IV w.), wyjęta
ARRIDEO, si. sum, 2. —1. uśmiechać się, 2. przyrzekać, przypodobać się..
ARRIGO, exi, ectum, 3 ustawiać, podnosić. zagrzewać, zapalać.
ARRIPIO, pui, ptum, 3. porywać, napadać, zamykać; iter ar. odjeżdżać.
ARR1SIO, nis,/. uśmiechanie się, przy-milanie.
ARROGANS, tis, zarozumiały, zuchwały, bezwzględny.
ARROGANTIA, ae, f. zuchwałość.
ARROGATIO. nis, /. adopcja
ARROGO, 1. zuchwalić się, przypisywać coś sobie.
ARROSO, 1. porosić, mgłą okryć.
ARS, tis /. 1. zręczność, sztuka, 2. rzemiosło, rękodzieło, 3. plur. artes, wiedza i sztuka, 4 dzieło kunsztowne, artystyczne, 5 spory, oszukań-stwa.
S ARSEN1US, św. wyznawca i pustelnik (IV w.), 19 lipca. Odznaczał się za ces. Teodozjusza zarówno pobożnością, jak wiedzą, za czym po-ruczył mu cesarz kształcenie swych synów Arkadiusza i Honoriusza. Gdy raz ukarać musiał Arkadiusza ten zagroził mu śmiercią, więc Arseniusz uszedł potajemnie na pustynię. Zostawszy cesarzem odwiedził Arkadiusz św. pustelnika a swego dawnego wychowawcę i przeprosił za młodzieńczą porywczość. Umarł mając 120 lat.
ARSINA i ARC1NA, ae, /. pożar.
ARSIS, is,/. nacisk, podniesienie głosu przy wymawianiu.
ARSURA, ae, /. palenie.
ARTABA, egipska i perska miara rzeczy suchych, równa attyckiemu korcowi (Dan. 14, 2).
ARTANITA, ae, /. ziemniak. ARTEMA, atis n. rzemień z zawieszoną tarczą lub mieszkiem ARTEMUS, ae, m. uczeń św. Pawła. ARTEMON, is, m. przedni żagiel. ARTERIA, ae, /. (gr) żyła krwionośna. ARTERIASIS. 1. /. (gr) chrypka.
S. ARTHEMIUS, św. męczennik w Ny-on (Szwajcaria) za Dioklecjana (III w.) 22 maj.
ARTHRITICUS. 4. cierpiący na podagrę, gichtowy.
ARTHRITIS, idis, /. (gr) denność, podagra, suchy ból. ARTICULAMENTUM, i, n. staw, kły-ciec.
ARTICULARIS, e, odnoszący się do stswow.
ARTICULARIUS, sc. morbus, zapalenie stawów.
ARTICULATE, przysł. (loqui), wyraźnie, przystojnie.
ARTICULATIM, przysł szereg za szeregiem.
ARTICULATUS, 3. uszeregowany i wyraźnie wygłoszony.
ARTICULOSUS, 3. pełen guzów, wę-złowaty. ;
ARTICULUS i, m. 1. członek, kostka 2. kłykieć, staw; 3. część, odcinek, 4. chwila, moment; ar. mortis = godzina śmierci, niebezpieczeństwo skonu; ar. diei = początek dnia, świt; ar. causae = rozstrzygająca chwila; 5. rodzajnik.
ARTIFEX, icis, m sztukmistrz, twórca, sprawca; 2. oszukaniec, używający podstępów.
ARTIFICIALIS, e, sztuczny, należący do zakresu sztuki, ARTIFICIAL1TER. AKT1FICI0SUS, 3. artystyczny, umiejętny, sztuczny; przysł. zręcznie, sztucznie.
ARTIFICIUM. i, n. 1. rzemiosło, sztuka;
zręczność, sztuczność, biegłość;
dzieło sztuki, fortel, sposób. ARTIO, 4 wbijać, wciskać, wiązać. ARTOCOPUS, i, n. piekarz; 2 rodzaj chleba przedniego.
ARTOPTA, ae, m. piekarz. ARTOTHECA, ae, /. koszyk na chleb. ARTUATUS, 3. rozczłonkowany. ARTUINUM, i. n. m. Artuin na Kaukazie, biskupstwo ormiańsko-katol. od r. 1850.
ARTUS, us, m. plur. członek, staw (artubus).
ARTUS, 3. wąski, ciasny, ścieśniony, skąpy.
ARULA, ae, /. mały ołtarz.
ARUNDINETUM, i, ri. trzcina, trzci-nisko, oczeret, szuwar.
ARUNDO, nis. /. trzcina, ostrzyca; liturgicznie: wysokie drzewie, na którego szczycie osadzone są trzy razem splecione i w trzy rozgałęzienia zakończone świece woskowe, mające zastosowanie w W. Sobotę przy święceniu ognia i przy wejściu do kościoła, jako też przy poświęceniu paschału.
ARURA. ae,/. uprawa roli, pole orne.
ARUSPEX, icis, m. p. haruspex
ARVALIS, e. do roli należny, wiejski.
ARVINA. ae. /. tłuszcz, słonina.
ARVINULA, ae, f cząstka tłuszczu
ARVUM, i, n. pole rola
ARVUS, 3 uprawny
ARX, cis,/. 1 wzgórze zamek, 2. obrona, miejsce obroi ne, ucieczka.
AKX GALLICA,/. m. Forte de France na Martynicy (Antylle), biskupstwo od r. 1850 z siedzibą w St. Pierre.
ARX ROMANORUM, m. Erzerum w Armenii, biskupstwo ormiańsko-katol podlega nrm patriarsze w Konstantynopolu.
ARYTHENA. ae,/. naczynie do czerpania płynu.
AS, assis, m. 1. jednostka, 2. jako moneta pierwotnie funt miedzi, (3 zł), później jednak tylko 1 sa funta, ok. 6 groszy; asse venire = bardzo tanio nabywać.
ASCALON, jedno z głównych miast Filistynów nad morzem Śródziemnym w Palestynie; w pierwszym okresie chrześcijaństwa także siedziba biskupia, sufragania do Cezarei.
ASCAN1US, pierwotna nazwa św. Franciszka Carraciolo.
ASCELLA, ae,/. ramię, barki, skrzydło ASCENDIBILIS, ae, dostępny, możliwy do wstąpienia, do wsiadania ASCENDO, di, sum. 3. — 1. wstępować w górę, wspinać się, podnosić się, uróść, avehiculum currum = jechać.
ASCENSA, orum, n. wschody.
ASCENSIO, nis, /. wstępowanie, droga na górę; Wniebowstąpienie Chrystusa P.
ASCENSOR, is, m. jeździec na zwierzęciu lub na wozie, turysta, alpinista.
ASCENSUSi us. n. 1. wspinanie się, przedostanie się na górę, 2 wóz, winda
ASCESIS, sis, /. asceza, umartwianie się, utrapienie.
ASCETA, ae, m, pokutnik, hołdujący powściągliwości.
ASCETERlUM, i, n. 1. karność klasztorna, 2. klasztor, szkoła klasztorna, żeński dom zakonny.
ASCETICUS, 3.— 1. ascetyczny, służący ku pouczeniu i dążeniu do chrzęść, doskonałości, 2 pokutny, powściągliwy, rozmyślający, bogo-myślny, budujący.
ASCIA, ae,/. siekiera domowa, topór, kielnia.
ASCISCO, ivi, itum, 3 — 1. przyjmować do towarzystwa, stowarzyszać, przyłączać, 2. przyswajać się, przystosowywać się.
ASCOPA, ae, f. naczynie na wodę.
ASCOPERA, ae, /. wąż skórzany lub parciany, torba skórzana, tłumoczek, sakwa dziadowska, jałmużnicza.
ASCRIBO, psi, ptum, 3. 1. dopisać,
przyjąć na listę, 2. rachować, doliczać, poświęcać, ofiarować, 4. przypisywać, przyznawać.
ASCRIPTOR, is, m podpisany (niżej), dopisany
ASCRIPTUS, 3. — 1. przypisany, poświęcony komuś, 2. wpisany.
ASCRIPTUS, i, m. uczestnik, członek (wpisany do stowarzyszenia).
ASCULUM APULUM, m. Ascoli w Italii (Foggia), biskupstwo zjednoczone z tytułem Ceriguola, sufrag. Bene-wentu.
ASCULUM P1CENUM, m. Ascoli Pi-ceno w Italii, biskupstwo (od IV w).
ASCUS, i, m. czółno, mała łódź.
ASEITAS, tis, /. istnienie przez się i ze siebie, samopoznanie i samowystarczalność Boga.
ASENETH, żona egipskiego Józefa (XVIII w. przed Chrystusem).
ASIANUS, 3. azjatycki, pochodzący z Azji i do niej przynależny.
ASIARCHAS, ae, m. Azjarch, tytuł najwyższego urzędnika gminnego w rzymskiej prowincji Azji, który musiał na własne koszta urządzać religijne ofiary, święta i zabawy, (Dz ap. 19, 30).
ASIATICUS, 3. przypadkowo z Azją związany.
ASILUS, i, m. hamulec, jarzmo dla zwierząt.
S. ASIMO, nis, m. św. wyznawca i biskup z Chur w Szwajcarii, + 480 (10 stycz.) Pracował w górnej Recji, gdy Hunnowie kraj niszczyli, później wziął udział w synodzie mediolańskim (452) przez swego zastępcę bpa Abundancjusza. Przed śmiercią poruczył swój kościół w opiekę swemu uczniowi i następcy Pruri-cjuszowi.
ASINA, ae, f. oślica.
ASINARIUS, i, m. poganiacz osłów.
ASINUS, i, osieł.
ASMODEUS, i, m demon, który pozabijał 7 poprzednich narzeczonych Sary, córki Raguela a późniejszej żony Tobiasza młodszego (Tob. 3,8).
ASMONAEI, orum, Hasmonejczycy, nazwa Machabejczyków z pokolenia Matatiasza, mieszkańców Haszmonu, skąd ta rodzina wzięła początek.
ASOMATOS, on, (gr) bezcielesny.
ASOTIA, ae, /. życie hulaszcze
ASOTUS, i. m. rozpustnik, birbant.
ASPARAGUS, i, m szparag.
ASPECTABILIS, e, widoczny, widzialny.
ASPECTO, 1. patrzeć, oglądać.
ASFECTUS, us, m. 1. wzrok, spojrzenie, 2. pogląd, wygląd
ASPER, era, rum. 1. chropowaty, szorstki, 2. ostry, twardy.
ASPERATIO, nis, /. pogorszenie.
ASPERGILLUM, i, n. aspergile, kropidło, p aspersorium.
ASPERGO, si, sum, 3. — I. rozpraszać, 2 pokrapiać (wodą święconą).
ASPERITAS, tis./. 1. „chropowatość, 2 surowość, szorstkość, usposobienie zimne lub twarde, 3. niesforność, krnąbrność, 4. uderzenie, znęcanie się.
ASPERNABILIS, e, pogardliwy.
ASPERNATIO, nis, f. wzgardzanie, pomiatanie.
ASPERNATOR, is, m. wzgadziciel.
ASPERNOR, 1. pomiatać, wzgardzać, odrzucać.
ASPERO, !. uczynić coś szorstkim, chropowatym, nierównym, 2. drażnić, podniecać, pass. gniewać się,
ASPERSIO, onis, /. pokropienie; asp. benedictae aquae = p święconą wodą
ASPERSOR1UM, i, n. (aspergiltum) liturg kropidło.
ASPICIALIS, e, widzialny.
ASPICIO, exi, ectum 3. — 1. patrzeć, widzieć, oglądać, 2. badać, rozważać, roztrząsać, rozbierać, rozpoznawać, 3. łaskawie spoglądać, aspicie-mus in terram, także e contra : au-debat aspicere contra Deum (2. Mojż. 3. 6)
ASPIRATIO, nis, /. tchnienie, owianie.
ASPIRO, 1. owiewać, zalatywać, 2. być życzliwym, wspierać, 3. wpajać, pobudzać.
ASPIS, idis, /. żmija
ASPORTATIO, nis /. odprowadzenie.
ASPORTO, I. odprowadzać, odnieść, oddalić, wynieść, usuwać.
ASPREDO, inis, /. chropowatość.
ASSASINIUM, /i. morderstwo, podstępne zabójstwo.
ASSATURA, ae, /. pieczeń.
ASSECLA, ae, m. 1. stronnik;- zwolennik, 2. lizus, pieczeniarz
ASSECTATIO, nis, /. trwałe towarzyszenie, naśladowanie.
ASSECTOR. 1. zawsze towarzyszyć.
ASSECURATIO, nis, /. ubezpieczenie (życia).
ASSECUTIO, nis, f. osiągnięcie; be-neficii ecclesiastici = uzyskanie beneficjum kościelnego.
ASSENESCO, 3. starzeć się
ASSENSIO, nis, /. zgodzenie się; uchwalenie.
ASSENSOR, is, m. dający pochwałę,
ASSENSUS, us, m. zgodzenie się.
ASSENTATIO, nis, / pochlebstwo.
ASSENTATOR, is. pochlebca.
ASSENTIOR, assensus sum, 4 zgadzać się, pomagać.
ASSENTOR, 1. ciągle pomagać, pochlebiać.
ASSEQUOR, secutus sum 3.—1. osiągnąć, zdobyć, 2. poznawać, pojmować, zrozumieć.
ASSER, eris, m. drąg, żerdź, łata, in asserem corpus propendere na drzewie ciało wyciągnąć, 2. drzewo, robota drzewna.
ASSERO, ui, sertum, 3. twierdzić, podawać coś za prawdę albo za rzecz sprawiedliwą, domagać się, bronić.
ASSERTIO, nis, /. twierdzenie, poświadczenie.
ASSERTIVUS, 3. twierdzący niewzruszenie.
ASSBRTUM, i, n. twierdzenie.
ASSERVO, 1. zachować, przechować, pilnować.
ASSESSOR, oris, m. asesor, ławnik, urzędnik pomocniczy.
ASSESSURA, ae. /. stanowisko asesora, urząd.
ASSESTRIX. cis, /. siła pomocnicza
ASSEVERANTER, przysl. wytrwale, dobitnie, dosadnie.
ASSEVERO, 1. twierdzić, zapewniać, dowodzić.
ASSIB1LO, 1. podszeptywać, syczeć.
ASSICATUS, 3. wyschły.
ASSIDEO, sedi, essum, 2.—1. siedzieć obok kogo, 2. pocieszać, stać u boku, 3. odbywać straż, rozłożyć się obozem
ASSIDO, sedi, sessum, 3. usiąść, usadowić się, zamieszkać.
ASSIDUITAS, atis, /. ciągła obecność. 2. wytrwałość, 3. częsty powrót, 4. zwyczaj, przyzwyczajenie
ASSIDUO, 1. powtarzać, dalej rzecz prowadzić.
ASSIDUUS, wytrwały, niestrudzony, 2. ciągły, stały, bez przerwy.
ASSIGNAT10, nis,/.przekaz.asygnata,
ASSIGNATOR is, m. pośrednik przekaziciel.
ASS1GNO, 1. przekazać przydzielić, 2. przypisywać, przyznawać.
ASSILIO, silui, sultum, 4. przyskaki-wać.
ASSIMIL1S, e, dość podobny.
ASSIMILO. 1. porównać, przypodobnić; 2. pas być równym, 3. podać za wzór.
ASSIMULATIO, nis. 1. przypodobnie-nie, 2. zmyślenie, wymysł, fikcja, obłuda.
ASSIMULATOR, is. m. obłudnik.
ASS1MULO. 1. uczynić podobnym, porównać, 2. udawać, zmyślać.
ASSIS, is, m. i /. deska (nieoheblo-wana).
ASSIS1UM, n. m. Assisi w Perugii (Italia), siedziba biskupia.
ASSISTENS, entis, m. asystent, pomocnik,
ASSISTENTIA, ae, /. pomoc, asystencja (przy ołtarzu); 2. udział, uczestnictwo; as. pontificalis = uroczysty udział biskupa lub prałata przy nabożeństwie innego celebransa.
ASSISTO, stiti, 3.—1. przystąpić, 2. być obecnym, być pomocnym (celebransowi przy mszy św.), służyć, towarzyszyć.
ASSO, 1. piec, prunis = na węglach.
ASSOCIATIO, nis, /. (kościelne) stowarzyszenie, związek, bractwo.
ASSOCIO, ]. połączyć, 2. towarzyszyć.
ASSOCIUS, 3. przyłączony.
ASSOLEO, 2. być zwykłym; assolet = taki jest zwyczaj.
ASSOLO, 1. rzucić o ziemię, zniszczyć.
ASSONO, 1. zgadzać się w tonach, razem śpiewać.
ASSUDO, 1. spocić się, potem się oblewać.
ASSUEFACIO, feci, factum, ASSUE-SCO 3. do czegoś się przyzwyczaić.
ASSUETUDO, nis,/. przyzwyczajenie.
ASSUETUS, 3. zwykły, przywykły, znany.
ASSULA, ae, /. wiór, trzaska.
ASSULTO, 1. szturmować, otaczać, uderzać.
ASSULTUS, us, m. zapęd, zaciek.
ASSUM, affui, adesse, 1. być obecnym, 2. być na usługi, pod ręką, 3 nadchodzić, grozić, stawić się, 4 ukazywać się, brać udział, S. pomagać, ujmować się.
ASSUMENTUM, i, n. łatka.
ASSUMO, sumpsi, ptum 3.— 1. przyjąć do siebie, 2. przyjąć do nieba, 3. assumere testamentum per os = prawo mieć zawsze w ustach; 4. strzec.
ASSUMPTIO, nis, /. I. przyjęcie; 2. B. Mariae Virginis, uroczystość Wniebowzięcia NMP. 15 sierpnia, 3. podniesienie, strzeżenie, obrona (Ps, 88, 19).
ASSUMPTIVUS, 3. niezupełny.
ASSUO, ui, utum, 3. przyszyć, przy-łatać.
ASSURGO, rexi, rectum, 3. powstać, wstać, podnieść się, wyprostować się. alicui, przed kimś.
ASSUS, 3. pieczony, smażony.
AST, p. at
ASTA, ae, /. m. Asti w Italii, stolico biskupia, (od III w.) sufrag. Turynu.
ASTATOR. is, m. obrońca.
ASTERISCUS, i, m. 1. gwiazdka, znaczek, znak przy czytaniu, 2. sprzęt używany przy greckim obrządku mszalnym.
ASTERISMUS, i, m. gwiaździste niebo, orszak gwiazd tworzących pewne kształty.
ASTHMA, atis, /. (gr) ciśnienie w piersiach, wysokie piersi, krótki oddech, dychawica.
ASTHMATICUS, 3. dychawiczny.
ASTIPULATIO, nis,/. przystanie, zgadzanie się.
ASTIPULATOR, is, m. zwolennik, przystający na co.
ASTIPULOR, 1. przystawać, zezwalać, przyświadczać.
ASTO, stiti, 3.—1. stać przy kim, pomagać.
ASTRARA, ae,/. 1. podnóżek, 2. strzemiona, 3. siodło drewniane.
ASTREPO, ui, pitum, 3. oklaskiwać, pochwalać.
ASTRAPE, es, /. błyskawica.
ASTRICTUS, 3.— 1. tęgi, natężony ; 2. skąpy, ciasny, oszczędny, 3. ścisły, zwięzły, węzłowaty; 4. być przywiązanym, być podległym, np. morti.
ASTRIFER, ra, urn, gwiaździsty.
ASTRINGO, inxi, inctum, 3. —1. związać, 2. zobowiązać, ograniczyć.
ASTROLAPSUS, us, m. deszcz gwiazd.
ASTROLOGIA, ae, /. (gr) nauk;i o gwiazdach, 2. tłumaczenie, przepowiadanie z gwiazd.
ASTROLOGUS, i, m. (gr) astronom, znający się na gwiazdach, 2. tłumacz z gwiazd
ASTRONOMIA, ae, /. (gr) wiedza o gwiazdach, gwiaidziarstwo
ASTRUCTIO, nis, /. 1. budowanie; 2. twierdzenie, dowodzenie.
ASTRUM, i, n. gwiazda na niebie; plur, niebo,
ASTRUO, xi. ctum, 3.— 1. dobudować, urządzić; 2. dodać, wzmocnić, ast. fidem — wzbudzić wiarę.
ASTUPEO, 2. podziwiać.
ASTURIGA, m. Astorga w Hiszpanii, siedziba biskupia (od III w.), sufrag. do Walladolid
ASTUS, us, m. 1. zamach, chytrość, podstęp; 2. chytry plan.
ASTUTIA, ae, /. chytrość, podstęp, zdrada, przebiegłość.
ASTUTUS, 3. chytry, przebiegły.
ASYLUM, i, n. miejsce wolne, miejsce ucieczki, kryjówka nietykalna; jus asyli: prawo obronne przeciw gwałtownemu uprowadzeniu z miejsca ucieczki.
ASYNDETUS, 3. niezwiązany.
AT, (ast) spójnik, lecz, ależ, przeciwnie, jednak, przynajmniej.
ATAVUS, i, m. ojciec pradziadka, prababki, przodek.
ATELLA, ae, f. m. Awerza w połud. Italii, siedziba biskupia
ATER, atra, atrum, 1. ciemny, czarny; 2. smutny, trwożny, 3. złośliwy, jadowity.
ATHANAR1CUS, i, m. Atanaryk, król Wizygotów, prześladowca chrześcijan za ces. Walensa (366—381).
S. ATHANASIUS, Atanazy, św. doktor Kościoła i arcybiskup Aleksandrii t 373 (2 maja).
ATHANATOS, on, nieśmiertelny, (gr) (atanatos)
ATHEISMUS, i, m. bezbożeństwo, bezbożnictwo, zaprzeczanie Boga, światopogląd bez Boga.
ATHENAE, «rum, /. główne miasto grecji (ok. ISO tys. mieszk.), biskupstwo założone przez św. Pawła; od VI w. arcybiskupstwo, od IX siedziba prymasowska (od XI schizma-tycka), od 1205 lać. arcybiskupstwo, od 1875 odnowione, delegatura apost. dla Grecji.
ATHENEUM, i, n. 1. wyższa szkoła w Rzymie, gdzie uczono sztuk wolnych (ok. 133 po Chr do V w. istniejąca); 2. naukowe zakłady w Italii i Belgii na poziomie gimnazjum; 3. czasopismo naukowe. 4 uniwersytet.
ATHEUS (atheos) 3. bezbożny, ateusz.
ATHLET A, ae, m. zapaśnik walczący o zakład, bojownik za wiarę, bohater.
ATHLETICUS, 3. bohaterski, olbrzymi.
ATHLON, i, n (gr) walka, zapasy, bojowanie za wiarę
ATLAS, antis, m. zbiór kart poglądowych.
ATONIA, ae, /. (gr) słabość muskulów i nerwów.
ATOMUS, i, /. bardzo mała cząstka materii, atom.
ATQUE (skrócone AC) 1. i, a także, a przy tym, a ponadto, 2. a nawet, a również; 3. jak, jako też; 4. otóż, a dalej; 5. i tak daleko; 6. a jednak, lecz, zarówno.
ATQUI, spójnik 1. ale przecie, w każdym razie, naturalnie, lecz.
ATRABATICUS. 3. czarny.
ATRAMENTARIUM, i, n, przybory do pisania.
ATRAMENTUM, i, n. inkaust, czer-nidło, atrament.
ATRATUS, 3. na czarno odziany.
ATREBATUM, i, n. m. Arras we Francji, biskupstwo (od IV w.) połączone z St. Ómer i Boulogne, sufr. do Cambrai.
ATRICOLOR, is. czarnobarwny.
ATRIENS1S, is, m. nadzorca atrium, marszałek domu, kasztelan
ATRIOLUM, i, przedpokój, przedsionek świątyni, dom.
ATROCITAS, atis,/. okropność, strasz-ność, surowość.
ATROPHIA, ae, /. (gr) schudnięcie, wyniszczenie, niedożyt, brak pożywienia.
ATROPHUS, 3. cierpiący na wyniszczenie.
ATROX, ocis, 1. okropny, straszny, 2. twardy, surowy, ostry, okrutny, 3. oporny, uparty.
ATTACTUS, us, m. dotyk.
ATTACUS, i, m. szarańcza (z krótkimi skrzydłami).
S ATTALA, św. dziewica (t 741, 5 grudnia). Jako córka książąt alzackich wstąpiła do klasztoru św. Szczepana, który jej ojciec, książę Albert, zbudował w Strasburgu, gdzie też bogata w cnoty zmarła. Kolegium św. Szczepana dostało się z czasem w ręce protestantów; Ludwik XIV zwrócił je katolikom, lecz podczas rewolucji francuskiej zostało znieważone. Od r. 1860 odnowione mieści w sobie małe seminarium.
S. ATTALUS, św. męczennik, czczony w Lozanie 22 maja.
ATT A MEN, Spójnik; lecz, jednak.
ATTEMPERO, 1. dopasować, domierzyć.
ATTEMPTO, 1. (attento) 1. próbować, zamierzać; att matrimonium = usiłować zawrzeć małżeństwo wbrew prawnym przeszkodom (C. j c. 2357); 2. kusić się, zaczepiać; starać się osiągnąć przez orzekupstwo (C. j. c 1854)
ATTENDO, di, tum, 3. uważać czuwać; attendere sibi a. . = strzec się przed czymś; attendite vobis super hominibus istis — strzeżcie się tych ludzi (Dz. ap 5. ?5).
ATTENTATUM, i, n. (attento , 1. nieusprawiedliwiona napaść, niedozwolone pokuszenie się; 2. zaczepianie, odpieranie wyroku sądowego.
ATTENTIO, nis, /. uwaga.
ATTENTUS, 3 skupiony, uważny.
ATTENUATIO, nis /. osłabienie, umniejszenie.
ATTENUO, 1. rozcieńczyć, osłabić, zmniejszyć; pass zgubić się, rozejść się, (aquae).
ATTERO, trivi, tritum, 3 odetrzeć osłabić, wyczerpać, wycieńczyć, zmiażdżyć, rozdusić, rozbić
ATTESTATIO, nis, /. poświadczenie, umocowanie
ATIESTOR, 1. potwierdzać, poświadczać.
ATTEXO, ui, tum, 3. — 1 przyplątać, przyczepiać. 2. przy końcu wspominać.
ATTINENTIA, ae, /. przynależność, powinowactwo.
ATTINEO, tinui. tentum, 2—1. trzymać; zachować, przeszkadzać, 2. rozciągać się, sięgać, nieosob. dotyczy się, odnosi się, co do ..
ATTINGO, tigi, tactum, 3.— 1. dotykać, nieprzyjaźnie zaczepiać, 2 dosięgnąć jakiegoś miejsca, 3. przytykać. graniczyć.
ATTINGO, tinxi, tinctum, 3. pokropić. zmoczyć, zrosić.
ATTINGUO = attingo.
ATTITULO, 1. nazywać, mienić, tytułować.
ATTOLLO, tuli, latum, 3. podnosić, podwyższać, prostować
ATTONOEO, di, suro, 3. obcinać, umniejszać.
ATTONITUS, 1. oszołomiony, przerażony, zdziwiony, 2. nieprzytomny, 3. zachwycony.
ATTONO, ui, itum, 1. oszołomić, zmiażdżyć.
ATTRACTO, p attrecto.
ATTRAHO, XI, ctum, 3. pociągać do siebie, przywlec.
ATTRECTATIO, nis, /. dotknięcie.
ATTRECTO, (attractol I. dotykać, macać, szukać po omacku.
ATTREP1DO, 1. przydreptać.
ATTR1BUO, bui, tum, 3.—1. przydzielić, przeznaczyć, 2. poddać pod czyjś rozkaz. 3 przypisać, przyznawać.
ATTRIBUTIO, nis, /. 1 okoliczność poboczna, 2. przekaz.
ATTR1BUTOR, is, m. rozdawca.
ATTRIBUTUM, i, n. przydzielenie, przyłączenie, przymiot.
ATTRITIO, nis, /. skrucha niedoskonała
ATTRITUS, 3. — 1. rozdeptany, rozbity, skruszony, 2. zuchwały, bezwstydny.
ATURUM, i, »i. m. Aire sur 1’Adour we Francji, siedziba biskupia (od V w.) złączona z tytułem Dax, sufr. do Auch.
AU! wykrz. ach!
AUCA, ae, /. gęś.
AUCEPS, cipis, m. 1. ptasznik, 2. sztycharz, rytownik głosek, dłutnik, snycerz.
AUCOPOLIS, is, /. m. Auckland na wyspie północnej Nowozelandii, siedziba biskupia od r. 1848, sufraga-nia do Welington na Nowozelandii
AUCTITICO 1 pomnażać.
AUCTIO, nis. /. licytacja, sprzedaż publiczna.
AUCTO, !. pomnażać.
AUCTOR, is, ni. /. 1 gwarant, por��czyciel, powaga (od niego to słyszałem; on mi to powiedział), 2. twórca, sprawca, 3. założyciel, 4. autor (pisarz)
S. AUCTOR, is, m. św. wyznawca i bp. Trewiru (t 238, 20 sierp.) Żył i działał za prześladowania Aleksandra Sewera, (222—235) i Maksy-mina z Tracji (235—234). Kości jego dostały się później do Brunświku.
AUCTORAMENTUM, i, n. I zobowiązanie do usług za pieniądze, 2. nagroda.
AUCTORITAS. atis, /. 1. założyciel-stwo, 2. przykład, wzór; 3. powaga, wpływ; 4 wiarogodność; 5. polecenie, rada; 6 wola, rozkaz; 7. ocena.
opinia, zdanie; 8. upoważnienie, pełnomocnictwo, pełność władzy; aucto-ritate apostolica = na mocy władzy apostolskiej; auctoritate — urzę-downie (C j. c 53).
AUCTORO, 1. zobowiązywać, poręczać. ręczyć za co ..
AUCTRIX, cis, /. twórczyni, założycielka.
AUCTUS, 3 tylko comp. auctior: powiększony, obfitszy.
AUCTUS, us. m. przyrost, dodatek.
AUCUPIUM, i, n 1. chwytanie ptaków, 2. ubieganie się o co, polowanie, usiłowanie, staranie, trud, fatyga.
AUCUPOR, 1. polować za czymś, czyhać.
AUDACIA, ae,/. odwaga, zuchwałość, śmiałość
AUDAX, cis, odważny, nieustraszony, śmiały, zuchwały, przysł. audacter.
AUDEMARUS. i, m. Otmar.
AUDENS, tis, odważny, zuchwały.
AUDENTIA, ae, /. odwaga, męstwo, śmiałość.
AUDEO, ausus sum, 2. odważać się, ośmielać się
AUDIENS entis, m. i / słuchacz (ka).
AUDIENTIA, ae, /. 1. uwaga, słuch, 2. posłuchanie ^audiencja).
S AUDIFAX, cis, m. św. męczennik, (19 stycznia).
ADDIO, 4 — 1. słuchać, słyszeć, dowiadywać się; 2. przysłuchiwać się; 3. wysłuchać, zgodzić się, przyznać, 4. być posłusznym, iść za kimś; 5. dać się słyszeć = mieć znaczenie, zyskać rozgłos.
AUDITIO, nis, / wieść, pogłoska, odgłos, słuchy, słuchowisko (w radio).
AUD1T0, I.’ często lub stale słuchać.
AUDITOR, is, m. 1. słuchacz, uczeń; 2. aud. causarum = sędzia śledczy (w rzym. Rocie’, urzędnik zajęty dochodzeniem sprawy, przesłuchaniem świadków; uditore przy nuncjaturach i kościelnych władzach w Rzymie.
AUDITORALIS, e. należący do szkoły, do wykładów.
AUDITORIUM, i n. 1. zespół słuchaczy, 2. sala wykładowa, szkoła; 3. przesłuchanie.
AUDITUS, us, m. 1. słuch, zmysł słuchu, zdolność słyszenia, 2 wieść. pogłoska, wiadomość; auditu audi-tus = ze słyszenia.
S. AUDÖENUS, i, m. św. biskup z Rouen (VII w ).
AUDOMARUS, i, m. miasto St.-Omer we Francji, siedziba biskupia
AUFERO, 3 abstuli, ablatum, auferre, !. odnieść, 2. odwrócić, porwać; 3. znieść, usunąć; 4. wyrwać, rabować, 5. zyskać.
AUFUGIO, fugi, 3. uciec
AUGEO. xi, ctum, 3. —1. pomnażać, wzmocnić, podwyższyć, 2. zbogacić, popierać, przyspieszać, forytować.
AUOESCO, auxi, 3. stawać się większym. przybierać.
AUGlA, ae, /. błonie, łąka. niwa (połączona z przymiotnikami służy do tworzenia nazw miejscowości).
AUGMENTATIO, nis /. pomnożenie, podwyższenie.
AUGMENTO, 1. pomnażać.
AUGMENTUM, i, n. przychód, wzrost, powiększenie.
AUGUR, is, m. wieszczbiarz (z lotu ptaków).
AUGURATIO, nis, / przepowiednia.
AUGURATRIX, wróżbiarka, prorokini.
AUGURIUM, i, n. sztuka wieszczbiar-ska, wróżenie, przepowiednia.
AUGURO (r), 1. przepowiadać, prorokować. 2 przeczuwać, domyślać się.
AUGUSTA AUSC(l)ORUM, m. Auch we Francji, biskupstwo (od III w.), arcybiskupstwo od IX w.
AUGUSTA BRACCARUM, m. Brsga w Portugalii półn., biskupstwo od IV w , arcybiskupstwo od VI w
AUGUSTA PRAETORIA, ae.m.Aosta w Italii, siedziba biskupia (od IV w.), sufrag. Turynu
AUGUSTA RAURACORUM m. Ba-zyleja w Szwajcarii (Basileensis ec-clesia) biskupstwo (od VII w.) Basel-Lugano.
AUGUSTA SUESSIONUM, m. Sois-sons we Francji, stolica biskupia (od III w.), połączona z biskupstwem tyt. Laon, sufrag. do Reims.
AUGUSTA TAURINORUM, m. Turyn w górnej Italii, stolica biskupia (od V w.), arcybiskupia od r. 1515.
AUGUSTA TREVIRORUM, m. Trewir w Niemczech, siedziba biskupia od III w., arcybiskupia od w. VIII do
AUGUSTA VINDELICORUM AURELIA XVIII, a od r. 1821 sufragania Kolonii.
AUGUSTA VINDELICORUM. m. Augsburg w Bawarii, siedziba biskupia od w. IV, sufrag. do Monachium.
AUGUSTIALIS, e, cesarski, odnoszący się do cesarza.
AUGUSTIALIS. e, m. kapłan pogański.
AUGUSTAV1A, ae,/ m. Augustów nad kanałem między Niemnem a Wisłą w Polsce, stolica biskupia z siedzibą w Sejnach.
AUGUSTINIANI EREMITAE, Pustelnicy — Augustianie utworzeni ze zjednoczenia rozmaitych zgromadzeń religijnych za pap Aleksandra IV. (1256 r.). Żyli wedle rzekomej reguły św. Augustyna
S AUGUSTINUS, i, m. św. Doktor Kościoła i bp. Hippony (J”430, 28 sierpnia), 2. arcybiskup Canterhury, apostoł Anglii (f 807, 28 maja)
B AUGUSTINUS GAZOTTI, błog. biskup Zagrzebia (t 1323), urodzony w dalmatyńskiej archidiecezji Spa-lato, wstąpił do Dominikanów i miał św. Tomasza za mistrza. Sława jego tak się rozszerzyła, że Robert, król Neapolu, prosił pap. Jana XXII, by go zamianował biskupem m. Lucera w Apulii gwoli nawracaniu osiadłych tam Saracenów. W kilka już lat po jego śmierci ógloszono go Błogosławionym (3 sierpnia).
S. AUGUSTINUS NOVELLUS, św. wyznawca (f 1309). W Bolonii uzyskał doktorat obojga praw, po czym został tajnym radcą i sędzią na dworze króla sycylijskiego Manfreda. W chorobie ślubował wstąpić po wyzdrowieniu do klasztoru, jakoż dokonał ślubu w zakonie augustiańskim. Wygrał proces na rzecz swego zakonu, a powołany do Rzymu był czas jakiś spowiednikiem pap. Mikołaja IV, a z jego następcą Klemensem ułożył wspólnie konstytucję dla swojego zakonu. W r 1298 obrano go w Mediolanie generałem zakonu, lecz już po dwu latach złożył tę godność i w samotności klasztorne j koło Sieny doczekał się śmierci (19 maja)
B. AUGUSTINUS SCHOEFFLE, błog. męczennik, towarzysz cierpień błog. Jana Gabriela Dufresse p Du-fresse.
AUGUS rODUNUM, i, m. Utun we Francji, stolica biskupia (od III w.), sufr. Lyon.
AUGUSTODURUM, i, n. m. Bayeux we Francji, siedziba biskupia (od IV w.), sufrag. do Rouen.
AUGUSTONEMETUM i, n. m. Cler-mont-Ferrand we Francji 40 tys. mieszk , siedziba biskupia (od III w.), Sufrag. do Bourgrs.
AUGUSTUS, 3. uświęcony, czcigodny, wzniosły.
AULA, ae, /. 1. przedsionek; 2. obszerna sala; 3 zamek, pałac, dwór książęcy; 4. dworacy, pochlebcy; 5, nazwa kościoła przeznaczona dl« świeckich osób w przeciwieństwie do chóru kapłańskiego; aula transversa = nawa poprzeczna; 6. dofn Boży, świątynia.
AULEUM, i, n. pokrywa, dywan, baldachim.
AULICI.orum, dworacy, służba dworska.
AURA, ae, f. I. powietrze, powiew wiatru, szelest, aurae spiritus = tchnienie życia; 2. połysk, blask, zapach.
AURA3ILIS, e, złotawy.
AURAMENTUM, i, n. robota złotnicza, złote naczynia.
AURANUM, i, n m Oran w Algierze, ok. 90 tys. mieszk., siedziba biskupia (od r. 1866), sufrag. Algieru.
AURARIUS, 3. należący do złota, złocisty, złocony.
AURATURA, ae /. pozłocenie.
AURATUS, 3 złotem ozdobiony, pozłocony.
S. AUREA, ae, /. 1. św. dziewica i męczennica w Kordowie (19 lipca); 2. św. dziewica i męczennica w Ostii (24 sierpnia); 3. św. dziewica w Paryżu (4 października).
S. AURELIA, ae, /. św. dziewica (t w IV w. 16 października). Doznawała zawsze czci w Strasburgu; w r. 1524 zwłoki jej podczas rozruchów religijnych spalono, z wyjątkiem relikwii przechowanych w klasztorze cysterskim obok Strasburga, skąd przedostały się później do Bischofsheim w dolnej Alzacji.
AURELIA, ae, /. (Aurelionum i Aure-lium), m Orleans we Francji, siedziba biskupia, sufrag. Paryża.
AUREOLA, ae, }. korona promienna, nimb koto głowy.
AUREOLUS, 3. zrobiony ze złota; 2. piękny, wspaniały.
AURESCO, 3. pozłacać, dać barwy złociste.
AUREUS, i, m. (nummus) złota moneta. dukat.
AUREUS, 3. złoty, wspaniały; AUREUS NUMERUS, liczba wskazująca rok spośród 19 lat cyklu księżycowego
S. AUREUS, i, m. św. męczennik i bp. Moguncji (+ ok. 400). Żył za czasów najścia Hunów do Niemiec, kiedy arianie byli jeszcze potężni, którzy też wypędzili go z Moguncji Gdy do niej powrócił, arianie zamordowali go na ołtarzu, a zwłoki wrzucili do studni Wydobył go stamtąd za Karola W arcybiskup Rudolf i złożył w klasztorze św. Albana. gdzie wydobyto je później spod podłogi klasztornej (16 czerwca).
AURIA, ae,/. m. Orense w Hiszpanii, siedziba biskupia (od r 571), sufrag. do Santiago de Compostella.
AUR1CHALCUM, (orichalcum), i,n mosiądz.
AURICULA, ae, /. ucho, małżowina uszna.
AURICULARIUS, i, m. (a secreto), tajny radca.
AURIFER, fera, ferum, przynoszący złoto, wydobywający złoto.
AUR1FEX, icis, m. złotnik.
AUR1FLUUS. 3. opływający złotem.
AURIFOD1NA, ae, /. kopalnia złota.
AURlFRI(y)G(i)ATUS, 3. oprawny w złoto (mitra).
AURIFR1SIUM, (auriphrygium), i, n. złote ozdoby (hafty) naszywane na szaty kościelne (z jedwabiu złotem tkanego, niekiedy także perłami uzupełnione).
AUR1GA, ae, m. woźnica.
AURIS, is,/. ucho, słuch; auribus per-cipere verba (Ps. 5, 1) słuchać.
AUROCLAVATUS, 3. wyłożony złotymi paskami. •
AURORA, ae, /. jutrzenka, brzask dzienny.
AURUGINO, 1. cierpieć na żółtaczkę.
AURUGO, ae, f. 1. żółtaczka; 2. śmieć, rdza (na zbożu).*
AURUM, i, n. złoto.
AURULA, ae, /. wietrzyk.
AURULENTUS, 3. złotobarwny.
AUSCULOR p. osculor.
AUSCULTATOR, is, m. słuchacz.
AUSCULTO, 1. słuchać, podsłuchiwać (per ostium = pod drzwiami); 2. dawać wiarę, być posłusznym.
AUSONIUS, 3 (poeta włoski lub rzymski) auzoński.
AUSONIUS, i, m. Oecimus Magnus Ausonius, poeta, retor chrzęść, i gramatyk IV w.
AUSPEX, icis, m. 1. obserwator ptaków; 2. kierownik, przewodnik
AUSP1CATUS, 3. —1. uroczyście otwarty; 2. pomyślny, szczęśliwy, pod dobrą wróżbą
AUSP1C1UM, i, n. 1. oglądanie lotu ptaków, wróżenie, pogeńska służba boża; 2. rozkaz wyższy, panowanie; 3. wola, moc. rozkaz.
S. AUSPICIUS, i, m. św. biskup i męczennik w Trewirze (8 lipca).
AUSPICO i AUSPICOR, 1. zaczynać.
AUSTER, tri, m. 1. wiatr południowy, 2. południe, kraj południowy, suchy; regina Austri = Królowa Saba, ad austrum Emaum, na południe od Emaus.
AUSTERITAS, atis, /. szorstkość, surowość.
AUSTERUS. 3. szorstki, ostry, 2. ścisły, surowy; mrukliwy, zrzędny.
AUSTRALIS, e, południowy.
S. AUSTREGISILUS, i, m. św. biskup z Bourges, Francja.
AUSTR1ACUS, 3. austriacki.
AUSUM, i, 7i. odwaga, przedsięwzięcie (an. nefarium) niegodziwe.
AUSUS, us, 77i p. ausum.
AUT, spójnik, 1. albo, albo raczej, albo nawet, albo co najmniej, albo w ogóle, inaczej; 2. aut —aut. albo— albo.
AUTEM, spójnik, zaś, lecz, z drugiej strony, dalej, otóż.
AUTHENTIA, ae, /. zgoda z pierwo-pisem, kopia zgodna z. oryginałem, tożsamość odpisu z tekstem pierwotnym.
AUTHENTICITAS, atis,/. 1. oryginał, pierwopis; 2. prawdziwość, urzędowe zaświadczenie. 3. wiarogodność.
AUTHENTICO, 1. uznać za prawdziwe.
AUTHENTlCUS, 3. pierwotny, zgodny z oryginałem, oficjalny, bezpieczny, rzetelny, własnoręczny; authentica interpretatio = prawne wyjaśnienie.
AUTOBIOGRAPHIA, ae, /. wtasny opis życia
AUTOCRATA, ae, m. (or-oris), nieograniczony władca, samodzierżca
AUTOCRATIA, ae, /. autokracja, ustrój państwa bez konstytucyjnej kontroli spraw urzędowych nieodpowiedzialnego władcy.
AUTOGRAPHON, (phum) i, n. pismo oryginalne, pismo własne autora, pierwopis.
AUTOGRAPHUS, 3. własnoręcznie podpisany lub pisany.
AUTONOMIA, ae. f. samodzielność, samorządność
AUTONOMUS, 3 wolny, niezależny, samodzielny.
AUTOR, (author), is, m. sprawca, twórca, pisarz.
S. AUTOR, oris, m. św. wyznawca i biskup Metzu (IV w.). Był on 13 z rzędu biskupem Metzu, gdy krótko po zgonie Konstantyna W. wpadli do Galii barbarzyńcy. Ostrzeżony przez św. bpa Serwacego kazał ochrzcić co prędzej wszystkich katechumenów, zanim barbarzyńcy wpadli do miasta i całe spalili. Podczas swych rządów oczyścił diecezję z ariaństwa. Kości jego rozrzucono podczas rewolucji francuskiej i ledwie jedna kostka zachowała się w kościele parafialnym (9 sierp ).
AUTORIS ATI VUS, 3. pochodzący z pełni własnej mocy.
AUTUMNALIS. a. jesienny.
AUTUMNUS, i. m. jesień.
AUXENTIUS, i, m. ariański biskup Mediolanu 11 374).
AUXILIARIA, iuro, n. wojska posiłkowe.
AUX1LIARIS, e, idący z pomocą, pomocniczy.
AUX1LIARUS, 3. dany do pomocy; episcopus aux , biskup pomocniczy, sacerd >s aux , wyręczycie!, pomocnik.
AUXILIATOR, is, pomocnik (quatuor-decim Auxiliatores).
AUXILIOR, I. pomagać, wspierać (au-xiliatus sum tui).
AUXILIUM, i, n. pomoc, przysługa; pl. I środki pomocnicze, ratunkowe; 2. wojska pomocnicze, siły zbrojne.
AUXIMUM, n. m. Osimo w Italii, siedziba biskupia (od VII w.), r. 1725 połączona z Cingola, wyjęta.
AVA, ae, /. dziewica, która na grobie św. Regentfledy odzyskała wzrok i w klasztorze Dononium zmarła w opinii świętości (IX w.).
AVARICUM, i, n. m. Bourges we Francji, arcybiskupstwo.
AVARITIA, ae,/ łakomstwo, chciwość, skąpstwo, 2. posiadłość (Hab. 2, 9), in avaritiam = nienasycony.
AVARUS, i, m. skąpiec, chciwiec.
AVARUS, 3. chciwy, skąpy, łakomy, nienasycony.
AVE, p, aveo.
AVEHO, xi, ctum, 3. odprowadzić, usunąć, odjechać.
AVELLO, avelli i avulsi, vulsum, 3. rozerwać, rozdzielać, oddalać.
AVENA. ae, /. owies, źdźbło owsa.
AVENIO, onis, /. m. Avignon we Francji, arcybiskupstwo.
AVEO, (haveol, 2. tylko w imperat używane jako formuła powitania awe! bądź pozdrowiony! dzień dobryl bywaj zdrów! szczególnie jako pożegnanie do umierających i zmarłych: Have anima Christiana (pia)!
AVERNALIS, e, wstrętny, przeraźliwy, piekielny, plur avernalia, ium, odrażające parowy, wądoły.
AVERNUS, i, m. (lacus), jezioro w Kampanii, gdzie wedle podania miało się znajdować wejście do piekła, stąd subst piekło, podziemny, przym. piekielny.
AVERRO, verri, 3. zamiatać, czyścić.
AVERSA, ae, /. m. na północ od Neapolu. siedziba biskupia dla Atella.
AVERSATRIX, cis, /. przejęta wstrętem, obrzydzeniem, apostatka.
AVERSIO, nis, /. odwrócenie się, odpadnięcie.
AVERSOR, 1. odwrócić się na bok, gardzić, odrzucać.
AVERSUS, 3. odwrócony, zniechęcony, wrogi.
AVERTO, ti, sum, 3. — 1. odwrócić, odciągnąć, powstrzymać, kazać odstąpić, cofnąć się; retrorsum post inimicos (Ps. 43, 1); 2. odwieść, odwrócić się; 3. obrócić, averte mala inimicis meis = obróć złe na moich nieprzyjaciół (Ps. 53, 5); ne avertas = ne averti facias; 4. puścić, porzucić, zaprzestać czego.
AVIA, ae, /. babka.
AV1CULA. ae, /. ptaszek.
AVIDITAS, atis, /. 1. żądza, pragnienie, 2. chciwość, łakomstwo.
AVIDUS, 3. pożądliwy, chciwy, nienasycony.
AVIS, is, /. ptak.
S. AVITUS, i, m św. biskup z Vienne, Francja (f 525, 14 lutego).
AVITUS, 3. odziedziczony, wrodzony.
AVIUS, 3. oddalony, samotny; avia via; n plur. avia – miejsce osamotnione; dzicz, ustroń.
AVOCAITO, nis, /. odwrócenie, rozprószenie.
AVOCO, 1. odwołać, odwieść; 2. rozerwać się, rozweselić.
AVOLO, 1, odlecieć, oddalić się.
AVULSIO, nis, /. oderwanie, rozdzielenie.
AVUNCULUS, i m. wuj, brat matki.
AVUS, i, m. dziad, przodek.
AXELODUNUM. i, m m.Hexham w Anglii, biskupstwo od r. 680, nowo-urządzone jako biskupstwo Hexham i Nexwcastle, z siedzibą w Durham, sufr. do Westminsteru.
AXILLA, ae, /. oś.
AXI0MA, atis, n. aksjom, niewzruszona zasada, która dli swej jasności i łatwego zrozumienia nie potrzebuje dowodu.
AXIS, m. 1. oś, wóz; 2, oś ziemi, okolica nieba.
AYACUQUA, ae, /. m. Ayacucho w Peru. połud. Ameryka, biskupstwo (od r. 1837) zjednoczone z Hamanga, sufr. Limy.
AZYMA, orum, m. 1. chleby przaśne, 2. święto przaśników, które żydzi obchodzili przed paschą; in azymo = z chlebem przaśnym (C. j. c. 850).
AZYMUS, 3. niezakwaszony, przaśny.

B
BAAL, nazwa bożka czczonego pośród ludów, zamieszkałych między rzeką Tygrysem a Morzem Śródziemnym, na podobieństwo Zeusa u Greków. Babilończycy zwali go Beel (bóg Słońca). U Izraelitów nazwa ta oznaczała początkowo boga’ prawdziwego (Jahwe) później używana była tylko dla bożka Baala. Miejsca z tą nazwą złączone Baala Baalam, Baalath, Baalberit, Baal • Hamon, Baal – Hasor, Baal • Hermon, Baal-pharasim, Baalsalisa.
S. BABILAS, ae. m. świątobliwy biskup W Antiochii (III w.) itd.
BABYLON, nis,/.główne miasto starej Babilonii w ruinach po obu stronach Eufratu 1. patriarchat chaldejski (od XIII w.) z siedzibą w Mossul z trzema stacjami misyjnymi: Bagdad, Baera i Amara. 2. arcybiskupstwo łacińskie z siedzibą Bagdad nad Tygrysem (ok. 150 tys. miesz.) z trzema stacjami misyjnymi: Bagdad, Mardin i Mossul (biskupstwo od r. 1638, arcb. 1848, wyjęte). 3. arcybiskupstwo sy ryjskie z siedzibą w Bagdadzie
BACA (bacca), ae, / 1. jagoda, 2. owoc z drzewa, zwł. oliwnego, 3 perłs.
BACCA, p. baca
BACCaTUS, 3 ozdobiony jagodami lub perłami.
BACCHATIO. nis, /. hulanka, marnotrawstwo, zbytki.
BACCHOR, 1. szumieć, hałasować, hulać, 2. obchodzić święto Bachusa
S. BACCHUS, i, m. św. męczennik if 306, II paźdz. Był trybunem, po niósł śmierć za ces. Maksymina; okazał się trybunowi Sergiuszowi i tak go umocnił, że ten również poniósł dla Chrystusa największe cierpienia zwycięsko.
BACCILE, is, n. czara, miseczka, miednica.
BACCUS i BACUS, i, /. prom.
BACELUS, 3. głupi.
BACHIA, ae,/. m. Bacs na Węgrzech połud., biskupstwo od r. 530, w r. 1150 połączone z Kalocsą jako jej sufra-gania.
BACILLUM, i, n. pręt, laska, zwłaszcza laska liktora.
BACINEUM, i, n. hełm.
BACULO, bić laską.
BACULUM i BACULUS, i, laska; bac.
pastoralis — pastorał.
BADAlOCIUM.i.n. m. Badajoz wHisz-panii, siedziba biskupia (od 1230), sufragania Sewilli.
BAHIS, is, f. gałąź palmowa.
BAIOCAE, arum, /. m Bayeux we Francji, biskupstwo (od IV w.), w. r. 1802 zjednoczone z Lisieux, sufrag. do Rouen.
BAIONA, ae, / m Bayonne we Francji, siedziba biskupia, sufragania do Auch
BAJULATOR, is, m. niosący ciążar, tragarz.
BAJULATORIUS, 3. dający się nosić, przydatny do noszenia.
BAJULO, I. dźwigać ciężar, wlec
BAJULUS, i, m. 1. tragarz, zarobnik, 2. posłaniec, listonosz
BALAAM, prorok, a raczej czarnoksiężnik z miasta Pethar nad F.ufra-tem, który miał Izraelitom złorzeczyć a wbrew woli im błogosławił.
BALATRO, onis, m krzykacz, komik, pajac.
BALATUS, us. m. krzykowiec.
S. BALBINA, ae, /. św. dziewica, córka św. Kwiryna, (II w. 31 marca).
BALBUS. 3. jąkała.
BALBUTIO, 4. jąkać się
BALDACHINUS, i, m. bałdachin (od Baldak = Bagdad, skąd w wiekach średnich sprowadzano kosztowne materie.
B. BALDUINUS, i, m. błog. Balduin, opat cysterski (t 1140). Był synem hrabiego Bernarda a bratem Raj-nalda, opata z Monte Cassino i kardynała W Clairvaux przyłączył się do reformy z Citeaux i zyskał sobie szczególniejsze przywiązanie św. Bernarda, o czym świadczy list tego Doktora Kościoła, jaki mu przesłał, gdy go zamianował pierwszym opałem cysterskiego klasztoru S. Pas-tore koło Rieti w Italii. Ciało jego spoczęło w tamtejszej katedrze (+ 21 sierpnia 1140); Cystersi obchodzą jego pamięć 24 lipca.
BALEARES ium, m. wyspy balearskie: Majorka i Minorka na Morzu Śródziemnym, na wschód od Hiszpanii, kolegium Jezuitów na Minorce.
BALIOLUS, 3. pstrokaty, nakrapiany, plamisty.
BALISTA (ballista), ae, /. machina wojenna, kusza.
BALLARATUM, i, n. miasto Ballarat w stanie Wiktoria w Australii, (ok, 50 tys. miesz.), siedziba biskupia, sufrag. Melbourna.
BALNEARIS, e, i BALEARIUS, 3. należny do kąpieli.
BALNEATOR, is. m. zarządca kąpieli.
BALNEOREG1UM, m Bagnoreca w Toskanii (Italia), siedziba biskupia, wyjęta.
BALNEUM, i, n. pokój kąpielowy : balneaorum, balinea i balneae-arum; zakład kąpielowy, kąpiel.
BALO, 1 beczeć, bekać, sine voce.
BALSAMICUS, 3. balsamiczny, woniejący.
BALSAMINUS, 3. powstały z balsamu.
BALSAMUM, i, n. 1. krzew balsamiczny, 2. żywica z niego = balsam.

S. BALTASSAR, jeden z trzech świętych mędrców, którzy oddali hołd boskiemu Dzieciątku w Betlejem.
BALTASSAR. imię proroka Daniela na dworze króla babilońskiego Na-buhodonozora (Dan. 1, 7l.
BALTEUM. i, n i BALTEUS, i, m. 1 pendent (jako odznaka i nagroda bohaterstwa); 2. pas; 3. plur. uderzenia rzemieniem.
BALTIMORA, ae, /. m w półn.-Ameryce, siedziba arcybiskupia.
BAMBERO, (a-ae), /. m. w Bawarii, siedziba arcybiskupia (od r. 1007).
BAMMA, atis, n podlewka, sos.
BANAJAS, ae, m. rotmistrz straży nadwornej Dawida.
BANCALE. is, n. dywan.
BANAUSUS, i. m. rękodzielnik.
BANDIGOMACUS, i, /. m. Casale w Italii, siedziba biskupia, sufrag. do Verceli. _ „
BANEAS, nazwa żydów, którzy w ba-bil. niewoli zawierali nieprawne małżeństwa.
BANIALUCUS, m. Banialuka w Bośni, siedziba biskupia (od 1881), sufrag. do Vrhbosna
BANNUM, n. i BANNA, ae, /. 1. publiczny afisz, odezwa; 2. zapowiedź, ogłoszenie małżeństwa, proklamacja za pomocą publicznej wywieszki.
BANNUS, i, m. zarządca kraju.
S. BANTHUS, św wyznawca z Tre-wiru (f 640), 19 sierpnia. Wiódł wraz ze swym bratem, św. Beatusem, życie pustelnicze w Wogezach. Zwłoki jego złożono w katedrze trewirskiej.
BAPTłSMA, atis, n. p. baptismus.
BAPTISMALIS, e, należny do chrztu bapt. fons = chrzcielnica.
BAPTISMUS, i, m. 1. obmycie, kąpiel; 2. chrzest.
BAPTISTA, ae, m. chrzciciel.
BAPTISTERIUM, i, n. 1. miejsce kąpielowe; 2. kaplica chrzcielna, chrzcielnica, 3. = sacrarium.
BAPTIZATIO, nis. j. chrzest.
BAPTIZATOR, is, m. chrzciciel.
BAPTIZO, l.skrapiać, kąpać;2.chrzcić.
BAPTIZOR, 1. oczyszczać się; antę prandium bapt. = myć ręce przed obiadem
BAR, (aram), syn.
BARABBAS, ae, m. morderca, którego wypuszczenia domagali się żydzi zamiast zwolnienia Zbawiciela.
BARA, król Sodomy za Abrahama ok. r. 1950 przed Chr.
BARAT, p. Sophia Barat
BARATHRUM, i, n. przepaść.
BARBA, ae, f. broda.
BARBACANA, ae, /. zewnętrzne zabezpieczenie przed bramami.
S. BARBARA, ae, /. święta dziewica i męczenniczka (+ 233). Pochodziła z Nikomedii w Bitynii. Ojciec’jej byt poganinem i wrogiem chrześcijan. Dowiedziawszy się od niej, że jest chrześcijanką, usiłował zmusić ją do ofiar pogańskich, lecz gdy tego nie zdołał dokonać, oddał ją namiestnikowi Marcjanowi, który kazał ją okrutnie męczyć, aż wreszcie wyrodny ojciec ściął jej głowę, za co spotkała go natychmiast śmierć od pioruna. Głowaliej znajduje się w katedrze trewirsklej. Sw. Stanisław Kostka otrzymał\za jej wezwaniem w cudowny sposob św. Komunię.
BARBARĘ, przyał. w sposób niezgrabny
BARBARICUS, 3. barbarus nieumiejętny, barbarzyński.
BARDARIOTA, ae, m. sługa cesarski.
S. BARDO, onis, m. św. Bardo, wyznawca i bp. Moguncji (1051), słynął z wymowy, brał udział na synodzie w Moguncji.
BARDUS. 3. głupi.
BARGANNIO, 4. oszukiwać, intrygować.
BARJEZU. Barjezus, czarnoksiężnik i fałszywy prorok na Cyprze za czasu św. Pawła.
BAR-IONA, przydomek Szymona Piotra po ojcu Janie.
BARILE, is, n. baryłka (b. vini), także BARILIUM.
BARIOLUM, i, n. miasto Barletta w Italii, siedziba biskupia, połączona r. 1828 z biskupstwem Trani.
BARIUM, i, n. miasto portowe Bari w polud Italii (Apulia), siedziba arcybiskupia.
S. BARNABAS, ae, m. św. apostoł i męczennik w Salaminie, (t 70, 11 czerwca).
2, S. BARNABAS, towarzysz św. pięciu braci polskich p. s. Benedictus.
BARO, nis, m. 1. dzielny żołnierz,
baron jako tytuł szlachecki, Liber Baro = baron.
BARO, onis, m kloc, prosty człowiek.
BARONISSA. ae, f. baronowa.
BARONIUS CAESAR, oratorianin, znakomity historyk (f 1607).
BARQUISIMETO, m. w Ameryce, Venezuela w stanie Lara, siedziba biskupia (od 1847), sufrag. do Santiago de Venezuela.
BARRA, ae, /. 1. rogatka, 2. kraty, 3. daniny.
BAROSUS, 3. dumny, głupi.
BARRU, i, m. słoń.
BARSABAS, ae, m. 1. Józef Bar Sabas z przydomkiem Justus (sprawiedliwy), uczeń Chrystusa P„ który później przedstawiony był obok Macieja przy wyborze na apostoła, 2. Barsabas z przydomkiem Judas, który wraz z św. Pawłem głosił ewangelię w Antiochii.
S. BARSIMAEUS, i, m. św. męczennik i biskup Edessy w Mezopotamii, umęczony za Trajana.
S. BARTHOLOMAEUS, i. m św. apostoł i męczennik (+ 71 r. 24 sierpnia).
B. BARTHOLOMAEUS A CER-VERIO, błog. męczennik, zak. Dominikanów. Urodzony w Savigliano z rodziny szlacheckiej, wstąpił wcześnie do zak. Dominikanów w mieście rodzinnym. Uzyskawszy stopień doktorski, uczył czas jakiśna wszechnicy w Turynie, po czym obrany przeorem wielokrotnie, odznaczył się znajomością spraw i gorliwością o służbę Bożą. Z trudnego urzędu inkwizytora wywiązał się z wielką roztropnością i nieustraszonością. Umarł śmiercią męczeńską za wiarę (21 kwietnia 1466 r.).
B. BARTOLOMAEUS GUTlERREZ, błogosł. męczennik kaptan zakonu Augustianów (+ 1632). Pochodził z Meksyku i wcześnie wstąpił do zak Augustianów. Jako misjonarz pracował lat 18 na Filipinach, a następnie w Japonii. Podczas srogiego prześladowania tamże został schwytany i poniósł w Nagasaki wraz z dwoma swymi braćmi zakonnymi śmierć męczeńską, — 3 września.
B. BARTOLOMAEUS FERARIUS. błog. Bartłomiej Ferari (XVIII w ). Wraz z św. Antonim Maria Zaccaria założył sodalicję kleryków regularnych, 5 lipca.
BART1MAEUS, ślepo urodzony, którego Jezus uzdrowił k. Jerycha.
BARUCH, przyjaciel i pomocnik proroka Jeremiasza; od niego pochodzi mała księga Baruch jako dodatek do księgi Jeremiasza.
BARUTHUM, i, n. miasto Bayreuth w Bawarii.
BASAN, nazwa północnej urodzajnej połowy na wschód od Jordanu.
BASILEA. m. nad Renem w Szwajcarii, siedziba biskupa, p. Augusta Rauracorum
BASILIANI, orum, m. zakonnicy bazy-liańscy, należący do zakonu kontemplacyjnego wedle reguły św. Bazylego W.
BAŚ1LICA, ae, /. 1. hala pałacu królewskiego; 2. hala sądowa; 3. sta-rorz. bazylika, najstarszy styl chrzęść, kościołów z podwyższoną nawą środkową, a 2 (4) niższymi nawami bocznymi (wzory: kościół św. Apolinarego k. Rawenny i św. Pawła za murami w Rzymie); 4.tutuł honorowy wybitniejszych kościołów, a mianowicie: 4 basilicae maiores w Rzymie tj. św. Jana na Lateranie, św. Maria Maggiore, św. Piotr i Paweł, do basilicae minores zaliczają się 9 w Rzymie i liczne poza Rzymem.
BASILICUS, 3. (gr.) — 1. królewski, 2. wspaniały, okazały.
BASILIDES, is, m. św. męczennik, ok. 300 r. 12 czerwca.
BASILISCUS, i, m. bazyliszek, rodzaj jaszczurki.
S. BASILISCUS, św. Bazylisk, męczennik czczony na wschodzie.
S. BASILIUS, św. Bazyli arcbp. Cezarei i doktor Kościoła z przydomkiem Wielki f 379 (14 czerwca).
S. BASłNUS, św. wyznawca i bp Tre-wiru (641—695), pochodził z rodu książąt Austrazji; wstąpił do klasztoru św. Maksymina w Trewirze, gdzie już wcześnie obrano go jednogłośnie opatem. Po śmierci biskupa Numeriana został biskupem Trewiru W starości obrał sobie kuzyna Ludwina na następcę, złożył swój urząd i znowu wrócił do swego klasztoru, gdzie też życia dokonał (4 marca).
BASIO, 4. całować.
BASIATIO, onis, /. całowanie.
BAS1UM. i, n. pocałunek.
BASIS, is, /. podstawa, podnóżek, co-kul, postument udo; 2. podwalina podmurowanie, przyziomek.
BASS1LITAS, tas, / grubość.
BASULUS, 3. nieco gruby.
BASTAGA, ae, /. ciężar.
BASTAGAR1US, i, m. 1. tragarz, 2. markietan.
BASTERNA, ae, /. rodzaj lektyki.
BATAVA, ae /. miasto Passowa w Bawarii, siedziba biskupia, sufrag. do Monachium-Freising.
BATAVIA, ae, /. Holandia.
S. BATHILDIS, is, /. świątobliwa małżonka frankońskiego króla Klodwika II. a matka Kiotara III. + 30 stycz. w- zbudowanym przez ąiebie klasztorze Chelles k. Paryża.
S. BATHO. nis, m. św. wyznawca i kapłan. 31 lipca.
BATHURSTUM, i, n Baturst miasto w Australii, siedziba biskupia od 1865 r., sufragania do Sydney.
BATRUM, i, n. podnóżek, laska.
BATILLUM, i, n. łopata.
BATILLUM, i, n. kadzielnica, kociołek w niej.
BATTUO, ui, 3. pić, trzepać.
BAVARI, orum, Bawarczycy p. Boi.
S. BAVO, nis, m. także ALVINUS (563). Młodość spędził św. Alwin rozpustnie. Po śmierci żony odbył spowiedź przed św. biskupem Aman-dem, rozdał majątek swój ubogim i wiódł surowe życie pustelnika koło Gand. Po swej śmierci ukazał się uwielbiony swej ciotce św. Gertru-dzia z Nivelles.
BAXEA. ae, /. sandały.
BAZA, biskupstwo w Hiszpanii.
BDELLIUM, i, n. palma winna w Arabii i żywica z niej.
BEANUS, i, młody żołnierz.
BEATA, ae, /. hrabina Hohenwart, matka św. Konrada (10 w.).
S. BEAT1FANUM, m. Saint Beat we Francji.
S. BEA TIMONS, m. Beatenberg w Szwajcarii.
BEAT1FICATIO, nis. /. 1. uszczęśliwienie, 2. zaliczenie w poczet Błogosławionych; jest to na podstawie dokładnego procesu kościelnego, co do bohaterskich cnót sługi Bożego (służebnicy) i co do dwóch przynajmniej cudów uroczyste oświadczenie Kościoła, że zmarły sługa Boży stał się uczestnikiem szczęśliwości niebieskiej i że może być jako Błogosławiony wzywany publicznie o swe pośrednictwo u Boga, jako też, że w pewnych oznaczonych klasztorach lub diecezjach może być Msza św. ku jego czci odprawiana
BEAT1FICATUS, 3. ogłoszony Bło-osławionym.
ATIFICO, 1. uszczęśliwiać, uwielbiać, ogłosić Błogosławionym.
BEATIFICUS, 3. uszczęśliwiający, głoszący kogo szczęśliwym.
BEATITAS, tis,/. BEATITUDO, dinis, /. szczęśliwość, błogość, zbawienie.
S. BEATRIX, icis, / św. dziewica i męczenniczka (i- 304, 29 lipca).
BEATUS, 3,—1. bogaty, majętny, uposażony, owocny, urodzajny; 2 uszczęśliwiony. błogosławiony; subs. beeti: Błogosławieni w niebie.
S. BEATUS, i, m. św wyznawca, 11 maja. Wysłany przez papieża dla misjonarstwa we Francji i Szwajcarii, żył później jako pustelnik. Ciało jego złożono w jaskini między dwoma jeziorami szwajcarskimi.
S BEATUS, i, m. św. wyznawca z Trewiru (t 640). Brat św Beatusa (p. wyżej) żył wraz z nim jako pustelnik w Wogezach za czasu św. bpa Modoalda, zwłoki jego dostały się później do klasztoru od niego nazwanego Beatenberg k. Koblencji (19 sierp.).
BECCENSE MONASTERIUM, opactwo benedyktyńskie Bek w Normandii.
BECCO, onis, dziób.
S. BEDA, ae. św. wyznawca z przydomkiem Venerabilis (Czcigodny) anglosaski uczony, kapłan i mnich w klasztorze Yarrow w Anglii (Nor-thumberland) f 735.
BEDELLUS, i, pedel w akademii, w sądzie.
BEEL, osamotniona okolica w lesie bakońskim na Węgrzech, gdzie św. biskup i męczennik Gerard, jako też św. Guenter lat 7 przebywali.
BEELZEBUB, nazwa najwyższego bóstwa u narodów semickich, żydzi używali jej w znaczeniu „najwyższego czarta”.
BEELPHAGOR, Baal, bożyszcze Moa-bitów i Madianitów.
BEEROTH, (hebr. studnia) wieś o 4 godziny na północ od Jerozolimy, pierwszy postój pielgrzymów z Jerozolimy do Nablus, Sichern i Nazaretu Wedle uzasadnionego przypuszczenia tu właśnie zgubili Najś. Maryja i Józef 12-toletniego Jezusa.
S. BEGGA, św. matka Pipina, władcy Austrazji (t 670, 17 grudnia).
BEGINA, ae. m. pochlebca, nabożniś.
BEHEMOTH, (zwierzę wodne), koń rzeczny, koń nilowy, nosorożec. (Job 40, 10).
BEL, p. Baal.
BELA, ae, m. król (IV) węgierski, ojciec św. dziewicy Małgorzaty węgierskiej (XIII w.).
BELA. orum, n. owce.
BELELLUM, i, n miasto Belem de Para w Brazylii, siedziba biskupia (od 1719), sufr. do Säo Salvador de Bahia.
BELGA, 1. potomek żyd. kapłana Ele-azara, 2. kapłan żydowski, od którego nazwano 15 klasę kapłańską.
BELGAE, arum. m. Belgowie.
BELIAL, nicpoń; później używane na określenie „szatana”.
BELISARIUS, Belizar wódz Justyniana I. (t 565) w Konstantynopolu.
BELLARIA, orum. n. deser (owoce, orzechy, ciastka, słodkie wino).
S. BELLARMINUS ROBERTUS, jezuita i kardynał, znakomity obrońca wiary w XVI w. (+ 1621) Pap. Pius XI ogłosił go w 1923 r. błogosł., świętym w r. 1930, Dokt. Kościoła 1931 r.
BELLATOR, ris, wojownik, przym. waleczny, odważny.
BELLATRIX, jus, /. zapaśniczka.
BELLEVILLIUM, i, n. m. Belleville w półn. Ameryce (18 tys mieszk.), siedziba biskupia (od 1887), sufrag. do Chicago.
BELLIC1UM, i, n. m. Belley we Francji, siedziba biskupia (od V w.), sufrag. do Besanęon.
BELLICOSUS, 3. wojenny, waleczny, dzielny.
BELLICUS, 3. należny do wojny, wojenny.
BELLIGERATIO, nis, /. prowadzenie wojny.
BELLIGERATOR, is, m. wojownik, przym. silny, waleczny, wojowny.
BELL1GERO, 1. wieść wojnę.
BELL1SONUS. 3. grożący wojną.
BELLUM PRATUM, m. Beaupre we Francji, klasztory cysterskie.
BELLO, I. walczyć, wojować.
BELLOVACUM, m. Beauvais we Francji, siedziba biskupia fod III w.), obecnie połączona z Noyon i Senlis, sufrag. do Reims.
BELLUA, p. belua
BELLUINUS, p. beluinus.
BELLUM, i, n. 1. wojna, walka, 2. waśń, nienawiść, krok wojenny.
BELLUNUM, i, n. miasto Belluo w Italii, siedziba biskupia (od II w.), sufrag. Akwilei.
BELLUS, 3. piękny, grzeczny.
BELOS. eos, n. (gr.) strzała.
BELSIUM, m. Bełz w Małopolsce, greckonieun. (prawosławne) biskupstwo Chełm-Bełz.
BELUA. ae, /. potwór, dziwotwór. bestia.
BELUALIS, e, zwierzęcy.
BELUINUS, 3. zwierzęcy (skóra)
BENE, przysł. melius, optime; z czasownikami: dobrze, słusznie, należycie, korzystnie. 1. bene agere — dobrze działać, stosownie postępować; bene agitur = dobrze idzie, cum aliq, życzliwie z kimś obrhodzić się, postępować. 2. bene audire = mieć dobrą sławę, ko- rzystną opinię. 3 bene dicere p. benedico; 4. bene emere, kupić tanio; 5. bene est = sprawa stoi dobrze; mihi est bene = jestem zadowolony. 6. bene te! bene tibi! na zdrowie! na twą pomyślność! 6. bene vendere — drogo sprzedać, b) przed przym. lub przysł. bardzo, nader; bene magnus = bardzo wielki.
BENEDICO, dixi, dictum, 3. a) u klasyków tylko z dat mówić dobrze, pięknie, trafnie, odpowiednio i być wymownym; benedicere alicui = być dla kogoś życzliwym, dobrze o nim mówić, chwalić, b) w kościelnej łacinie z dat. a niekiedy z acc używać słów w dobrym znaczeniu, z dobrym skutkiem, a mianowicie: 1. chwalić, wielbić Boga : nomini Domini; benedicite Deum Dominum (Ps. 65 — 133 i pass benedictus: pochwalony, uwielbiony. 2. głosić szczęśliwym o ludziach i zwierzętach ; życząc szczęścia: benediximus vobis in nomine Domini (Ps. 128, 8); błogosławić: benedic hereditati tuae (Ps. 27, 9); benedicat nos Deus (Ps. 66, 7), benedicti vos a Domino (Ps. 113, 15); aqua benedicta = woda święcona; łaską obdarzyć: be-nedixisti, Domine terram tuam (Ps. 84, 2); 3. ze względu na skuteczność błogosławieństwa c) pomnażać: aspiciens in coelum benedixit (panes) (Mat. 14, 19); b) przemienić chleb (wino) w najświętsze ciało (krew) Chrystusa P. (Mat. 26, 26); c) w hehraizmach: złorzeczyć, lżyć, przeklinać, blużnić, benedicere in faciem alicui — kogoś hańbić, wyrzekać, ne forte bsnedixerint Deo in cordibus suis aby (synowie Joba) nie bluźnili Bogu w sercach swoich; benedic Deo et morere! złorzecz Bogu i umrzyj! (Job 2, 9)
BENEDICTINI, orum, mnisi reguły św. Benedykta, zał 529 r„ zjednoczeni od r 1930 w 14 kongregacjach. Do tej reguły należą także rozgałęzienia: KAMEDUL1 zał. 10]2 z podziałem na mnichów i pustelników. 2. WALUMBROZJAVIE 1015 (potwierdzeni 1055,3. KARTUZI 1084 (1176), 4. CYSTERSI. 109« (1119) w 10 kongregacjach, 5. SYLWESTKIANIE 1231 (1247), 6. OLIWETANIE 1313 (1344), 7. TRAPIŚCI, 1664.
BENEDICTINUS, 3. benedyktyński, należący do zakonu św. Benedykta.
BENEDICTIO, nis, / błogosławieństwo, formułka błogosławienia przy końcu Mszy św , 2. błogosławienie, uwielbianie, uszczęśliwianie, 3. przedmiot pobłogosławiony.
BENEDICTIONALE. is, n. księga błogosławieństw, zbiór formuł błogosławieństwa.
BENEDICTIONES, urn, /. uwielbienia, wychwalania, śpiew 3 młodzieńców w piecu ognistym („benedicite”,.
BENEDICTUS, i. m. 1. papież Benedykt II (684—685), 7 maja. 2. św. opat Benedykt z Nursii, założyciel zak. Benedyktynów, patriarcha mnichów zachodu + 543, 21 marca, w zakonie benedyktyńskim, drugie święto główne 11 lipca
S. BENEDICTUS ANIANENSIS. św. opat Benedykt z Aniane 1″ 821. Wychowany na dworze królewskim Pipina udał się następnie do Bur-gundii, gdzie od r. 774 w klasztorze Sekwana spełniał urząd zarządcy. Obrany tam opatem, umknął do swej ojczyzny Langwedok wr Francji i założył r. 779 klasztor nad rzeczką Aniane. Król Ludwik Pobożny po-ruczył mu urząd jałmużnika i uczynił go opatem klasztoru św. Maura w Alzacji. Sw. Benedykt założył kilka klasztorów i zaprowadził w wielu klasztorach Niemiec i Francji pierwotną regułę św. Patriarchy, napisał nawet najcenniejsze spośród swych dzieł: Concordia Regularum. Umarł w klasztorze św. Korneliusza k. Akwizgranu w 70 r. życia (11 lutego).
S. BENEDICTUS a S. PH1LADEL-PHO. św. wyznawca i gwardian zak. Kapucynów + 1589 Urodzony we wsi k. S. Philadelpho w Sycylii, rozdał jako młodzieniec całe swe mienie ubogim i żył według reguły św. Franciszka z Asyżu. Gdy pap. Pius IV rozkazał, by tamtejsi pustelnicy wstąpili do jećn-go z zakonów św. Franciszka, wybrał klasztor Obserwantów w Palermo, gdzie jako braciszek podjął się spełniania najcięższych robót. Obrany, mimo braku wykształcenia, gwardianem klasztoru w Palermo, przeprowadził zarządzoną wówćZas reformę z wielką roztropnością Umarł w 63 roku życia 4 kwietnia 1587 r. Benedykt X mianował go Błogosławionym a Pius VII świętym.
S. BENEDICTUS JOSEPHUS LA-BRE, św. wyznawca (t 1783 r.). Pochodził z Amettes we Francji. Pragnąc służyć P. Bogu w surowym zakonie, udawał się po kolei do Trapistów, Kartuzów i Cystersów, lecz dla jego wątłego zdrowia nigdzie go nie przyjęto. Idąc za głosem wewnętrznym, postanowił naśladować św. Aleksego i rozpoczął w 22 r. życie żebracze. W łachmanach odwiedzał różne kraje Europy, żyjąc z jałmużny. Na 7 lat przed skonem wrócił do Rzymu i pozostał tam stale. Żył jarzynami i ziołami spotkanymi po drogach, zawsze bezdomny spędzał dni przeważnie w amfiteatrze Flawiusza, uświęconym krwią wielu męczenników Odarty i zbrudzony, często bywał pośmiewiskiem gawiedzi Dn. 16 kwietnia 1783 r. zachorował i tegoż dnia umarł w domu dobroczynnym mając 50 lat. Pius IX ogłosił go Błogosławionym, a Leon XIII świętym.
S. BENEDICTUS EREMITA, św. męczennik Benedykt pustelnik. Był uczniem pustelnika i męczennika Andrzeja, obaj polskiej narodowości. Napadnięty przez rozbójników i w rzekę wrzucony, przeleżał rok cały na jej dnie. Orły krążące nad tym miejscem naprowadziły na znalezienie jego zwłok, które następnie złożono w kościele św. Emerana obok św. Andrzeja, (16 lipca)
S. BENEDICTUS ET SOC. 5 FRATRES (12 listopada) p s. Christianus.
B. BENEDICTUS, błog. papież XI (1303 — 1304, 7 lipca). Dalsi papieże tegoż imienia: Benedictus XIII (1724 -30), XIV (1740-1758), XV (1914 — 22 stycznia 1922).
B. BENEDICTUS AD URBINO, błog. wyznawca i kapłan zak Kapucynów t 1625, odbył studia w Perugii i Padwie, gdzie w 22 r. życia promowany był na doktora obojga praw. Lecz wzgardziwszy sławą i bogactwami, wstąpił do zakonu Kapucynów. Odznaczał się gorącą miłością do N. Panny i Najśw. Sakramentu. Na przełomie w. XVI posłano go wraz ze św. Wawrzyńcem z Brindisi do Czech dla utrwalenia wiary katol., gdzie go spotkały rozliczne prześladowania od błędnowierców. Wróciwszy do ojczyzny, poświęcił się głoszeniu nauk, zwłaszcza wśród ludności wiejskiej. Umarł w klasztorze swego zakonu k. Urbino a w r. 1807 policzony został w poczet Błogosławionych.
BENEDICTUS BISCOPIUs, p Bisco-pius
BENEFACTIO, nis, /. dobroczynność.
BENEFACTOR, is. m. dobroczyńca, fundator.
BENEFACTUM. i, n dobrodziejstwo.
BENEFICENTIA, ae,/. dobroczynność.
BENEFICIALIS, e, należący do probostwa (beneficium)officium be-neficiale = urząd połączony z probostwem.
BENEFICIARIUS, 3.— 1. należne do dobrodziejstwa, jako dobrodziejstwo poczytane, 2 zaliczony do kościelnego beneficium (C. j. c. 1927 , do duchownej prebendy.
BENEFICIARIUS, i, m. posiadacz kościelnego beneficium, beneficjat, proboszcz iC. j. c. 1472,3; 1653).
BENEFICIATUS, i, m. beneficjat, proboszcz, prebendariusz
BENEFICIUM. i, n. 1. dobrodziejstwo, udzielenie ze szczególnej łaski, przyzwolenie; 2. wyróżnienie, przydzielenie urzędu, awans; 3. pierwszeństwo, używalność jakiegoś dobra ; 4. duchowna prebenda ; beneficum ecclesiasticum = urząd kościelny ustanowiony przez prawowitą władzę kościelną z zapewnionym dochodem i określonymi obowiązkami, często z prawem osoby jurydycznej (C. j. c. 1409) i beneficium juris pa-tronatus — kościelna prebenda nadana przez patrona; ben. manuale jest prebenda, co do której ma nadający wolną rękę i każdego czasu może ją obdarzonemu odebrać i przydzielić innemu.
BENEFICUS, 3. dobroczynny, łaskawy.
BENEOLENTIA, ae, /. zapach.
BENEPLACENS, entis, miły, przyjemny.
BENEPLACEO, ui, 2. podobać się.
BENEPLAC1TUM, i, n. upodobanie; ad beneplacitum nostrum = wedle naszego upodobania; benep. aposto-licuin = papieskie przyzwolenie (C. j. c. 497).
BENEPLACITUS, 3. miły, przyjemny.
BENESON ANS, antis,dobrze brzmiący, głośno rozlegający się.
BENEVENTUM, i. n. miasto w dolnej Italii, siedziba arcybiskupia(od969r,).
BENEVOLENS, entis, życzliwy, łaskawy.
BENEVOLENTIA, ae, /. życzliwość, przychylność.
BENEVOLUS, 3. życzliwy, przychylny, dobrotliwy.
BENGABER, zawiadowca króla Salomona w Galaad.
BENGALA CENTRALE, m.Kisnaghur, biskupstwu w Indiach (od 1886), sufrag. Kalkuty.
BENGALA ORIENTALE, m. Dacca. biskupstwo (od r. 1886), sufrag. Kalkuty.
BENIGNITAS, atis, /. dobroć, życzliwość, łaskawość.
S. BENIGNUS, św. kapłan i męczennik (II w. 17 lutego). Św Polikarp posłał go jako misjonarza do Francji. Za Marka Aurelego umęczony w Dijon i tam pochowany
B. BENIGNUS ET CARUS, błog. wyznawcy i pustelnicy (+ IX w.). Pochodzili z W erony i wstąpili w wczesnej młodości do Augustianów – pustelników. Udali się następnie do jaskini skalnej k. Werony i tam w odosobnieniu dokonali żywota (21 lipca).
BENIGNUŚ, 3. —1. przyjacielski, miły, grzeczny, łaskawy, 2.gościnny, szczodrobliwy, hojny, obfity, sowity.
BENIAMIN, najmłodszy syn patriarchy Jakuba, od niego poszła nazwa części kraju, przypadłej jego pokoleniu.
S. BENNO, onis, m. św. wyznawca i biskup Miśnii, patron Saksonii i Monachium (t 1106, 16 czerwca). Pierwotnie był benedyktynem, a nawet krótko opatem. Ces. Henryk III postawił go za zgodą pap. Leona IX na czele kanoników w Goslar. Po 17 latach zamianowano go biskupem Miśnii, jako taki bronił się przed prześladowaniem ces. Henryka IV, który go schwytał a katedrę jego zrabował. Uwolniony udał się do pap Grzegorza VII, sam jeden spośród biskupów niemieckich wziął udział w synodzie rzymskim, na którym Henryka IV potępiono. Udało mu się później wrócić do Miśnii, gdzie też żywota dokonał, kanonizowany przez pap. Hadriana VI,
S. BENVENUTUS, św biskup i wyznawca z zak. Kapucynów, (+ 1282). Urodzony w Ankonie (Italia), studiował w Bolonii teologię i prawo. Tam zawiązał przyjaźń z św. Sylwestrem Guzolino późniejszym założycielem Sylwestrianów, w ojczyźnie swej był archidiakonem, następnie papieskim kapelanem, wreszcie biskupem w Osimo. Już w 3 lata po skonie (1285) policzył go pap. Marcin IV w poczet Świętych.
BEO, 1. uszczęśliwiać, rozweselać, obdarowywać.
S. BERARDUS ET SOC., św. męczennik i kapłan zak. Franciszkanów wraz z towarzyszami (t XIII w. 16 stycznia). Św. Franciszek z Asyżu wysłał 5 braci zakonnych dla nawracania mahometan w Marokku. Lecz sułtan Miramolin wypędził ichzkraju, a gdy pożądając męczeństwa wrócili, wrzucono ich do więzienia, gdzie ponosili srogie katusze. Ponownie wydaleni, raz jeszcze powrócili a narażeni na okropne katusze, osiągnęli wreszcie śmierć męczeńską. BERENGARIUS TURONENSIS, Be-rengar kapłan w Tours, fantastyczny głosiciel błędnowierstwa (t 1088).
BERGOMUM, m. Bergamo w Italii, siedziba biskupia (od 300 r.), sufra-ganis Mediolanu.
BERNA, ae, /. miasta w Szwajcarii i na Morawach.
S. BERNADETTE MARIA SOUBI-ROUS, pobożna dziewica w Lourdes, której w 14 roku życia w grocie skalnej Massabielle ukazała się Matka Boska (8 razy, po raz pierwszy II lutego 1858 r.). W 8 lat później przyjęła jako Maria — Bernarda welon zakonny w Zgr. Sióstr Miłosierdzia. Umarła 16 kwietnia 1879 r. Pius XI policzył ją w poczet Błogosławionych 25 czerwca 1925, a w poczet Świętych dn. 8 grudnia 1933 r. Była ona zawsze przekonana, że stała się narzędziem łaski Bożej i nigdy z tego się nie wynosiła. Opatrzność nie oszczędziła jej krzyżów i cierpień w okresie 13 lat pobytu w klasztorze, lecz cierpienia znosiła radośnie
S. BERNARDINUS SENENSIS, św. Bernard ze Sieny, kapłan zak. Franciszkanów (+ 1404, 20 maja)
B. BERNARDINUS REALINI błog. kapłan z Tow. Jezusowego (-j- 1616, 3 lipca). W Bolonii ukończył studia prawnicze z odznaczeniem, po czym zajmował publiczne urzędy w królestwie neapohtańskim. Z Bożego natchnienia porzucił je i wstąpił w Neapolu do Tow. Jezusowego, gdzie w krótkim czasie doszedł do takiej doskonałości, iż poruczono mu urząd spowiednika kapłanów i mistrza nowicjuszów Następnie zajmował się duszpasterstwem, a zwłaszcza nawracaniem jeńców tureckich. Wedle podania ukazywała mu się N. Panna z Dzieciątkiem Jezus w postaci widzialnej dla pokrzepienia duchownego. Cudami za życia i po śmierci wsławiony umarł 2 lipca 1616.
S. BERNARDUS CLARAVALLEN-SIS, św. opat i Doktor Kościoła, czczony jako św. Bernard z Clairvaux i+ 1153, 10 sierpnia).
S. BERNARDUS a MENTHONE, św. wyznawca i kapłan świecki (f 1008, 16 czerwca). Rodem z dawnego hrabstwa genewskiego w przeddzień zawarcia małżeństwa opuścił zamek ojcowski i udał się do archidiakona Piotra w Aosta (Italia) dla przysposobienia się do kapłaństwa. Później został jego następcą i przez lat 42 głosił mieszkańcom alpejskim prawdy wiary. Zbudował też dwa klasztory. Umarł w drodze powrotnej z Rzymu
S. BERNARDUS CALVONIUS, św. Bernard Calvó cysters i biskup (t 1243, 25 października). Nazwany Ca!vó od ojczystej posiadłości koło Tarragony, wstąpił do klasztoru cysterskiego w Santas Creus w Katalonii, W 10 lat później został Opatem tego klasztoru, a następnie biskupem w Vieh (Hiszpania). Pap. Grzegorz IX zamianował go legatem przeciw Albigensom. Bogaty w zasługi około Kościoła i ojczyzny wsławiony po śmierci cudami.
B. BERNARDUS AMETUS. błog. Bernard Ahmet, męczennik zak Cystersów (1180). Syn mahometańskie-go namiestnika Almanzora Carlete biegły w dyplomacji, wysłany był przez króla Zain z Walencji r. 1156 jako poseł do Barcelony, zbłąkawszy się w drodze, dostał się ze swym otoczeniem na nocleg do klasztoru cysterskiego w Poblet. Wzruszony śpiewem kościelnym i całym nabożeństwem. pozostał tam na stałe, przyjął chrzest, przywdział suknię zakonną i zarządzał przez długie lata dobrami klasztornymi. Uzyskawszy od opata pozwolenie na odwiedzenie rodziny, nawrócił 2 siostry do chrześcijaństwa, lecz brat jego zemstą uniesiony przygwoździł go do drzewa ii czerwca).
B. BERNARDUS TOLOMAEUS, błog. opat. Bernard Tolomei (t 1348, 21 sierp.). Pochodził z szlacheckiego rodu Tolomeów w Sienie i był tamże nauczycielem filozofii i prawa. Dotknięty ciężką ślepotą i odzyskawszy wzrok wskutek złożonego ślubu, usunął się w samotną pustelnię góry Monte Oliveto k. Akkony w Toskanii, zbudował tam klasztor i założył kongregację Oliwetanów wedle reguły św. Benedykta. Niosąc pomoc chorym na morową zarazę, sam padł jej ofiarą.
B. BERNARDUS BADENSIS, błog wyznawca i margrabia Bernard ba-deński (+ 1458). Objąwszy rządy po śmierci ojca złożył je w ręce młodszego brata, a oddał się umartwieniu, modlitwie i opiece nad ubogimi Niebawem zgłosił się u ces. Fryderyka III do głoszenia krucjaty, udał się do Rzymu do pap. Ka-liksta III. lecz przeczuwając zbliżający się koniec życia, usunął się do klasztoru Franciszkanów w Monca-lieri (Piemont) i umarł tam 15 lipca 1458 r. Pap. Klemens XIV zaliczył go w poczet Błogosławionych, (24 lipca).
B. BERNARDUS SCAMMACCA, błog. wyznawca zak. Dominikanów (t I486). Młodość strawił w Katanii (Sycylia) na rozpustnym życiu, aż ciężka rana stała się początkiem jego nawrócenia. Wyzdrowiawszy uprosił sobie habit w zak. Dominikanów w Katanii i poświęcił dalsze życie pokucie i modlitwie. Uchodził za wzór pokory i posłuszeństwa, (9 lutego).
B. BERNARDUS A CORLEONE, błog. wyznawca (+ 1669). Wezwany na pojedynek zranił śmiertelnie swego przeciwnika Przejęty grozą, postanowił zmienić tryb życia. W klasztorze w Caltanixecta rozpoczął jak najostrzejszą pokutę Prócz ścisłego przestrzegania postów nakazanych sam sobie zadawał inne ciężkie umartwienin. Na ciele nosił stale włosiennicę i 7 razy na dzień biczował się. Nawet w starszym wieku nie zaprzestał surowych umartwień, w chorobie nie przy|mował lepiej przyrządzonych potraw. Dokonywał licznych cudów, zwłaszcza nadzwyczajnych uleczeń i miał dar prorokowania Zmarł w &2 r. życia (19 stycznia).
B. BERNARDUS AB OPHYDA, błog wyznawca z zak Kapucynów (+ 1694, 1 września). W domu wieśniaczym w Ophyda k. Ascoli (Italia) urodzony, pasł od młodości trzodę, lecz już wtedy wpływał umoralnia-jąco na swych towarzyszy. Wiódł chętnie życie odosobnione, a przeto nazywano go pustelnikiem. Przyjęty do zak. Kapucynów osiągnął rychło pod przewodem św. Feliksa wysoki stopień cnót; podczas modlitwy często wpadał w zachwycenie. Miał dar leczenia nawet najcięższych chorób, a mimo braku wykształcenia rozwiązywał najzawilsze kwestie z przedziwną uczonością i mądrością. Dożył 90 lat.
BERNARDUS PAPIENSIS, Bernard z Padwy, profesor prawa kanonicznego w Bolonii, następnie od r. 1191 bp. Faenzy, wreszcie od r. 1198 bp. Padwy i autor dzieła p. t. Compi-latio prima czyli Breviarum Extra-vagantium.
B. BERNO, bł. opat w Gigny i Baume, potem w Cluny, gdzie f 927 r.
BERNO PETRUS, p. Rudolphus Aqua-viva.
S. BERNARDUS, św. Bernard, wyznawca i bp. Hildescheim. Po wyświęceniu poruczono mu wychowanie ces. Ottona III, w r. 993 objął biskupstwo w Hildescheim. W domu swym żywił dnia każdego prawie 100 ubogich, opiekował się wszelkimi sztukami i sam je pielęgnował. Wybudował klasztor benedyktyński. Pap. Sylwester II i ces. Otton III mieli go w wielkim poszanowaniu. Dla Kościoła zdziałał dużo dobrego przez swe synody diecezjalne. Przed śmiercią postarał się o przyjęcie do Benedyktynów. Pap. Celestyn III kanonizował go w r. 1192.
BEROEA, ae, /. najstarsze miasto Macedonii.
B. BERTHA, ae, /. błog. Berta, córka księcia Lotaryngii, matka św. wyznawcy Ruperta < IX w).
B. BERTHOLDUS, błog. Bertold, wyznawca i opat (+ 1142). Pochodził z szlachetnej rodziny w połud. Niemczech, wstąpił do klasztoru benedyktyńskiego; gdy został przełożonym w klasztorze Garsten k. Steyr, polecił skarby klasztoru wrzucić w rzekę, jako niezgodne z ubóstwem klasztornym. Żył tylko Chlebem i wodą, noce przepędzał na modlitwie. Był spowiednikiem ces. Konrada III; arbpa solnogrodzkiego Konrada uciekającego przed zemstą Henryka IV, przyjął do azylu klasztornego. Umarł podczas śpiewu litanii. 27 lipca.
S. BERTRANDUS św. wyznawca i bp. Akwilei (t 1350, 9 czerwca). Urodzony k. Cahors we Francji, był kolejno kanonikiem w Angouleme i profesorem wTuluzie. Pap Jan XXII zamianował go patriarchą Akwilei. Tam podczas nędzy głodowej karmił dziennie 2 tys ubogich, w o-góle przy jego stole musiało być zawsze 12 biednych osób, wspierał kościoły . i klasztory, jako legat Stolicy Sw. był zawsze u książąt mile widziany. Podczas powstałej schizmy musiał wiele wycierpieć na synodzie w Padwie. W drodze powrotnej napadli go wrogowie, z ran wtedy odniesionych zmarł 1350 r Zwłoki jego spoczęły w katedrze w Udine.
BERYLLUS, i, m /. beryl, zielony kamień szlachetny.
BES. sis, /. mała miara i waga.
BESELAM, urzędnik króla perskiego Artakserksesa; niechętny żydom przeszkadzał przy budowie świątyni.
BESELLED, sztukmistrz, który sporządził arkę. ołtarz ofiarny i św. szaty (2 Moj 31, 2).
BESIDIAE, arum,/. m. Bisignano w Italii, biskupstwo od r. 813, połączone w r. 1818 z biskupstwem S. Marco.
BESTIA, ae, f. dzikie zwierzę.
BESTIALITAS, atis, /. 1. wstrętna zwierzęca zbrodnia, 2. nierząd ze zwierzętami.
BETH, druga głoska hebrajskiego alfabetu; cyfra: dwa, po drugie.
BETHANIA. ae, f. 1. osiedle na wschodnim stoku Góry Oliwnej, o godzinę drogi od Jerozolimy, 2. miejscowość na wschód od Jordanu.
BETHEL, m. na górze 17 km. na północ od Jerozolimy.
BETHLEHEM, (hebr. dom chleba) m. w Palestynie (Juda), miejsce urodzenia Zbawiciela świata, zwane także Ephrata.
BETHLEHEMITA, ae, m. 1. mieszkaniec Betlejemu, 2. kościelna kongregacja, założona przez Piotra Be-tencoar (t 16b7) w Ameryce.
BETHPHAGE, miejscowość k. Jerozolimy u stóp góry Oliwnej.
BETHSABEE, matka króla Salomona
BETHSA1DA, 1 zam. Bethesda, nazwa stawu obok Jerozolimy, 2. miejscowość w Galilei, miejsce urodzenia aposto’öw Andrzeja, Piotra i Filipa, na zach. brzegu jeziora Genezaret; 3. miasto w krainie Gaulanitis
BETHSAMES. 1. m. kapłańskie na granicy Dan i Juda, 2. na granicy Nephtali i Issachar, 3. m On albo Heliopolis w Egipcie.
BETHSUR, twierdza w górach Juda na 5 stadiów od Jerozolimy.
BETHULIA, m. w dolinie Esdrelon, oblęgane 647 przed Chr.
B1BERES. um, /. napój poza obiadem
S. BIBIANA, ae,/. św. dziewica i mę-czenniczka (+ 363, 2 grudnia).
BIBLIA, ae, /. i biblia, orum, n. Pismo św., biblia pauperum — biblia ubogich, (dla takich, którzy czytać nie umieją, a zatem, zawiera reprodukcje malarskie w 40—50 wizerunkach z krótkim wyjaśnieniem.
BIBLICUS, 3. biblijny, z pisma św. wyjęty, zgodny z pismem św.
B1BLIOGRAPH1CUS, 3. należny do księgoznawstwa, do księgozbiorów.
B1BLIORATRIA, ae, /. kult biblii.
BIBLIOPEGA, ae, m. introligator
BIBLIOPOLA, ae. m. handlarz książkami, nakładca.
BIBLIOTHECA. ae, /, 1. półka luh szafa na książki, 2. skład pism i dokumentów, 3. książnica, księgozbiór.
B1BUOTHECARIUS, i, m. bibliotekarz, bibliofil, biblioman
BIBLIOTHECES, es, /. p. bibliotheca.
BIBO, bibi, bibiturus, 3. pić, uczyć się (litteras)
B1BOSUS, 3, pijany, opity.
B1BULUS, 3. spragniony.
BICEPS, epitis, dwugłowy.
B1CONOR, is, dwubarwny.
BICORNIS, e, dwurożny.
BICORS, ordis, przebiegły, szczwany, chytry.
B1DENS, entis, m. dwójząb (z 2 końcami), motyka.
BIDENS, entis, przym. dwuzębny, zwierzę ofiarne mające 2 rzędy zębów.
BIDUUM, i, n czas dwudniowy; bid. facere = przyjąć dwudniowy pobyt.
BIENNIUM, i, n. okres dwuletni.
BIENNIS, e, dwuletni.
BIFARIAM, przysł. podwójnie, dwojako.
BIFARIUS, 3. dwojaki.
B1FORMATUS, 3. dwukształtny.
B1FORMIS, e. dwukształtny
BIFRONS, ontis o 2 czołach, dwu-twarzowy.
BIGA, ae, i bigae, arum, dwuzaprzęg (w 2 konie).
BIGAMIA, ae, /. dwużeństwo.
B1GAMUS, i, m. bigamista, dwużenny, który ma albo dwie żony w tym samym czasie, albo w sposób dozwolony zawiera związek małżeński z drugą żoną po śmierci pierwszej.
B1GENAE, arum, /. bliźnięta, dwo-jaczki.
B1JUGUS 3. dwuzaprzężny (bijugis-e).
BILATERALIS. e. dwustronny, obustronny, wzajemny np. układ, kontrakt.
S. BILH1LDIS, a, św. wdowa i zakonnica benedyktyńska (VII w.). Z posłuszeństwa dla rodziców wyszła za mąż za księcia turyńskiego. Gdy jej mąż (Hetan) padł na wojnie, przeniosła się do Moguncji, wybudowała kościół i klasztor. Tu poznano z objawienia bożego, że jeszcze dotąd jest katechumenką. Przyjęła tedy chrzest św. i oddała się w zupełności dziełom miłosierdzia. Ola swego klasztoru nabyła tuwalnię, która w grobie okrywała oblicze Zbawiciela. Po śmierci pochowana w swym klasztorze, lecz głowa jej i ramię przechowane są w kościele mogunckim św. Emme-rana (27 listopada).
BILINGUIS, e, 1, dwujęzyczny, tj. mający 2 języki lub mówiący 2 językami, 2. fałszywy, obłudny.
BILIBR1S, is,/. miara obejmująca dwa funty
BILIS, is, /. 1. żółć, 2. melancholia, niechęć (atra bilis).
BILIOSUS, 3. żółciowy
BILOCATIO nis, /. dwumiejscowość, (tj. możność niektórych Sw. ukazy-wanja się i działania w sposób cudowny równocześnie na dwu różnych miejscach.
BILU3TRIS, e, 10-letni.
BIMATUS. us, m. wiek dwuletni.
BIMESTRE, is, n. czas dwumiesięczny.
BIMESTRIS, e, dwumiesięczny.
BIMULUS, 3. dopiero dwuletni.
BIMUS, 3. dwuletni.
BINARIUS, 3. (numerus) zawierający w sobie: dwa.
BINATIO, onis, /. binowanie tj. dwukrotne odprawianie Mszy św. w tym samym dniu przez tego samego kapłana.
BINI, ae, a, 1. po dwóch, 2. para, podwójny.
BINIO, onis, dwójka
BINO, 1. binować, p. binatio.
B1NOMINIS. e, dwojga imion.
B1NOCTIUM i, n. czas obejmujący dwie nocy.
BINUBUS, i, m. dwukrotnie ożeniony.
BIOGRAPHIA, ae, /. życiorys.
BIPARTITUS, 3. podwójny
BIPEDALIS, e, dwie stopy długi.
BIPENNIS, is, dwustronny topór.
BIPENNIS, e, obosieczny.
BIPES, pedis, dwunożny.
B1REM1S, e, dwuwiosłowy
BIRETUM, i, biret, (albo baret), liturgiczne okrycie głowy katolickich kapłanów, bir. rubrum, biret czerwony jako wyróżnienie kardynałów i niektórych dygnitarzy kapitulnych.
S. BIRGITTA, św. wdowa Brygida, założycielka zakonu Zbawiciela, patronka Szwecji (f 1373, 8 października)
BIRM1NGAMIA. m. Birmingham w Anglii (100 tys. mieszk.), siedziba biskupia od r. 1850, sufrag. Westmin-steru.
B1RRETUM, p biretum.
BIS, liczebnik i przysł. dwa razy, dwukrotnie, na dwa sposoby.
BISEXT1LIS, p. bissextilis.
BISEXSTUS, p. bissextus.
BISCHIER, p. Johanna Elizabeth Bi-schier.
BISSEXTILIS, e, (annus) rok zawierający dzień przestępny.
BISSEXTUS, i, m. dzień przestępny. BITO, 3. iść.
BITHYNIA, ae, /. prowincja w Małej Azji między Propontydą i Czarnym morzem.
BITERAE, arum, /. m. Beziers we Francji, niegdyś siedziba biskupia (od III w ), zniesiona w 1801.
BITUMEN, nis, n. żywica ziemna, ruda ognista, asfalt
B1TUMINATUS, bitumineus, bitumi-nosus.
BITURGIA, ae, /. m. Borgo Sanse-polcro nad Tybrem w Italii, siedziba biskupia (od r. 1515), sufragania Florencji.
BITURICAE, arum, /. m. Bourges we Francji, arcybiskupstwo (od III w).
BIVIUM, i, n. rozdroże, podwójna droga.
BIVIUS, 3 dwudrożny, mający dwie drogi.
BLACTERO, 1. beczeć.
BLAESUS, 3. szepietliwy, szeplenie-jący.
S. BLANDA, ae, /. męczenniczka w Rzymie (początek III w.).
BLANDICELLUS, 3. przyjazny, pochlebny.
BLANDICULUS, 3. pieszczący.
BLANDICUS, 3, mówiący pochlebnie.
BLANDIFICUS, 3. schlebiający.
BLAND1LOQU1UM, i, n. mowa pochlebna, (blandiloquus, 3).
BLANDIMENTUM, i, n. pochlebstwo, przymilanie, powab, urok.
BL4NDIOR, itus sum. 4. — 1. pochlebiać, pieścić; 2. wabić, starać się uwieść.
BLAND1TIA, ae, t pochlebstwo, pieszczoty.
BLANDITUS, 3. powabny.
BLANDUS, 3. schlebiający, przymilny, łagodny, powabny.
BLANDULUS, pochlebny
S BLASIUS, i, m. św. Błażej, bp. z Se-baste, męczennik (+ 316, 3 lutego).
BLASPHEM AL1S, onis, /. złorzeczenie, bluźnierstwo.
BLASPHEMATORIUS, 3. bluźnierczy.
BLASDHEMIA, ae, /. bluźnierstwo, (przeciw Bogu), złorzeczenie, przekleństwo.
BLASPHEMIUS, i, m. bluźnierca
BLASPHEMIUS, 3. bluźnierczy.
BLASPHEMO, 1. wypowiadać bluźnierstwo, 2. złorzeczyć przeciw Bogu, bl. Deum i in Deum.
BLASPHEMUS, p. blasphemius.
BLASTA, ae, /. kolczyk
BLATERO.l. bajać, bredzić, skrzeczeć.
BLATERO, onis, m bajczarz, paplarz.
BLASTA, ae, (blastea) purpura
BLATTEUS, 3. purpurowy.
BLESAE, arum, m. Blois we Francji, siedziba biskupia, sufr. Paryża.
BLITEUS, 3. niesmaczny, niedorzeczny, głupi.
BOA, ae, wąż wodny.
BONAERGES, (h e b r. gwałtowny), przydomek dany apostołom Jakubowi i Janowi przez Chrystusa Pana.
BOARIUS, 3. zajmujący się wołami.
BOATUS, us, m. ryk.
BOBANIUM, (Bovianum) m. Bojano w Italii, siedziba biskupia, sufr. Be-newentu
BOBBIUM, m. Bobbio w Italii, siedziba biskupia (od VI w ), sufr. Genuy.
BOBOLA, p. Andreas Bobola
BOEOTIUS, 3. — 1. pochodzący z Be-ocji, 2. głupi, prostak, niedołężny, (gdyż mieszkańcy Beocji uchodzili w Grecji za głupich).
BOGOTA, ae, /. m. Santa Fe de Bogota w połud. Ameryce (Kolumbia), siedziba arcybiskupia (od 1562).
BOHEMIA, ae, /. Czechy.
BOHEMIUS, Bohemus 3 czeski.
BOIA, ae, /. rodzaj bandy, zgraja.
BOICUS. 3. Bawarski
BOIOCI, orum. m. m. Bayeut we Francji, siedziba biskupia (połączona z Li-sieux). sufrag. do Rouen.
BOLESLAUS, ai, m. Bolesław, imię polskich (I) i czeskich (11) książąt.
BOL. CHABRUS, Chrobry (gwałtowny), książę polski 992—1025, od 1024 król, założyciel arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, kupił ciało męczeńskie św, Wojciecha (Adalberta) od pruskich zabójców na wagę złota.
BOL. II ŚMIAŁY, król Polski (1058 — 1086), zabójca św. Stanisława biskupa.
BOL. III, król Polski (1102 -1138) wspierał bpa Ottona z Bambergu przy nawracaniu Pomorza.
BOLESLAUS V, Pudicus (Wstydliwy), król Polski (1138— 1179), wpierw księżę Krakowa i Sandomierza, małżonek błog. Kingi córki węgierskiego króla Beli. II. BOL 1 OKRUTNY, książę czeski (935 — 967), brat i zabójca św. Wacława.
BOL. II POBOŻNY, książę czeski (967-999).
BOLETAR, aris, n. naczynie kuchenne-
BOLIS, is, /. 1. pocisk z kuszy, 2. Słowianka, pion (u murarzy).
BOLIVARUM i, n. m. Riobamba w połud. Ameryce (Ekwador), siedziba biskupia (od 1863), sufrag. do Quito.
BOLLANDIANI, orum m. Bolandyści, uczeni pisarze obszernych krytycznych żywotów Świętych, nazwani od założyciela tego epokowego wydawnictwa Jana Bollanda, Tow. lez. t 1665.
BOLONIA, ae, miasto Bologne-sur-Mer we Francji (Pas de Calais), biskupstwo z St. Omer.
BOLUS, i,/, rzut kostkami, 2. zysk, korzyść.
BOLUS, i, skiba, kęs, kąsek.
BOMBACIO, onis /. bawełna.
BOMBACIUM, i, n. materia jedwabna kiprowana (tkanina sporządzona z jedwabiu i bawełny), bawełna, wata.
BOMBACIUS, 3. bawełniany.
BOMBAYA, ae, /. miasto Bombay w Indiach angielskich, siedziba arcybiskupia (od 1866).
BOMBARDA, ae,/. strzelba, muszkiet.
BOMBICUS, 3. rozlegający się, brzmiący
BOMBILATIO, onis brzęczenie.
BOMBITO, 1. brzęczyć (o pszczołach).
BOMBYC1NUS, 3. jedwabny.
BOMBYX, ycis, m. i /. 1. jedwabnik, 2. jedwab.
BOMRINO, 1. szumieć.
BOMROSUS, 3. brzęczący.
BONAIUNCTA MANETHUS, Jan z Bonagiunta, znakomity Florentyj-czyk, współzałożyciel zak. Serwi-tów (XIII w.).
BONATUS, 3 cichy, spokojny.
BONA VALLIS, m Bonnowal, nazwa’ kilku klasztorów cysterskich we Francji-
BON A VENTURA, ae, m. św. Doktor Kościoła z zak. Franciszkanów, kar-dynał-biskup Albano, 11274,14 lipca.
BONFILIUS MONALDUS, (di Monaldi) znamienity Florentyjczyk, współzałożyciel zak. Serwitów (XIII, w.).
BONIFACIUS, i, /. miasto Śaint Boniface w półn. Ameryce (Kanada), siedziba arcybiskupia (od 1871, biskupstwo od 1847).
S. BONIFACIUS,i,m. św. męczennik, towarzysz św Thyrsusa p Thyrsus.
S. BONIFATIUS, I. św. papież (418-422). 25 paźdz.
S. BONIFATIUS IV, św. papież (608-615), 29 maja.
S. BONIFATIUS, dowódca legii tebańskiej, św. męczennik t 216.
S. BONIFATIUS, św. męczennik (t 307). Był rzymskim obywatelem a grzeszne swe pożycie z rzymianką Aglae odpokutował przez srogie męki, jakie poniósł w Tarsus (Cylicja) za wiarę Chrystusową. Zachęcał wprzód za prześladowania Dioklecjana współwyznawców do mężnego zniesienia cierpień, a następnie przecierpiał sam najwyszu-kańsze tortury, dopóki miecz nie przeciął pasma jego życia. Ciało jego nabyli towarzysze podróży, przywieźli je do Rzymu i za przyczynieniem się Aglae, która również stała się pokutnicą, złożone w kościele ku jego czci zbudowanym.
S. BONIFATIUS, arcybiskup i św męczennik, apostoł Niemiec (680—755). 5 czerwca.
S. BONIFATIUS, św. wyznawca, bp. Lozanny (+ 1260). Urodzony w Brukseli. Wyświęcony na kapłana wykładał przez 9 lat w Paryżu i Kolonii teologię. Powołany na stolicę biskupią w Lozannie zraził ku sobie niektórych księży skarconych i ukaranych za życie niemoralne. Zwolniony od Ojca św. na swe prośby gorące z urzędu biskupiego, wstąpił w Brukseli do zak. Cystersów i żyt odtąd tylko dla Boga, wsławiony cudami za życia i po śmierci, którą przepowiedział. Gdy dn. 22 czerwca 1600 r. otwarto jego grób w Notre Dame de la Chapelle w Brukseli, zwłoki jego wydawały woń przyjemną (19 lutego).
BONIFATIUS, papieże tego imienia: 1. św. B. I (418-422), 2. B. II 530-532), 3. B III (607 od lutego do listop.), 4. św. B. IV (608-615), 5. B. V (619 – 625), 6. B. VIII (1294-1303), 7. B. IX (1389-1404).
BONI-HOMINES, dobrzy ludzie (Bons Hommes) nazwa kilku stowarzyszeń religijnych w średnich wiekach.
BONILOQUIUM, i,n. pochlebna mowa.
BONILOQUUS, 3. pochlebny.
BON1TAS. atil, /. 1. dobry przymiot; bon. ingenii = wybitne uzdolnienie, 2. dobroć, serdeczność
BONOMO JOANNA MARIA, p.błog. Joanna Maria.
BONONIA, ae, /. miasto Bologna w Italii, także Bolonia, siedziba arcybiskupia.
BONOSUS, i, m. św. wyznawca i bp. Trewiru (f 373). Był następcą wygnanego bpa Paulina za ces. Kon-stancjusza, który na synodzie w Rimini przymusił wielu biskupów do arianizmu. Za rządów Juliana Apostaty udało mu się w zjednoczeniu z bpem Hilarym z Poitiers umocnić wiarę katolicką. Ces. Walentyniana, gdy osiadł w Trewirze, skłonił do łaskawych edyktów na rzecz wolności Kościoła. Wysłał też głosicieli wiarydokraju Burgundów (17lutego).
BONUM, i, n. 1. dobro, cnota, zaleta, pierwszeństwo; 2. pl. dobra, majątek, bogactwo; bonis interdicti = pozbawieni zarządu dobrami, osoby zostające pod kuratelą; 3. korzyść, błogość, szczęście; in bonum ali-cuis=na czyjąś korzyść.
BONUS, MELIOR, OPTIMUS, 3. — 1. dobry, zdolny, celowy; 2. dostojny, szlachetny, dzielny, 3. znaczny, poważny; bona senectute = w podeszłym wieku; 4. dobrotliwy, życzliwy; 5. obyczajny, cnotliwy.
BONUS AER, Boni Aeris, m. miasto Buenos Aires, stolica Argentyny w połud. Ameryce, stolica arcybiskupia (od r. 1582).
BONUS LATRO, onis, m. skruszony (dobry) łotr na krzyżu (26 marca).
BONZIUS, i, m. bonza chiński lub japoński.
BOO. 1. głośno dźwięczyć; głośno krzyczeć.
BOOZ, syn Salmona z Betlehem (Juda) mąż Rut, przodek Dawida i Chrystusa.
BOOZ, nazwa lewej kolumny świątyni Salomona w Jerozolimie.
BOREALIS, e. północny.
BOREAS, ae, m. 1. wiatr, północny; 2. północ.
BOREUS, 3. północny.
BORGIA, nazwa starego rodu magnackiego w Hiszpanii
BORGIDUM, i, n. miasto Barhastro w Hiszpanii, biskupstwo 1100 r. utworzone, a w r. 1851 połączone z Huesca zostaje pod zarządem apostolskim, sufrag. Saragossy.
BOROMAEI, orum. Boromeusze, stara szlachta w Mediolanie.
BORUSSIA, ae, p. Prussia.
BORUSS1CUS, 3. pruski.
BOS, bovis, m, wół /. krowa.
BOSA, ae, miasto portowe w Sardynii, siedziba biskupia (od V w.), sufrag. do Sassari.
BOSCO JOANNES, p. Joannes Bosco.
BOSCUS. i. m. las,
BOŚNIA, ae,/. miasto Diakovar w Boś-nii, siedziba biskupia (od XIII w ), r. 1773 połączona ze Srijem (Sir-mium), sufrag. Zagrzebia.
BOSRA, ae, /. gł miasto Idumei w Palestynie, arcybiskupstwo Bostra, Bo-sra albo Haran (Syria).
BOSTONIA, ae, /. miasto Boston w półn. Ameryce, siedziba arcybiskupia od 1865 (od 1808 biskupstwo).
BOTRUS, i, m. winogrono, jagoda; b. Cypri: silnie woniejąca, podobna do winogron kiść kwiatowa BOTRYS, is. /. m. Botri, tytuł syryjsko – maronickiego biskupstwa złączonego z Dschebeit S. BOTVIDUS, św. męczennik szwedzki Botwid. (28 lipca). Z rodziców pogańskich zrodzony, przybył w podróży handlowej do Angli, gdzie został nawrócony. Powróciwszy do ojczyzny pracował jako misjonarz. W drodze powrotnej został we śnie zabity a ptak biały skierował uwagę jego krewnych na miejsce śmierci. BOVINATOR, ris, m. oszukaniec, przechera BÖVINOR, 1, ryczeć.
B0V1NUM, i, n. w połud. Italii Bo-vino, stolica biskupia (od VI w.), sufragania Benewentu.
B0V1LE, is, n. stajnia dla bydła, wo-łownia.
BOVILLUS. 3. bydlęcy.
BRACA, ae, /. spodnie.
BRACTAUS, 3. ubrany w spodnie; przen zniewieściały.
BRACHIALE, is, n. (ornamentum) naramiennik, branzolcta.
BRACH1ALIS, e, należny do ramienia. BRACH1UM, i, n. łokieć, ramię, udo (u zwierząt).
BRAC1LE, is, n opaska, pas na habicie zakonnym BRACTEA, ae, /. cienka blacha metalowa, przen. blask, BRACTEOLUS, i, m. blaszka metalowa; emblem, godło.
BRAIO, 1. krzyczeć BRAIDA, ae, /. wielkie pole.
BRANCA (brancha), ae,/. ramię, szpon, pazór.
BRANCHIA, ae, /. skrzele, szczęka. BRANCHUS. i, m. chrypka. BRANDEUM. i, n. płótno, w które starzy chrześcijanie zawijali relikwie, 2. opaska BR A SM A, atis.n. pęcherzyk, pryszczyk. BRASSICA, ae, /. kapusta, jarzyna. BRAVIUM, i, n nagroda, cena, dar za zwycięstwo w walce. BRASCATÖR, is, m. piwowar. BRAXEA, ae, /. trzewiki do tańca. BREDA, ae. /. miasto w Holandii, siedziba biskupia (od 1853), sufrag. Utrechtu.
BREMA, ae, f. wolne miasto hanzea-tyckie, dawniej arcybiskupstwo.
BREMENTIUM, i, n. m. Newkastle w Anglii. 215 tys. miesz., biskupstwo połączone z Hexdam.
BREVE, is, n. 1. pismo papieskie, 2. zawiadomienie o śmierci, karta pośmiertna, klepsydra żałobna.
BREVI, przysł. wkrótce, niebawem.
BREVIAR1ÜM, i, n. 1. krótki spis, wyciąg, 2. brewiarz tj. książka liturgiczna katol. duchownych dla odmawiania modłów, przepisanych na poszczególne pory dnia każdego.
BREVIÄRIUM EXTRAVAGANTIUM (compilatio prima) tj zbiór praw kościelnych, dokonany ok. 490 r. przez Bernarda z Pawii, pierwszy od czasu Gracjana, jako uzupełnienie Decre-tum Graciani. Dzieło to przez podział i uporządkowanie materiału stało się podłożem dla dalszego naukowego i ustawowego opracowania prawa kościelnego (5 ksiąg podzielonych na tytuły i rozdziały).
BREVIAT1M, przysł. w sposób skrócony.
BREVIATIO, nis, /. skrócenie, skrót.
BREVICULUS, 3. nieco mały.
BREVICULUM, i, n. zbiór w jedną całość. mały brewiarz.
BREVILOQUENS, entis, krótko mówiący, ściśle się streszczający.
BREVIO, 1. skrócić.
BREVIS, e, 1. krótki, mały, wąski, 2 niski, płaski, 3. drobny, szczupły, 4. krótko trwający, przemijający (BREV1TER).
BREV1TAS, atis, /. krótkość. BRENOVIENSE MONASTERIUM, klasztor Brewnow k. Pragi, pierwszy, jeszcze dotąd istniejący, klasztor męski w Czechach, założony (993′ przez św. Wojciecha, bpa praskiego, przy pomocy Bolesława II, księcia czeskiego, połączony później z Braunau (załóż. 1332) na czeskiej granicy.
BRICTINORIUM, m. Bertinoro w Italii, biskupstwo (od XIV w.), sufrag. Rawenny.
S. BRICTIUS, św. biskup i wyznawca (f na początku XI w.). Męczony przez pogańskiego sędziego Marcjana, wrzucony był do więzienia. gdzie go odwiedził anioł i św. Piotr. Wyświęcony przezeń na biskupa, dostawszy się na wolność, rozpoczął nawracanie pogan. Ustanowił dla 4 miast włoskich biskupów. Obcował ze swoim Aniołem Stróżem, który go zawiódł na górę k. Martuli i polecił mu tam pozostać, aż go Chrystus do siebie powoła Zajął się tam znowu nawracaniem sąsiednich pogan i wybudował kościół. Umarł w późnym wieku 11 lipca.
S. BRICTIUS, św. wyznawca i bp. w Tours (f w V w. 13 l.st). Był uczniem św. Marcina z Tours, lecz sprawiał mu wiele przykrości. Dopiero gdy sam doświadczył krzywdy od mieszkańców m. Tours, i poddać się musiał próbie Bożej, odbył spowiedź publiczną za krzywdy przez siebie wyrządzone. Przez 7 lat spełniał w Rzymie surową pokutę za grzechy młodości, po czym wrócił jako biskup do Tours i umarł tamże po 40 latach pasterzowania.
BRIGANTIA, ae, /. miasto Bra-ganza w Portugalii, siedziba biskupia (od 1545), sufrag. Brągi.
BRIGANTIA, m. Bregenz nad jeziorem Bodeńskim.
S. BRIGIDA, św. dziewica i ksieni, patronka Irlandii (f 523) Pochodziła ze Szkocji i już w młodości odznaczała się niezwykłą pobożnością. Aby nie musiała zawrzeć małżeństwa, prosiła Boga, by ją dotknął chorobą oczu dla zniechęcenia narzeczonego Lecz gdy następnie przywdziała welon zakonny, oko jej ozdrowiało, (1 lutego).
2 BRIGIDA, córka księcia bawarskiego, ksieni klasztoru św. Pawła w Regensburgu w X w.
BRIOCUM, m. S. Brieuc w Bretanii (Francja), siedziba biskupia (połączona r. 1801 z Treguier), sufrag. do Rennes
BR1SO, 1 wyciskać, wytłaczać.
BRISBANUM, m. Brisbane w Australii, siedziba arcybiskupia od 1887 (biskupstwo od r. 1859).
BR1TANNIA MAGNA (major), Wielka Brytania
BRITANN1A MINOR, /. Bretonia (Armorica) we Francji
BRITONES, urn, Brytonowie, dawniejsi mieszkańcy Anglii, podbici później przez Anglo-saksonów. BRITTONIUS, św. Britto, wyznawca i bp. Trewiru (373 — 386, 5 maja). Jako prymas Galii podpisał zaraz po pap. Damazym i św. Ambrożym akta synodu rzymskiego. Przy pomocy ces. Gracjana położył koniec schizmie lucyferiańskiej. Bronił też swej prowincji przeciw Pryscylia-nowi. Przeciwstawił się też niemoralnym przedstawieniom w teatrze i cyrku. Zwłoki jego złożono w kościele N. P. Maryi, nazwanym potem kościołem św. Paulina.
BRIXIA, miasto Brescia w Lombardii (Italia) siedziba biskupia, sufrag. Mediolanu.
BRIXINIUM, i, n. (Brixia, Brixina, Norica) m. Brixen w Tyrolu, siedziba biskupia (dawniej w Saeben).
B. BRONISLAVA, błog. zakonnica, premonstratentka. Ujrzała świat w Kamieniu, diec. wrocławskiej; mając lat 16, wstąpiła do klasztoru krakowskiego, idąc w ślady swego stryja św. Jacka Z pokory prosiła swe siostry zakonne, by ją, jako „proch i popiół”, deptały nogami Ponieważ za jej życia premonstra-tentki nie miały jeszcze klauzury, św. Bronisława szukała odosobnienia na przyległej górze Sikornik. Zwłoki jej, złożone obok w. ołtarza, długi czas zapomniane, odkryto >608 r. Cześć jej zatwierdzili pap Grzegorz XVI i Pius IX (1 września) BROOkLYNIUM. m Brooklyn w półn Ameryce, biskupstwo, sufrag Ntw Yorku.
BRUCHUS, i, m rodzaj szarańczy nie-oskrzydlonej BRUGAE. arum,/. m. Bruegge w Belgii. siedziba biskupia, sufrag. Mechlina BRUMA, ae, /. (dies brevuma), 1. najkrótszy dzień w roku; 2 czas zimowy (BRUMALIS, e) ,
BRUNA, ae, /. miasto Berno na Mo-rawii, siedziba biskupia (od 1716 r.), sufrag Ołomuńca BRUNDUSIUM, i, n. miasto Brindisi (Italia), arcybiskupstwo. BRUNIACUM, i, n. miasto Brougnato (Italia), biskupstwo od r. 1133. połączone z Luni—Sarzama r. 1820.
S. BRUNO, onis, św. wyznawca i arbp Kolonii (ok. 980). Jako syn króla Henryka I otrzymał on znakomite wychowanie. Po śmierci ojca powołał go jego brat, cesarz rzymski Otto I, do odnowienia życia zakonnego w Niemczech. Niedługo obrał go kler i lud arcybiskupem kolońskim, a pap. Agapit zatwierdzając go pozwolił mu wszędzie nosić pallium. Nie tylko jako pasterz dbał skrzętnie o swą trzodę, także w zastępstwie brata, przebywającego w Rzymie, rządząc krajem, silną dłonią przestrzegał panowania prawa. Dla Kolonii pozyskał kilka relikwij, w ich liczbie także laskę i okowy św. Piotra. W drodze do swych krewnych, których pragnął pojednać, zachorował ciężko, majątek swój przeznaczył dla ubogich i zasnął w Panu po przyjęciu św. Sakramentów Ciało jego złożono w kościele św. Pantaleona, który zbudował i wyposażył (11 października^.
S BRUNO Z KWERFURTU, św. biskup i męczennik, apostoł Prus (+ 1009). Urodzony w Kwerfurcie 974 r. diec. merseburskiej, dostał później przydomek Bonifacjusz. Oddał się studium filozofii w Merse-burgu i wykształcił się w sztukach pięknych, a zwłaszcza w muzyce. Przyjęty do tamtejszej kapituły, został następnie kapelanem nadwornym swego stryja Ottona III i odbył z nim podróż do Italii. W Rzymie powziął w kościele św. Bonifacego postanowienie pozyskania korony męczeńskiej Przyjął tedy w Rawennie habit zakonników św. Romualda i oddał się cały surowemu życiu zakonnemu. Następnie wyświęcił go arcybiskup merseburski Tangio na arcybiskupa narodów pogańskich. Przyjąwszy paliusz udał się do dzikiego szczepu Peczengów, nad morzem Czarnym, gdzie głosił Ewangelię przy ciągłym niebezpieczeństwie życia. Stąd zwrócił się do pogańskich Prusaków i sąsiednich krajów, gdzie poniósł śmierć męczeńską przez ścięcie głowy (14 lutego).
S. BRUNO, św. biskup Wuercburga, wyznawca (+ 1045). Pochodził z rodu książęcego w Karyntii i jako stryj ces. Konrada II spokrewniony był z św męczennikiem Brunonem z Kwerfurtu. Napisał z czasem komentarze do Psalmów, do pieśni Star. i Now. Testamentu, do Modlitwy Pańskiej i Składu Apostolskiego. Majątek swój obracał na remont kościołów; szczególnie pięknie odnowił kościół św Burharda i poświęcił go następnie przy asyście 6 sąsiednich biskupów. Wiele cudów uwielbiło go po śmierci (17 maja).
S. BRUNO, iw wyznawca i założyciel zak. Kartuzów (t 1101, 6 października).
5 S. BRUNO. św. bp. Trewiru (1102— 1124).
BRUNOPOLIS, m. Brunświk nad Odrą.
BRUTA, orun’. n istoty nierozumne, świat zwierzęcy.
BRUTALIS, e, nierozumny, srogi, okrutny, zwierzęcy
BRUTESCO, 3. być bez czucia, być nierozumnym.
BRUTUS. 3. ociężały nierozumny, głupi, bez czucia.
BRUXELAE, arum Bruksela, stolica Belgii, ok. 540 tys. mieszkańców, stolica arcybiskupia.
BRYTIA, orum, n. wytłoczyny wina, lura.
BUBALUS, i, m. bawół.
BUBO, onis, m sowa.
BUBULCUS, i, m. nadzorca wołów.
BUBULUS, 3. wołowy, corii bubuli = rzem-enie wołowe
BUCARESTIUM, m. Bukareszt, stolica Rumunii, siedziba arcybiskupia od r. 1896
BUCCA ae, /. policzek, warga
BUCCALE, is, n czara, płaski półmisek, talerz, taca.
BUCELLA, ae, /. kęs. okruszyna.
BUCINA, ae, /. sygnał dany rogiem, puzon, trąba (bucinum).
BUCINATOR, is, m. grający na puzonie.
BUCINO, 1 dąć w trąbę, dawać znak.
BUCOLICUS. 3 wiejski.
BUCULA ae, /. mała krowa.
BUCULUS, i, m. mały wół.
BUDOVECIUM, i. n. miasto Budzie-jowice w połud. Czechach, siedziba biskupia, sufrag Pragi.
BUDRUNTUM, m. Bitonto w Italii (Bari), biskupstwo od 750 r. połączone r. 1848 z Ruvo.
BUFFALUM, i, n Buffalo w pöln. Ameryce, siedziba biskupia, oddzielona 1847 r. od New Yorku, sufrag. , New Yorku.
BUFO, inis, m. ropucha
BUGELLA, ae, /. miasto Biela w Italii, siedziba biskupia od 1772 r., sufrag. Vercelli.
BUGIA, ae, /. świecznik ręczny (wyróżnienie prałatów przy uroczystym nabożeństwie.
BUL, stara nazwa dla 8 miesiąca w żydowskim kalendarzu (połowa października do połowy listopada).
BULBITO. zabłocić się
BULBUS, i, m. cebula
BULE. es, /. sena., rada państwa.
BULEUTERIUM, i, n. sala posiedzeń, miejsce narad, ratusz.
BULIMU5, i, m ciężki głód.
BULLA ae, f. kasetka w której przechowuje się stare pisma; także nazwa tychże pism, szczególnie b. ważne papieskie zlecenia, bulla.
BULLARIUM, i, n. zbiór dokumentów, zbiór bul papieskich.
BULLIO, 4. (bullo), gotować, kipieć, wzdymać się.
BULLULA, ae, /. kropla wody.
S. BURCHARDUS, św. Burkard, wyznawca i bp. Wuercburga (VIII w.). Rodem z Anglii, był on pomocnikiem św. Bonifacego, apostoła Niemiec i jako następca św. Kiliana b. czynny we Frankonii. Pap Zachariasz wyświęcił go 741 r na biskupa Wuercburga Odbył jako poseł dwukrotnie podróż do Rzymu i brał udz ał w zgromadzeniach prowincjonalnych. Złożył uroczyście zwłoki św. Kiliana i towarzyszy, wybudował też dwa klasztory. Wiekiem podeszły złożył rządy biskupie i usunął się na samotność w posiadłość swą Hohenburg, gdzie też przykładnie r 754 żywota dokonał (14 października).
B. BURCHARDUS, błog wyznawca i, kapłan w Muri, diec. bazylejskiej. Żył w początkach XI w. i był proboszczem w Beinwyl k. Muri, gdzie słynął jako cudotwórca. Wiadomości o jego życiu zatarły się wprawdzie w zawierusze XVI w., lecz za zgodą pap. Piusa V powstało w miejscu jego pasterzowania stowarzyszenie ku czci zmarłego i na prośbę bpa bazylejskiego Eugeniusza Kongregacja św. Obrzędów zaliczyła go w poczet błogosławionych.
BURDIGALA. ae, /. m. Bordeaux we Francji, arcybiskupstwó (od 314 biskupstwo).
BURDO, onis, m. mul.
BURGRAVIUS, i, m burgrabia, zarządca zamku.
BURGI, orum, m. Burgos w Hiszpanii, siedziba arcybiskupia od 1574, biskupstwo od 980 r.
BURGUS, i, m zamek, kastel.
BURINA, ae, f powstanie
BURLINGTONI A, ae, /. miasto Burlington w półn. Ameryce, siedziba biskupia od 1853 r.
BURSA, ae, /. kieszeń, pochwa sztywna podwójna o 4 narożnikach (kwadratowa) dla przechowania korporału.
BURTÜLA, ae, /. mała bursa
BUSTEUS, 3. niegodny, nieużyty.
BUSTIO, nis. /. gorenie, palenie.
BUSTUM, i, n. grób, nasyp grobowy, kurhan, nagrobek.
BUTEO, onis, m. rodzaj jastrzębia albo sokoła.
BUTOMUM, i, n trzcina, sitowie.
BUTUM, i, n granica.
BUZ, narodowość w Arabii, przeciw której przepowiadał Jeremiasz, prawdopodobna ojczyzna buzyty Eliu, przyjaciela Hioba.
BUTYRUM, i, n. masło.
BUXUM, (buxus) i 1. buk.drzewobuko-we, 2 przedmioty z takiego drzewa sporządzone (flety, grzebienie, tablice).
BYPOL1S, is, / miasto Ottawa, stolica Kanady, siedziba arcybiskupia od r. 1886 (biskupstwo od 1847)
BYSSINUM, i, n. lniana szata, także wełniana. *
BYSSINUS, 3. sporządzony z płótna lnianego, także perkalikowy.
BYSSUS, i. /. 1. wyborowe płótno lniane, 2. bawełna.
BYZACIUM. i, n Tunis, kraj w półn. Afryce, niegdyś wielka prowincja kościelna z 150 biskupstw złożona.
BYZANTIUM, i, n. Konstantynopol (dawne Bizancjum), dawna stolica Turcji.
C. jako skrót (centum) oznacza cyfrę 100.
CAATH, wnuk Jakuba, dziad Mojżesza i Arona.
CABALLICO, 1. jechać konno.
CABALLUS, i, m. koń.
CABILLONUM, i, n. miasto Chälon-sur-Saóne, dawna siedziba biskupia (od IV w) od r. 1801 połączone z Autun, sufrag. Lyonu.
CABO, onis, m. wałach (koń olrze-biony).
CABUS, i, m. miara zawierająca 1’1 litra.
CACABUS, i, m. tygiel, panew, garnek gliniany.
CACHEXIA, ae, /. suchoty.
CACHINNATIO, nis, /. śmiech gwałtowny.
CACHINNO, 1. śmiać się głośno
CACIO, 1. łowić, polować.
CACUMEN, inis. n. szczyt ostrze.
CACO, 1. iść z potrzebą
CACUM1NO, 1. zaostrzać
CACTOS, i, m. kaktus.
CADALOUS, bp. Parmy, jako anty-papież (1061) zwał się Honoriusz II.
CADAVER. is, n. trup, zwłoki, ścierwo.
CADAVER1NUS, 3. należący do ścierwa.
CADAVEROSUS, 3. trupiasty, podobny do trupa.
CADESBARNE, miejscowość w połud. Palestynie (Juda), gdzie Abraham pokonał Amalekitów i gdzie anioł ukazał się Hagarze. Było tam przez czas długi obozowisko Izraelitów
CADO, cecidi. casum. 3-1. padać, upadać na ziemię, zapadać się, 2. ginąć, wydarzać się, spotkać; 3. ujmować, obniżać
CADISCUS, i, m mata beczka, urna.
CADIVUS, 3. upadły (owoc)
CADUCEUM, (us), i, laska herolda
CADUCUS, 3. upadły, skłonny do padania, znikomy, zmarły bez spadkobiercy, bez krewnych, bezpotomny.
CADURCUM, i, n miasto Cahors we Francji, siedziba biskupia (od III w.), sufrag. do Albi.
CADUS, i, m. dzban gliniany, beczka.
CAEBUA, ae, /. Cebu, stolica wyspy filipiańskiej tegoż nazwiska; biskupstwo Jod 1505), sufrag Manili
S. CAECILIA, św. dziewica i męczen-niczka, patronka muzyki kościelnej, t 230, 22 listop.
CAECITAS, tis, /. ślepota, także cae-citudo, nis. /.
CAECIGENUS, 3. ślepo urodzony.
CAECO, 1. oślepić, zaćmić) ociemnić.
CAECULIO, 4. ślepnąć.
CAECULTO, 1. źle widzieć.
CAECUS, 3. — 1. ciemny, zaćmiony, 2. niepewny, bezcelowy, 3. ukryty, niewidzialny, 4. niezbadany, 5. ślepy.
CAECUTIO, 4. źle widzieć, migać oczyma, chlipać, mrużyć, oślepnąć.
CAEDES, is, /. rzeź, rozlew krwi. mord, 2. krew, 3. ciała zabite.
CAEDO, cecidi, caesum 3.—I. bić, ścinać, rąbać, 2. ’ rozbijać, łamać, niszczyć, zwyciężać, 3. zabijać, ofiarować
CAELAMEN, inis, n. kryjówka.
CAELATOR, is, m. wykonawca sztuki cyzelowania, rytownik.
CAELATURA, ae, f. cyzelowanie metalu.
CAELEBS, ibis, bezżenny.
CAELES, itis, niebieski, wspaniały, boski; 1. CAELESTIS, is, m. Bóg; 2. CAĘLESTES, ium, mieszkańcy nieba, Święci; 3. CAELESTIA (ium) rzeczy niebieskie, nadziemskie; re-gna coel niebo.
CAELIBATUS, us. m. stan bezżenny, celibat.
CAEL1BALIS, e, odnoszący się do bezżenności.
CAELICUS, 3. niebieski.
CAELIFLUUS, 3. spływający z nieba.
CAELIGENUS, 3 niebieski.
CAELITES.um.m, duchowie niebiescy, święci.
CAELITUS, przysł. z nieba.
CAELO, 1. cyzelować, wykonywać robotę snycerską
CAELUM, i, n. (pl. caeli, orum) 1. niebo; jako mieszkanie Boga i świętych, 2. powietrze, klimat; 3. nieśmiertelność. największa chwała, najwyższe szczęście.
CAEMENTARIUS, i, m. murarz.
CAEMENTARIUS, 3. potrzebny do murowania, zajęty przy murowaniu.
CAEMENTUM. i, n. 1. kamień łamany, kamień do murowania, łupiny marmuru przydane do zaprawy cementowej lub kamiennej; 2 cement.
CAENODOXIA ae, p. cenodoxia.
CAENOSUS, 3. zabłocony, brudny.
CAENUM, n. błoto, brud, nieczystość, śmiecie.
CAEPA, CAEPE p. cepa.
CAEREMONIA, (caerimonia, ceremonia) 1. czcigodność, świętość, 2. cześć, szacunek, 3. święta czynność, religijny zwyczaj, ceremonia, obrzęd kościelny.
CAEREMONIALE, is, n. (coer… i ce-re…) księga obrzędowa, zawierająca przepisane przy kościelnych czynnościach obrzędy.
CAEREMONIALIS, e, odnoszący się do świętych, religijnych obrzędów.
CONGREGATlO CAEREMONIALIS = Kongregacja obrzędowa tj. komisja na dworze papieskim, której poruczone jest urządzanie i czuwanie nad obrzędami i zwyczajami przepisanymi dla papieskiej kaplicy domowej i dla dworu papieskiego; do niej należą również zarządzenia co do pierwszeństwa i stopnia kardynałów i legatów papieskich do różnych narodów (C. j. c. 254).
CAEREMONIARIUS, i, m. mistrz ceremonii; duchowny, który czuwa nad godnym spełnianiem uroczystych czynności luturgicznych.
CAERIMONIA. p. caeremonia.
CAERIMONIALE, p. caeremoniale.
CAERULEUS, 3. ciemnobarwny, ciemnoniebieski.
CAESAR AUGUSTA, ae, /. Saragossa w Hiszpanii, siedziba arcybiskupia (od 1318, biskupstwo od III wj.
CAESAREA PHILIPPI, miasto w Palestynie u źródeł Jordanu, pierwotnie nazwane Paneas, lecz przez Filipa, syna Heroda W. ku czci ces. Tyberiusza przezwane Cezareą, siedziba biskupia od IV w. i od r. 1886 biskupstwo grecko-melchickie z siedzibą w Dschedede.
CAESAREUS, 3. cesarski, należący do cezara, SECTIO CAESAREA ~ cięcie cesarskie.
CAESARIES, ei, / bujne owłosienie głowy.
B. CAESARIUS, i, m. błog. biskup z Arles t 542 r.).
CAESARODUNUM, m. Tours w Francji, 60 tys. miesz., siedziba arcybi-
skupia od XI w., (biskupstwo od III w.).
CAESENA, m. Cesena w Italii, siedziba biskupia (od IV w.), sufrag. Rawenny.
CAESIM, przysł. na sposób ciosu.
CAESIA, onis, /. rąbanie, obcinanie.
CAESOR, is, m. ścinacz; caesor ligno-rum — drwal; rębacz; caes. lapidum = kamieniarz.
CAESURA, ae, /. ścinanie.
CAESPEX, itis, trawa, trawnik.
CAESTRUM, i, n. ostre narzędzie, pilnik.
CAETERO (decaetero), zresztą, poza tym.
CAFASSO, Joannes Cafasso.
CAFETUM, i, n. kawa.
CAIESA, ae, /. Des Cayes na wyspie Haiti, siedziba biskupia (od 1861 r.), sufrag. do Port-au prince.
CA1ETA, ae, /. miasto Gaeta (Italia), arcybiskupstwo (od 1848), biskupstwo od 790 r.
S. CAJETANUS, św. Kajetan, założyciel zak. Teatynów t 1547, 7 sierp.
CAIPHAS, ae, m. Kajfasz, arcykapłan żydowski za czasów publicznej działalności Chrystusa P., zięć Annasza. CAIO, 1. bić.
S. CAIUS i, m. św. papież i męczennik + 296, 22 kwiet.
CAIUS, i, m. I. Koryntianin, którego ochrzcił św. Paweł i w którego domu się zatrzymał. 2. nieznany adresat 3 listu św. Jana; 3. pogański sędzia w Augsburgu za ces. Dioklecjana.
B. CAIUS COREANUS. błog. Kajusz z Korei, męczennik, katechista Tow. Jez. p. błog. Michał Carvalho.
CALABOZO, m w pułud. Ameryce (Venezuela), siedziba biskupia (od 1863 r.), sufrag. Caracasu.
CALABR1CO, 1. zawijać, związać.
CALABRIX, cis, /. cierń
CALAGURRIS. is, /. miasto Calahorra w Hiszpanii, biskupstwo (od III w.), połączone z Calzadą, z siedzibą w Logrono.
CALAMA, ae, /. miasto w Numidii, półn. Afryka, niegdyś biskupstwo.
CALAMF.TUM, i, n. trzcina
CALAMINA. ae, /. indyjskie Maila-pur, przedmieście Madrasu w Indiach wchodnich, gdzie św. apostoł Tomasz miał być umęczony.
CALAMISTER, stri, m. żelazko, dusza do wypalania, (calamistrum).
CALAMITAS, atis, /. szkoda, klęska, niepowodzenie (wojenne).
CALAMITOSUS, 3. szkodliwy, przynoszący szkodę, nieszczęsny.
CALAMUS, i, m. 1. trzcina, osadka do pisania, trzonek, rączka rylec.
CALAR1S, (Caralis), m. Cagliari w Sardynii, siedziba arcybiskupia (od XI w.), biskupstwo od IV w.
CALASANCTIUS, 3. pochodzący z Calasanza, zamku k. Patralta w Ara-gonii.
CALATAYERONIUM, i. n. m. Calta-girone w Sycylii (Katania), siedziba biskupia (od 18181, sufrag. Syrakuz.
CALATHAN1SIUM, m. Caltanissetta w Sycylii, siedziba biskupia (od 1844), sufrag do Montreale.
CALATHUS, i, m. koszyk, miska, czara (do wina).
CALATIA, ae, /. m. Caiazzo i Gua-jazzo w Italii, biskupstwo od VIII w., sufrag. Kapuy.
CALATIO, onis, /. wołanie.
CALATOR, is, m. służący, stróż.
CALATRAVA, ae, ścil. eques de C. rycerz z Kalatrawy.
CALBEUS, i, m, naramiennik dla żołnierzy zwycięskich.
CALCABIL1S, e, dający się dotknąć, zapewniający mocny grunt.
CALCANEUM, (us), i, pięta, przen. nastający na piętę, przeciwnik, zdrajca.
CALCAR, is, n. 1. ostroga, 2. pobudka, popęd.
CALCARIUS, i, m. wypalający wapno.
CALCARIUS, 3. służącjr do tworzenia wapna, należny do ’wapna, fornax calcaria, piec wapienny.
CALCATAE, arum, /. faszyny.
CALCATIUS, przysł. krócej, bardziej ciasno.
CALCATOR, is, m. tłokarz.
CALCATOR1UM, n. prasa, piec na wapno.
CALCATR1X, icis, /. gardzicielka.
CALCE, p. Calx.
CALCEAMENTAR1US, i, m. szewc.
CALCEAMENTUM, i, n. obuwie, sandały (calceamen, inis, n )
CALCEATA ae, m. Calzada w Hiszpanii, niegdyś biskupstwo.
CALCEATOR, is, szewc.
CALCEATUS, us, m. okrycie nóg, obuwie.
CALCEO, 1. wdziać obuwie.
CALCEOLARIUS, 3. należny do rzemiosła szewskiego, cal opifex, szewc.
CALCES, ium, (pl. od calx), stąpanie, uderzenie nogą.
CALCEUS, i, m. trzewik, obuwie (calcius, i)
CALCIAMENTUM, p. calceamentum.
CALCINO, 1. zwapniać.
CALCITRO, 1. kopać z tyłu, wierzgać, przen. być przekornym, upartym.
CALCO, 1. stąpać, naciskać, 2. przygniatać, udręczać, 3. szydzić, wyśmiewać, urągać, gardzić.
S. CALCORUS, św. męczennik za Dioklecjana, 22 maja.
CALCULABILIS, e, obliczalny,
CALCULATOR, is, m. rachmistrz, kontroler.
CALCULO, 1. liczyć, rachować.
CALCULOSUS. 3. kamienny, chory na kamienie żółciowe.
CALCULUS, i, m 1. mały kamień, krzemień, 2. kamyk na tablicy rachunkowej, rachunek, obliczenie; 3. gałka do głosowania, głos, rada; 4. mała waga, S. morbus calculi = niekorzystne głosowanie, 6. kamień rozżarzony.
CALCUTTA, główne miasto cesarstwa Indii i Bengalii. siedziba arcybiskupia od 1886, wikariat apostolski od 1884.
CALDAMENTIM. i, n. ciepły okład.
CALDARIA, ae, /. garnek do gotowania, kocioł.
CALDARIUM, i, n. ogrzewalnia w kąpielach.
CALDARIUS, 3. służący do ocieplenia.
CALDOR, is, m. ciepłota, gorąco.
CALDUS, p. calidus.
CALEB, wywiadowca Ziemi św. z pokolenia Judy,
CALECATUS, 3. wapnem pobielony-
CALEDONIA, ae, /. miasto Dunkeld w Szkocji, biskupstwo od r. 1100. z siedzibą w Dundeg fok. 160 tys. miesz.), sufrag. do S. Andrews i Edynburga.
CALEFACIO, feci, factum 3. — l.ogrze- • WBC, 2. zapalać.
CALEFIO, 4 być ogrzanym
CALEFACTOR1UM, i, n cieplarnia
CALENDAE, arum, /. pierwszy dzień każdego miesiąca.
CALENDARIUM, i, n. 1. kalendarz, 2 register, 3 księga długów.
CALEO, ui, 2. — 1. być ciepłym, gorącym, 2. żarzyć się, zapalać, unosić się; calente iuventute = w młodzieńczym zapale.
B. CALEPOD1US, m. blog. kapłan i męczennik, początet III w.
CALESCO, calui, 3. być gorącym, żarzyć się.
CALETRA, ae, /. gniazdo os.
CALEX, cis, /. wapno.
CALFACIO, p. calefacio
CALICO, 1. wapnem pobielić.
CALICULUS. i, m. kubek, kieliszek.
CALIDUS, (caldus) 3 —1. ciepły, gorący; 2. ognisty, namiętny.
GALIGA, ae, /, 1. półbucik, sandały biskupie; 2. pończochy pontyfikalne.
CALIGAR1US, i, m. szewc.
CALIGATIO, onis. /. ciemność.
CALIGATUS, 3 obuty.
CALIGINOSUS, 3. omglony, ciemny.
CALIGO, inis, /. 1. para, mgła, dym; 2. ciemność 3. zmartwienie, nędza.
CALIGO, I. być pogrążonym w ciemności; 2 ściemnić się; oculi cal, ociemnieć, oślepnąć.
CALIGOSUS, p. caliginosus.
CALIPHA, ae, m. kalif, tytuł władcy arabskiego.
CALIX, icis, m 1. kielich mszalny, kubek, puhar; przenośnie: los, dola, udział, (Ps. 10, 7).
CALLENS, entis, świadom, rozsądny, roztropny.
CALLEO, 2.—1. mieć dęgę, odciśnie-nie, odparzenie, 2. rozumieć się na czymś.
CALL1DITAS, atis, /. roztropność, przebiegłość, chytrość.
CALLIDUS, 3.—1. doświadczony, roztropny. 2. zręczny, chytry, przebiegły.
C. ALLIDE, przysł. roztropnie, chytrze.
CALL1S, is, m. ścieżka górska, leśna; przen. noga.
CALLISTA, ae, /. odpadła chrześcijanka, którą św. męc/.enniczka Dorota znowu nawróciła (IV w.).
S. CALLISTUS I, św. Kalikst papież i męczennik (219—223), 14 paźdz. pap. Kalistus II (1119-1124), Kal. III (1455-1458).
CALLIUM, i, n. m. Cagli w Italii, siedziba biskupia od lV w. zjednoczona z Pergolą, sufrag. Urbino.
CALLOSUS, 3. gruboskórny, odciśnięty, odparzony, gruby, twardy, tępy.
CALLUM, i, n. 1. gruba skóra, odcisk, 2. nieczułość, tępość umysłowa, przytępienie zmysłów.
CALO, 1. zwoływać, wywoływać.
CAŁO, nis, m. parobek, tragarz.
CALOR, 1. ciepłota, gorąco, upał; calor verbi: żar słowa (w odniesieniu do Ducha św.). 2. podniecenie, gorliwość, namiętność.
CALORATUS, 3. zapalony, gorący.
CALORIF1CUS, 3. ogrzewający.
CALUAR, ris, n. naczynie na wino.
CALUMNIA, ae, /. fałszywe oskarżenie, oczernienie, przekręcenie, plur zasadzki, prześladowanie.
CALUMNIATOR, is, m. fałszywy oskarżyciel, oszczerca, prześladowca.
CALUMNIOR, 1. fałszywie oskarżać, spotwarzać, ganić, uciskać, gniewać.
CALUMNIOSUS, 3. kłótliwy, oszczerczy.
CALVA, ae, /. czaszka.
CALVARIA, ae, /. czaszka.
CALVARIA, ae, f. góra mająca kształt czaszki, trupiej głowy, p. Golgotha.
CALVESCO, 3. stawać się łysym.
CALVINUS, Jan Kalwin, błędnowierca w Genewie (1569), głosił absolutną predestynację (przeznaczenie bezwzględne do nieba lub do piekła).
CALVITIES, ei, /. łysina.
GALVITIUM, i, n. łysina, łyse miejsca na głowie.
CALVUM, i, n. miejscowość Calvi Ri-sorta w Italii, biskupstwo (od V w.), w r. 1818 połączone z Teano, sufrag. Kapuy.
CALVUS, i, m. łysa głowa.
CALVUS, 3. łysy, bezwłosy.
CALX, cis, /. kamień wapnisty, wapno.
CALX, cis,/, pięta, podkowa; priores calces przednie podkowy; in calce = u nogi, na dole (strony w książce), odsyłacz na dole; na końcu (książki lub pisma).
CALYCULUS, 3. pączek, oczko nasienne.
CALYX, ycis, m. łupina, skorupka, łuska.
CAMA. ae, /. niskie łóżko, prycza.
CAMBA. ae, ). browarnia.
CAMALDULENSES, ium, m. Zgromadzenie zakonne Kamedułów (nazwane od Camaldoli w Italii), potwierdzone 1072 r.; założyciel św. Romuald p. o nim.
CAMBERIUM, Cam(b)eriacum, Cam(b) erianum, m. Chambery we Francji, siedziba arcybiskupia (od 1807, biskupstwo od 1779).
CAMBIO, 1. zamieniać.
CAMB1UM, i, n. biuro wekslowe, zmiana.
CAMBOTA, ae, /. pastorał, laska za-giąta.
CAMELAR1US, i, m. poganiacz wielbłądów, ich stróż.
CAMELAUCUM, i, n. camauro: okrycie głowy papieży do XIX w w formie czepka z czerwonego aksamitu, bramowanego futerkiem.
CAMEDUNUM, i, n. m. Northampton, (Anglia) siedziba biskupia (od 1830), sufrag. Westminsteru.
CAMELLOTUS, i, m. materia wełniana = kamelot (przeważnie z sierści wielbłądziej).
CAMELOPARDALIS, is, /. . amelo- pardalus, i, m. camelopardus, i, rn. żyrafa.
CAMELUS, i, m. wielbłąd; camelum devorare: przechodzić nad ważną sprawą do porządku.
CAMENECIUM, i, n. Kamieniec Podolski, m nad Smctryczem w Rosji (33 tys mieszk ). biskupstwo od 1866 r. było zarządzane przez biskupa łuckiego, sufrag. Mohylewa.
CAMERO, 1 sklepieć.
CAMERATIO, onis. /. 1. sklepienie.
CAMERA, ae,/. 1. sklepienie, powała sklepiona, 2. skarbiec, 3. sala.
CAMERA APOSTOLICA, ae,/. urząd papieski, któremu poruczony jest zarząd doczesnych dóbr i praw Stolicy Apostolskiej (C. j. c. 262).
CAMERACUM, i. n m. Cambrai we Francji, siedziba arcyb. (od 1559).
CAMERALIS, SEDES, is,/. kościelne siedzenie honorowe (fotel) dla wyższych urzędników, posłów itp. podczas uroczystości kościelnych.
CAMERARIUS, i, m. podkomorzy, szambelan, definitor, drugi przewodniczący kapituły kolegiackiej.
CAMERINUM. i, n. m. Camerino w Italii, siedziba arcybiskupia (od 1787 r, biskupstwo od III w.
S. CAM1LLUS DE LĘLLIS, założyciel zak. regularnych Kleryków dla posługi chorym, (t 1614, 14 lipca).
B. CAMILLUS COSTANZO. błog. męczennik i kapłan Tow. Jez. (4 16-’2). 15 wrześ. Urodzony w Kalabrii służył najpierw wojskowo w Ostendzie (Belgial następnie wstąpił w Neapolu do Tow. Jez. Pragnął poświęcić się pracy misyjnej, więc posłano go do Japonii, lecz niebawem stamtąd go wydalono. Zajął się wtedy pisaniem książek, w których odpierał błędy sekt japońskich. Udawszy się po raz drugi do Japonii, został schwytany w pobliżu Firandum; skazany na spalenie w 50 roku życia 15 września 1622 r.
CAMINO, 1. budować w kształt komina.
CAM1NUS. i, m. piec, huta, komin.
CAM1SIA, ae,/. nocna koszula; 2. alba, komża.
CAMPANA, ae, /. dzwon.
CAMPANAR1UM, i, n dzwonnica.
CAMPANARIUS, i, m. odlewacz dzwonów, konwisarz; 2. dzwonnik.
CAMPANIA, ae, /. m. Campagna w Italii (k Salerna), biskupstwo (od 1525 r.) zostające od r. 1793 w zarządzie bisk. Conza.
CAMPANILE, is, n. dzwonnica.
CAMPANULA, ae, /. dzwon, dzwonek do Mszy św.
CAMPANUM. i. n. p. campana.
CAMPECORUM, i, n m. Campeche, stolica prowincji w Meksyku, siedziba biskupia (od 895 r), sufrag. do Antequerra.
CAMPESTER stris. stre, równy, płaski; campestria-orum, n. okolica płaska, równina, pole, niwa.
CAMPIDUCTOR, is, m. instruktor żołnierzy w obrotach i zwrotach, jako-też w ćwiczeniach bronią w szyku i szeregu.
CAMPIFONS, tis, m. miasto Spring-field w Ameryce półn., siedziba biskupia (od 1870), sufrag. Bostonu.
CAMPIVALLIS, is, m. miasto Valley-field w Kanadzie, siedziba biskupia (od 1892 r.’, sufrag. Montrealu
CAMPOLUS, i, m. pagórek pokryty winoroślą.
CAMPOROSSO, p. Franciscus Cam-porosso. ’
CAMPSOR, is, m. wekslarz, bankier.
CAMPUS, i, m. pole, równina, kraj.
CAMUM, i, n. odmiana piwa.
CAMURUS, 3. skrzywiony, sklepiony.
CAMUS, i, m. kaganiec.
CANA, ae, i, m. polud. wschód od Tyru 2. miasteczko w Galilei.
CANAN, 1. najmłodszy syn Chama, 2. od niego poi hodzący naród. 3. kraj przezeń zamieszkały między Jordanem a Morzem Śródziemnym; później cała Palestyna, 4. Kanaanici mieszkańcy przed przybyciem Abrahama.
CANABA, ae, / chata.
CANABACEUS, 3. konopny, z konopi sporządzony.
B. CANADIENSES M ARTYRES, błog. męczennicy kanadyjscy; do nich należą pierwsi Błogosławieni Ameryki północnej, a mianowicie 6 kapłanów, i 2 braciszków Tow Jez. Ich nazwiska są: Jan de Breboeuf, nazwany przez Indian „czarnym psem”. Izaak Jogwes, który przebył dwukrotne męczeństwo. Gabriel Lale-mant, Antonin Daniel, Karol Garnier i Noe Chabanel, zaś braciszkowie Rene Geopil i Jan de la Sande, wszyscy ponieśli w latach 1642 do 1649 od dzikich Irokesów śmierć męczeńską wśród wyszukanych katuszy a cała ich praca misyjna u Hu-ronów narażona na ustawiczny niedostatek i znoje, była ciągłym męczeństwem. Pap. Pius XI dokonał ich beatyfikacji (21 czerwca 1925 r.).
CANALIS, is, m. 1. rura, rynna, kanał; 2. fałd, plisa, canalibus vincta purpura =: szata purpurowa fałdzista.
CANARA, ae, /. miasto Mangalore w Indiach na wybrzeżu malabar-skim, siedziba biskupia (od 1886), przedtem (od 1850) wikariat apost , sufrag. Bombaju.
CANCELLARIA APOSTOLICA, ae, kancelaria apostolska, tj. urząd papieski, któremu przypada opracowanie i wysyłanie pism i bul papieskich, nadających beneficja i urzędy konsystorskie jako też wygotowywanie pism w sprawach tworzenia i dzielenia diecezii. (C. i c. 260).
CANCELLARIUS CARDINALIS, m. kardynał-kanclerz kierownik kancelarii apostolskiej.
CANCELLATIM, przysł. w formie krat, kratki.
CANCELLI, orum m. kraty (u okien), przegroda (w chórze).
CANCELLO, 1. przegradzać, can. bra-chia = skrzyżować ramiona.
CANCELLUS, i, m przegroda, krata.
CANCER, cri, m. 1 rak, 2. złośliwa narośl.
CANDACE, is,/. królowa Etiopii (Me-roe), może nawet ich wspólna nazwa.
CANDEFACIO, feci, 3 uczynić białym lub błyszczącym.
CANDEFIO, żarzyć ’się.
CANDEFIO, 4. stać się białym.
CANDELA, ae, / światło woskowe lub łojowe, świeca.
CANDELABRUM, i, n. świecznik.
CANDENTIA, ae,/. jasny blask (lunae).
CANDEO, ui, 2. (candesio, ui, 3. błyszczeć, lśnić się.
CANDIĄ, ae, /. wyspa Kreta na morzu Śródziemnym, biskupstwo łac. od 1874, z siedzibą w Kanei (od 1213—1669 arcybiskupstwo), sufrag. Smyrny.
CANDIDA CASA, m. Galloway wśzko-cji, biskupstwo (od 397), ż siedzibą w Damfres, sufrag. Edynburga.
CANDIDATIO, nis, /. białość, (tł. Libanon).
CANDIDATUŚ, i, m. zabiegający o urząd, kandydat.
CANDIDATUŚ, 3. ubrany na biało
CANDIDUS, 3.—1. biały, śnieżny, 2. jaśniejący, błyszczący, 3. czysty, jasny, przejrzysty; 4. szczery, otwarty.
S. CANDIDUS, św. męczennik, przywódca legionu tebańskiego.
CAND1FICO, 1. zrobić jasnym, błyszczącym, białym.
CANDOR, is, m. 1. biała barwa, jasność, blask, 2. piękność, 3. szczerość, rzetelność, niewinność.
CANEO, 2. być szarym, (canesco 3 ), starzeć się.
CĄNENS, biały, szary.
CANIATUS, us, m. rozszarpanie, rozdarcie.
CAN I. C. = Canonici de Immaculata Conceptione, t. j. kanonicy od Niepokalanego Poczęcia.
CANICULA, ae, /. 1. piesek; 2. Sy-riusz, psia gwiazda na oznaczenie psich dni; infectum caniculae signum.
CANICULARIS, e, (dies) psie dnie
CAN1NA. ae, /. psie mięso.
CANIS, is, m. pies.
CANINUS, 3. psi.
S. CANISIUS. p. S. Petrus Canisius.
CANISTRA, ae, /. (urn, i), koszyczek z łyka; 2. trzciny.
CAMTIES. ei,/. 1. barwa szara, 2. siwizna, siwe włosy.
CAN. LAT. = Canonici Lateranenses de Santcissimo Salvatore, tj. late-raneńscy
CANNA, ae, /. trzcina, sitowie, (can-nula).
CANNAB1NUS 3 konopiany, konopny.
CANNABIS, is, /. konopie
CANNETUM, i, n. krzak sitowia, trzcina.
CANO, cecini, cantatum lub cantum. 3. śpiewać, opiewać.
CANON, is, m. (acc. ona), 1. reguła, wskazówka, moda, prawidło, 2. wykaz, spis, 3. rozdział, paragraf, 4. przepis, prawo kościelne, 5. canon missae = cicha msza od Sanctus do Paternoster.
CANONICALIS, e, należny do kanonikatu, do prebendy złączonej z kanonią; sedes can —stalla kanonicka.
CAN0N1CATUS, us, m kanonikat, godność i stanowisko kanonika.
CANONICI REGULÄRES, Kanonicy regularni (zakonni): 1. kanonicy la-teraneńscy Najśw. Zbawiciela |492). 2. Kan św. Augustyna (1004). 3. Kan. Premonstratensi (1120l 4. Kan św. Krzyża (Krzyżacy) 1211 (1216). 5. Kan. Krzyżacy gwiazdy czerwonej (1237).
Kan. Niep Poczęcia 1866 (1887).
CANONICUS, i. m. kanonik, can. ho-norarius, — kan. honorowy; can. nume-rarius = rzeczywisty kan. kapitulny.
CANONICUS, 3 odpowiadający kanonom. dostosowany do kościelno-prawnych postanowień, prawomocny; horae can. = kościelne modlitwy z brewiarza, jus canonicum = prawo kościelne.
CANONISATIO, onis, f ogłoszenie świętym, przyjęcie w poczetświętych.
CANONISSA, ae. f. kanoniczka; can. reguläres S. Augustini, członkowie zgromadzenia żeńskiego, założonego przez św. Piotra Foreriusza.
CANON1STA, ae, m. znawca prawa kościelnego, profesor tegoż prawa.
CANONIZATIO, p. canon’satio.
CANONIZO, 1. ogłosić świętym.
CANOR, oris, m. śpiew, pieśń.
CANORUS, 3. pięknie brzmiący, melodyjny.
CANTABILIS, e, stosowny, chwalebny.
CANTABRIGIA, ae, m. Cambrige w Anglii .
CANTABRUM, i, n. 1. otręby, otrąbki. 2. chorągiew przy pochodach.
CANFAMEN, isis, n. zaklęcie, wróżba.
CANTATIO, nis, /. śpiew pochwalny.
CANTATOK, is, m. śpiewak.
CANTATR1X. is./. śpiewaczka.
CANTES, um, pl. piszczałki organowe.
CANTHARUS, i, m. dzbanek, konew, rura wodna, rodzaj uprzęży.
CANTHUS i. m. obręcz na kole.
CANTIANUS, św. męczennik i jego towarzysze męczeństwa Cantius, Cantianilla i.Protus początek IV w. 31 mRja. Sw. Kancjan pochodził ze znamienitej rodziny rzymskich Anicjuszów. Za prześladowania Dioklecjana sprzedał swe dobra, a dochód rozdał ubogim Odtąd zaczął rozszerzać ewangelię, a wyliczeni wyżej towarzysze mieli mu w tym pomóc. Dowiedziawszy się w Akwi-lei o chwalebnym męczeństwie św. Chryzogona, opowiadał głośno św. wiarę, przy czym towarzyszył mu dar cudów. Prefekci Dolcidiusz i Si-ziniusz pociągnęli go pod sąd i na rozkaz cesarza stracili go wraz z towarzyszami w Grado, a kapłan Zenon pogrzebał ich obok grobu św. męczennika Chryzogona.
CANT1CUM, i, n. pieśń, śpiew, także część oficjum duchownego, Can-ticum canticorum = pieśń nad pieśniami.
CANT1LENA, ae,/. 1. litania; 2 śpiew znanych, oklepanych piosnek, stara nuta.
CANTILENOSUS. 3. bogaty w pieśni.
CANTIO, onis /. pieśń i formuła wróżbiarska.
CANT1TO, 1. śpiewać często i gorliwie.
CANT1US, p. S. Joannes Cantius
CANTO, śpiewać, rozbrzmiewać, missa cantata = msza śpiewana, suma, 2. poetyzować, opiewać, 3. przepowiadać, ogłaszać, 4. o zwierzętach, gallus c. = kur zapiał
CANTOR, is, m. śpiewak, organista.
CANTRIX, cis, /. śpiewaczka
CANTUAL1S, e, śpiewny, nadający się do śpiewu.
CANTUAR1A, ae,/. Canterbury w Anglii, niegdyś arcybiskupstwo.
CANTULUM, p. canticum.
CANTUR10, 4. śpiewać.
CANTUS, us, m. pieśń, ton, melodia.
CANUS, 3. siwy, szary szpakowaty.
CANUSIUM, i, n. m. Canosa di Puglia w Apulii (Italia) dawniejsza siedziba biskupia, teraz w Bari.
CANUTUS, król Kanut (Knut) IV w Danii, św. męczennik f 1186, 19 czerwca
CAPAC1TAS, tis, /. przestrzeń, objętość, krąg, siła pojmowania.
CAPACULUS, 3. nieco zdolny
CAPAX, acis, /. obszerny, szeroki; 2. zdolny, potężny, rozumny.
CAPELLA, ae, /. mała koza.
CAPELLA, ae, /. (cepelia) I. uroczyste nabożeństwo odprawiane przez papieża; 2. współuczestnicy i pomocnicy w takim nabożeństwie; 3. mały kościół, kaplica (w odróżnieniu od kościoła parafialnego).
CAPELLAN1A, ae, /. !. kapelania = w małym kościele, w kaplicy lub klasztorze utworzona posada duszpasterska; pomocnicza stacja duszpasterska, cap. laicalis = posada kapelana urządzona przez osoby świeckie bez udziału przynależnej władzy duchownej (C. j. c. 1412); 2. urząd i przywilej kapelana.
CAPELLANUS, i, m. kapelan; 1. nazwa duszpasterza ustanowionego przy małym kościele lub klasztorze z określonymi prawami i obowiązkami; cap. militam = kapelan wojskowy dla duszpasterzowania u żołnierzy iC. j. c. 451 § 3); cap major proboszcz wojskowy, biskup połowy; 2. pomocnik proboszcza (lub biskupa); 3. nazwa dla 4 kleryków przy nabożeństwie pontyfikalnym, niosących pastorał, mitrę, księgę cerem, i świecę.
CAPER, pri, m. kozioł.
CAPERALUS, 3. zmarszczony.
CAPERO, 1. ściągać, marszczyć się.
CAPESSO, ivi, itum, 3. chwytać, usiłować coś wykonać.
CAPH, 11. głoska w hebrajskim alfabecie.
CAPHARNAUM, i, n. miasto Kafar-naum na połud. zachód, brzegu jeziora genezareckiego.
CAPHTORIM, 1. wyspa Kreta na morzu Śródziemnym. 2. Kreteńczycy. 3 Filistyni przybyli do Palestyny.
CAP1DULUM, i, n. okrycie głowy.
CAP1LLACEUS, 3. z włosów utworzony.
CAPILLAMENTUM, i, n. peruka, fałszywe włosy.
CAP1LLAR1S, e, do włosów należny.
CAP1LLATURA, ae, /. porost włosów, włos fałszywy.
CAP1LLATUS, 3. owłosiony.
CAP1LLITIUM i, n. włos, coś z włosów powstałe.
CAP1LL0, 1. pokryć włosem
CAP1LLOSUS, 3. pełen włosów.
CAP1LLUS, i, m. włos.
CAPIO, cepi. captum, 3.—1. objąć, pojąć, 2. zabrać, zdobyć, wziąć do niewoli, 3 usidlić, zwabić, 4. napaść, zaczepić, 5. zawierać (objętość), obejmować, 6. capi z abl. =: być osłabionym, oculis c. cierpieć na oczy, 7. capit jest możliwie (Łuk. 13,33).
CAP1STER1UM, i, n. naczynie, wanna, przetak, rzeszoto.
CAPISTRANUM, m. Capistrano w dolnej Italii, p. Joannes Cap.
CAPISTRO, 1. przywiązać, umocnić.
CAPISTRUM, i, n. olstro, wstęga, związka.
CAPITAL, is, /i. chusta na głowę.
CAP1TALE, is, 7i. poduszka pod głowę.
CAPITALIS, e, główny, odnoszący się do życia; periculum cap. = niebezpieczeństwo życia; poena cap. supplicium — kara śmierci; sententia cap = wyrok śmierci, capitaliter, przysł. = na życie i śmierć np. odisse (nienawidzieć).
CAP1TANEUS, i, ni. kapitan.
CAPITELLUM, i. m. głowica slupów, szczyt filarów, kapitel.
CAPITIUM, i, n. I. kołnierz, kapuza; 2. gorset, stanik.
CAPITO, onis, m. wielka głowa, gruba głowa.
CAPILOSUS, 3. chytry, uparty, skryty.
CAPITOLINUS CLIVUS, i. m. wzgórze kapitolskie w Rzymie.
CAPITULARE, is, n. uchwała państwowa, rozporządzenie zawarte w odnośnych księgach.
CAPITULARIS, e, należący do kapituły (katedralnej, zakonnej).
CAPITULARIS, is, m. członek kapituły katedralnej lub zakonnej; kanonik, uczestnik fundacji.
CAPITULARIS VICAKIUS, wikariusz kapilualny czyli przez kapitułę wybrany dla rządzenia diecezją podczas opróżnienia stolicy biskupiej.
CAPITULATlO, nis, /. ugoda, układ, prawo państwowe.
CÄP1TULATIM, przysi. co do głównej treści, krótko streszczone.
CAPITULUM, i, n. I. treść główna; 2. część główna, główny rozdział jakiegoś pisma; 3, część oficjum kościelnego; 4 kapituła zakdnna, ko-legiacka, kanonicka; 5. sala kapitulna, obszar klasztoru, w którym zbierają się członkowie zgromadzenia na narady, głosowania, przyjęcia, uroczystości; 6. CAPITULUM GENERALE — kapituła generalna całego zakonu; CAP. PROVIN-CIALE = kapituła dla jednej prowincji zakonnej.
CAPITULUM CULPAE, n. kapituła winy tj. publiczne oskarżenie się członków zakonu co do zewnętrznych uchybień, zwłaszcza przeciw ustawom zakonnym.
CAPNOMANTES .is, wróżbiarzzdymu.
CAPNOS, i, m. dym.
CAPO, onis, m. kapłon.
CAPODISTRIA. ae,/. miasto portowe w zatoce triesteńskiej, biskupstwo (od VI w.), połączone 1830 r. z Triestem.
CAPPA, ae, /. 1. kapa chórowa; c. magna Mozzetka z długim ogonem jako odznaka niektórych prałatów; 2. plu-viale albo płaszcz od deszczu lub dymu; 3. płaszcz bez rękawów dla (świeckich) profesów w zak. Benedyktynów.
CAPPARIS, is,/. krzak kaparkowy na skałach i murach w Palestynie.
CAPRA, ae, / koza.
CAPRASIUS, i, m. pastuch kóz.
S. CAPRASIUS. i, m św męczennik, p Fides.
CAPREA, ae, /. dzika koza, sarna.
CAPREOLATIM, przysł. zmieszano.
CAPREOLUS, i, m kozioł, widelec z dwoma ostrzami, widły.
CAPRICIUM, i, n. uporczywość, kaprys. chimera, fantazja.
CAPRIC.ORNUS, i, m. koziorożec (gwiazda).
CAPR1F1CUS, i, /• dzikie drzewo figowe.
CAPRILIS, e, należący do kóz, kozia stajnia.
CAPRINUS. 3 kozi, capr. pellis = kozia skóra.
CAPSA, ae, /. 1. skrzynka (puszka na relikwie); 2. kasetka; 3. m. niedaleko Kartaginy.
CAPSACES, ae, /. dzban na oliwę.
CAPSELLA, i, Capsula, mala skrzynka, drobna puszka.
CAPSUS, i, m. wnętrze powozu, skrzynia.
CAPTATOR, is, m 1. siepacz, łapacz; 2. lichwiarz, dybiący na sukcesje.
CAPTIO, nis, /, 1. chwytanie; 2. oszu-kaństwo, uszkodzenie; 3. podstęp, sidło, zdobycz.
CAPTIOSA, orum, n. fałszywe rozumowanie, podchwytywanie.
CAPTIOSUS, 3 oszukańczy, zwodniczy, podchwytliwy, pbdstępny.
CAPTITO, 1. ułowić, schwytać, dorwać się czego.
CAPTIVA, ae, / pojmana (w jasyr).
CAPTIVATIO, nis, f schwytanie, porwanie.
CAPTIVITAS, tis, /. zabranie w niewolę.
CAPTIVITO, 1. trzymać w niewoli.
CAPTIVO, 1. pojmać, chwycić w niewolę.
CAPTIVUS, i, m. jeniec.
CAPTIVUS, 3. zdobyty, schwytany, zwyciężony.
CAPTO, 1. gorliwie za czymś się uganiać, coś chwytać, starać się coś pozyskać, na coś czyhać; captabunt in animam iusti = pożądać będą,
czyhać będą na życie sprawiedliwego.
CAPTURA, ae, /. 1. chwyt, połów, 2. zarobek dzienny, dorobek grzechu.
CAPTUS, us, m. 1. zdolność pojmowania; 2, uprzedzenie, przesąd.
CAPUA, ae,/. m. w Kampanii (Italia), biskupstwo od II w„ arcybiskupstwo od r. 966.
CAPPUCINI, orum, m Kapucyni, członkowie zak. Kapucynów, gałęzi zak. franciszkańskiego, oddzieleni od niego przez Mateusza Bassi i potwierdzeni 1528 r.
CAPULO, 1. przelewać z naczynia w drugie.
CAPULATORUM M1NORUM FAMILIA, rodzina zakonna kapucynów.
CAPUTATUS, 3. noszący kapuzę, czyli kaptur.
CAPULUS, i, m. 1. trzonek, rękojeść; pugionem capulo tenere = trzymać sztylet w garści; 2. naczynie, statek, trumna; ire ad capulum; capuli de-cus = zasługujący na trumnę.
CAPUT, is, n. 1. głowa, 2. szczyt, część najwyższa; capita stolae — najwyższa część odzieży, 3. początek, źródło powód: alio ex capite = z innego powodu, z innego źródła, 4. początek, caput jejunii = początek okresu postnego (środa popielcowa), 5. twórca, założyciel, 6. człowiek, osoba, 7. życie, 8. przewodniczący, przodownik, główna osoba, naczelnik, 9. rzecz główna, główny punkt, stolica, 10. główny rozdział, li. ramię rzeki, 12. caput libri — (a> główka drążka, około którego owinięte były rotały czyli księgi żydów; b’ cała księga, zwój księgi prawa.
CAPUT AQUEUM m. Capaccio w Italii (Salerno), biskupstwo (od XII w.) na miejsce Praestum, r. 1850 zjednoczone z Vallo.
CAPUT HAITIANUM, m. Cap Haiti na półn. wybrzeżu wyspy Haiti, siedziba biskupia (od 1861), sufrag. do Port-au-?rince.
CAPUTIUM, i, n. 1. kapuza, kaptur, 2. małe okrycie głowy biskupa.
CARA, ae, /. twarz, głowa.
CARACALLA, ae, /. długa suknia.
CARACCIOLO, nazwa neapolitań-skiego rodu szlacheckiego.
CARAFFA, rzymski ród szlachecki; Jan Piotr Car., później pap. Paweł IV.
CARARIA, ae. /. kamieniołom.
CARBASEUS (sinus), 3. batystowy, z wybornego płótna,
CARBASUS, i, m.pl. carbasa-orum, doskonałe płótno, wyborny len, batyst.
CARBO, nis, m. węgiel.
CARBON A RIUS, i, m. węglarz.
CARBONARIUS, 3. sprzedający węgle, palący.
CARBUNCULUS, i. m. 1. mały węgiel, 2. drogi kamień, karbunkul, rubin, 3 narośl chorobliwa, wrzód.
CARCASONA, ae /. m. w połud. Francji siedziba biskupia (od Vl w.), sufrag. Tuluzy
CARCER, is, m. więzienie.
CARCERALIS e, należący do więzienia, znajdujący się w nim.
CARCERARIUS, i, m. zarządca więzienia.
CARCERARIUS. 3. p. carceralis.
CARCERO, 1. więzić.
CARCHESIUM, i, n. szczyt masztu.
CARCINOMA, atis, n. choroba raka.
CARCINOMIA. ae, f. wrzód rakowy.
CARCINOS, i, m. rak.
CARDINALATUS, us, m. godność kardynalska.
CARDINALIS, is, m. kardynał.
CARDINALIS, e, celujący, główny; virtutes cardinales = cnoty główne.
CARD1NALITIUS, 3 kardynalski, odnoszący się do kardynała
CARDINEUS, 3. najznamienitszy.
CARDIOGNOSIA, ae, f. znajomość serca.
CARCO, inis, m. 1. zawiasy, wrzecią-dze, 2. biegun, oś świata, punkt zwrotny, 3. porządek.
CARDUELIS, is, /. zięba.
CARDOPUS, i, n. spiżarnia pa chleb.
CARDUETUM, i, n. oset, bodziak.
CARDUUS, i, m. (cardus), oset, car-dis ferrejs percuti in genis — kolczastymi kulami ołowianymi (żelaznymi kolcami) uderzać w twarz (w usta).
CARECTUM, i, n. miejsce pełne trawy.
CARENA, ae, /. 40-dniowy czas pokuty.
CARENUM, i, /i moszcz wygotowany.
CARENTIA, ae. /. niedostatek brak, post.
CAREO, ui, 2.— 1. brakować czego, nie mieć, odczuwać niedostatek, 2. powstizymywać się, odmawiać sobie.
CAREX, icis, /. turzyca, trawa turza.
CARICO, 1. obciążyć obładować.
CARIES, im, e, /. zgnilizna, wilgoć.
CARINA, ae, /. stępka, okręt, spód okrętu.
CARINO, 1. łajać, lżyć.
CARIO, 1. psuć się. robaczywieć.
CARIOSUS, 3. zepsuty, zgniły.
CARITAS, atis, /.I. uszanowanie, szacunek, miłość; Caritas vestra (w przemowie): wasza miłość, kochani bracia, 2. czynne spełnianie miłości bliźniego; 3. drożyzna, bieda
CARITAS ANNONAE, drożyzna artykułów spożywczych.
CARITATIVUS, 3. dobroczynny, oddany miłości bliźniego.
CARITO, onis, m. św męczennik w Augsburgu Jok. 290 r.t.
CARMELITAE, arum, m. członkowie zak. Karmelito w, których założycielem w r. 1155 był krzyżowiec Bertold (+1195).Nazwę przyjąłodgóry Karmel, gdyż tam osiadło pierwsze zrzeszenie pustelników Bertolda, późniejszych Karmelitów Zakon ten otrzymał zatwierdzenie r. 1226, znany jest głównie z wprowadzenia szkaplerza. Od czasu św Teresy wytworzył się w nim podział na Karmelitów bosych, mających kierunek surowszy, i na trzewiczkowych z regułą łagodniejszą.
CARMELITINUS, 3. należny do zak. Karmelitów.
CARMEL, wzgórze w Galilei, 552 m. wys., ciągnące się do zatoki Akka.
CARMEN, inis, n. !. śpiew, pieśń, poemat, 2. przepowiednia, proroctwo; 3. modlitwa; 4. każdy utwór literacki utrzymany w uroczystym tonie.
CARMINO, 1. gręplować, szczotkować.
CARNAL1S, e, (carnarius), 1. cielesny, żyjący w ciele przemijający; 2. grzeszny.
CARNALITAS, atis, /. cielesność, zmysłowość, grzeszność.
CARNALIUM. i. n. targ mięsny, spiżarnia, składnica mięsa.
CARNARIUM, i, n. mięśnica, kośnica, hak na mięso.
CARNEUS, 3. mięsny, cielesny; przen. uczuciowy, wrażliwy: cor.
CARNIFEX, icis, m. hycel, kat, dręczyciel, dusiciel.
CARN1FICINA. ae, /. tortury, męczeństwo, rzeź, katownia.
CARNIFIC1UM, i, n. rzeź, rąbanina, rzeźnia.
CARNIFICIO, 1, katować, męczyć.
CARNOSUS. 3. mięsny, muskularny, zabarwiony jak mięso.
CARNUTIUM, i, n. m. Chartres we Francji, 20 tys. mieszk., siedziba biskupia (od IV w.), sufrag. Paryża.
CARO, nis, /. 1. ciało; pl. carnes = części mięsa; 2. człowiek: Caro dei = Bógczłowiek; Verbum caro factum est = Syn Boży stał się człowiekiem; carnes alicuius edere = kogoś oczerniać, srożyć się (Ps. 26. 2.); 3. lubieżność, rozpusta: abire post carnem alteram = oddawać się nienaturalnej rozpuście.
CAROLINOPOLIS, is, /. m. Charlot-tetown w Kanadzie. Ameryka półn., siedziba biskupia od 1820. sufrag. Halifaksu.
S. CAROLOMANNUS. i, m. św. Karloman, wyznawca i założyciel kościoła w Fuldzie (+ 754, 18 sierpnia). Syn Karola Martela, a wuj Karola W., wybudował liczne kościoły benedyktyńskie, w ich liczbie także w Fuldzie. Odbył pielgrzymkę do Rzymu, odwiedził pap. Zachariasza i osiadł w klasztorze benedyktyńskim na górze Sorakte, stamtąd umknął tajemnie do Montecassino, gdzie, nikomu pieznany, zajęty był posługą kuchenną. Gdy go poznano, wyprawił go papież w poselstwie do jego brata, króla Pipina, Dokonawszy poselstwa, umarł r. 754, pogrzebany w Montecassino.
CAROLOPOLIS, m. Charleston w półn. Ameryce, siedziba biskupia (od 1820), sufrag. Baltimoru.
CAROLUS ANCUD1AE, m. Ancud w połud. Ameryce, siedziba biskupia San Carlos (od 1840), sufrag. do Santiago de Chile.
S. CAROLUS BORROMAEUS. św. wyznawca i arbp Mediolanu (f 1584, 4 listopada).
B. CAROLUS BONUS, błog. męczennik (ł 1250r.). Syn św. Kanuta, męczennika i króla Danii (1186), walczył już jako młodzieniec w wyprawie krzyżowej. Zarówno za ofiarowaną sobie godność cesarską, jak też za koronę króla Jerozolimy z pokory podziękował. Podczas głodu uratował swych ubogich własną szczodrobliwością i surowymi ustawami przeciw chciwości handlarzy żywnością. Ci przeto z obawy przed karami pozbawili go życia. Pap. Leon XIII policzył go w poczet Błogosławionych (2 marca).
B. CAROLUS MAGNUS, Karol W. błog. wyznawca i cesarz(768—814. 28 stycz.). Odebrawszy jako syn Pi-pina znakomite wychowanie pod kierunkiem Pawła diakona i kapłana Alkuina, wziął sobie za zadanie swych rządów: rozszerzanie królestwa Bożego na ziemi. Pap. Leon III włożył nań w dzień Bożego Narodzenia r. 800 w Rzymie koronę cesarzów rzymskich. Nawzajem pospieszył Karol czterokrotnie do Rzymu z pomocą papieżom. W państwie swym wprowadził wszędzie liturgię rzymską, z Rzymu też zjednał sobie śpiewaków, którzy w państwie frankońskim uczyli śpiewu gregoriańskiego. Urządzi) w półn. Niemczech cztery biskupstwa, a dla katedry w Osnabrück pozyskał relikwie SS. Kryspina i Kryspiniana. Umarł 814 r. dnia 28 stycznia w Akwizgranie przyjąwszy z rąk arbpa kolońskiego Hildebalds św. Wijatyk.J^
S. CAROLUS SPINULA, i towarzysze, św. męczęnnicy i kapłani Tow. Jez. (t 1622). Dowiedziawszy się o męczeństwie błog. Rudolfa Akwa-wiwy, zapragnął młody Karol Spinula palmy męczeństwa. Wstąpił do Tow. Jezusowego i jako kapłan wysłany był do Brazylii, skąd porwany przez rozbójników morskich dostał się do Anglii, a stamtąd do Japonii, gdzie przez lat 20 pracował kolejno w Tokio, w końcu sprawował urząd generalnego wikariusza die-cezyj japońskich. Za wiarę cierpiał 4 lata więzienia w Omara, po czym skazano go wraz z 21 towarzyszami na śmierć przez spalenie. Wyrok wykonano r. 1622, w Nagasaki.
CARPENTARIUS, i, m. 1. stelmach, 2. tokarz, snycerz
CARPENTARIUS, 3. należny do zajęć stelmacha; opus carpentarium = rzemiosło stelmacha, robota tokarska, snycerstwo.
CARPENTUM, i, n. wóz podróżny, powóz.
CARPO, psi, ptum, 3.—1. zrywać, obrywać, 2. wyszukać, wybierać, 3. w pokoju pożywać, 4. rozdzierać, niszczyć, S. niepokoić, 6. korzystać, używać, 7. viam carpere = iść naprzód.
S. CARPOPHORUS, i, m. św. Kar-pofor, jeden z 4 uwieńczonych cierniem męczenników za Dioklecjana (8 listopad).
CARPTIM, przysł. częściowo, tylko tam i z powrotem.
CARPTURA, ae, /. zerwanie, odką-szenie.
CARPUM, i, n. m. Carpi w Italii, biskupstwo (od 1779), sufrag. Modeny.
CARPATA, ae, /. beczka na wino.
CARREIO, 1. i ĆARRICO, 1. jechać na wozie, obciążać, utrudzać.
CARRUCA, ae. / czterokołowy wóz podróżny, karoca.
CARRULUS, i, m. mały wózek.
CARRUS, i, m. wóz ciężarowy.
CARTALLUS, i, m. koszyczek.
CARTA VISITATIONIS, wykaz wizy-tacyj.
CARTHAGO, inis, /. miasto Kartagina na półn. wybrzeżu Afryki, arcy-biskupstwo r. 1884. znowu urządzone obejmuje rządy w Tunisie, na miejsce starej Kartaginy zbudowano kościół prymasowski św. Ludwika.
CARTHAGO NOVA, Kartagena, portowe miasto Hiszpanii, biskupstwo (od IV w.), z siedzibą w Murcji, sufrag. Grenady.
CARTHAGO NEOGRANATENSIS,
Kartagena, m. portowe, nad morzem Karaibskim, Colombia w śród. Ameryce, siedziba arcybiskupia, miejsce działalności św. Piotra Klawera.
CARTHU SIANI, orum, członkowie zak Kartuzów.
CART1LAGO, inis, /. chrząstka (na ciele zwierzęcym i roślinnym). J
CARUNCULA, ae, /. cząstka mięsa.
CARUS, a, urn, drogi, miły.
CARVALHO, p. 1. Didacus Carvalho, 2. Michael Carvalho.
CARYOTA, is, /. daktyl w kształcie orzecha.
CASA, ae, /. chata.
CASALE, p. Condicomacus.
CASAL1S e, podobny do chaty.
CASAMENTUM, i, n. lenne dobro-
CASARIUS, i, m. wieśniak.
CASATUS, 3. mający dom własny.
CASCAVIELLUS, i, m. dzwonek.
CaSCA, przysl.. na stary zwyczaj.
CASED. bratanek Abrahama, rzekomy praojciec Chaldejczyków.
CASEALIS, e, serownia.
CASEATUS, 3. zmieszany z serem.
CASERT A, ae, /. miasto w Kampanii (Italia), siedziba biskupia od XII w., sufrag. Kapuy.
CASEUS, i, m. ser.
CASIA, ae, t. kasja, 1. dziki cynamon, 2 wonne łyko wilcze, aromatyczna roślina; przen. perfuma z nich sporządzona.
S. CASIMiRUS, i, m. św. Kazimierz Jagielończyk. syn króla polskiego Kazimierza IV, patron Polski (+ 1484, 4 marca). Wychowany od dzieciństwa w bogobojności przez zacnych rodziców, i oddany jako młodzieniec pod kierunek naukowy Jana Długosza, kanonika i historiografa krakowskiego, okazał wcześnie zamiłowanie do wyższych spraw zbawienia. Umartwiony włosiennicą, i postami, przejęty czcią dla N. Sakramentu i gorącym nabożeństwem do
N. Panny, dla której miał nawet — wedle legendy — ułożyć pieśń „Omni die”, uchylał się dobrowolnie od starania o koronę ziemską dla zapewnienia sobie niebieskiej. Znamionowała go nadzwyczajna czystość ciała i duszy, której — mimo namów — nie dopuścił się pozbawić, nawet dla rzekomego zachowania życia. Urn. 4 marca 1484 r. w Grodnie, pogrzebany w wileńskim kościele katedralnym. Gdy po 122 latach otwarto jego trumnę przy sposobności złożenia jej w nowo w tym celu urządzonej kaplicy, znaleziono ciało jego nieskażone.
CASIOLA, ae, /. przybory mszalne.
CASITO, 1. często padać.
CASLEU (babyl), kislew, nazwa babilońska 9 miesiąca żydów.
CASO, 1. chcieć upaść, chwiać się.
CASSANUM, i, n. m. Cassani all lonio (Italia), biskupstwo (od XI w. czasowo od V w.), sufrag. do Reggio.
CASSATUS, 3. usunięty, skasowany.
CASSETA, FRANCISCUS a PAULĄ, kardynał-biskup, członek pierwszej komisji kodyfikacyjnej dla prawa kościelnego. Ur. w Rzymie 12. VIII. 1841, kardynał-bp. Sabiny 19. VI. 1899 (f 23. III. 1919 r.).
S. CASS1ANUS, i, m. św. męczennik, biskup i patron Brixenu. Początkowo był misjonarzem w Tyrolu, następnie biskupem w Brixen Wygnany przez pogan, udał się do Rzymu Po drodze znalazł w Imola dużo pogan i postanowił głosić młodzieży zasady chrześcijańskie. Dowiedziawszy się o tym prefekt miasta oddał go uczniom, a ci zarzucili go żelaznymi rylcumi (do pisania) aż ducha wyzionął.
S. CASSIANUS, i, m. św. męczennik Kasjan (+ 368).
CASSIDA, ae, /. (casis, idis) hełm metalowy, pancerny.
CASSID1LE, is, n. torba podróżna.
CASSILIA, ae,/. m. Cashel w Irlandii, arcybiskupstwo (od 1152, biskupstwo od IV w.) z siedzibą z Thurles, unią osobową złączone z biskupstwem Emly.
CASSINUS MONS, Montecassino, góra o 5 km. na zachód od Cassino, na południe od Rzymu z sławnym klasztorem Monte Cassino.
CASSIODORUS, i, m. senator Kassjo-dor, rzymski statysta i uczony, tajny sekretarz ces. Teodoryka, historyk, autor pism teologicznych i gramatycznych (t po 580 r.).
CASSlS, idis, /. hełm blaszany.
CASSIS, is, m. sieć myśliwska, pułapka. zasiadka.
S. CASSIUS, i, m. św. wyznawca, którego relikwie złożone są w Luce wraz z relikwiami św. Ryszarda
CASSIUS, św. męczennik (i- 286, 10 paźdz.) Był wraz z towarzyszami Gereonem, Wiktorem, Florencjuszem i in ofiarą pogańskiego ces. Maksy-miana. Wszyscy należeli do legii tebańskiej stacjonującej w Kantonie CASSO szwajcarskim Wallis. Z kohortą 18 żołnierzy wysiani byli do strzeżenia granicy nad Renem. Tam dosięgli ich siepacze, pościnali im głowy a zwłoki powrzucali w głębokie studnie. Gdy ces. Konstantyn obdarzył Kościół pokojem, pozbierano skrzętnie kości pomordowanych w okolicy Kolonii i złożono je w kościele ku ich czci zbudowanym w Kolonii i wspaniale przyozdobionym.
CASSO, 1. ogłosić za nieważne, skasować, unieważnić.
CASSOVIA, m. Kassa na Węgrzech, siedziba biskupia, sufrag. do Erlau.
B. CASSOV1ENSESMARTYRES, m. błog. męczennicy w Kassa, p. Marius Christinus, Stephanus Pangra-cius i Melchior Grodecius
CASSUS.3.—1. próżny, pusty, 2. marny, daremny, blachy, nieważny, casso vulnere = bez rany, niezraniony przysł. in cassum, na darmo, bezskutecznie.
CASTALIA, ae, ). miasto Castellon de la Piana w Hiszpanii, biskupstwo (od VI w., sufrag. Walencji.
CASTANhUS, i, m. owoc kasztanu.
CASTANETUM, i, n. las kasztanowy.
CASTANIA, ae,/. miasto Castellaneta (Italia), siedziba biskupia (od XI w.), sufrag. Tarentu.
CASTELLANUS, i, m. kasztelan, bur-grabia, zarządca zamku.
CASTELLUM, i, m. 1. mała forteca, kasztel; 2. wieś górska, osada.
CASTE, przysł. czysto, pobożnie, uczciwie, bez plamy,
CAST IFICATIO, nis, /. czyszczenie.
CASTIF1CO, 1. oczyszczać, uświęcać.
CASTIGAB1LIS, e. godzien skarcenia, chłosty
CASTIGATIO, onis, /. nagana, karcenie, kara.
CASTIGATOR, is, m. karcicie), wymierzający karę.
CASTIGO, 1. karcić ganić, karać, 2. poprawiać
CASTLILO, p. Rochus Gonzales.
CASTIMONIA, ae, f. 1. czystość cielesna, wstrzemięźliwość od zmysłowych rozkoszy, post, 2. umartwianie (złych) skłonności, czystość obyczajów.
CASTIMONIALIS, is. /. mniszka, zakonnica.
CASTIMONIALIS. e, należny do postu, powściągliwy.
S. CASTOR, is, m. św. wyznawca Kastor (f 379) 13 lutego. Był uczniem trewirskiego biskupa Maksy-miana. Jako kapłan udał się na pustelnię k. Karden (nad Mozelą). Pod-czns burzy uratował okręt wiozący sól. Zwłoki jego odnalazł arbp. Weo-mad i złożył je w Karden w kościele św. Paulina. Później (r. 836) przeniesiono je do Koblencji.
CASTOR, is, m. bóbr.
CASTOR, nazwa okrętu, na którym Paweł św. odbył podróż z Malty do Rzymu.
CASTRAMETOR, 1. odmierzyć miejsce na obóz, rozbić się obozem.
CASTRATIO, onis. /. pozbawienie męskości, kastrowanie (zwierząt).
CASTRATURA, ae, /. wycięcie, wytrzebienie, oczyszczenie.
CASTRATUS, i, m. eunuch, obrzezaniec, pozbawiony męskości.
CASTRO. 1. pozbawić męskości, 2. osłabić, obezwładnić.
CASTRUM i, n. 1. obwarowany plac. kastet, 2. zamek, miasteczko. Castrum doloris = mary, trumna, katafalk przy żałobnym nabożeństwie.
CASTRA, otum, n. 1. obóz wojenny; 2. wojsko, zastępy wojenne; 3. wojna, służba wojenna
CASTRUM WAINE. n. fort Wayne w półn. Ameryce (Indiana), siedziba biskupia (od 1857), sufrag. Cincinnati.
S. CASTULUS, św. męczennik (III IV w.) 26 marca Zył w Rzymie za pap. Kajusa, a chociaż był urzędnikiem pałacowym, przyjmował do domu swego chrześcijan. Dowiedziawszy się o tym Fabian, prefekt miasta, otoczył siepaczami jego dom i na rozkaz ces. Dioklecjana wszystkich tam schwytanych uśmiercił.
CASTUS, 3.—I. czysty, obyczajny, 2. pobożny, bogobojny, święty
CASTUS, diakon w Mediolanie za czasu św. Ambrożego, miał czuwać nad dokładnym spisem aktów męczeńskich.
CASUALIS, e, przypadkowy.
CASULA. ae,/. 1. mały namiot, chata; 2. ornat.
CASUS, us, m. 1. upadek, spadnienie, 2. zagłada, 3. krok fałszywy, grzech, 4. wypadek niepomyślny, nieszczęście; quo casa == w tym wypadku, casus asperi — ciężkie położenie.
CATA. (gr.) przysł. cata manę manę — każdego dnia rano, dzień za dniem o wczesnym poranku.
CATABULUM, i, n. stajnia dla zwierząt domowych, 2. zwierzyniec, okop dla dzikich zwierząt.
CATACIUM, i, n. miasto Catanzaro w Italii, siedziba biskupia (od 1121), sufrag. do Keggio.
CATACLITUM, i, n. poduszka, materac.
CATACLYSMAS, i, m. potop. CATACOMBAE, arum i CATA-CUMBA, ae, /. 1. podziemie, 2. ka-takomby, tj. podziemne miejsca pogrzebowe chrześcijan k Rzymu, Pa-lerna, Paryża itd., 3. cmentarz, wykopane jaskinie, rola boża.
CATAEGIS, idis, /. wiatr gwałtowny, wichura.
CATALAUNUM, i, n. miasto Chalon-sur-Marne we Francji zwycięstwo Aecjusza nad Attylą na polach ka-talońskich, siedziba biskupia (od IV w.), sufrag. Reims’u.
CATALECTA, orum, zbiór utworów.
CATALLUM, i, n. inwentarz żywy.
CATAMIDIO, 1. publicznie zhańbić.
CATALOGUS, i, m. spis, wykaz, tabela.
CATANA, m Katania w Sycylii, siedziba arcybiskupia (od 1844), biskupstwo od II w.
CATAPHRACTA, ae, /. pancerz żelazny.
CATAPLASMA, atis, n. plaster, okład.
CATAPLASMO, 1. robić okłady, nakładać.
CATARACTA ae f. 1. katarakta, wodospad. 2. śluza, upust.
CATARAGO. 1. bić, oćwiczyć.
CATARRHUS, i, tn. katar, nieżyt.
CATASTA, ae, f. pręgierz dla sprzedaży niewolników lub towarów, 2. tortura, szafot.
CATASTASIS, is, /. doprowadzenie do porządku, pożądany stan po-w ictrzfl
CATASTRO PHE, es. /. 1. zwrot ku gorszemu, nieszczęście, zagłada, 2. przeciw oczekiwaniu zwrot ku lepszemu, cud.
CATASTRUM, i, n. oszacowanie cła i podatków, księga podatkowa, register
CATAX, acis, kulawy, utykający.
CATE, przysł. przezornie, roztropnie, dokładnie
CATECHESIS, is, f. nauka prawd wiary, katecheza.
CATECHET1CUS, 3. odnoszący się do nauki religii, należny do katechety, instructio catechetica = nauka religii.
CATECHISMUS, i, m. katechizm, podręcznik systematycznej nauki religii.
CATECHISTA, ae, katecheta, nauczyciel religii.
CATECHIZO, (chisso), 1. udzielać nauki katechizmowej* (prawd wiary) pass. odbierać naukę religii.
CATECHUMENUS, (a), katechumen tj. uczący się prawd wiary i przygotowujący się do chrztu
CATEGOR1A, ae, /. kategoria, podział.
CATELLA, ae, /. łańcuszek.
CATELLA, ae, /. mała suczka.
CATELLUS, i, m piesek.
CATENATIO, onis,/. skrępowanie łańcuchami.
CATENATUS, 3. więziony, przywiązany do łańcucha.
CATENO, 1. związać łańcuchami, skrępować powrozami
CATENULA, ae, /. łańcuszek.
CATERVA, ae, /. 1. kupa. orszak, hufiec, zastęp, rota, 2. gromada, gmina.
CATERVATIM, przysł. gromadnie, w oddziałach
S CATHARINA, ae, /. Katarzyna, św. dziewica i męczenniczka w Aleksandrii, patronka szkół wyższych, (t 307, 25 listop).
S. CATHARINA SENENSIS, św. Katarzyna ze Sieny, dziewica, do-minikanka (f 1380) 30 kwiet. Ur. 1317 r. w Sienie (Toskana), przyjęła w 16 roku życia hąbit III zak. św. Dominika Cela jej była rajem. Miała częste widzenia Zbawiciela, N. Panny i Wszystkich Świętych W sposób cudowny nauczyła się czytania i pisania. Zbawiciel obdarzył ją św. ranami. Troskała *ię wielce o powagę Stolicy św., podczas schizmy zachodniej skłoniła pap. Grzegorza XI do powrotu do Rzymu. Grzegorz XI osiedlony w grodzie Piotrowym powołał ją do Rzymu. Papież Pius II, rodem ze Sieny, policzył ją 1461 r. w poczet Świętych. Pius IX ogłosił ją patronką Rzymu.
S. CATHARINA BONONIENSIS, św. Katarzyna z Bolonii, klaryska (t 1463). W 20 roku życia przywdziała w Ferrarze habit św. Klary. Dla grzeszników wiele miała miłosierdzia, pragnęła dla ich zbawienia ponieść nawet męki piekielne. Jej udziałem były niebieskie widzenia. Dla uczczenia jej świętości zbudowano w jej mieście ojczystym klasztor „Bożego Ciała” a pod jej rządami wzrosła nie tylko liczba zakonnic, ale także karność zakonna. Po jej skonie ciało jej wydawało woń miłą, od której chorzy doznawali uleczenia. Ciało to dotąd jeszcze cudownie zachowane bez zepsucia w siedzącej postawie jest przedmiotem czci wiernych (9 marca).
S. CATHARINA FLISCA, św. Kat. Fliska, córka hr Fliska f Franciszki de Negri w Genui, zamężna 1463 r. za patrycjuszem Julianem Adorno, (t 1510, 22 marca).
S. CATHARINA DE RICCIIS, Katarzyna Ricci, św. dziewica, domi-nikankatl590 (13 lutego) Ur. 1522r. w pałacu Ricci w Florencji (Toskana), wstąpiła do zak. Dominikanek w Pra to k. Florencji. W życiu zakonnym zjednoczyła zewnętrzną pracowitość z wewnętrzną bogomyśinością Ubodzy byli zawsze przedmiotem jej współczucia i troski Obdarzona stygmatami męki Pańskiej.
S. CATHARINA THOMAS, św. Katarzyna Thomas, dziewica i regularna kanoniczka zak. św. Augustyna (1531— 1574>, kanonizowana przez p. Piusa XI dn. 22 czerwca 1930 r. 1. B. CATHARINA VASTANENSIS, błog. dziewica (+ 1380, 23 marca). Była córką św. Brygidy, a chociaż zamężna zachowała za zgodą swego męża dozgonne dziewictwo Odznaczała się wielkim umartwieniem ciała i prostotą w odzieniu Towarzyszyła swej matce do Rzymu i wraz z nią zwiedziła św. miejsca w Palestynie i przez lat 25 niosła jej pomoc. Po śmierci matki wróciła do klasztoru Vadstena w Szwecji, lecz pod naciskiem króla i szlachty szwedzkiej wróciła do Rzymu, by przyśpieszyć beatyfikację swej matki, co też po 5 latach uzyskała. Zmarła w swym klasztorze, wsławiona po śmierci wielu cudami
B. CATHARINA A PALLANTIA, błog dziewica zak. Augustianów (t 1478). Córka szlacheckich rodziców w Palanza (Lago Maggiore). Z natchnienia Bożego udała się na górę k. Varese, stamtąd wróciła do swej poprzedniej pustelni, gdzie przyłączyło się do niej sporo niewiast, wiodących społem surowe życie pustelnicze. Ze względu na nie zbudowała następnie klasztor reguły św. Augustyna, na którego czele stała aż do skonu 1478 r. (6 kwietnia).
CATHARMA, atis, n. 1. ofiara przebłagalna. 2. oczyszczenie.
CATHARUM, i, n. Cattaro m. portowe nad morzem Adriatyckim w Dalmacji; siedziba biskupia (od X w). Obejmuje także biskupstwa Risano i Budua, sufrag. Żary.
CATHEDRA, ae, /. 1. krzesło poręczowe, 2 katedra uczelniana, tron biskupi, 3. urząd nauczycielski; ex cathedra loqui (definirej =■ ogłosić nieomylne orzeczenie w sprawach wiary i obyczajów, obowiązujące do przyjęcia w całym Kościele.
CATHEDRA S PETRI, !. Romae; święto Katedry św Piotra w Rzymie 18 stycznia; 2. Antiochiae (w Antiochii) 22 lutego.
CATHEDRALIS, e, należący do siedziby biskupiej, do kościoła ka tedralnego capitulum cathed = kapituła katedralna.
2 CATHEDRALIS, is,/. isc. ecclesia) kościół biskupi, katedra, tum.
CATHEDRATICUM, i, n. danina ka tedralna; składana corocznie od kościołów, probostw i bractw dla kościoła katedralnego (C j. c. 1504).
CATHENA. ae, /. wieniec.
CATHETER, eris, m. przyrząd chirurgiczny dla wypuszczenia uryny.
CATHOLICUS, i, m. katolik.
CATHOLICUS, 3. powszechny, katolicki.
CATILLATIO, nis, /. łakotliwość, wykwintność w potrawach, obżarstwo.
CATILLO, 1. oblizywać talerze.
CATINUS, i, m. misa, czara.
CATTA, ae, /. kot, łasica.
CATOGEUM, i, n. mieszkanie pod ziemią.
CATOMIDIO, 1. smagać, batożyć.
CATULUS, i, m. młode zwierzę.
CATONCUM, i, n. świat podziemny.
CATUS, 3. dowcipny, chytry, świadom, biegły.
CAUDA, ae, /. ogon; cauda cappae = długi ogon u kapy prałatów.
CAUDATARIUS, i, m. niosący ogon.
CAUCUS, i, n. czara, kubek
CAULA, ae, /. stajnia owcza, jama.
B. CAUM VINCENT1US, p. B. Fran-ciscus Pacheco.
CAUMA, atis, n. gorąco, żar, upał.
CAUPO, onis, m. gospodarz, oberżysta.
CAUPONA, ae, f. szynk, gospoda.
CAUPONOR, 1. szachrować, cyganić.
CAURIUM, i, n. miasto Coria w Hiszpanii, siedziba biskupia (od 389, nowo utworzona 1142), sufrag. To-leda.
CAURUS, i, m. wiatr północno-zachodni.
CAUSA, ae, /. 1. powód, przyczyna, 2. pozór, wymówka, 3. sprawa, czynność, interes; 4. spór prawny, proces; causam facere = wieść spór prawny; causa cognita = po zbadaniu; c. incognita — bez zbadania sprawy; causae cognitio “ zbadanie sprawy, wyśledzenie jakiegoś wypadku, 3. podstawa prawna czynu; o. sprawunek, interes, handel, pożytek, korzyść; 7. wina, dług; 8. causa pia = fundacja humanitarna, instytut dobroczynny, 9. causa finalis = cel ostateczny, zamiar, kres, 10. siła żywotna.
CAUSALIS, e, przyczynowy, causali-ter, causate.
CAUSALITAS, atis,/. przyczynowość, związek przyczynowy.
CAUSATIO, nis, /. uniewinnienie, usprawiedliwienie.
CAUSIDICUS, i, m. obrońca prawny; rzecznik, adwokat.
CAUSO, 1. spowodować sprawić.
CAUSOR, 1. podać jako pozór, pozorować, 2. uczynić zarzut, 3. proponować, podać wniosek.
CAUSTICUŚ, 3. palący, piekący, gryzący, dokuczliwy.
CAUTELA, ae,/. zabezpieczenie, środki ostrożności, przezorność, sposoby obrony.
CAUTELA, ae, /. przezorność, kaucja.
CAUTER, eris, n. żelazko do wypalania.
CAUTERIO, 4. palić, przypiekać, piętnować
CAUTERIUM, i, n. żelazko do wypalania.
CAUTES, ia, /. ostra skala; c. asperae.
CAUT1M, przysi. ostrożnie, przezornie.
CAUTIO, nis, /. przezorność, ostrożność; 2. pewność, rękojmia, poręczenie. gwarancja; 3. zapis, oblig.
CAUTIONAL1S, e, należny do obligu.
CAUTUS, 3. upewniony, ostrożny, przezorny, zabezpieczony, staranny, obmyślony.
CAUTE, przezornie.
CAVA, ae, /. m. w Italii, biskupstwo (od 1394), w r. 1818 połączone ze Sarno, wyjęte.
CAVAGN1S FELIX, kardynał, członek ściślejszej komisji kodyfikacyjnej prawa kościelnego f 1906.
CAVAMEN, inis, n wydrążenie, jaskinia
CAVATICUS, 3. żyjący w jaskiniach.
CAVEA, ae,/. klatka, stajnia, zagroda, ogrodzenie, plac widowiskowy, zgromadzenie.
CAVEO, vi, cautum 2.—1. strzec się. zwrocie uwagę, 2. przewidywać, zabezpieczyć się, upewnić, 3. żądać zabezpieczenia, 4. ustalić, zarządzić.
CAVERNA, ae, /. jaskinia, kryjówka, wydrążenie.
CAVERNO, 1. wydrążać.
CAVERNOSUS, 3. obfity w jaskinie, w jamy
CaVICHIONI BENIAMIN, kardynał, członek ściślejszej komisji kedyfikacyjnej prawa kościelnego + 1911.
CAVILLATIO, nis. /. ukłucie, szyderstwo, ironia
CAVILLATOR, is. m. szyderca, przechera.
CAVILLOR, 1. szydzić, naigrawać się. urągać.
CAVO, I. wydrążać.
CAVUS, 3. wydrążony, próżny, pusty, łukowaty, sklepiony.
C. Barn. = Clerici reguläres s. Pauli, Barnabici, zał. 1553.
C. Cam. = Clerici reguläres ministran-tes infirmis, Kamilianie zał. 1582, p. s. Camillus.
C. D. C. — Clerici saeculares de Doc-trina Christiana, nazwani Doktryna-rzami, zał. 1593.
CEDMONAEI, orum, prastary lud za czasu Abrahama między Eufratem a Palestyną.
CEDO, cessi, cessum 3. — 1. iść sobie; 2. odbiegać; 3. cofać się, ustępować; 4. odstąpić, zostawić; paternis bonis cedere = zrzec się ojcowizny; 5 ustępować, przystosować się; 6 w godności zniżać się; 7. służyć ku czemu; in gravamen = szkodzić, wychodzić źle na czym.
CEDRINUS, z drzewa cedrowego.
CEDRIUM, ii, n. żywica z cedru.
CEDRON, ciemny potok między Jerozolimą a Górą Oliwną.
CEDRUS, i,/, ceder, drzewo cedrowe.
CELATIM, przyzt. skrycie, tajemnie (celate).
CELATIO, onis, / ukrywanie.
CELEBER, bris, bre, i, CELEBRIS, e,
odwiedzany,ożywiony, zaludniony,
uroczysty, świąteczny, 3. czczony, uznany, poważany.
CELEBRABILIS, e, sławny.
CELEBRANS, tis, m. Mszę św. spra-_ wujący.
CELEBRATIO, nis, /. wspaniały obchód uroczystości; 2. odprawianie Mszy św.
CELEBRO. 1. często odwiedzać, 2. często mówić, używać, powtarzać, 3 uroczyście obchodzić, święcić: matrimonium (C. j. c. 1015 § 3); 4. publicznie rozszerzać, powszechnie oznajmiać, 5 wielbić chwalić, uświetnić.
CELER. ris, re, I. szybki, zręczny, 2. skwapliwy, porywczy.
CELERATIM, przysi. spiesznie.
CELER1TAS, dtis, /. szybkość.
CELERITUDO, inis, /. szybkość.
CELERO. 1. pospieszać coś często czynić.
CELEUSMA, atis, n. komenda przełożonego wioślarzy, który młotem takt wybija; 2. śpiew wioślarzy; 3 okrzyk radosny tłokarzy wina, wesoła piosnka; 4. śpiew żeglarzy.
CELLA, ae, /. 1. komora, cela, 2. spiżarnia; cella vinaria = piwnica wina; 3. pokój, komnata.
CELLA, ae, /. Zell, nazwa z przy-dawką licznych klasztorów niemieckich: Mariazell, Urlichszell, Unterzell itd,
CELLAQUERCUS, m. Kildare w Irlandii, biskupstwo od r. 1640 złączone z Leighlin, z siedzibą w Carlów, sufr. Dublina.
CELLARARIUS, i, m. kuchmistrz, piwniczny, ekonom.
CELLAR1A, orum, n. 1. spiżarnia, pokój, cela, 2. piwnica.
CELLARIOLUM, i, n. komórka.
CELLARIUS, 3. należny do spiżarni.
CELLULA, ae, /. mała cela, komórka.
CELO, 1 ukrywać, trzymać w ukryciu, zachować w tajemnicy.
CELSITAS, atis, / wysokość.
CELSITUDO, inis, /. 1. wysokość, 2. wzniosłość, wspaniałość, pycha.
CELSUS, 3. — 1. wyprostowany, wysoki, wzniosły, 2. wielkoduszny, wspaniałomyślny.’
S. CELSUS, i, m. św. męczennik Cel-sus t 68 r. 28 czerwca.
CELTIS, is, m. dłuto kamieniarskie.
CEMENTUM, i, n. cement, wapno hydrauliczne.
CENĄ, ae /. główny posiłek, obiad u Żydów o 3 lub 4 godzinie po południu. CENA DOMINI = Wieczerza Pańska we czwartek.
CENACULUM fcoenaculum), i, n. 1. jadalnia, wieczernik, 2. górna komnata, 3. piętro (np. w arce).
CENATUS, 3. najedzony.
CENATA, ae, /. dawniej miasto samorządne, obecnie połud. część m. Vittorio (górna Italia), siedziba biskupia (od VI w.), sufrag. Wenecji.
CENEZ, rodowy książę Idumejczyków.
CENEZAEUS, i, m. nazwa ludu w Kanaanie.
CENITO, 1. spożywać.
CEN1TUS, i, m. człowiek bezużyteczny, nic wart.
CENO, 1. jeść obiad, 2. spożywać.
CENOMANUM, i, n. miasto De Mans we Francji, siedziba biskupia, sufrag. do Tours.
CENODOXIA, ae, /. 1. wyobraźnia, próżna chwała, 2. upór, kaprys, krnąbrność.
CENOTAPHIUM, i, n. pomnik w kształcie próżnego grobowca, bez złożenia zwłok.
CENSEO, ui, um, 2. —1. liczyć, oceniać, obliczać swój majątek, 2. utrzymywać, mniemać, za czymś głosować, 3. postanawiać, przeznaczać, rozporządzać, 4. polecać, radzić.
CENSIO, onis, /. 1. ocenienie, otaksowanie, 2. mniemanie, 3. ukaranie.
CENSIT10, nis, /. danina, podatek, taksa.
CENSOR, is, m. oceniciel, rzeczoznawca, sędzia, krytyk, cenzor, który z polecenia władzy duchownej lub państwowej ma oceniać pisma przed ich rozszerzeniem za pomocą druku.
CENSORIUS, 3. surowo badający, ściśle sądzony.
CENSURA, ae, /. 1. urząd cenzora, censura vivendi — świadectwo obyczajów, 2. ścisły egzamin, badanie, zastanowienie, rozmysł, rozwaga, rozgarnienie, 3. nagana, kara, cenzura kościelna, z powodu krnąbrności przeciw zwierzchności kościelnej wymierzona kara dla poprawienia upartego duchownego, która ustępuje zaraz po poddaniu się winowajcy zarządzeniom zwierzchności. Rozróżnia się trzy takie cenzury: suspenza, interdykt i ekskomunika.
CENSURATUS, i, m. dotknięty karą kościelną.
CENSUS, us, m. 1. obliczanie, oszacowanie, statystyka ludności, 2. podatek, czynsz; numisma census = moneta czynszowa, 3. majątek, posiadłość. bogactwo.
CENTENUS, 3. setny, po sto liczony.
CENTENI, ae, a, po sto.
CENTENAR1US, 3. złożony ze stu.
CENTESIMUS. 3. setny.
CENTIES, przysł. sto razy, wiele razy, często.
CENT1MANUS, 3. sturęczny.
CENTO, onis. m. łachman z licznych łat zeszyty.
CENTRALIS, e, położony w środku, centralny.
CENTRONUM CIVITAS, tis. miasto Moutiers we Francji, siedziba biskupstwa Tarantaise.
CENTRUM, i, n. punkt środkowy, ziarno.
CENTUM, 1. sto, 2 bardzo wiele.
CENTUMCELL AE, arura, /. miasto portowe Civitavecchia w Italii, biskupstwo połączone z Corneto.
CENTUPLICO, 1. ustokrotnić.
CENTUPLEX, icis, stokrotny.
CENTUPLUS, 3 storaki, stokrotny.
CENTURIA, ae, /. setka, centuria, 6-ta część, kohorty, ok. 60 ludzi.
CENTURIATORES MAGDEBUR-GENSES, twórcy centuryj magdeburskich tj. dzieła dokonanego w Magdeburgu o kościele chrześcijańskim, które było podzielone wedle setek lat czyli wieków i wrogo odnosiło się do Kościoła katol.
CENTURIO, onis m. dowódca centurii, setnik.
CENTURIO, 1. podzielić wojsko według centuryj.
CENULA, ae /. maty obiad.
CEPA, ae, f. (cepe is, f.) cebula.
CEPHAS, ee, m Kefas albo Piotr, nazwa dana przez Chrystusa P. Szymonowi, późniejszej głowie Kościoła.
CEPHALLONIA, ae, / Kefalonia, największa wyspa na morzu Jońskim (Grecja), biskupstwo (od XIII w.) połączone następnie z Zante (Zakyn-thos), sufrag. Korfu.
CEPHALUDIUM, m. Cefali (Cefalu) w Sycylii, siedziba biskupia (od • IX w.), sufrag. Palerma.
CEPTO. 1. zaczynać, przedsiębrać.
CERA, ae, /. wosk, tablica woskiem powleczona do pisania.
CERAPTUM, i, n. przyrząd do gaszenia świec w kościele.
CERARIUM, i, n. opłata od pieczęci.
CERARIUS, i. m. handlarz świecami.
CERAR1US, 3. woskowy.
CERAS, atis, n. róg, przedgórze, przylądek.
CERASTES, ae, m. barasza, wąż z ro-giem.
CERATORIUM, ii, n. plaster.
CERATUM, i, n. maść woskowa.
CERATUS, 3. woskiem powleczony (ceratura).
CERDO, onis, m. 1. rzemieślnik, rękodzielnik, człowiek nieuczony, 2. zysk, zasługa.
CEREBROSUS, 3. obrany z rozumu, szalony, obłąkany.
CEKEBRUM, i, n. 1. mózg, rozum; 2. złość, wściekłość.
CEREMONIA, ceremoniale p. Caere-monia, caeremoniale.
CERENTHIA, ae, /. miasto Acera, na północ od Wezuwjusza, Kalia, biskupstwo, sufrag. Neapolu.
CEREOLUS, 3. jak wosk żółty.
CEREOPHALUM, i, n. wielki świecznik kościelny wypełniony świecami woskowymi.
CEROROSUS, p cerebrosus
CERES. eris, /. pogańska bogini roli i roślin.
CEREUS, i, m. światło woskowe, świeca; cer. paschalis — pascha) wielkanocny.
CEREUS, 3. woskowy.
CEREVISIA, ae, /. piwo
CERIFICO, 1 robić wosk.
CERINIOLA, ae, f. m. Cerignola w Italii, siedziba biskupia połączona z Ascoli Satriano.
CERINTHUS, i. m. pierwszy ważniejszy błędnowierca. spółczesny z św. ap. Janem, założyciel nazwanej od niego sekty gnostyckiej Ceryntia-nów w Małej Azji.
CERINUS. 3. na wosk zabarwiony.
CERNO, crevi, cretum, 3 —1. rozdzielać, odosobniać, przesiewać, 2. patrzeć. spostrzegać, poznawać, 3 rozstrzygać. wyrokować.
CERNUATUS. 3 odgięty.
CERNUO i CERNUOR, upadać na głowę.
CERNUUS, 3.— 1. upadający na głowę (equus), 2. naprzód przegięty, do ziemi pochylony, głęboko ukorzony.
CERO, I. pociągać woskiem.
CER0FERAR1US, i, m. niosący świece (przy nabożeństwie liturgicznym).
CEROSUS, 3. zawierający w sobie pełno wosku.
CERRETUM, i, n. m. Cerreto Sannita (Italia), biskupstwo (od V w.), sufrag. Benewentu.
CERRETUM, i. n. las bukowy.
CERRITUS, 3. dotknięty zapaleniem mózgu, obłąkany.
CERTABUNOUS, 3. kłótliwy, swar-liwy, waśniący się.
CERTAMEN, inis, n. 1. walka, zawody, spory, 2. walka o życie, za wiarę, 3. utarczka, potyczka, spór.
CERTATIM, przysł. ubiegając się o zakład gorliwie.
CERTATIO, r.is f. walka, zarody.
CERTATOR, is, m. 1. bojownik o zakład, za wiarę, 2. szermierz językiem.
CERTE, przysł. pewnie, napewne, z pewnością; w każdym razie, przynajmniej.
CERTIFICO, 1. upewnić.
CERTIOREM ALIQUEM FACERE = kogoś zawiadomić.
CERTIORO, 1. donieść, zawiadomić.
CERTO, (e) przysł. na pewne pewnikiem, w każdym razie, niechybnie.
CERTO 1. i CERTOR, 1. walczyć, potykać się.
CERTUS, 3. — I. stanowczy, oznaczony, postanowiony, 2 pewny, niezawodny, zaufania godny, niewątpliwy, 3. dokładnie pouczony, świadom.
CERVA, ae, f. jeleń, łania.
CERVARIA, ae, /. owca zamiast lani ofiarowana.
CERVICAL, alis, n. poduszka pod głowę
CERVICATUS, 3. uparty, nieustępliwy.
CERVINUS, 3. od jelenia pochodzący.
CEUV1S, is. /. 1. kark, tył, kręg, 2. moc. siła, upór. durae cervicis esse = być twardego karku tj upartym.
CERVUS, i, m. jeleń.
B. CESLAUS, i, m. błog. Czesław, wyznawca zak. Dominikanów (t 1242). Wysłany przez wuja, bpa Krak. Iwona do Włoch, studiował temże teologię i prawo. Po powrocie do Krakowa zamianował go Iwon kanonikiem sandomierskim. Zabrał go następnie ze sobą do Rzymu, gdzie ten słuchając kazań św. Dominika wstąpił do jego zakonu i był niejako jego synem duchownym. Po 3 latach posłał go św. Dominik do Pragi i na Śląsk, gdzie spełniał dzielnie posłannictwo misjonarza. Przybywszy do Pragi ognistą wymową i gorliwością czynną obudził uśpione umysły słuchaczy i zagrzewał ich do zmiany życia i pobożności. Kazaniami swymi sprawił, że po krótkim czasie jego apostolstwa obywatele Pragi wystawili Dominikanom klasztor i kościół pod wezwaniem św. Klemensa. Z Pragi udał się bł. Czesław na Śląsk, gdzie mieszkańcy Wrocławia wystawili Dominikanom za przykładem Prażan klasztor z kościołem św. Wojciecha. Po długiej a gorliwej pracy misjonarskiej dokonał tamże żywota (20 lipce). Ogólne było wówczas przekonanie, że on swą modlitwą uratował Wrocław od napadu Tatarów. Umarł tamże 1242 r. a pap Klemens XI pozwolił Dominikanom odmawiać na jego cześć oficium a Klemens XII rozszerzył ten przywilej na całą Polskę i kraje sąsiednie (20 lipca).
CESPES, p. caespes.
CESSATIO, onis, /. 1. wahanie, opóźnianie, 2. przerwanie, ustanie, 3. nie-czynność, lenistwo.
CESSATOR, is, m. zwlekający.
CESSATR1X, icis, /. opieszała.
CESSIO, nis /. odstąpienie, oddanie.
CESSO, 1. odwlekać, opóźniać, 2. przestać, opuszczać; aquae cessabant = wody ustąpiły, 3. być leniwym, odpoczywać, świętować.
CESSURA, ae, /. zwłoka.
CESTICULUS, i, m. obręcz albo pierścień na głowę, pod przedmiotem niesionym.
CESTRUM, i, n. dłuto do rzeźbienia.
CESTUS, i, n. rzemień, gurt.
CESTUS, 3. haftowany.
CETE. orum, p. cetus.
CETEROQUI (n), przysł. zresztą, niezależnie od., ponadto.
CETERUS, 3. inny. pozostały.
CETERUM, przysł. zresztą, mimo to, jednak, poza tym.
CETUS, i, m. wieloryb, wilk morski, delfin, potwór morski.
CEU, przysł. i spójnik’, albo, tak jak, czyli.
CEVEO, 2. — 1. zginać się, 2. pochlebiać.
CHAŁAT US, 3 otwarty, przewietrzony.
CHALDEA, kraj nad dolnym Eufratem, połud.-zachód Babilonii.
CHALDAEI, orum, 1. mieszkańcy Chcldei albo także Babilończycy, 2. znawcy i tłumacze gwiazd, wie-szczbiarze, wróżbiarze.
CHALEPUS, 3. cierpki, zmartwiony, ciężki.
CHAMELEON, onis i ontis. kameleon, odmiana jaszczurki zmieniającej barwę.
CHAMETERA, ae, f. młoda służąca.
CHAMEUNIA, ae, /. spanie na gołej ziemi.
CHAOS, (gr.), 1. przestrzeń próżna, bezgraniczna, 2. przepaść, jama, 3. podziemie.
ß. CHAPDELA1NE AUGUSTUS, błog. męczennik i towarzysz bł. Jana Gabriela Dufresse p. tamże.
CHAFPUIS JOANNES, wydał w Paryżu r. 1SC0 Corpus juris canonici, w którym prócz dawnych zbiorów pomieścił także Extravagantes Jana XXII i papieży od Bonifacego VIII
CHARACTER, eris, m. 1. przymiot. charakter, szczególne znamiona. 2. sposób pisania, głoski.
CHARADRIOS, (us) i. ptak mieszkający w szczelinach ziemi i skał.
CHARAGNA, atis, n. obraz.
CHAREXO, 1. skrobać, łechtać, łaskotać.
CHARISMA, atis, n. dar łaski, łaska; nadprzyrodzone dary duchowe
CHARISMATICUS, 3. obdarzony darem łaski.
CHARITAS, p. caritas.
CHAROLO, 1. tańczyć.
CHARTA, ae, /. papier, pismo, dokument, księga.
CHARTA CARITATIS, dokument ustroju zak Cystersów.
CHARTULA, ae, /. papierek, liścik.
CHARTALAR IU M. i, n dokument historyczny, kronika, zbiór dokumentów.
CHARTULARIUS. i, m. archiwista.
CHARUS, p. carus.
CHATTANUM, i, n. miasto Chatham w Kanadzie, półn. Ameryka, biskupstwo od r 1866, sufr. Halifaxu ELAS, ae, m. 1. niedźwiadek; 2. gwiazda.
CHELE, es, /. (gr.) kleszcze raka, konstelacja astronomiczna. CHELEUMA, atis, n. dratwa szewska. CHEL1DON, onis. /. jaskółka. CHEŁMA, ae, /. miasto Chełm, od r. 1592 (gr.) unickie biskupstwo, zjednoczone z Bełzem, zniesione 1875r . CHELYS, yos, /. (gr.) 1 skorupa żółwia, 2. instrument muzyczny. CHEMINUS, i, m. droga.
CHENIPES, is. /. wodB do skrapiania przy ofiarach.
CHERSONUM, i, n. gubernia rosyjska ze stolicą w Tyraspolu, gdzie powstało biskupstwo łac. od r. 1848 w miejsce poprzedniego Chersonu, z siedzibą w Saratowie, sufr. Mohylewa
CHERUB, pl. bim, cherub, anioł wyższego rzędu, na arce przymierza w st. zak. łac. Cherubini, orum m.
B. CHERUB1NUS AB AVILIANA, błog. wyznawca, kapłan zakonu Au-gustianów (t 1479. 17 grudnia). Pochodził z m. Aviliania w Piemoncie. W młodzieńczym wieku wstąpił do zak. Augustianów w rodzinnym mieście i stał się wzorem posłuszeństwa i zaparcia siebie. Głównie zaś wyróżniała go anielska czystość. Umarł, mając ledwie 30 lat.
CHEYENNUM, i, n. miasto Cheyenne w Ameryce półn., siedziba biskupia •od 1877 r., sufr. Dubuque.
CHIAPA, ae, /. miasto w Meksyku, biskupstwo z siedzibą Christobal de las Casas, sufr. Antiquery.
CHICOUTINUM, i, n. miasto Chico-utimi w Quebeku, siedziba biskupia od 1878, sufr. Kwebeku.
CHIELCUM, i, n, miasto Kielce w Polsce, biskupstwo utworzone 1807 r., zniesione 1818, znowu przywrócone 1882, sufr. Krakowa, 41,357 mieszkańców.
CHIGAGIA, ae, /. miasto Chicago w Ameryce półn. przeszło 2 mil. mieszkańców, stolica arcybiskupia.
CHILAPA. ae, /. miasto w Meksyku, siedziba biskupia od 1863, sufr. Meksyku.
S. CHILIANUS (Kilianus) bp. Wuerc-burga i męczennik (t 689). Pochodził ze Szkocji i wstąpił młodo do klasztoru benedyktyńskiego, następnie podążył z towarzyszami do Frankonii, został biskupem w Wuerc-burgu i pozyskał do chrześcijaństwa księcia Gosberta, czym ściągnął jednak na siebie nienawiść jego krewnej Giejlany, gdy sprzeciwił się jej małżeństwu z księciem, niezgodnym z prawem kościelnym. Ta niewiasta kazała go podczas nabożeństwa zamordować. Ciało jego spoczęło w tymże kościele wuerc-burskim (8 czerwca).
CHILIASMUS, i, m. nauka błędna o 1000 letnim spokojnym panowaniu Kościoła.
CHIMAERA, ae, /. (gr.) 1. koza. 2. potwór.
CHIMĄERICUS. 3. urojony, chimeryczny, zarozumiały.
CHIMASTRUM, i. n. odzież zimowa wieśniaków.
CHIMIA, ae, chemia.
CHIRAMAXIUM, ii, n I. kareta, 2 wózek dla dzieci, 3. taczki.
CHIROCINETA, ae,/. (gr ) podręcznik.
CHIROGRAPHUM, i, n. (gr ) 1. rękopis, chirograf, 2 zapis, oblig.
CHIROMANTIA, (gr.) /. wróżenie z kształtu rąk.
CH1ROTHECA. ae, /. (gr ) rękawiczka (biskupa lub opata).
CHIRURGIA, ae, /. (gr ) leczenie ran.
CHIRURGUS, i. m. lekarz ran.
CHIRURGICUS, 3. zabieg chirurgiczny.
CHIUS, (chios), miasto na wyspie tegoż nazwiska, na morzu egejskim, siedziba biskupia, sufr. do Naxos.
CHLAMYDATUS, 3 okryty płaszczem.
CHLAMYS, ydis, f. (gr), wierzchnie okrycie, płaszcz.
CHLOE, es, /. niewiasta chrześcijańska z gminy korynckiej, która wspierała św Pawła; qui sunt Chloes = domownicy Chloes.
CHL… p. CL.
CHOC1MUM. i, n. Chocim, miejsce, rozstrzygającego zwycięstwa Polaków nad Turkami, 2l października 1621 r.
CHOCOLATUM, i, n. czekolada.
CHOEROGRYLLUS, i, m. (gr) jeż, góralek, skałosz.
CHOLERA, ae, /. I. żółć, 2. cierpienia żółciowe.
CHOMER, (hebr.) największa miara u żydów, ok. 200 litrów obejmująca, korzec.
CHOMEA, atis, n. grobla.
CHONADIUM, i, n miasto Csanad na Węgrzech, biskupstwo z siedzibą w Temeszwarze, sufr Kaloczy.
CHONENIAS, Konenias, lewita; nadzorca nad pierwocinami i dziesięcinami za króla Ezechiasza.
CHORA, ae /. (gr) kraina.
CHORAGIUM, i, n. 1. zaopatrzenie chóru, 2. przygotowanie, środek zarobku, 3. sprężyna.
CHORAGUS, i, m. Igr i reżyser.
CHORALIS, e, należący do chóru; distributio choralis = rozdział darów na utrzymanie kleryków, zajętych przy modlitwach w chórze lub przy posługach chórowych
CHORDA, ae, f. 1. jelito, kiszka, 2. struna, powróz św. Franciszka, 3. instrument rznięty ze strunami.
CHORD1GER, tri, m. noszący powróz
CHORDULA, ae, /. powróz.
CHOREA, ae. /. (gr) taniec w chórze, rytmiczny, zabawa taneczna, bal, balet.
CHOREP1SCOFUS, i, m. biskup wiejski.
CHORIST A, ae, /. śpiewak chórowy.
CHORUS, i, m. (gr) 1. taniec; 2. chór śpiewający; 3. każda większa rzesza, rota; 4 część budynku kościelnego, w którym stoi ołtarz i stalle dla kleru, chór kapłański, chór zakonny.
CHRABRUS, p. CHABRUS.
CHREMATISMUS, i. m. 1. odpowiedzi wyroczni lub boskich wyroków, 2. wyrok sędziego, 3. nabycie majątku
CHREOROPIA, ae, /. (gr) darowanie długu.
CHRESIS, is, /. (gr) użytek, pożytek.
CHRIA, ae, J. (gr) długa mowa, nudne pismo, sentencje, kłótnia.
CHRISMA, atis, n. (gr) Krzyżmo św. tj. mieszanina oliwy i balsamu (do św. namaszczenia przy chrzcie, bierzmowaniu, kapłaństwie i innych poświęceniach kościelnych, poświęcane co rok w W. Czwartek przez biskupa.
CHRISMALE, is. n. biała chusta lniana, którą się kładzie na głowę dorosłego chrześniaka po namaszczeniu św Krzyżmem, 2. najniższy, woskiem nasycony lniany obrusik, rozciągnięty nad mensą ołtarzową. Na nim leżą właściwe trzy obrusy ołtarzowe.
ĆHRISTIAS, adis, f. (gr) gmina chrześc.
CHRISTIADES, urn, chrześcijanie.
S. CHRISTIANA, ae, /. św dziewica (IV w), 17 grudnia. Porwana przez Iberejczyków nad Czarnym Morzem opowiadała poganom o zbawieniu świata, uleczyła też cudownie chore dziecię, po czym wielu pogan się nawróciło. Sława jej rozeszła się tak daleko, że nawet chory król wezwał również jej pomocy, któiej mu też udzieliła skutecznie, gdy się stał chrześcijaninem. Król ten uprosił sobie od Konstantyna katolickiego biskupa, który przy pomocy towarzyszy dokonał dzieła sw. Chrystiany
B. CHRYSTIANA, a s. Cruce, blog. Chrystiana od św. Krzyża, dziewica, Augustisnka (t 13 0 r. 4 stycznia) Pochodziła z Castelloa Santa Croce, nie chcąc zgodzić się na małżeństwo, uciekła do Luki, gdzie spełniała posługi domowe. Odbywała pielgrzymki do Loretto, Rzymu i góry Gar-gano. Wsparta jnłmużnami założyła klasztor we Florencji z regułą św. Augustyna Po trzyletniej chorobie zmarła 1310 r.
CHRISTIANITAS, atis, f. chrześcijaństwo. chrześcijańska nauka, wyznanie chrz., ogół chrześcijan.
S. CHRISTIANUS, i, m. św. Krystian, apostoł i biskup t ruś (t 1145).
CHRISTIANUS, a, urn, chrześcijański.
CHRIS ITCOI-A, ae, m. czciciel Chrystusa, chrześcijanin.
CHRISTIFERUS, i, m. noszący Chrystusa.
CHRISTIFIDELIS, is, m. wierny (-rzący) chrześcijanin.
S. CHRlSTINA, ae, /. św. Krystyna męczennic/.ka i dziewica (t 303). Pochodziła ze znamienitej rodziny w Turcji. Ojciec jej rozgniewany o to, że jego złote posążki bożków pogańs-cich sprzedawała dla poratowania ubogich, skntował ją tak, że jej ciało kawałkami odpadało Lecz rany te uleczył jej anioł, gdy wtrącono ją do więzienia Za jej modlitwą uległ zniszczeniu posąg Apol-lina, przy czym nawróciło się 3 tys ludzi. Zamknięta przez 5 dni w piecu ognistym, wyszła z niego nieuszko-. dzona. Wreszcie padła pod ciosami strzał. Głowa jej przechowana jest w Brixen (24 lipca).
B. CHRISTIANA ab Aquila, błog. dziewica, Augustianka (+ 1458, 3 paźdz ). Ur. w Lucoli została w 25 roku życia w Akwiii augustianką, gdzie ją wnet dla cnót jej osobliwych obrano przełożoną. Odznaczała się pokorą i ubóstwem. Zmarła po ciężkiej chorobie.
B. CHRISTIANA a Spoleto, błog. dziewica i pokutnica (+ 1458, 13 lutego). Była córką lekarza. Po ruchliwym życiu światowym wstąpiła w Weronie do III zak. św. Augustyna, gdzie życie swe poprzednie odpokutowała surowo. Umarła w Spoleto 1458 r.
S. CR1ST1NUS, i, m. św. pustelnik i męczennik zak. Kamedułów (J- X w) 12 list. Sw. Krystyn poniósł wraz z towarzyszami swymi: Benedyktem, Mateuszem, Janem i Izaakiem śmierć męczeńską w Polsce. Byli oni towarzyszami św. Wojciecha w jego drodze z Rzymu do Pragi. Stąd udali się na pustelnię k. Kazimierza w Polsce, gdzie osiedli w osobnych chatkach i oddawali się twardemu życiu pokutniczemu. Raz, a najwyżej dwa razy, w tygodniu przyjmowali pokarm, spali na gołej zitmi z kamieniem pod głową i codzicń się biczowali Król Bolesław Chrobiy prosił ich o modlitwę i posłał im znaczną kwotę pieniężną dla poratowania ich niedostatku Lecz św. pustelnicy zaraz odesłali otrzymany zasiłek przez szóstego towarzysza Barnabę, pragnąc pozostać w zupełnym ubóstwie. Tymczasem dowiedzieli się o posyłce okoliczni rabusie, napadli ich, a nie znalazłszy pieniędzy, ze złości ich umęczyli.
CHRISTOLOGIA. ae, /. (gr’ nauka o Chrystusie Panu.
S. CHRISTOPHORUS, i, m. św. Krzysztof, męczennik (i biskup 250). Zrodzony z pogańskich rodziców w Kanaanie, przywiązał się w wieku męskim do chrześcijaństwa i udał się dla głoszenia wiary do Lycji. Schwytany na wyspie Samos zginął podczas prześladowania za ces. Decjusza, 25 lipca.
B. CHRISTOPHORUS de Milano, blog. Krzysztof z Mediolanu, wyznawca zak. Dominikanów (J- 1484) 1 marca. Wykształcenie odebrał w wielkim klasztorze św. Eustorgiusza w Mediolanie i wyróżnił się gorliwością modlitewną, surowością pokutniczą i darem proroctwa Pap. Pius IX policzył go w poczet Błogosławio nych.
CHRISTOPHORUS de Habana, miasto Christobal na wyspie Hawana, siedziba biskupia (od 1787), sufrag. do Santiago de Cuba.
CHRISTOPHORUS de Laguna, miasto Christobal de Laguna na Teneryfii (wyspy Kanadyjskie) biskupstwo(od 1813), z siedzibą w S. Cruz, sufrag. Sewilli.
CHRISTOPOL1S, miasto Christchurch w Nowej Zelandii, siedziba biskupia (od 1887), sufrag. Wellingtons
CHRISTUS, i, m Pomazaniec; Chrystus P. Ta nazwa przypada w St Zakonie także innym osobom (np. Dawidowi).
S CHRODEGANGUS, i, m. Św. Chrodegang, wyznawca i bp. Metzu (t 776). Pochodzi! z rodziny królewskiej. Już wcześnie otrzymał część władzy w Frankonii, lecz rozgłos jego cnót sprawił, że wnet powołano go na stolicę biskupią w Metzu. W poselstwie do Pipina stanął w obronie pap. Stefana prztciw Longobardom. Wraz z kanonikami swymi wprowadził wspólny sposób życia, w czym go naśladowali inni biskupi a synod w Akwizgranie reguły przezeń wprowadzone pochwalił i zalecił. Zbudował katedrę w Metzu i kilka klasztorów. Pochowany w Goerz w Alzacji.
CHROMA, atis, n. (gr) 1. barwa, 2. zjednoczenie tonów w muzyce.
S. CHROMATIUS, i, m. św. Wyznawca i bp Akwilei (ok. 500) 2 grud. Wedle św. Hieronima należy mu zawdzięczać powstrzymanie arianizmu od okolicy Akwilei. Podanie niesie, że św. Walerian wyświęcił go na kapłana, a św. Ambroży na biskupa. Zastawiał się u ces. Honoriusza za św. Janem Złotoustym a św. Hieronima nakłonił do tłumaczenia Pisma św. z hebrajskiego na język łaciński i do napisania komentarza do pism prorockich. Umarł po 18 latach rządów biskupich w Akwilei.
CHRONICA, ae,/. (gr) kronika, także chronicum, i n.
CHRONISTA, ae,/. kronikarz, piszący porządkiem czasu.
CHRONOLOGIA, ae, /. (gr) liczenie czasu, chronologia.
CHRONOLOGICUS, n. uporządkowany wedle czasu, w porządku chroń.
CHRYSANTEMUM, i, m. kwiat złocisty.
S. CHRYSANTIANUS, i, m. św. Chryzancjan. męczennik (17 lutego)
S. CHRYSANTHUS, i, m. św. Chryzant, męczennik (f 284), 2S paźdz. Z Aleksandrii przybył do Rzymu, gdzie swą narzeczoną Darię nawrócił do chrześcijaństwa. Gdy także inne osoby pozyskał dla wiary prawdziwej, zamknięto go. Trybun Klaudiusz kazał go torturować, a Darię umieszczono w domu rozpusty, lecz lew, wyrwawszy się z klatki, był jej obrońcą. Wreszcie wrzucono oboje do jamy na Via Salaria i zarzucono kamieniami.
CHRYSLUS, 3. (gr.) złoty.
S. CHRYSOGONUS, i, m. Chryzogon, św. męczennik u końca III w. 24 list.
CHRYSOGRAPHUS. a, urn, (gr ) złotem Malowany.
CHRYSOLITHUS, i, m. (gr.) topaz, kamień szlachetny, chryzolit.
CHRYSOLOGUS, 3. (gr ) złotousty. wymowny; por Piotr Chryzolog.
CHRYSOPRASUS, 3. (gr) drogi kamień, chryzopraz (zielony).
CHRYSORHOAS, ae, m przydomek św. Jana Damasceńskiego: złoto-płynny.
CHRYSOS, i, m. (gr.) złoto, złocista ryba.
CHRYSOSTOMUS. i, m. św. Jan Chryzostom, złotousty Doktor Kościoła, bp. w Konstantynopolu t 407, 25 stycznia.
CHRYSTA, ae, /. odpadła chrześcijanka, którą nawróciła znowu św. Dorota (3 w.).
S CHUNIALDUS et GISLARIUS, św. Chuniald i Gislar, kapłani i wyznawcy (ok. r 750). 3. paźdz. Obaj byli uczniami św. bpa Ruperta, apostoła Bawarii i najgorliwszymi spół-pracownikami w rozkrzewianiu św. Wiary. Ciała ich wraz z relikwiami św. Ruperta, jako też błog. mnichów Jowina i Gabina złożył bp. Wigiliusz w nowej bazylice rupertowej w Sol-nogrodzie 774 r.
CHUTRA. ae, /. garnek (chytra,).
CHYTROPUS, podpis, n. naczynie na węgle, oparte na nogach, patelnia z węglami, panew. ognisko.
CIBARIA, orum. n. środki spożywcze.
CIBARIUS, 3. (cibalis, e) 1. służący do pożywienia, 2. o ludziach: kiepski, nędzny.
CIBATIO, onis, /. żywienie,
CIBDELUS, 3. oszukańczy, fałszywy.
CIBICIDA, ae, m. stołownik, obżartuch.
C1BILLA, ae, /. stół jadalny.
CIBO, 1. żywić, karmić.
CIBORIUM, i, n 1. puchar, kubek, 2. naczynie kościelne: puszka albo wielki kielich na komunikanty, 3. sklepiony daszek nad ołtarzem w kształcie baldachimu z kamienia lub drzewa
CIBUS i. m. potrawa, pożywienie; cibos dulces capere cum aliquo — utrzymywać z kimś słodką zażyłość.
CICATRIAO, 1. zagoić, zamykać się, (cicatricor).
CICATRICOSUS, 3. pełen blizn, o-kryty sińcami.
CICATRIX, icis, /. blizna, pręga, siniec.
CICCUS, i, m. mała rogóżka.
CICELA, orum, n. uzda.
CICERA, ae, / owoc strączkowy
CICER, is, n. cieciorka, strączek.
C. I. C. M = Congregatio Immaculati Cordis B M. V: Kongregacja Niepokalanego Serca N. P. Marii, założona 1863 r.
C. I M = Congregatio a lesu et Maria, Eudyści, załóż. 1643 r
CICONIA, ae, /. bocian.
CICUR, is. oswojony, swojski, miły.
CICURO, 1. oswoić, uśmierzyć.
CICUTA. ae, / wiech, szaleń jadowity wodny, piszczałka wodna.
CIDARIS, is, / okrycie głowy wysokie, pionowe, sztywne, ozdoba głowy perskich królów, żydowskich arcykapłanów, tiara, turban.
CIEO, civi, citum, 2. poruszać, wprawiać w ruch przywoływać, pobudzać, powodować; ciente vi = gwałtowną przemocą, potężny, mocny.
CIFRA, ae, / cyfra, liczba.
CILICIA, ae, /. Cylicja, połud. wschodnie pomorze Małej Azji.
CILIClNUS, 3. włosiany.
CILIC10LUM, i, n. poduszka.
CILICIUM, i, n. 1. dywan. 2. wór, odzież pokutnicza, tkanka ze sierści.
CIUUM i, n. powieka.
CILLEO. 2. obracać, poruszać.
CILO. nis, m głowa spiczasta, człowiek nieczysty.
CIMBRARICUS, i, m. kosztowna szata.
CIMELIUM, i, n. (gr.) skarb, skarbniczka, skarbonka, klejnot.
CIMEX, icis, pluskwa.
C1MILINE, nis, n. miseczka do mycia rąk przy Mszy św.
CINAEDICUS, 3. rozpustny, wszete-czny.
CINAEDUS, m. rozpustnik, hulaka, tancerz.
CINCINNATUS, i,/, miasto Cincinnati w Unii półn. amerykańskiej, siedziba arcybiskupia.
CINCINNUS, i, loka, pukiel, włos kędzierzawy.
CINCTIO, nis. f. ogrodzenie, okólnik.
CINCTOR, is, m. giermek opasujący pana.
CINCTORIUM, i, i, pas, opaska, popręg
CINCTURA, ae, /. opasanie.
CINCTURATUS, us, m. opasanie się, pas.
CINCTURATUS. a, urn, opasany.
CINCTURATI, B. M. V. – Stowarzyszenie religijne noszące pasek N. Ranny
CINCTUS, us, m. opasanie.
CINEFACIO, 3. spopielić, obrócić w popiół, spalić.
CINERAR1US, i, rozgrzewający żelazko w popiele.
CINERICUS, 3. podobny do popiołu, panis cinericus ~ chleb w popiele pieczony.
C1NEROSUS, 3. pełen popiołu.
C1NGARI. orum, cyganie.
CINGO, xi, ctum, 3. — I opasywać,wieńczyć; fulgidis laureis – promiennym wawrzynem; pass. opasać się. być gotowym, uzbroić się, 2. otoczyć, zamknąć.
CINGULA. ae, i CINGULUM, i. n. pas. gurt, część szat kapłańskich, pasek, 2. bandolet do miecza, pendent; cingulum militiae exuere, deponere = uwolnić się od służby wojskowej; cingulo militari privari = być z wojska usuniętym.
C1NIFLO, 1. dmuchać w popiół.
C1NIPS, cinifis. /. mucha koląca na winnych gronach.
CINIS, eris, m. 1. popiół, 2. popielisko, pogorzele, zwaliska, 3 Feria quarta Cinerum — środa popielcowa.
C1NNAMONUM, i. n. cynamon.
CINGRA, ae, /. instrument muzyczny 10 — strunny, harfa.
CIPPUS, i, m. ostrosłup, słup grani-czny, grobowiec.
CIRCA, przysł dokoła, w obwodzie; 2 przyimek: około, w pobliżu, obok, prawie.
CIRCATOR, is. m. strażnik odbywający straż okrężną.
CIRCENSES, ium, widowisko w cyrku, gonitwy.
CIRCENSIS, należący do cyrku.
CIRCINO, 1. zginać dokoła, okolić, zaostrzyć.
CIRC1NUS, i, cyrkiel
CIRCITER, przysł. dokoła, około, prawie
C1RCITOR, is, m. stróż, patrol wojskowy
CIRCO, y’l. okrążać.
CIRCUEO, p. circumeo
CIRCUITIO, nis, /. obchód zbocz, oblaz
C1RCUITUS, us, m. 1. okrążenie, otaczanie, knowanie, zasadzki, 2. obszar, obwód, okolica, 3. codzienne postępowanie, życie doczesne, 4. opisowo z przyimkiem: in circuitu, per circui-tum = dokoła.
CIRCULARIS, e, kolisty.
C1RCULATOR, is, m obieżyświat, domokrążca, tandeciarz. przekupień.
CIRCULO, 1. robić coś okrągłym, zaokrąglać; pass. tworzyć grupy, zejść się w około.
CIRCUM, 1. przysł. dokoła, obustronnie, 2 przyimek około, w pobliżu, przy
CIRCUMACTIO i CIRCUMACTUS, us, obrócenie, okrążenie
CIRCUMACTUS, 3 skrzywiony, za- , gubiony.
CIRCUMAEDIF1CO, 1 budować dokoła
CIRCUMAGO, egi, actum, 3.— 1. oprowadzać, odwracać, 2. pass obracać się. zagubić się, zabłąkać się.
CIRCUMAMBULO. 1. chodzić dokoła.
CIRCUMAMICTUS, 3. dokoła okryty, przyodziany.
CIRCUMAPERIO. 4. otwierać około.
CIRCUMARO, orać dokoła, oborać
CIRCUMCELIO, nis, m. mnich wędrujący, 1. pielgrzym, kancerz.
CIRCUMCIDO, cidi, cisum, 3. odcinać, obrzezać.
CIRCUMC1NGO xi, ctum, 3. opasywać.
CIRCUMCIRCA, przysł. dokoła.
CIRCUMCISIO, nis, /. obrzezanie; C. Domini = Obrzezanie Pańskie, Nowy rok, 2. zbiorowo: obrzezani, żydzi, naród żydowski.
CIRCUMCISUS, 3. obrzezany, skrócony.
CIRCUMCISE, przysł. krótko.
CIRCUMCLUDO, cluai. ciosom, 3. zupełnie, zamknąć.
CIRCUMCOLO, I. mieszkać dokoła.
CIRCUMCURRO, 3. biec dokoła.
C1RCUMCURSO, 1 na wszystkie strony śpieszyć.
CIRCUMDATIO, nis, /. świecidła, ozdoba.
CIRCUMDO, dedi, datum, 3. otaczać, ozdabiać.
CIRCUMDOLO, 1. ścinać dokoła.
C1RCUMDUCO, xi, ctum, 3.— 1. oprowadzać, 2. oszukiwać.
CIRCUMEO i CIRCUEO, ivi, itum, ire, 1. obchodzić, nakładać drogi, iść dalszą drogą, zbaczać z drogi, iść na manowce, 2. otoczyć, oskrzydlić, prześcigać, 3. oglądać, nawiedzać.
CIRCUMEQUITO, jechać konno około czegoś.
C1RCUMERRO, 1. błądzić dokoła.
CIRCUMFARCIO. 4. napełnić dokoła
CIRCUMFERO, tuli, latum, ferre, 1. obnosić, 2. rozszerzyć,
CIRCUMFIGO, 3. wzmocnić w koło (circumfirmo, 1).
CIRCUMFLECTO, flexi, flexum. 3. przegiąć, przerobić, przeinaczyć, nakłonić.
CIRCUMFLEXIO, nis. /. przegięcie, przerobienie, nakłonienie.
CIRCUMFLO, 1 wiać około.
CIRCUMFLUO, fluxi, fluxum, opłynąć dokoła, opływać w coś.
CIRCUMFLUUS, 3. oblany, otoczony wod ą. •
CIRCUMFODIO, fodi, fossum, 3. grzebać wokoło.
CIRCUMFORANEUS, rynkowy.
CIRCUMFORO, 1. wiercić dokoła.
CIRCUMFREMO, ui, itum, 3. szumieć.
CIRCUMFRICO, 1, szorować, myć.
CIRCUMFULCIO. 4 dokoła opierać.
CIRCUMFULGEO, fulsi, 2. oświecać. opromieniać.
CIRCUMFUNDO, fudi, fusum, 3.-1. oblewać, pass. być otoczonym, osaczonym, obstąpionym, se circumfun-dere = rozszerzać się.
CIRCUMGESTO, 1. obnosić.
CIRCUMGLOBO, 1. zwinąć w rulon.
CIRCUMGREDIOR, gressus sum, otoczyć w zamiarze nieprzyjacielskim.
CIRCUMGRESSUS, us, m. 1. odcho-dzenie, objętość, obwód.
CIRCUMHISCO, 3. oglądać się wszędzie z otwartymi ustami.
CIRCUMJACEO, 2. leżeć koło.
CIRCUM1CIO, ieci, iectum, icere, obrzucać, otaczać.
CIRCUMJECTUS,3 przy legły, sąsiedni.
CIRCUMLAQUEO, 2. obejmować, uściskać, okręcać się.
CIRCUMLATIO, nis, /. obnoszenie w koło.
CIRCUMLEGO, legi, Iectum, 3. opływać brzeg morski.
CIRCUMLIGO, 1. obowiązywać, obejmować, uściskać.
CIRCUMLINIO, 4. powlec, pocierać.
CIRCUMLITIO, onis, /. obmalowanie, pomazanie, pofarbowanie.
CIRCUMLOCUTIO, nis, /. określeme jakiegoś słowa lub pojęcia, opisanie wyrazu
CIRCUMLUCEN S, entis, świecący naokół.
CIRCUMLUO. ui. 3. oblewać, opłukać.
CIRCUMMETIOR, 4. rozmierzać.
CIRCUMMITTO, 3. rozsyłać dokoła.
CIRCUMNAVIGO, 1. opływać.
CIRCUMNECTO, 3. związać wokoło.
CIRCUMORNO. I. upiększyć dokoła
C1RCUMPLAUDO, 3. klaskać.
CIRCUMPLECTOR. plexus sum, 3 objąć, uściskać.
CIRCUMPLICO, 1. obwinąć, otoczyć.
CIRCUMPLEXUS, us. m. objęcie, otoczenie.
CIRCUMPONO, posui, positum, 3 dokoła ustawiać, układać.
CIRCUMPULSO, 1. trącać dokoła, dotykać.
CIRCUMQUOQUE, przysł dokoła
CIRCUMRADO, 3. wszędzie wyskrobać. wydrapać.
CIRCUMRETIO, 4. usidlić, uwikłać
CIUCUMROTIO, 1. kręcić się wkoło
CIRCUMSAEPIO, sępi, septum, 4. ogrodzić, odgraniczyć.
CIRCUMSALTO, 1. tańczyć wkoło.
CIRCUMSCINDO, 3 dokoła obedrzeć.
CIRCUMSCRIBO. scripsi, scriptum, 3.— 1. ograniczyć, oddzielić, 2. otoczyć, usidlić.
CIRCUMSCRIPTIO, onis, f. ograniczenie, obszar.
C1RCUMSCRIPT1VUS, 3. ograniczony, opisany, określony.
CIRCUMSCRIPTUS, 3. ściśle określony, (przysł. jasno, odrębnie, okresowo).
C1RCUMSECO, sectum, 1. obcinać dokoła.
CIRCUMSFDEO, sedi, sessum, 2. otoczyć, oblegać.
CIRCUMSEKIO, p. circumsaepio.
C1RCUMSERO, sevi, satum, 3. siać, sadzić dokoła.
CIRCUMSESSIO, nis, /. oblężenie.
CIRCUMSIDO, sedi, 3 poprzestawiać, otoczyć.
CIRCUMSILIO, 4. skakać, kręcić się wkoło.
CIRCUMSISTO, steti, 3. poobstawiać, dokoła wciskuć
CIRCUMSITUS, 3 dokoła położony.
CIRCUMSONUS, 3. wokoło brzmiący.
CIRCUMSPECTIO, nis /. oględność, ostrożność.
CIRCUMSPECTO, 1. dokoła śledzić, czyhać.
CIRCUMSPECTOR, is, m. 1. widz, strażnik, spostrzegacz, podglądacz, 2. dzierżawca, zarządca.
CIRCUMSPECTUS, us, m. I. pogląd, widok, 2. rozwaga.
CIRCUMSPECTUS. 3.-1. oględny, rozważny, 2. poważny, ostrożny.
CIRCUMSPERGO, si, 3. dokoła pokrapiać. skrapiać, porosić.
CIRCUMSPICIO, spexi, spectum, 3. — 1. oglądać się dokoła, rozpatrywać się, 2. rozważać, zastanawiać się. czegoś pragnąć, szukać.
C1RCUMSTANTIA, ae, /, otoczenie, okoliczność; ostium circumstantiae = zamknięty otwór ust; urbs circumstantiae = miasto obwarowane.
CIRCUMSTO, steti, 1. stać dokoła, 2. otaczać, oblegać, opasać.
CIRCUMSTREPO, pui, pitum, 3. szumieć wokoło, hałasować, głośno rozbrzmiewać
CIRCUMSTRIDO, 3. dokoła szumieć, hałasować, syczeć, skrzypieć, świstać. –
CIRCUMSTRUO, uxi uctum, 3. dokoła urządzać uprawiać.
CIRCUMSURGO, 3 zewsząd powstawać.
CIRCUMSUTUS, 3. dokoła obszyty (circumsuo 3).
ClRCUMTEGO, texi, tectum, 3. wokoło pokrywać.
CIRCUMTERGEO, 2. zupełnie pomc-zać, posmarować.
CIRCUMTERMINO, 1. dokoła ograniczyć.
CIRCUMTOLLO, 3 zabrać całkiem.
CIRCUMTONDEO, 2. ostrzyc dokoła.
CIRCUMTERO. trivi, tritum, 3. dokoła pocierać.
CIRCUMTEXTUS, 3. tkany naokoło.
C1RCUMTONO, 1. szumieć, grzmieć dokoła.
CIRCUMFAGUS, 3. wałęsający się dokoła, włóczęga.
CIRCUMTORQUEO, 2. kręcić, obracać dokoła, dręczyć.
C1RCUMTRAHO, 3. ciągnąć, wlec.
CIRCUMTREMO, 3. drżeć zupełnie.
CIRCUMTUEOR, 4. rozglądać się.
CIRCUMUNDIQUE, pizyim. zewszech stron, dokoła.
CIRCUMVADO. 3. obejść, zewsząd otoczyć.
CIRCUMVAGOR, 1. krążyć, kręcić się w koło.
CIRCUMVALLO, 1. otoczyć wałem.
CIRCUMVECTIO. nis. f. obwożenie, obieg.
C1RCUMVECTO, 1.oprowadzać,objeżdżać, obnosić.
C1RCUMVEHO, xi. ctum, 3. objeżdżać, oprowadzać.
CIRCUMVELO, 1. okryć.
CIRCUMVENIO, veni, ventum, 4. —1. otoczyć, zamknąć, 2. podejść, prze-chytrzeć, pokonać.
CIRCUMVENTIO, nis, /. obsaczenie, uwiedzenie, c. erroris = uwiedzenie do błędu, 2. zboczenie z drogi, manowiec, 3. odniesienie korzyści.
CIRCUMTERRO, si, sum, 3. zamiatać wkoło.
C1RCUMVERSO, 1. obrócić. .
CIRCUMVERTO, verti, versum, obrócić, przekręcić, strącić.
CIRCUMVINC10, 4. związać zupełnie.
CIRCUMV1SO, 3 oglądać wkoło.
CIRCUMVOLITO, t. latać dokoła.
CIRCUMVOLO, 1. latać wokoło.
CIRCUMVOLUTO, 1. toczyć.
C1RCUMVOLVO, volvi, volutum. 3. toczyć wkoło, pas. obejmować, usciskac.
CIRCUS, i, m. 1. koło, okrągła linia, kresa, 2. tor wyścigowy, plac gonitw, cyrk.
CIRRATUS, 3. mający włosy kręcone, ufryzowany.
CIRRUS, i, m. 1. loka z włosów, pukiel, 2. frendzle u szat.
CIS, przyim. c. acc. z tej strony.
CIS ^LPiNUS, 3. z tej strony Alp to zn. położony albo mieszkający w Italii.
CISIUM, ii, n. kabriolet.
CISORIUM, i, n. przyrząd do obcinania, scyzoryk.
CISPELLO, 3. w tył odpędzać.
CISSOS, i, /. bluszcz.
CISTA, ae, /. skrzyneczka, szkatułka.
CISTARCIUM, u. n. kosz chluba.
CISTELLA, ae, /. mała szkatułka.
CISTERCIENSES REFORMATI = Trapiści.
CISTERCIENSIS, e, należący do zak. Cystersów, założonego r. 1098 w Ci-teaux (dawna Burgundia) przez św Roberta.
C1STERCIUM, (tium) ii, n. Citeaux, dawne opactwo cysterskie.
CISTERNA, ae, /. podziemny zbiornik wody, cysterna.
CITACINUS, 3. czarodziejski.
CITATIM, przysł. spiesznie, szybko.
CITATIO. nis,/. 1. przytaczanie, cytowanie, dowodzenie ze świadectw, wyliczanie ustępów z dzieł, 2. wezwanie do sądu, żądanie, pretensja, należność.
CITATORIUM, i, n. wezwanie do sądu.
CITATORIUS, 3. wzywający, zapraszający; scheda citatoria — pismo wzywające, wezwanie.
C1TATUS, 3. —1. przyśpieszony, szybki, 2. już wspomniany, 3. gwałtowny.
C1TER, citra, citrum, z tej strony
CITERIOR, us, z tej strony bliżej położony (comp. od citer).
CITHARA, ae, /. (gr.) cytra, gra na cytrze.
CITHARI STR IA, ae. /. grająca na cytrze.
CITHARIZO, 1. (gr.) grać na cytrze.
CITHAROEDUS, i, m. śpiewak przy cytrze, lutnista.
CITEREMIS, e, szybko wiosłujący.
CITIMUS, 3. super, od citer, bardzo bliski, najbliższy.
CITO, 1. przywoływać, wzywać, 2. imiennie podawać, nazywać, przytaczać.
CITO, przysł. szybko.
CITRA, 1. przysł. z tej strony; przyim. przed, wewnątrz, bez, prócz, wyjąwszy bez względu na…
C1TREUS, 3. cytrynowy.
CITRUM, i, n. p. citrus.
CITRINUM MALUM. i, n. cytryna, citrinus.
CITRUS, i,/, drzewo cytrynowe, także drzewo życia.
CITTA, ae, /. apetyt niezwykły.
CITUS. 3. szybki, prędki.
C1VATA, ae, /. owies, jęczmień.
CIVICUS, 3. obywatelski.
CIVILIS, e, obywatelski, 2. publiczny, państwowy, polityczny.
CIVIL1TAS atis, /. uprzejmość, ludzkość, zniżanie się.
CIVIS, is, m. i, f. obywatel (ka).
CIVITAS, tis,/. obywatelstwo, prawo obywatelstwa, gmina, miasto, państwo.
CIVITAS PLEBIS, /. miasto Civitś della Hieve. Italia, siedziba biskupia (od 1600), wyjęta.
CIVITAS V1CTORIAE, /. miasto Cui-dad Victoria w Meksyku, biskupstwo (od 1870) Tamaulipas z siedzibą w Viktorii, sufr. do Linares.
CLADES, is, /. strata, klęska, nieszczęście.
CLAM, przysł. potajemnie, tajno.
CLAMATOR, is, m. krzykacz, wywoływacz.
CLAM(IT)ATIO, nis, /. krzyk gwałtowny.
CLAMITO, 1. krzyczeć, wołać.
CLAMO, 1. wołać, ogłaszać, krzyczeć.
CLAMOR, is, krzyk, jęk, okrzyk wojenny, hałas, oklaski.
CLAMOROSUS, 3. połączony z krzykiem, hałaśliwy; venatio clamorosa = polowanie z nagonką, z chartami.
CLAMOSUS, 3. głośno krzyczący.
CLAMUTIUM, ii, n. pancerz.
CLANCULUM, przysł tajemnie.
CLANDESTINITAS, tis. /. tajemniczość wyraz techniczny dla określenia związku małżeńskiego, zawartego bez przepisanej formy kościelnej tj. przed przynależnym proboszczem i dwoma świadkami.
CLANDESTINUS, 3. tajemny, tajny.
CLANGO, xi, ctum, 3.— 1. brzmieć, rozlegać się, dąć, trąbić, cl. tuba lub bucina (róg).
CLANGOR, is, m. hałas, krzyk.
S. CLARA, ae, /. św. dziewica i założycielka Klarysek. II zak. św. Franciszka (t 1253, 12 sierpnia).
S. CLARA a CRUCE DE MONTE FALCO, św. Klara od krzyża z Montefalcone, dziewica (+ 1308). Ur. 1268 r. w Montefalcone w Urn-brii (Italia). Wcześnie ćwiczyła się w umartwieniu. Ubóstwo, modlitwa, milczenie były jej udziałem. Ciągle rozmyślała o cierpieniach Zbawiciela. Chociaż bardzo młoda, została przełożoną klasztoru. Dar prorokowania i znajomości serc ludzkich ułatwiał jej kierownictwo dusz. Z nadziemską mądrością odpierała blę-dnowierstwa, usuwała spory. (+ 17 sierpnia 1308).
B. CLARA GAMBAORTI, błog. wdowa, zak. Dominikanek (f 1419). Wcześnie wstąpiła do zak. Klarysek. Brat jej napadł zbrojno na klasztor i uprowadził ją do domu rodzicielskiego. Z objawienia boskiego otrzymała wskazówkę, że służyć ma P. Bogu w zak. Dominikanek. Po życiu pokutniczym umarła mając 57 lat. (17 kwietnia).
CLARA VALL1S, m. Clairveaux, 1. dawne opactwo cysterskie w diec. Troyes we Francji, przemienione na więzienie, 2. w diec. mediolańskiej (Clara valle), 3 w diec. St Poelten w Austrii.
CLAREO, 2. być sławnym, błyszczeć.
CLARESCO, ui, 3. jaśnieć, wsławić się.
CLARET, p. Antonius Claret.
CLARETUM. i, n. słodkie wino
CLARIFICATIO, nis, /. uwielbienie
CLARIFICO, 1. wychwalać, uwielbiać
CLARIGO, 1, żądać zadośćuczynienia.
CLARISAE, arum / Klaryski II zak. św. Franciszka z Assyżu.
CLARISONUS, 3. donośny, jasno-brzmiący.
CLARITAS, tis, f. blask, chwała, wspaniałość.
CLARITUDO, nis, f. sława, wsławienie.
CLARO, 1. wyjaśnić, wsławić, uwielbiać, uświetnić.
CLAROMONS, ontis, m miasto Cler-mont-Ferrand we Fracji, siedziba biskupia (od III w.), sufr. do Bo-urges.
CLARUM, i, n. światłość, jasność.
CLARUS, 3.—1. jasny, błyszczący, 2. wyraźny, zrozumiały, 3. sławny, wybitny.
CLARUS MONS, tis, wzgórze k. Częstochowy p. Czenstochovia.
CLASSICUM, i, n. dzwonienie we wszystkie dzwony.
CLASSICUS, odnoszący się, 1. do armii, 2. do floty, 3. do podziału ludu na klasy, 4 przedni, wyborny, klasyczny.
CLASSIS, is, /. 1. oddział, klasa, stopień np. festum duplex primae classis – święto pierwszego stopnia, 2 flota (wojenna), eskadra.
CLATRI, orum, m,kraty clathri.clatra
CLANGEO, 2. kuleć, chwiać się.
CLAUDIA, ae, /. Rzymianka nawrócona przez św. Pawła.
S. CLAUDIANUS, i, m św. wyznawca i bp Trydentu, brat św. Wigiliusza
CLAUDICANS, ntis, kulawy, kulejący.
CLAUDICO, 1. kuleć, być kulawym, 2. chwiać się, wahać, 3. cl. ab ali-qua re = przerwać coś ze wstydem: a semitis suis.
S. CLAUDIUS, i, m. św wyznawca i bp. Besanęonu (VII w.). Należący do rodziny hrabiowskiej, przyjęty był w 20 r. życia w poczet kanoników w Besar.ęons. Z czasem obrano go wbrew jego woli arcybiskupem w Besanęons Złożył tę godność po 7 latach i zamknął się w klasztorze w Jura, gdzie po śmierci opato obrano go następcą. Urząd ten spełniał prawie lat 50, umarł pod koniec VII w. W r. 1243 znaleziono zwłoki jego nietknięte, r. 1794 spalili je rewolucjoniści. (6 czerwca).
S. CLAUDIUS, towarzysz w męczeństwie .św. Marcir.a.
B. CLAUDIUS DE LA COLOM BIERE, błog. Klaudiusz Colombiere, wyznawca, kapłan Tow. Jezusowego (1641 —1682′. Pracą życia swego stał się apostołem Najśw. Serca Jezusowego. w tym kierunku był też kierownikiem duchownym św. Ma-
rii Małgorzaty Alacoque, pośredniczki z woli Bożej i krzewicielki nabożeństwa do Serca Jezusowego. Pap. Pius XI wliczył go dn. 16 lipca 1929 r. w poczet Błogosławionych.
CLAUDIUS, i, / miasto S. Claude we Francji, siedziba biskupia (od r. 1842), sufr. Lyonu.
CLAUDIUS LYSIAS, rzymski dowódca, który kazał przyprowadzić św. Pawła do Cezarei 1 Dz. ap. 23,26).
CLAUDO ,si, sum, 3. — 1. zamykać, zagradzać, zapierać, 2. postanowić, uchwalić, zakończyć; supremum diem = umrzeć, 3. więzić, zamknąć, 4 otoczyć, ogrodzić.
CLAUDUS. 3. kulawy, krzywy, chromy.
CLAUSIBIL1S, e, dający się zamknąć.
CLAUSTRAL1S, e, klasztorny.
CLAUSTRUM, i, n. 1. zamek, zasuwa, 2 przedmiot zamknięty, c. corporis ss części ciała wstydliwe, łono macierzyńskie, dziewiczość, 3. klasztor, 4 część klasztoru parterowa, krużganek.
CLAUSULA, ae, /. 1. zasuwa, 2. zakończenie (np. modlitw), zamknięcie, ustęp końcowy, 3. uwaga końcowa w aktach (zawierająca ograniczenia lub warunki C. j. c. 27, 1515 § 3).
CLAVA, ae. /. maczuga, laska.
CLAVARIUM, i, n. miasto Chiavari w Italii, siedziba biskupia (od 189’3r .), sufr. Genuy
S. CLAVER PETRUS, p S. Petrus Claver.
CLAV1CULUS, i, m. klucznik, odźwierny.
CLAVIGER, era, rum. dzierżący klucze, przydomek św. Piotra.
CLAVIGER, eri, m. noszący laskę, maczugę, liktor.
CLAVIS, is, /. klucz.
CLAVO, 1. umocnić gwoździami
CLAVULUS, p. claviculus.
CLAVUS, i, m. 1. gwóźdź, 2. ster, 3 purpurowe paski na szatach, obramowanie.
CLEIA, ae, /. plecionka, kosz pleciony.
CLEMENS, entis, łaskawy, łagodny, życzliwy
S. CLEMENS, tis, m. św. papież 91 — 100), uczeń św. Piotra 23 listopada.
S. CLEMENS MARIA HOFBAUER, św. wyznawca i zakonnik + 1820. Po- chodził z Tsssowic na Morawach. Młodzieńcem uczył się piekarstwa, równocześnie gotował się do kapłaństwa. Odbył trzykrotnie podróż piechotą do Rzymu i uzyskał przyjęcie u Redemptorystów. Po wyświęceniu posłano go do Warszawy, gdzie utworzył placówkę zakonną, na której czele stał więcej niż 26 lat. Gdy założył więcej domów swej kongregacji, spotkało go wygnanie z Warszawy. Przeniósł się wówczas do Wiednia, gdzie przebył ostatnie 12 lat życia, bogaty w zasługi jako apostoł tej stolicy. Um. 15 marca 1820 r Leon XIII przyjął go w poczet Błogosławionych a Pius X zaliczył go do Świętych.
B. CLEMENS, błog męczennik, japończyk v. Paulus «Navarro.
B. CLEMENS a S. ELPIDIO, błog. Klemens z Osimo, wyznawca i kapłan (t 1291;. Wstąpił jako młodzian do zak. Augustianów. Wspólnie z błog. Augustynem Novellusem wydał jako generał zakonu konstytucje, stąd zwano go drugim założycielem zakonu. Wróciwszy z podróży wizytacyjnej z Niemiec umarł w Or-vieto. (8 kwietnia).
CLEMENS ALEXANDRINUS, Klemens aleksandryjski (Egipt) przełożony szkoły katechetycznej, pisarz filozoficzny i uznawany przez wielu jako .święty” + 217 r
CLEMENS, chrześcijanin w Fiiippi, spólpracownik św. Pawła.
CLEMENS,tis, m. nazwa licznych pa-pirży Klemensów; Cl. I p. wyżej św. Klemens, Cl. II (1046-47), Cl. III (1187-1191), Cl. IV (1265—68). Cl. V (1305—14) w Avinionie, Cl. VI (1342 — 1352) w Awinionie, Cl, VII (1523-34), Cl. VIII (1592-1605). Cl. IX (1667-69, Cl. X (1670-76). Cl XI (1700 -21), Cl. XII (1730-40). Cl. XIII (1758-69). Cl XIV (1769-74).
CLEMENTIA, ae. /. łagodność, łaska, życzliwość.
S. CLEMENTIA, ae, /. św. dziewica i męczenniczka, towarzyszka św. Urszuli (V w.)
CLEMENTINAE, (constitutiones). Urzędowy zbiór praw. zebranych przez pap Klemensa V (1305—14) i stąd nazwany „Klementynę” wydany przez pap. Jana XXII. Od nowego kodeksu przestał zobowiązywać.
CLENODIA i CLENODIUM. n. klejnot.
CLEOPHAS, ae, m. 1 jeden z dwóch uczniów, idących z Chrystusem P. w drodze do Emaus, 2. mąż Marii, krewnej Matki Bożej, ojciec św. Symeona
CLEPO, isi ctum, 3. kraść, ukryć.
CLEPSYDRA, ae,/. zegar wodny, czas oznaczony do mów sądowych.
CLERICALIS, e, duchowny, clericalis militia — stan duchowny.
CLERICI REGULÄRES, Klerycy regularni, nazwa przyjęta przez niektóre zakony. Do nich należą: 1. Teatyni (zal 1524); 2. Somaskowie ( 528); 3. Barnabici (1533); 4. Jezuici (1534); 5. Kler. Matki Bożej (1574); 6 Kami lianie (1582); 7. Minores (1588); 8. Pijarzy (1597); 9. Marianie od N. Pocz. (1673); 10. Mis. T o w a-r z y s t w o , M a r y i (1705); 11. Kapłani od Św. Krzyża i Męki Pańskiej (1725); 12. Koncepcjo-n i ś c i (N. Pocz. 1857); 13. Tow. św. Pawła (1920).
CLERICUS, i, m. 1. duchowny, kleryk, 2. pomocnik kapłana.
CLERICUS, 3. duchowny.
CLERIMONIA, ae, /. kolegium duchownych.
CLERUS, i. m. 1. los, udział; 2. duchowieństwo, kler.
S. CLETUS, i, m. święty papież Kletus (ok. 77—91) męczennik, 26 kwietnia.
CLEVELANDIA, ae, /. miasto Cleveland w półn. Ameryce, siedziba biskupia (od 1847). sufrag do Cincinnati.
CLIBANUS, i. m 1. gliniane naczynia, 2. forma do pieczenia, patelnia, 3 piec piekarski (Ps 20, 10 ).
CLIENS, entis, m. 1. klient, przytwierdzony do gleby (glebae adscrip-tus), poddany, niewolny. 2. lennik, wasal, 3. pupil.
CLIENTELA, ae, f. I. opieka, 2. korzystający z opieki.
CLIENTULUS, m poddany, sługa
CLIFTONIA, ae, /. miasto Clifton w Irlandii, biskupstwo (od r. 1850) z siedzibą w Bristolu.
CLIMA, atis, n. powietrze, pogoda, klimat, okolicą.
CLIMACTER, eris, m. stopień, rok przestępny.
CLIMATUS, 3. pochylony, leżący, wyciągnięty.
CLIMAX, acis, /. schody, drabina
CLINIACUM, (Cluniacum) m. Cluny we Francji, niegdyś sławne opactwo benedyktyńskie, skąd wyszła (druga od r. 709) reforma zak. Benedyktynów.
CLINO, 1. zginać, pochylać.
CLIFEATUS, i, m. giermek noszący tarczę
CLIPEO, 1. uzbroić tarczą.
CLIPEUS, i, m. tarcza
CLITELLAE, arom, /. juki, burdy, siodło
CLITELLARIUS, 3. obładowany jukami, equus clitellarius = koń pod siodło.
CLITORIS. idis, /. łechtaczka, łaskotka, rózga.
CLIVOSUS. 3. spadzisty, przepastny, stromy.
CLIVUS, i, m. pochyłość, pagórek, góra, urwisko, clivus olivarum — góra Oliwna; Clivus Cucumeris _ wzgórze „ogórkowe” w Rzymie na starej Via Salaria.
CLOACA, ae, /. kloaka, kanał.
CLOCCA, ae, /. dzwon.
CLOCERIA, ae, /. miejscowość Clog-her w Irlandii, biskupstwo (od 454 r.) z siedzibą w Moyghan, sufrag. Armagh. ■
CLOCIO, 4. burzyć się w kiszkach.
CLODOALDUS, i, f. miasto Saint-Cloud w Ameryce półn. siedziba biskupia (od 1889). sufrag. do S Paul.
S. CLOPLDIS, is. /. św. Klotylda, wdowa i królowa (t 548) Córka króla Burgundii Chilperjka wydana . była za mąż za księcia Klodwika Po śmierci męża przeniosła się do Tours, gdzie oddawała się czuwaniu i modłom u grobu św Marcina i zajmowała się wychowaniem wnuków. Tu umarła i złożona została w kościele św. Piotra, późniejszym św. Genowefy Podczas rewolucji zwłoki jej spalono dla ochrony przed profanacją. a popiół przechowano w kościele St. Gilles w Paryżu (3 czerw.).
CLUDO, si, sum, p. claudo
CLUEO, 2. zowię się. mówią o mnie, że…
CLUNA i CLURA, ae. /. małpa.
CLUNACULUM, i, n. mały miecz, nóż.
CLUNES, ium, szynki, tyłek.
CLUSA, ae. /. wąskie pasmo ziemi.
CLUSIUM, i, n. miasto Chiusi. Italia, biskupstwo zjednoczone z Pienzą, sufrag. Sieny.
CLUSOR. is, m. kowal, ślusarz.
CLYPEUS, p. clipeus.
C. M. = Congregatio Missionis, Łazarzyści, zał. 1625.
C. M. F. = Cordis Mariae, Filii albo Missionarii Filii Immaculati Cordis Mariae tj. Synowie Najśw. Serca Maryi zał. 1849.
COACERVATIM, przysł. gromadnie.
COACERVATIO, nis, /. skupienie
COACESCO, 3. ukisić.
COACERVO, 1. nagromadzić, przysposobić.
COACTE, przysł przemocą.
COACTIM, przysł. ciasno, krótko.
COACTIO, 1. gwałtem przymuszać, surowo ścieśnić.
COACTOK, is, m. poborca podatków, celnik.
COACTUM, i, n. materac.
COACTUS. us, m. (cogo) przymuszanie, uciskanie.
COACTIVUS, 3. dopuszczający się przymusu, zmuszający, karzący; po-testas coactiva = władza przymuszająca, egzekutywna, wykonawcza (C. j. e. 335 i 2220).
COADIUTOR, is, m. 1. spółpracownik, pomocnik, 2. episcopatus Coadiu-tor — pomocniczy biskup z prawem następstwa; epis. auziliaris ■ bp. pomocniczy bez prawa następstwa (C j. c 248; 350).
COADIUrORlA. ae, /. urząd Koadiutora (C. j c. 1412).
COADIUTUS, i, m. bp. diecezjalny ordynariusz wspierany przez Koadiutora (C. j. c. 351).
COADORO. 1. razem wielbić.
COADIUVO, 1. zarazem pomagać, wspierać.
COADUNATIO, onis, /. zjednoczenie, połączenie.
COADUNO, 1. łączyć, zbierać, zgromadzać.
COAEDIFICO, 1. w tym samym czasie budować, uprawiać
COAEQUALES, ium, m. spółcześni, rówieśnicy.
COAEQUALIS, e, rówieśny, w równym wieku, jednorodny.
COAEQUO, 1. zrównać, w godności jednako postawić.
COAETANEUS, i, m. 3. rówieśnik.
COAETERNUS, 3. równie wieczny
COEVUS, 3. w równym wieku będący.
COAGGERO, 1. skupić, nakryć.
COAGITO, 1. razem potrząsać, poruszać.
COAGMENTATIO, nis, /. połączenie.
COAGMENTO, 1. zjednoczyć, spajać, złączyć.
COAGMENTUM, i, n. zespolenie, połączenie, szczelina, szpara.
COAGULALLO, nis, krzepnienie, ścinanie się.
COAGULATUS, 3. skrzepnięty, zsiadły (mleko), zwarzony; mons coagu-latus = góra wieloszczytna; cor si-cut lac coagulatum —: serce w złem zatwardziałe, nieczułe (Ps. 118, 70).
COAGULO, 1. zsiąść się, ścinać się. zwarzyć się, pass. skrzepnąć, być twardym
COAGULUM. i, n. 1. środek dla skrzepnięcia. 2 mleko zsiadłe.
COALESCO, alui, 3. —1. połączyć się. ściśle się związać, 2. zróść się, 3 zapuścić korzenie, umocnić się.
COAMBULO, 1. iść razem, chodzić dokoła.
COANGUSTO, I. ze wszech stron uciskać, dręczyć, ograniczyć.
COAPOSTOLUS, i, m. spółapostoł
COAPTATIO, nis, /. spajanie, złączenie, związanie.
COAPTO, 1. razem trzymać, połączyć
COARCTO, 1. ścisnąć, skrócić. 2 zwęzić, ujarzmić, ograniczyć.
COARGUO ui, itum, 3.—I. dowodzić, wykazać, 2. oskarżyć, przekonać.
COASSISTO, 1. razem uczestniczyć, brać udział w liturgicznym nabożeństwie.
COAUCTIO, nis, /. pomnożenie, powiększenie.
COAXO, I. rechotać (żaby).
COCCINAEUS, 3. szkarłatny, purpurowy (cochine(i)lla, ae, /.).
COCCINUM, i, n sukno farbowane na szkarłat, szata szkarłatna.
COCUM, i, n. 1 szkarłatka, alkiermes, jagódka, (rodzaj owadu) 2. szkarłatna barwa, 3. szkarłat, materia, sukno szkarłatne.
COCHAMBAMBA, ae,/. miasto w Boliwii (połud. Ameryka), siedz’ba biskupia (od 1874), sufr. do Charęas (la Plata).
COCHINUM, i, n. miasto Ko’schin w Indiach wschodnich, biskupstwo (od 1557, reorganizowane 1886), sufr. Goy
COCLEA, ae, /. 1. ślimak; per co-chleam = slimakowatv, 2. skorupa ślimaka, śruba, 3. wieża z krętymi schodami, schody kręcone
COCHLERA, aris. n. łyżka, łyżeczka, chochla (coclea).
COCINA, ae, /. kuchnia
COCIO, nis, i COCIONATOR, is, m. handlarz.
COCLES, itis, jednooki.
COCTLLIS, e, pieczony, gotowany
COCTIO, nis, /. I. gotowanie, 2 pokarm zgotowany. 3. trawienie.
COCTOR, is. m kucharz
COCTORIUS i COCTIVUS, służący do gotowania, do topienin fornax = piec
COCUS. i, m p. coquus
COCTURA, ae,/. gotowanie topienie, smażenie.
CODEX, icis, m. 1. pień drzewa, 2. książka, pismo, dokument, księga prawa (codex juris canonici), także: biblia.
CODICILLUS, i, mniejsze pismo, skrypt, kodycyl, prośba.
CODIFICATIO, nis, /. przegląd i wydzielenie dotąd wydanych praw, jako też zbiór i uporządkowanie w księdze prawa (kodeksie) wszystkich jeszcze obowiązujących ustaw.
CODO, nis, m. dzwonki krów.
COECUS, 3. p. caecus.
COELECTU5, 3. razem wybrany, zebrany, zgromadzony.
COELESTIN1, orum, m. członkowie zgromadzenia założonego przez św. Piotra Celestyna.
S. COELESTINUS, i, m. św papież Celestyn I. (422—432′, 7 kwietnia. 2. św. Piotr Celestyn V. pap eż (1294—96), założył Zgromadzenie, nazwane od niego Celestynami. Tegoż imienia byli jeszcze papieże: Cel. II (1143-44),Cel. III (1191 -98), Cel. IV. 1241.
S. COELESTINUS, i, m. św. wyznawca i bp. Metzu (14 października). Założył z błog. Klemensem gminę kościelną w Metzu, był też jego następcą w urzędzie biskupim, jego relikwie złożył arbp. Drogo w IX w. w klasztorze Marmentier, podczas zamieszek rewolucyjnych XVIII w. relikwie te zginęły.
COELESYRIA, ae, /. kraj między Libanem i Antilibanem.
COELIBATUS, coelicus. coelum, p. pod. caelibatus, i, n.
COELICOLA, p. caelicola.
COELIGO, legi, lectum, 3. zgromadzać,
COEMENDATUS, 3. zarazem poprawiony
COEMENTARIUS, p caementarius.
COEMETERIALIS, należący do cmentarza.
COEMETERIUM. i, n. miejsce spoczynku, pogrzebania, cmentarz.
COEMO, emi, emptum, 3. razem kupić (ooempto).
COEMPTIO, nis,/. kupno ryczałtowe, za.kup
COEMPTOR, is, m. zakupień.
COENA, COENACULUM, COENO, p. cena, cenaculum, ceno.
COHNOBIALIS, e, klasztorny.
COENOBIARCHES, ae, m. (gr.) przełożony klasztoru
COENOBIOLUM, i, n. mały klasztor.
COENOBITA, ae, m. (gr.) 1. cenobita. pierwsza klasa mnichów, których św opat Pachomiusz powołał do życia spólnego, 2. mnich, brat klasztorny.
COENOBITICUS. 3. klasztorny.
COENOBlUM, i, n. klasztor.
COENODOXIA, ae, /. próżna żądza chwały
COENOMIA, ae, / zwykła mucha, psia mucha.
COENOSUS, 3. brudny, błotnisty, bagnisty.
COENULA, ae, /. mały obiad.
COENUM, p. caenum.
COEO, ii, itum, 4.—1. zbierać się. zjednoczyć, związać, 2. spółkować.
COEPI, ptum, coepisse, zacząć; coeptus, 3. zaczęty.
COEPISC.OPUS, i, m. spółbiskup.
COEPTUM, n przedsięwzięcie, dzieło.
COEPTUS us, m. rozpoczęcie, przedsięwzięcie.
COEPULOR, 1 spoinie biesiadować
COERCEO, cui, citum, 2. — l. trzymać razem, ograniczyć. 2. ujarzmić, poskromić, opanować, zmusić.
COERCITIO, nis, /. karcenie, karanie
COERRO, 1 spoinie błądzić.
COESSENTIALIS, e, spółistotny.
COETUS, us, m. zebranie, zgromadzenie, związek; coetus deputatorum = rada seminaryjna, diecezjalna (C. j. c. 1359).
COFANUS, i, m. pelikan.
COGENS, tis, zmuszający.
COGITAB1LIS, e, podobny, dający się wyobrazić, myślą przypuszczony.
COGITAMEN, inis, n. i COGITAMENTUM, i, n. myśl.
COGITATE, przysł. umyślnie.
COGITATIO, nis, / 1. myślenie, rozważanie, zastanowienie, 2. myśl, mniemanie, zapatrywanie, sposób myślenia, 3. troska, 4. ciemny zamiar, zawziętość, zapalczywość.
COGITATUM. i, n. pomysł, koncept.
COGITO, 1. myśleć, namyślać się. zastanawiać, przedsiębrać. 2. zamierzyć, starać się wykonać, pamiętać o czymś, 3 coś zamierzać, 4. cog. solitudinem, tęsknić do samotności.
COGNATIO, nis, /. powinowactwo, zgoda, podobieństwo; pokrewieństwo — krewni.
COGNATUS, 3. krewny, jednomyślny, rzecz, krewni, pobratymstwo, rodzina.
C0GN1BILIS, e, dający się poznać, zrozumiały.
COGNITIO, nis, /. 1. spostrzeżenie, poznanie, 2 znajomość, 3. rozpoznanie się, badanie, 4. sądowe orzeczenie, rozstrzygnięcie, wyrok, dekret.
COGNITOR, is, m. rzeczoznawca, sędzia
COGNITUS, p cognosco.
COGNOMEN, inis, n. przydomek, nazwisko rodzinne, imię.
COGNOMENTUM, p. cognomen.
COGNOMINATIM; przysł. w jednakim znaczeniu.
COGNOMINIS, e, takiego samego imienia lub nazwiska
COGNOMINO, 1. dać nazwisko, pass. otrzymać nazwę.
COGNOSCIBIL1S, e, dający się poznać.
COGNOSCO, novi, nitum 3.—1. poznać, rozpoznać, 2. spostrzegać, dowiedzieć się, 3 badać, wywiadywać się, 4 czytać, studiować, 5. przyjść do przekonania, 6. sądownie czyli prawnie uznać, rozstrzygać; c o g-n i t u s, znany, doświadczony, c o g-noscenter, przysł. w sposób poznawczy
COGO, coegi, coactum, 3.— 1. skupić, zgromadzić, 2. zapędzić, przymusić, ograniczyć, przycisnąć, zniewolić.
COHABIT ATIO, onis, /. 1. spólne mieszkanie, 2. małżeńskie pożycie.
COHABITO, 1. spoinie mieszkać, żyć razem z.
COHĄERENTIA, ae, /. przywiązanie, związek
COHAEREO, haesi. 2. i COHAERE-SCO, 3.—1. mieć związek, stykać się. alicui = trzymać się kogo, być komu wiernym, 2. przylgnąć, przywiązać się, przyłączyć się, istnieć, utrzymać się
COHARENTER. przi/sł w związku.
COHAERES i COHERES, edis, spółspadkobierca.
COHERED1TAS tis, /’. spółspadkobierstwo.
COHIBEO, bui, bitum, 2—I. trzymać ze sobą, wstrzymywać się, 2. powściągać, odpierać, trzymać zdała, 3. trzymać w karbach, oswajać, poskramiać.
COHIBILIS, e, ograniczony, krótki
COHIBIL1TER, przysł. krótko i węzło-wato.
COHIBITIO, nis./. ograniczenie, oswojenie
COHONESTO, I. spoinie czcić, uwielbiać.
COHORATIO, onis, t destylacja
COHORAESCO, horrui, 3. przerażać się
COHORS, tis. f. 1. kohorta, 10-ta część rzymskiej legii, 2. orszak namiestnika, księcia, 3 rzesza, rota.
COHORTALIS, e, należący do orszaku książęcego, dworskiego.
COHORTATIO, nis, /. upomnienie, przemowa, przestroga.
COHORTATUS, 3. upomniany.
COHORTOR, t. upominać, zachęcać
COHUAE. «rum, f. kram, buda.
COIMBATURIUM, n. miasto Koimba-tia w Indiach wschodnich (brytyjskich), siedziba biskupia (od 18S6), sufrag do Pondichery
COINCIDO, cidi, 3. spoinie upaść, zetknąć się z kimś.
COINQUINATIO, nis, /. splamienie, zanieczyszczenie, grzech.
COINQUINO, 1. splamić, zbrukać.
COITIO, onis, f. spotkanie się, zejście, umowa, spisek.
COITUS, us, ,m spólkowanie cielesne, połączenie, pobranie się.
COLAPHIZO, 1. (gr.) bić pięściami.
COLAPHUS, i. m. uderzenie pięścią, policzek.
S. COLETA, ae, /. św. dziewica, klaryska (+ 1447, 6 marca). Ur. w Pi-kardii (Francja) żyła od pierwszej młodości b. umartwiona. Rozdawszy swój majątek ubogim, postarała się o przyjęcie do II zak. św. Franciszka, za zgodą Stolicy św wprowadziła w kilku klasztorach Klarysek karność zakonną. Z pomocą księcia Ame-deusa wybudowała klasztor w Vevey k. Lozanny, a drugi w kantonie Vaud Oba padły ofiarą zamieszek religijnych w XVI w. Wystawiła ponadto klasztor w Genewie, gdzie też w r. 1447 umarła, zapowiedziawszy na dwa lata przedtem czas skonu. Pap Pius VII policzył ją w r. 1807 w poczet świętych
COLENDUS, 3. czcigodny.
COLENS, tis, bogobojny.
COLEUS, i, m. worek, wąż parciany,
COLIANDRUM, p coriandrum.
COLIAS, ae, /. rodzaj ryby, tuńczyk, bagnik.
COLICUS. 3. cierpiący na kolki, lekarstwo przeciw nim.
COLIGO, inis, / dom, mieszkanie, (colium, ii, n )
COLIMA, ae. /. miasto w Meksyku, siedziba biskupia (od 1881 r.(, sufrag. Quadalajary.
COLLABEFACTO, 1. doprowadzić do chwiania, do upadku.
COLLABEFIO. factus sum.fieri, upaść, zachwiać się (collabesco, 3).
COLLABOR, lapsus sum. 3. przepaść, walić, obalać, zapadać.
COLLABORATOR, is, m. spółpra-cownik
COLLABORO, 1 spółpraeow ać.
COLLACERO 1. rozdzierać.
COLLACRIMO, 1. łzy ronić, spoinie płakać.
COLLACTANEA, ae, /. mleczna siostra.
COLLACTANEUS, i, m. mleczny brat.
COLLAETOR, 1. spoinie się cieszyć, alicui.
COLLAEVO, 1. wygładzić.
COLLAPSUS, 3 upadły.
COLLARE, is, / kołnierzyk, naszyjnik, obroża
COLLARIUM, i, n. kołnierz.
COLLATERALIS e, odnoszący się do strony; linea col. = linia boczna (przy pokrewieństwie).
COLLATIO, nis. /. (tium, i, «.), 1. spólne noszenie, zbiórka pieniężna, składka, wsparcie, datek, przyczynek, 3. zbieranie wyimków z pisarzy, porównywanie ich, zestawienie, 4. rozważanie, zastanawianie, 5. omawianie, konferencja, 6. porównanie, wyrównanie, 7. przydzielenie, przyznanie urzędów kościelnych, przekazanie, 8. udzielenie, szafarstwo (św. sakramentów), 9. przekąska, częściowy pokarm w dniach postnych, 10 czytanie dzieła: Collatio-nes Cassiani.
COLLATIVUS. 3. zespolony, zjednoczony. razem zliczony.
COLLATO, 1 rozszerzać, rozwinąć.
COLLATOR. is. m. rozdawca, (rrune-rura), kolator (beneficii).
COLLATURA, ae, /. nadanie, przydzielenie (probostwa).
COLLATUS, 3 —1. nadany, 2. porównany.
COLLATUS, us, m. zjednoczenie, przyczynek, składka, datek, wiadomość, notatka, zetknięcie się w boju, bitwa.
COLLAUDABILIS, e, godny pochwały.
COLLAUDATIO, nis, f uznanie, pochwała, ocenienie, uwielbienie, pieśń pochwalna.
COLLAUDATOR, is, m. mówca pochwalny, chwalca.
COLLAUDO, 1. bardzo chwalić, wielbić, cenić.
COLLAXO, 1. rozszerzyć.
COLLECTA, ae, /. składka, zbiórka darów na cele dobroczynne, 2. zgromadzenie ludzi, zebranie.
COLLECTAE, arum, f. modlitwy kapłana przy Mszy św. przed epistołą (lekcją) w imieniu zgromadzonego ludu, modlitwy zbiorowe, kolekty.
COLLECTANEUM, i, n księga kolekt (zebranie modlitw kościelnych dla liturgicznego nabożeństwa), 2. krótko streszczony podręcznik naukowy.
COLLECTANEUS. 3. zebrany.
COLLECTICIUS, 3. razem zgarnięty, zespolony, zebrany; opus collecti-cium = dzieło zbiorowe.
COLLECTIM, przysł. zwięźle, krótko, ryczałtowo
COLLECTIO. nis,/. zbieranie, zbiórka.
COLLECTIVUS, 3. spoiny; zbiorowy.
COLLECTOR. is, m. zbieracz, kwe-starz (jałmużna w zakonach żebrzących), col generalis = naczelnik zbieraczy.
COLLECTUS, us, m. zbiórka.
COLLEGA, ae, m. towarzysz urzędu; członek stowarzyszenia.
COLLEGIALIS. e. mieszkający spoinie z innymi; należący do spólnoty (kolegium), społeczny.
COLLEGIALITER, przysł. spotem, wespół, społecznie.
COLLEGIATA EQUESTRIS, zakon rycerski.
COLLEGIATUS, 3. należący do zakładu, fundacji, eccl. collegiata — kościół kapitulny, kolegiacki, kole-giata
COLLEGIUM, i, n. 1. spólność urzędowa, społeczność, stowarzyszenie, 2. wyższy zakład naukowy, wychowawczy.
COLLIBERTUS, i, m. 1. wyzwoleniec, 2. przytwierdzony do gleby.
COLLICULUS, i, m. mały wzgórek, pagórek.
COLLIDO, si, sum, 3. zetknąć się razem, zgruchotać.
COLLIGATIO, nis,/. zespolenie, związek; opaska, obwiązanie (rany).
COLLIGO, 1. związać, złączyć, skupić, zjednoczyć. 2. COLLIGO, legi, lectum, 3. — 1. zgarnąć, zbierać, 2. uczyć (Mat. 25, 35); 3. manum col. = pięść ścisnąć; ani-mam col. = skupić się, nabrać otuchy, zdobyć się na odwagę, 4. zyskać, osiągnąć, 5. obliczyć, zamknąć, wnioskować
COLLINITO, 1. graniczyć.
COLLINITIUM, ii, n. granica.
COLLIMO, I. (od lima =• pilnik) piłować, ogładzać, polerować; (od li-mus — muł) obryzgać błotem, (od limus 3. ukośny) patrzeć krzywymi oczyma.
COLLINEO, 1. ogładzić, wyprostować, (lapides) = mierzyć.
COLLINO, levi, litum, 3. pomazać, potrzeć.
COLLINUS, 3 znajdujący się na wzgórku, wzgórzysty, pagórkowy.
COLLIQUEFACIO, feci, factucn, 3. doprowadzić do topienia, rozpuszczać.
COLLIQUEFIO fuctus sum, topnieć, stawać się płynnym.
COLLIQUESCO. licui, 3. rozpływać, roztapniać, ginąć.
COLLIS, lis, m. wzgórze, pagórek.
COLLIS HETRASCUS, m Colle di’Val d’Elsa w Italii, siedziba biskupia (od 1592), sufrag Florencji.
COLLISIO, nis, /. zetknięcie, wstrząs.
COLLISUS. 3 upadły, grzeszny.
COLLOCATIO, nis, /. 1. stanowisko, przydzielenie oznaczonej placówki. C j. c. 533), 3. umieszczenie, zastaw, zadatek, collocatio pecuniae (C j c. 2302) = złożenie na procent.
COLLOCO, 1. umieścić, postawić, 2. zarządzić, urządzić, navem col. = wylądować; złożyć w procentach (pieniądze) C. j c. 1415, 1531 § 3)
COLLOCUPLETO, I. bardzo wzbogacić, ozdobić.
COLLOCUTIO, nis, /. rozmowa.
COLLOCUTORIUM, i, n. rozmownica. (C. j c 5971.
COLLOQUIUM, i, n. rozmowa.
COLLOQUOR. locutus sum, loqui. rozmówić się, umówić.
COLLUCEO, 2. świecić, błyszczeć.
COLLUCO, 1. rozjaśnić, rozwidnić.
COLLUCTATIO, nis,/. walka, zapasy, pojedynek.
COLLUCTOR, 1. walczyć.
COLLUO, 3. wymyć, wypłukać, zmoczyć, zrosić.
COLLUMINO, 1. jasno oświecić.
COLLUSIO, onis, /. oszukańczy układ, oszustwo, tajemna zmowa.
COLLUSOR, is, m. spólnik oszukań-stwa, należący do zmowy.
COLLUSORIE. przysł. w sposób ukar-towany.
COLLUSTRO, I. ze wszech stron oświecić, dokładnie zbadać.
COLLUTIO, nis, /. wypranie.
COLLUVIES, ei,/. 1. zamieszanie, zamęt. chaos, 2. brud. śmiecie, 3. zlew. stek, mieszanina.
COLLYRA, ae,/. p. collyrida, collysis.
COLLYRIDA. ae, /. placek, pieczywo, makaron, kluski
COLLYRIUM, i, n. maść na oczy.
COLO, lui. cultum, 3.— 1. uprawiać, opracować, umieścić, 2 zamieszkać, 3. starannie urządzić, pielęgnować, załatwić, 4. czcić, okazywać szacunek; colere obsequium = okazywać posłuszeństwo.
COLO, 1. przecedzać, przesiewać, czyścić, uprawiać.
COLOBIUM, i, n. frak, tunika bez rękawów.
COLOBOMA, atis, n. okaleczenie, odcięcie.
COLOCIA, ae, /. miasto Kalocsa na Węgrzech, siedziba arcybiskupia (od 1100, dawniej biskupstwo Bacs).
COLOMBIERE, p Claudius Colom-biere.
COLOCYNTHIS, idis, /. gorzki ogórek, odmiana dyni.
S. COL(O)MAN n)US, i, m. święty męczennik Koloman (+ 1012, 13 paźdz). Pochodził ze szkockiej rodziny królewskiej. Pielgrzymował do Jerozolimy, w drodze powrotnej schwytano go w Panonii i zamordowano. Margrabia Henryk kazał ciało jego niezepsute mimo że przez rok wisiało na słupie, a przez drugi w ziemi, pochować w klasztorze Melk nad Dunajem. Nawet za dotknięciem słupa, na którym wisiał, działy się cudowne uleczenia.
S. COLONATUS, i. m. św. męczennik Kolonas, towarzysz św. Kiliana p. Chilianus.
COLONIA, ae, /. osada, osiedle.
COLONIA, ae, /. Col. Agripina, Claudia, Augusta Agripinensis), miasto Kolonia nad Renem, stolica arcy- , biskupia.
COLONUS, m. 1. wieśniak, rolnik; mieszkaniec.
COLOR. is m. 1. barwa, wyraz twarzy, 2. piękność, ozdoba, pokost zewnętrzny, pozór.
COLORATUS, 3. —1. barwny, pstry, 2. obliczony na wygląd zewnętrzny, pozorny; titulus coloratus = tytuł udany.
COLORO, 1. farbować, czernić, barwić.
COLOSSAE, arum, /. miasto Kolosa we Frygii (Mała Azja)
COLOSSEUS, 3. olbrzymi.
COLOTES. ae, m. (gr) jaszczurka, (stellio).
COLOSTRA, ae, /. rierwsze mleko po porodzie, wyraz pieszczoty
COLUBER, bri, m. wąż, żmija.
COLUM, i, n. cedzidło.
COLUMBA, ae, /. gołąb
COLUMBAR, aris, n. gołębnik, pętla na szyję.
S. COLUMBA, ae, f. św. dziewica (t ok. 272, 31 grudnia).
S. COLUMBANUS, i, m. św. Kolumban, opat i męczennik t 615 Wstąpił młodo do irlandzkiego klasztoru Benchor, przybrawszy 12 towarzyszy udał się jako głosiciel wiary do Anglii, a następnie do Francji i wybudował klasztor Luxeul k. Besan-ęon Ściągnął na siebie gniew króla Burgundii Teodoryka i jego matki Brunhildy, gdyż ganił ich gorszące życie, więc wleczono go do Besan-ęon, następnie do Nantes, skąd wyprawiono go okrętem do Irlandii. Lecz burza gwałtowna odwróciła kierunek, udał się przeto nad jezioro Bodeńskie, gdzie położył podwaliny dla klasztoru Mehrerau. Stąd przeniósł się wkrótce do północnej Italii, gdzie zwalczał Arianów i założył klasztor Bobio Uchodzi za męczennika, chociaż umarł śmiercią zwyczajną (21 list.).
COLUMBARIUM, i 1 gołębnik, 2. trupiarnia.
COLUMBATIM, przysł. na sposób gołębi
COLUMBINUS, 3 z rodzaju gołębi; oculus columbinus — oko gołębie.
COLUMBUS, i. /. miasto w półn. Ameryce, siedziba biskupia (od 1868). sufrag Cincinatti
COLUMBUS, i,/. Colombo, stolica na wyspie Cejlon, siedziba arcybiskupia (od 1886 r ).
COLUMELLA, ae. /. mały słup. filar.
COLUMEN, inis, n. i COLUMNA, ae, / 1. szczyt, wzgórze, 2. wierzchołek, 3. filar, podpora, słup.
COLUMNA FLAGELLATIONIS D. N. 1. C. święto ku uczczeniu słupa, u którego był Zbawiciel biczowany; znajduje się on obecnie w kościele rzymskim św. Praksedy.
COLUMNARIS, e, w kształcie słupa.
COLUMNATUS, 3. podparty.
COLURUS, 3. ucięty, uszkodzony, okaleczony.
COLUS, us. m. kądziel, przędza pajęcza.
COMA, ae, f. 1. włos (na głowie; nutrire comam pielęgnować włosy, 2. liść, trawa, 3 wełna owcza, 4. promienie świetlne.
COMĄCA PONTICA, ae, /. miasto Tokat w Armenii, biskupstwo ormiańskie. Tokat i Niwas, z siedzibą w Niwas
COMAC1UM, m. Comacchio w Italii, siedziba biskupia (od VI w.), sufrag. Rawenny.
COMATUS, 3. długowłosy, b. owłosiony, (comans), bujny, pełny.
COMAYAGUA, ae f. miasto w środkowej Ameryce (Honduras) siedziba biskupia (od 1561), sufrag. Guatemali.
COMBALULO 1. pomagać nieść.
COMBIBO, bioi, 3. wsypać, połykać.
COMBIBO, onis, m. towarzysz picia.
COMBINO, 1. złączyć razem, przedstawić
COMBINATIO, nis, /. połączenie.
COMBURO, bussi, bustum, 3. zupełnie spalić
COMBUSTIO, nis, /. spalenie, przedmiot spalony.
COMBUSTIBIUS, e. dający się zupełnie spalić.
COMBUSTURA, ae, j spalenizna.
COMEDO, onis, m. żarłok, hulaka, birbant.
COMEDO. edi, essum, 3. — 1. spożywać, com. carnes suas = ginąć z nędzy, com. sal regium — przebywać w służbie królewskiej, 2 prze-trwonić, przehulać, przemarnować
COMES, itis, m. 1. towarzysz, uczestnik, 2. pl. drużyna, orszak, poczet dworski księcia, 3 jako tytuł; hrabia; comes stabułi = najstarszy koniuszy; spis przypadających ustępów do czytania, rodzaj „Directorium”.
COMESOR, is, m. comestor, is, m. zjadacz, żarłok.
COMESSATIO, nis, /. 1. obiad, 2. hulanka, żarłoctwo.
COMETES, ae, m. kometa
COMICU5, 3. przydatny do komedii, komiczny.
COMINUS przysł p cominus.
COMIS, e, uprzejmy, przyjacielski, chętny.
COMISIA, ae, /. cenna pokrywa (do przechowywania książek liturgicznych w chrześc starożytności).
COMISATIO, nis, /. pijatyka, pohulanka nocna po biesiadzie.
COMISSATOR, is, m pijak, bibosz.
COMITAS atis, /. uprzejmość przyjacielskość, ludzkość.
COMITATUS, us, m towarzystwo (podróżne), orszak, poczet narodowy panującego, 2. kanton, obwód
COMITER, przysł. uprzejmie, towa-szysko, grzecznie
COMITISSA, ae, hrabina.
COMITIO, 1. ofiarować w zgromadzeniu, odbywać zgromadzenie.
COMITIUM. i, n. miejsce zgromadzenia ludowego na forum rzymskim;
COMITIA, — orum, zgromadzenie ustawodawcze ludu rzymskiego, 2. przen. zgromadzenie, comitia ce-lebrare = odbywać zgromadzenie.
COMITIVA, ae, /. towarzystwo, orszak.
COMITOR, 1. towarzyszyć, przyłączyć się. odprowadzić; zwykłe z cum: angelus eius comitabitur vobiscum; comitabitur ei.
COMMA, atis, n. 1. komma, 2. ustęp z pisma św., rozdział.
COMMACERO, 1. zupełnie rozmiękczyć
COMMACULO, 1. splamić, powalać, splugawić, 2. zakwasić.
COMMANDO, 1. żuć
COMMANDUCO, 1. spożywać.
COMMANEO, si, 2 pozostać
COMMANIPULO, 1. (laiio. onis, /.), towarzyszyć
COMMARCEO, 2. zwiędnąć, być znużonym.
COMMARITUS, i, m. małżonek.
COMMARTYR, yris, m. współmęczennik.
COMMEABILIS. e, przechodni, przejściowy.
COMMEATOR, is, m. posłaniec.
COMMEATUS, US, m. 1. handel, dowóz, prowiant, 2. odejście, urlop.
COMMEMIN1, isse, przypomnieć sobie
COMMEMORABILIS, e, pamiętny, godny pamięci.
COMMEMORATIO, nis, /. 1. wspomnienie, przypomnienie, pamięć, 2 obchód rocznicy, omnium vivo-rum et defunctorum fidelium, 3, części Mszy św. 4. przyczynienie, wstawienie się.
COMMEMORATIO, omnium defunctorum Seraphici Ordinis, rocznica wszystkich zmarłych zakonu Serafickiego, 2. grud
COMMEMORATIO PASSIONIS, D. N. I. C. rocznica męki naszego Zbawiciela.
COMMEMORATIO SOLEMNIS DEFUNCTORUM, Dzień Zaduszny, 2. list
COMMEMORO, 1 . coś sobie pizypomnieć, komuś coś przypomnieć, 2. wspomnieć, napomknąć, omówić.
COMMEMOROR, 1. pamiętać o kimś, aliquem.
COMMENDA, ae, /. I. ochrona, zabezpieczenie, 2. korzyść z prebtndy (pobieranie dochodu z prebendy przez osobę, która nie może sama wypełnić obowiązku prebendy); in commendam dare dać do używalności prebendy (C. j c. 1298 1412, 5, 1435, 4 )
COMMENDA orum, n pożyczka
COMMENDABKIS, e, godny polecenia
COMMENDATARIUS, i, m. posiadacz prebendy (znacznej) np. dawniej opat komendatoryjny, tj. taki który otrzymał dochód z klasztoru, nie bę dąc właściwym opatem,
COMMENDATICIUS, 3. polecający.
COMMENDATIO nis, / polecene, wstawienie się; com animae modlitwa przy konających.
COMMENDATIUS.p. commendaticius
COMMENDATOR, is, m. pośrednik
COMMENDATRIX, cis, /. pośredniczka.
COMMENDO, 1. powierzyć, polecić, 2. kłaść przycisk na co. szczególniejszą uwagę zwracać na coś, wynosić.
COMMENSALIS, e, uczestnik stołu.
COMMENSURABILIS, e, równy, dający się równo odmierzyć.
COMMENSURO, 1 tą samą miara odmierzać.
COMMENSUS, us. n równa miara, symetria.
COMMENTAKIENSIS, is, m. dozorca lub nadzorca więzienia, sekretarz.
COMMENTAR1UM OFICIALE s SE-DI’, dziennik urzędowy św. Stolicy.
COMMENTARIUS, 3. uzupełniający.
COMMENTATIO, nis, /. rozważanie, rozmyślanie.
COMMENTARIUS, i, m. (uber), także um. i, n. (volumen) dziennik, pismo wyjaśniające, notatnik, komentarz
COMMENTARIOLUS, i, m mały komentarz
COMMENTI (TICIUS, 3 -1. wynaleziony, nowy, 2. zmyślony, skłamany, wymarzony
COMMENTO, 1. i COMMENTOR, 1. dokładnie przemyślić, zastanowić się
COMMENTUM, i, n. 1. wyjaśnienie, komentarz, 2 zmyślenie, kłamstwo, 3. plan
COMMEO, 1. wychodzić i wchodzić, przychodzić.
COMMERCIALIS, e, wzajemny, handlowy.
COMMERCIUM, i, n. 1. handel, stosunek handlowy 2. zjednoczenie, spólnota,3. wymiana, zamiana, układ zamienny
COMMEREO, 2. zasługiwać, zawinić.
COMMESSATIO, nis./ bankiet, uczta; biesiada.
COMMETIOR, 4. mensus sum, 1. f. mierzyć, 2. rozważać, osądzić.
COMMEIO, 1. chadzać.
COMMIGRO, I. wędrować, wlec się.
COMMILITIUM, i, n towarzystwo, spólnota.
COMMILITO, onis ni towarzysz walki, kamrat
COMITINABUNDUS, 3. grożący.
COMMINATIO, onis, / zagrożenie.
COMMINISCOR, mentus sum, 3.. wymyślić, wyraleść, zmyślić.
COMMINISTER, tri, m. pomocnik, spólministrant.
COMMINOR, 1. zagrozić.
COMMINUO, ui. utum, 3,-1. zmniejszyć, 2, rozbić, złamać, zdruzgotać, skruszyć, rozmiażdżyć.
COMMINUS, (cominus) przysł. blisko, w pobliżu, wręcz, wnet, natychmiast
COMMIS, (cummis) is, /. guma.
COMMISCEO, miscui, mixtum. 2. — 1. pomieszać, 2 pass. obcować, mieć spółkę, alicui, spółkować.
COMMISEREOR, itus, sum, 2. litować się.
COMMISERATIO, nis, /. litowanie się. spółczucie.
COMMISEROR, 1. żałować, żalić się, utyskiwać.
COMMISARIATUS, us, m. obwód: urząd powiatowy, komisariat.
COMMISSARIUS, i, m. pełnomocnik, zastępca, komisarz
COMMISSIO, nis /. 1. przeniesienie, przekaz, zlecenie, upełnomocnienie, consecrandi, 2 zjednoczenie, połączenie, 3. komisja tj. zespół oznaczonych (upełnomocnionych) osób dla dokonania jakiegoś polecenia, 4. walka, zapasy, jako też wygłoszona przy tym mowa pochwalna, 5. nagroda, 6. przestępstwo, wina (com-missum)
COMMISSORIUS, 3. a (lex) /. wyjątek, warunek np. przy kupnie.
COMMISSUM, i, n. I. przedsiębiorstwo, 2. przestępstwo, wina kara.
COMMISSURA, ae, /. 1. zespolenie, złączenie, spojenie, 2 łaska, 3. miejsce złączenia, szef, 4 fuga, wstaw, opaska, klamra
COMMISTIO, p. commixtio
COMMITIGO, 1. zmiękczyć, skruszyć.
COMMITTO, misi, missum, 3.—1. zjednoczyć, połączyć, 2. doprowadzić do wykonania, dopuścić się czego, popełnić, 3. zawinić, zgrzeszyć, 4. poruszyć, polecić 5, walczyć, zaufać, obdarzyć zaufaniem.
COMMIXTIM, przysł. tłumnie, hurmem
COMMIXTIO, nis, /. zamieszanie.
COMMIXTURA. ae, /. mieszanina
COMMODATOR, is, m wierzyciel.
COMMODATIO. nis. i COMMODATUM. i, n. pożyczka, układ pożyczkowy.
COMMODATE i COMMODE, przysł stosownie, zręcznie.
COMMODITAS. atis, /. celowość, dogodność, korzyść, grzeczność, uprzejmość.
COMMODIDATUS, 3. wygodny, stosowny.
COMMODO, 1. okazać się uprzejmym, uczynnym, pożyczyć, dawać coś do użytku.
COMMODULATIO, nis,/.równa miara, proporcja.
COMMODULE, przysł. wygodnie.
COMMODUM, i, n 1. wygoda, pożytek. korzyść, przywilej, 2. pl. dobro, szczęście.
COMMODUS, 3. domierzony, celowy, wygodny, 2. uprzejmy, uprzedzający, grzeczny, 3. zręczny
COMMOLIOR, 4 przedsięwziąć.
COMMOLO. ui, itum, 3. zgnieść, skruszyć, stłuc, rozdeptać.
COMMONEFACIO, feci, factum, 3. (commoneo), 1. z naciskiem przypominać, 2. zawiadamiać, 3. ostrzegać
COMMONITIO, nis, /. upoprzypomnienie.
COMMONEO, 2. upominać.
COMMONITIO, nis, /. upomnienie, przypomnienie.
COMMONITORIUM, i, n. pismo przypominające.
COMMONSTRO, 1. pokazywać.
COMMORATIO, nis, /. przebywanie.
COMMORDEO 2. karać.
COMMORlOR, mortuus suum, mori, z kimś razem umrzeć.
COMMOROR, 1. zatrzymać, 2. przebywać. zatrzymać się.
COMMORTALIS, e, śmiertelny.
COMMOTIO. nis,/. wzruszenie, wzburzenie. wstrząśnienie, dare in com. pozwolić na chwiejność; uczucie, gniew; commotio capitis = wstrząsanie głowy.
COMMOTUS, 3. chwiejący, niepewny
COMMOTUS, us. m. ruch.
COMMOVEO, movi, motum, 2. — 1. wprawić w ruch, wzruszyć, wstrząsnąć, pass drżeć, chwiać się, 2. pobudzać, spowodować, 3. wywrzeć wrażenie, zaniepokoić.
COMMULCEO. mulsi, mulsum. 2 głaskać, pochlebiać, całować, pieścić.
COMMULCO, I. bić, chłostać, okładać ki|ami.
COMMULTIPLICO, 1. wielokrotnie.
COMMUNDO. 1 czyścić.
COMMUNICABILIS, e. udzielający się
COMMUNICATIO, nis, / udział, spólność, korzystanie (np. z przywilejów).
COMMUNICATOR, is, uczestnik.
COMMUNICATIVUS, 3. udziałowy, przydzielony
COMMUNICATORIUS, 3. odnoszący się do społeczności; litterae communicatnriae = świadectwo ponownego przyjęcia do społeczności Kościoła.
COMMUNICATUS,us, m. społeczność.
COMMUNICO, 1. zjednoczyć; dopuścić do udziału = slicui in omnibus bonis, 2. podać komuś Komunię św., przyjmowanie Komunii św.
COMMUNIO, 4. umocnić, potwierdzić, zachować.
COMMUNIO, nis, /. ł. społeczność, zjednoczenie; communio laica — stan świecki, 2. św Komunia.
COMMUNIS, e, 1. społeczny, spoiny, powszechny; unnus communis rok zwyczajny (w przeciwieństwie do przestępnego), 2. towarzyski, usłużny, uprzejmy.
COMMUNE, is. n. 1. spólne dobro, 2. gmina, ustrój gminy; in commune dla dobra powszechnego, 3. spoiny formularz np. com. Sanctorum.
COMMUNITAS, atis, /. społeczność, spoiny duch; korporacja, związek,stan.
COMMUNITABILIS, e, społeczny, spoiny.
COMMUNITER, przysł spoinie, razem.
COMMUTABILIS, e, zmienny, odmienny.
COMMUTATIO, nis, /. i COMMUTA-TUS, us. rn 1. zmiana, 2. sprzedaż, środek kupna, pieniądz, 3 zastępca, następca, 4. przemiana, poprawa, 5. nieszczęście.
COMMUTO, 1. zmienić, zamienić, pass, zmienić się, 2. podniecić (Ps 72,22), wzruszyć, wzbudzić
COMO compsi, comptum, 3. (włos) uporządkować, czesać, sprzęty czyścić, związać, zebrać.
COMO, 1. mieć długie włosy.
COMO, m. w Italii, biskupstwo od 380, sufrag Mediolanu.
COMOEDIA, ae, /. komedia.
COMOEDUS. i, m. komediant, aktor.
COMOSUS, 3. owłosiony.
COMPACISCOR, pactus sum, 3. zawierać układ.
COMPACTILIS, e, zespolony i dający się zespolić.
COMPACTITIUS, 3. umówiony.
COMPACTUM, i, n. układ, umowa.
COMPACTURA, ae,/. zespolenie, złączenie.
COMPACTUS, 3. ściśle zespolony.
COMPAGANUS, i. m. rodak.
COMPAGES, is, /. (compago), 1 złączenie, spojenie, 2. budowa, organizm (corporis).
COMPAGINO, I. złączyć nawzajem, spoić.
COMPAGO, inis, /. 1. sposób lub środek złączenia, 2. p. compages.
COMPAR, aris, m. i /. towarzysz (ka), uczestnik; małżonek (żonka).
COMPAR, paris, równy.
COMPARABIL1S, e porównawczy.
COMPARATE i COMPARATIVE, przyst. w porównaniu, z porównaniem.
COMPARATIO, nis,/. i COMPARA-TUS, us, m. 1. zestawienie, porównanie, podobieństwo; comparatione et merito sui = w porównaniu swej wartości, 2. dostawa, wyprawa.
COMPARATIYUS, 3. zawierający porównanie.
COMPARCO, si, sum, 3. oszczędzać.
COMPAREO. parui, 2. ukazywać się, być widzialnym.
COMPARILIS, e, zupełnie równy.
COMPARITIO, onis, / 1. zjawienie, 2. ukazanie się (przed sądem), 3. posłuszeństwo.
COMPARO. 1. przeciwstawić, porównać
COMPARO, 1. przygotować, 2. zaopatrzyć, wyprawić, 3 urządzić, rozporządzić, 4. zarobić, zyskać,
COMPARTICEPS, cipis, mający udział, uczestnik
COMPARTIOR, 4. wyznaczyć przydział. przydzielić.
COMPASSIPILIS, e spółcierpiący
COMPASSLO, nis, spółczucie, miłosierdzie
COMPASSIVUS, 3. spółczujący, spółcierpiący
COMPASSUS, us, m. igła magnetyczna. kompas.
COMPASTICUS, 3. pyszny, zarozumiały
COMPATER, tris, m. kum ojciec chrzestny.
COMPATIBILIS, e, zgodny, znośny, łączny.
COMPAT1ENS, entis, miłosierny.
COMPATIOR, passus sum, pati, 3.—I. spółcierpieć, alicui; mieć nad kimś miłosierdzie, litować się.
COMPATRONUS, i, m. spoiny patron, spoiny obrońca.
COMPAVESCO. 3 nastraszyć się
COMPAVIO, 4. zdeptać.
COMPEDIO, 4 krępować, pętać.
COMPELLATIO, nis, /. łajanie, wyrzuty, ostra przemowa.
COMPELLO, l. ostro przemawiać, 2. łajać, lżyć, hańbić.
COMPELLO, puli, pulsum, 3.— I. skupić, spędzić do kupy, 2. pobudzić, poruszyć, do czegoś przymuszać.
COMPENDIFACIO, 3. oszczędzać.
COMHENDIAR1US, 3. krótko streszczony
COMPENDlO, 1. skrócić alicui = zabić.
COMPENDIOSE, przysł treściwie, razem zebrany.
COMPENDIOSUS, 3.-1. skrócony, 2. korzystny.
COMPENDIUM, 1. n. 1. krótkość, krótsza droga, skrócenie, 2. skrót, wyciąg (libri, decreti), 3. zaoszczędzenie, zysk, korzyść.
COMPENETRATIO. nis, /. spólne wnikanie.
COMPENSATIO, onis,/. 1. wyrównanie, 2. odszkodowanie, wynagrodzenie, 3. zysk, korzyść.
COMPENSO. 1. wyrównać, wynagrodzić, zwrócić
COMPERENDINO, 1 wezwać strony do sądu za 3 dni. odroczyć, dać nowy termin.
COMPERIO peri, pcrtum, 4. COM-PERIOR, 4 dokładnie się dowiedzieć. otrzymać wiadomość
COMPERTE, przysł. pewnie, korzystnie.
COMPERTUS, 3.—1. przekonany, przychwytany, 2. dowiedzieć się; in comperto esse = być powszechnie znanym
COMPES, pedis,/. 1. okowy, kajdany, ozdobne łańcuszki.
COMPESCO, scui, 3.— 1. trzymać w ryzach, ujarzmiać, oswajać, 2. podbijać, przygniatać, niewolić, 3 pass. stawać się łagodnym (Ps. 82, 2).
COMPETENS, ntis, przynależny, subst. starający się o chrzest,.
COMPETENTER, przysł. składnie, odpowiednio, godnie, stosownie.
COMPETENTIA, ae,/. przynależność, pełnomocnictwo, zabieg interesów, uprawnienie, kompetencja, stosow-ność.
COMPETIT (competunt), przypadać komu, należeć się komu.
COMPETITIO, nis,/. 1. ugoda, umowa, 2. roszczenie sobie prawa
COMPETITOR, is, m. spół ubiegający się, współkandydat, kompetent.
COMPETO, petivi, petitum, 3. —1. zetknąć się, 2. nadawać się, stosować się, pasować.
COMPILATIO, nis,/. 1. spustoszenie, ograbienie, 2. zbiór aktów lub praw.
COMPILATOR, is, m. 1. niszczyciel, 2. odpisywacz.
COMPILO, I. pustoszyć, grabić niszczyć, wyzyskiwać.
COMPINGO, pegi, pactum, 3. spajać, łączyć.
COMPITALIS, e, znajdujący się na rozdrożu.
COMPITUM, i, n. droga rozstajna, rozdroże.
COMPLACEO, cui i placitus sum, 2. —1. podobać się, być przyjemnym, 2. mieć upodobanie, być życzliwym, łaskawym, z dat. in quo mihi bene complacui…
COMPLACENTIA, ae, /. uczynność, uprzejmość, upodobanie, zgoda, przystawanie.
COMPLACITUS, 3. łaskawy, uprzejmy, przyjemny.
COMPLACO, 1. przejednać, uczynić przychylnym.
COMPLANATIO, nis, /. wyrównanie.
COMPLANO, 1. wyrównać, brukować, 2. równomiernie działać.
COMPLANTO, 1. razem zasadzać.
COMPLAUDO, si. sum, 3. spoinie przyklaskiwać.
COMPLECTOR, plexus sum. 3. —1. owinąć, objąć, 2. pojąć, rozumieć, 3. osiągnąć, objąć w posiadanie, 4. okolić, otoczyć (Ps 47, 13).
COMPLEMENTUM, i, n uzupełnienie, środek uzupełniający; com benedictionis — zupełne błogosławieństwo.
COMPLEO, vi, etum, 2.— 1. wy-na-petnić, do-wy-konywać, ukończyć, 3. pass. być pełnym, wypełnionym, wejść.
COMPLETIO, nis, /. 1. wypełnienie, dokonanie, 2. zupełność, całość, komplet
COMPLETOR, is, m. dokonawca, wykonawca (praw).
CÖMPLETORIUM, i, n. końcowe nabożeństwo w liturgicznej służbie Bożej; kompleta (zakończenie) brewiarza
COMPLEX, icis, m. i/. uczestnik (czka), spólwinny (a); peccati; związkowy, spółdziałacz, towarzysz.
COMPLEXIBIL1S, e, 1. ściśle z kimś zjednoczony, 2. pojętny.
COMPLEXIO, nis f. 1. streszczenie; skojarzenie, wniosek końcowy, 3. dilemma, figura retoryczna, period, usposobienie i właściwość ciała.
COMPLEXO, 1. uściskać, otoczyć.
COMPLEXUS, US, m uścisk, objętość.
COMPLEXUS, 3. uściśnięty.
COMPLICATIO, nis, /. sfałdowanie, zwinięcie, zwikłanie.
COMPLICITAS, tis,/. spółdział. spółwina.
COMPLICO, 1. (także; cui. itum), zwinąć. złożyć, genua = klęczeć.
COMPLORATIO, nis, /. opłakanie, ubolewanie.
COMPLORO, 1. głośno płakać.
COMPLUO, utum, 3. spływać z deszczem, spadać z deszczem.
COMPLURES, a, i ia, niektórzy, więcej, wielu.
COMPLURIES, przysi. częściej.
COMPLUTUM, n. miasto Alkala de Henares w Hiszpanii; do 1807 uniwersytet; biskupstwo połączone z Madrytem.
COMPONDERO i, odważać.
COMPLUTUS, 3. polany, deszczem skropiony.
COMPLUVIUM, ie, n. czworoboczne podwórze, otwarta przestrzeń w pułapie atrium rzymskiego.
COMPONOT sui. situm, 3.—1. zestawić, zjednoczyć, 2. c. alicui = kogoś jednako oceniać, na równi stawiać, 3. przygotowywać, zakładać, 4. tworzyć, pisać, 3. układać się, przysposabiać, 6. wymyślić, 7 uporządkować, urządzić, animi motus comp = poruszenia umysłu trzymać w ryzach, hamować, 8. załatwić, załagodzić, wygładzić, 9. przeciw stawić, porównać.
COMPORTATIO, onis, /. złożenie, zebranie, składanie.
COMPORTO, 1. razem znosić, zbierać.
COMPOS, otis, uczestnik, udziałowy, władny; compos sui = świadom siebie samego, władający używaniem rozumu; compos non sui = niezdolny (do sprawy); compos voti = kto osiągnął swe życzenie
COMPOSITE, przysł w sposób uporządkowany.
COMPOSITlO, nis,/. 1. zestawienie, urządzenie, 2. uporządkowanie, ozdoba. ład, 3. wy-po-równanie, zakończenie sporu, pojednanie (C. j. c. 1928), 4. zaspokojenie, uiszczenie, darowanie (długu przy niezdolnoś.-i spłaty); darowanie winy(C. j. c. 1480).
COMPOS1TOR, is, m. dokonawca, sprawca, twórca, com. mundi = stwórca świata; comp. luti _ garncarz
COMPOSITUM, i, n układ, załatwienie, ezcomposito = wedle umowy
COMPOSITURA, ae, /. zebranie, zestawienie.
COMPOSITUS, 3—1. uporządkowany, uregulowany, 2. spokojny, zrównoważony dobrze obliczony, 3. ozdobnie ukształtowany, (Ps. 143, 1.), 4. zestawiony, przeciwstawiony, porównany (z Bogiem, Job 9, 12).
COMPOSSESSOR, is, m. spółposiadacz.
COMPOSTELLA, ae, /. miasto Santiago de Compostella w półn-zach Hiszpanii, siedziba arcybiskupia krypta z grobem św. ap Jakuba St.; w średnich wiekach obok Jerozolimy i Rzymu najsławniejsze miejsce pielgrzymek światowych.
COMPOS1TILE, is, n. podstawka na misy, talerze.
COMPOTATIO, nis./. spoina pijatyka.
COMPOTIO, 4 owładnąć, zająć.
COMPRECATIO, nis, /. wzywanie o pomoc, prośby.
COMPRECOR, 1. błagać, modlić się,
COMPREHENDO, di, sum. 3. -1. zająć. chwycić, 2. schwytać, podejść, zaskoczyć, 3. uwięzić, pojmać, 4. połączyć się, uszeregować, 5 pojąć poznać, zrozumieć.
COMPREHENSIBILIS, e. zrozumiały, przystępny, dający się objąć . COMPREHENSIO, nis, f. 1. schwytanie, uwięzienie, 2. zebranie, zestawienie, 3. pojęcie.
COMPREHENSIVUS, 3. pojmujący, obejmujący.
COMPREHENSO, 1. objąć, pojąć.
COMPREHENSOR, is, m. poznający, święty Iw niebie).
COMPREHENSUS, 3. ujęty, schwytany.
COMPRESBYTER teri, m. spółkapłan.
COMPRESSE, przysł. zwięźle, krótko.
COMPRESSUS, us, m. przyciśnięcie, przytłoczenie, okład.
COMPRIMIS, przyst. nader, bardzo chętnie.
COMPRIMO, pressi, pressum, 3.— l. przyciskać, tamować, 2, uspokajać, łagodzić
COMPROBATIO, nis, f. uznanie, po-chwała
COMPROBO, 1. uznać za słuszne, przyznawać, 2. dowodzić, potwierdzać
COMPROMISSARIUS, i, m. wskutek zgodzenia się kilku osób upoważnionych do wykonania oznaczonego polecenia lub ostatecznego wyboru; sędzia polubowny-C. j c. 172, 1932).
COMPROMISSUM, i, n. obustronna obietnica, ugoda, kompromis (przy wyborach) (C. j. c. 172, 1932).
COMPROMITTO, misi, missum, 3 zastosować ugodę, umawiać się, układać się, godzić się na coś w sporach prawnych, compromittere in arbitros : przyobiecać sobie nawzajem, iż rozstrzygnięcie sporu poru-czy się orzeczeniu sędziego polubownego (C. j. c. 173, 1662).
COMPROVINCIALIS, e, należący do tejże prowincji kościelnej
COMPSA, ae, /. miasto Conza w Italii, siedziba arcybiskupia (od 1050, biskupstwo od 753) ze stałym zarządem biskupstwa Compagna (od 1818)
COMPTUS, p. comtus
COMPUGNO, 1. pobić się, brać się za łby, czubić się.
COMPULSO. 1. bić, trącać.
COMPULSOR, is,m. poganiacz, obław-nik.
COMPUNCTIO, nis, 1. /. oszołomienie, znieczulenie, 2 żal, skrucha, 3. boleść.
COMPUNCTUS, 3. skruszony; servilibus notis compunctus = mający znamiona niewolników: napiętnowanie. .
COMPUNGO punxi, punctum, 3. przekłuwać, krzywdzić, szarpać, wzruszać, oszołomić; pass. odczuwać skruchę; wyrzuty sumienia.
COMPURGO, 1. zupełnie czyścić.
COMPUTATIO, nis, /. obliczenie.
COMPUTISTA, ae, m. rachmistrz (świąt kościelnych).
COMPUTO, 1. obliczać, porachować
COMPUTRESCO, 3. zupełnie spleśnieć.
COMPUTUS, i, m. obliczenie: festorum; rachuba, rachunek.
COMTUS, (comptus), 3. czysty, chędogi, ładny, ozdobny (comtulus 3.),
COMUM, i, n. miasto Como w Italii, siedziba biskupia, sufrag. Mediolanu,
CONAMEN, inis n. wysiłek, usiłowanie, doświadczenie.
CONATIS,/ i CONATUM, i, «.próba, narażenie się, przedsięwzięcie.
CONATUS, us, m. usiłowanie, wysiłek, doświadczenie, próba.
CONCA, in Indiis, /. miasto Cuenca w Ekwadorze, połud. Ameryka, siedziba biskupia (od 1786), sufrag. Quita
CONCALEFACIO, 3. i CONCALESCO, calui, 3. rozegrzać, rozpalić się, rozgorzeć.
CONCALFACTORIUS, 3 ogrzewający.
CONCALLESCO, 3. stracić uczucie, stać się nieczułym.
CONCAMERO. 1. sklepić.
CONCAMERATIO, nis. /. sklepienie.
CONCAPTIVA, ae, /. branka.
CONCAPT1VUS, i, m. spółwięzień, jeniec.
CONCAPTIVUS, 3. wespół schwytany.
CONCASTIGO, 1. gwałtownie karcić, bić
CONCATENATUS, 3. spoinie łańcuchem związany.
CONCAVUS, 3 wydęty, sklepiony; concava (orum) montium = górskie pieczary.
CONCEDENTIA, ae, /. zezwolenie, zgódzenie się.
CONGEDO, cessi, cessum, 3 —1. odchodzić, oddalić się, 2. ustępować (z placu, z pola wallci), 3 przyzwalać, zgadzać się słuchać, 4. przystać na co, potakiwać, pozwalać, użyczać, 5. przyznawać, ustąpić miejsca, 6. darować, przebaczyć, zwolnić, ułaskawić.
CONCELEBRO, 1. świętować, obchodzić uroczyście.
CONCENTIO, nis,/. zgodność, zgoda
CONCENTOR, is. m. spó śpiewak, sufler.
CONCENTRATIO, nis, /. skupienie, zebranie w jednym miejscu.
CONCENTURIO, 1. zbierać, zgromadzać.
CONCENTUS, us, m 1. śpiew, 2 zgodliwość, jednomyślność.
CONCEPTACULUM, i, n. schowek, skład, magazyn.
CONCEPTIO, nis, / I. poczęcie, 2. pojęcie, myśl, pomysł, fantazja, humor, conceptiones agere = czynić, co się podoba
S CONCEPTIO DE C(H)ILE, miasto Concepcion w Chile, połud. Ameryka, siedziba biskupia (od 15b3), sufrag. do Santiago de Chile
CONCEPTIO IMMACULATA B. M. V. uroczystość Niepokalanego Poczęcia NP. Maryi (8 grudnia).
CONCEPTIONALIS, e, należny do poczęcia, pomocny.
CONCEPTIVUS, 3. zarządzony.
CONCEPTO, 1. począć postanawiać, myśleć
CONCEPTUM, i. n. 1 zarys pracy piśmiennej, 2. pojęcie, wyobrażenie.
CONCEPTUS, us, m. I. poczęcie, ciąża, brzemienność, 2 ujęcie czyli zebranie w jedną całość, pojęcie, wyobrażenie.
CONCEPTUS, 3. uchwytny w myślach, przypuszczalny.
CONCERPO, cerpsi, cerptum, 3. zerwać, podrzeć,2. skrytykować, wykpić.
C0NCERTATI0, nis, / walka słowna.
CONCERTO(OR), I. spierać, walczyć, współubiegać się.
C0NCESS10, nis,/. przyznanie, przyzwolenie, zgodzenie się. użyczenie, nadanie.
CONCERTATORIUS, 3 sporny, tyczący się sporu.
CONCESSUS, us, m. zezwolenie.
CONCHA, ae, /. 1. muszla, perła, 2. absyda kościoła, wielka nyża w zakończeniu chóru kapłańskiego.
CONCHA, ae, /. miasto Cuenca w Hi szpanii, siedziba biskupia (od 1183), na nowo zorganizowana, sufrag. To-leda
CONCHYLIS, is, /. !. ślimak morski purpurowy, 2. perłowa macica, 3. farba purpurowa
CONCIDO, cidi, 3. — 1. paść, zginąć, być zabitym, umrzeć, zniszczeć, ulec zniszczeniu
CONCIDO, cidi, cisum, 3 ściąć, zniszczyć, kuć, knować.
CONCIEO, civi, citum. 2.— 1. zebrać, skupić, 2. pobudzić, spowodować, 3. rozdrażnić, rozgniewać.
CONCILIABULUM, i, n synodzik, wzgardliwa nazwa małego, nieprawomocnego synodu lub soboru
CONCILIARIS, e, należący do soboru
CONC1LIARITER. przysł. na sposób soboru, na wzór
CONCILIATIO, nis,/ pojednanie, zjednoczenie, założenie
CONCILIATOR, is, m. 1. założyciel, sprawca, autor, 2. pośrednik, stręczyciel
CONCILIATRIX, icis,/. pośredniczka, pojednawczym, założycielka.
CONCILIATUS, us. m. zjednoczenie.
CONCILIO, 1 zjednać, pozyskać, za przyjaźnić, uczynić zgodnym, życzliwym, głosować przychylnie, 2. doprowadzić do zgody.
CONCILIUM. i, n 1. zjednoczenie, zebranie, 2 zgromadzenie, zebranie Rady najwyższej (u żydów), 3. zebranie posłów: sejm krajowy, państwowy, Rada państwowa, zgromadzenie narodowe, 4 zgromadzenie biskupów, sobór; ccnc oecumeni cum = sobór powszechny tj zgromadzenie biskupów całego świata pod przewodnictwem papieża lub jego zastępcy; conc plenarium — zebranie biskupów z kilku prowin-cyj kościelnych pod przewodnictwem delegata papieskiego; conc. provin-ciale — zebranie wszystkich bisku pów jednej prowincji kościelnej (C. j. c. 281).
CONCINENTIA, e, /. zgodność w śpiewie, harmonia muzyczna.
CONCINERATUS, 3. posypany popiołem.
CONCIN(N)ENTER, przysł jednobrzmiąco.
CONCINNITAS, tis, zespolenie, zjednoczenie, zgodliwość.
CONCINNO, 1. należycie złożyć, nadać kształt właściwy, skupić; conc. librum = pisać książkę, 2. utrzymywać, żywić (luminaria1, bawić.
CONCINNUS, 3. piękny, przyjemny, ozdobny, estetyczny.
CONCINO, cinui. centum, 3. —1 zaśpiewać, zanucić, 2. wielbić, opiewać.
CONCIO, civi, itum, 4. p. concieo CONCIO (tio), nis,/. 1 mowa, wykład, kazanie, 2 zgromadzenie
CONCIONALIS, i, concionarius, 3 zgromadzony, zwyczaj przyjęty na zgromadzeniu
CONCIONATOR i contiunator, is, m. kaznodzieja mówca.
CONCIONOR, (contionor), 1. mówić publicznie, głosić kazanie, 2. tworzyć zgromadzenie.
CONCIPILO, 1. uchwytać, pojąć
CONCIPIO cepi, ceptum, 3. — 1. obejmować, zawierać w sobie, 2. począć, stać się ciężarnym, 3. coś sobie wyobrażać, mieć w myśli, przeczuwać, 4. czegoś się dopuścić.
CONCISIO, nis, /. i CONCISURA, ae, /. rozczłonkowanie, rozdrobnienie! rozcięcie.
CONCISUS, 3. — 1, odłamany, krótko ujęty, streszczony, 2. cięty, ostry
CONCITAMENTUM, i, „. środek pobudliwy, pobudka
COMITATE, przysł. gwałtownie
CONCITATIO, nis./. 1. rozgniewanie, podrażnienie, namiętność, afekt. 2 zbiegowisko, tłum
CONCITATOR. is, m. agitator, buntownik, wichrzyciel.
CONCITIO. 1. podburzać, podniecać.
CONCITOR, is, m. buntownik, podżegacz. prowokator
CONOTUS, 3 porywczy, szybki, spieszny
CONCIUNCULA, ae, /. !. krótkie kazanie, 2 nieznaczne zgromadzenie ludowe
CONCIVIS, is, m. spólobywatel.
CONCLAMATIO, nis, /. zew główny, okrzyk.
CONCLAMO, 1. głośno wołać, ?. opłakiwać, 3. zgadzać się, zezwalać.
CONCLAVE, is, n. gmach zamknięty, izba odosobniona, konklawe kardynałów dla wyboru papieża.
CONCLAVISTA, ae, m. nazwa tych, którzy prócz kardynałów są również zamknięci w konklawe (np. słudzy kardynalscy, lekarze, aptekarze).
CONCLUDO. usi, usum, 3. — 1. zamykać. pisces com = łapać ryby, 2. czynić wniosek, dowodzić.
CONCLUSIO, nis,/. i CONCLUSURA, ae, /. 1. zamknięcie, złączenie, blokada, 2 więzienie, areszt, 3. wniosek, 4. formuła zakończenia modlitwy, 5. zakończenie (procesu), orzeczenie, rozstrzygnięcie; ad eon-clusionem in causa = zakończenie dowodzenia (C. j. c. 1860).
CONCOCTIO, nis. /. trawienie.
CONCOLOR, is, f. równobarwny.
CONCOMITANTER, przysł spoinie, spółdziałająco, towarzysko
CONCOMITANTIA, ae,/. towarzysze nie, spółpraca.
CONCOMITOR, 1. towarzyszyć.
CONCOQUO, 1. gotować, trawić, trapić się, martwić.
CONCORDANTER, przysł. jednogłośnie
CONCORDANTIĄ, ae, /. 1. zgodność. 2. konferencja.
CONCORDANTI AE. arum. /. konkordancja tj. alfabetyczne zestawienie miejsc z jednej lub z kilku książek (zwłaszcza Pisma św > wedle wyrazów (konk. werbalna) lub wedle pojęć i materii (konk realna).
CONCORDATIO, nis, /. pojednanie. zgoda
CONCORDATUM, i, konkordat, umowa, układ (zwłaszcza między Stolicą św. a rządami lub panującymi poszczególnych krajów dla uregulowania kościelnych spraw (C. j. c. 3)
CONCORDIA, ae, /. 1. zgoda, jedność, harmonia, 2. zestawienie; Concordia regularum, 3 (sądowe) wyrównanie.
CONCORDIA, ae, / miasto w półn. Ameryce (Kankas), siedziba biskupia (od 1887). sufrag. do St Louis.
CONCORDIA SAG1TTARIA. wieś w Italii (Wenecja!, biskupstwo (od VI w.) od r. 1856 z siedziba w Por-togruaro, sufrag. Wenecji.
CONCORDISMUS. i, m. nauka o zgodzie.
CONCOKD1TER, przysł. zgodnie.
CONCORDISTICUS, 3. zgodliwy, harmonijny.
S. CONCORDIUS, i, m. św. kapłan i męczennik, zgładzony w Spoleto (Italia) ok. r. 178, 1 stycznia.
CONCORDO, l. być jednomyślnym, zgadzać się.
CONCORDATUS, 3. zgodny.
CONCORPORALIS, e, wcielony.
CONCORPORATIO. nis, / wcielenie.
CONCORPOREUS, 3. tworzący z kimś jedno ciało.
CONCORS, rdis, zgodliwy
CONCRASSO, 1. zgęszczać.
CONCRATITIUS, 3. pleciony.
CONCREDO, idi, itum, 3. powierzyć, poruczyć.
CONCREMATIO, nis /. spalenie.
CONCREMO, 1. zupełnie spalić.
CONCREO, 1. równocześnie stworzyć.
CONCREPO, (ui) 1. silnie dźwięczyć, zabrzmieć, melos eon. śpiewać pieśń.
CONCRESCÓ, crevi, cretum, 3 zgę-ścieć, krzepnąć, ścinać się.
CONCRETIO, nis. f zgęszczenie, krzepnięcie, (coneretus-us).
CONCRETUS, 3. skrzepnięty, twardy.
CONCRIMINOR, 1. gwałtownie się skarżyć, żalić się.
CONCRUCIO, 1. wszędzie męczyć.
CONCUBATIO, nis, /. leżenie.
CONCUBINA, ae, /. nałożnica.
CONCUBINARIUS, i,m żyjący w dzikim małżeństwie, nałożnik.
CONCUBINATUS, us, m. dzikie małżeństwo, konkubinat tj. trwały stosunek płciowy między wolnymi osobami w domu lub poza nim
CONCUBITOR, oris, m. nałożnik. gach.
CONCUBITUS. us. m. (concubium) nieprawny stosunek ściągający karę kościelną; spółkowanie, cielesne obcowanie.
CONCUO1UW, i. n. p. coneubitus.
CONCUB1US, 3. należny do snu; nocte concubia = podczas pierwszego głębokiego snu.
CONCUBO. 1. leżeć przy kim.
CONCULCATIO, nis. /. zdeptanie, zniszczenie.
CUNCULCO, 1. deptać, krzywdzić, żle obchodzić się, 2. ukrywać.
CONCUMBO, cubui, cubitum 3.—1. położyć się, 2. spółkować.
CONCUMULATUS, 3. nagromadzony, nasycony.
CONCUPISCENTIA, ae, /. pożądliwość, żądza.
CONCUPISCIBILIS, e, cenny, godny pożądania.
CONCUPIO, 3. i CONCUPISCO, cupivi, cupitum. 3. gorąco pragnąć, pożądać, in aliquid, tęsknić do czegoś.
CONCUPITOR, is, żarliwiec, czyniący zasadzkę.
CONCURATOR, is, m. pełnomocnik, spółkurator.
CONCURO, 1. starannie coś wykonać.
CONCURRENTIA, ae, } zetknięcie się (2 świąt na jeden dzień).
CONCURRO, curri, cursum, 3. — 1. zbiegać się, 2. uciekać się. 3 zetknąć się, 4. walczyć, 5. spoinie działać.
CONCURSATIO, nis, /. rozbieganie się, harcowanie przed bitwą
CONCURSATOR, is, n. harcownik, biegacz
CONCURSIO, nis. /. zetknięcie się. zderzenie
CONCURSO, 1 podróżować, odwiedzać, zwiedzać
CONCURSUS, us, m. 1. spotkanie się, zderzenie, zetknięcie 2 świąt i ich oficjów), 2. konkurs tj. spoiny egzamin dla uzyskania dowodu uzdolnienia do objęcia probostwa lub jakiegoś urzędu kościelnego; konkurs parafialny; spólne ubieganie się o urząd (C. j. c. 459 § 4). CONCUSSIBIL1S, e, dający się wstrząsnąć
CONCUSSIO, nis, /. wstrząśnięcie
CONCUTIO, cussi. cussum, 3. — 1 wstrząsać, targać, nadwerężyć, 2. palić i rabować (Łuk. 3. 14), 3. przerazić, trwożyć.
CONDATISCENSE MONASTERIUM, miasto st. Claude, Francja, siedziba biskupia (od 1742), sufr. Lyonu.
CONDECENS, tis, odpowiedni, stosowny
CONDECET, przystoi.
CONDECORO, 1. upiększać, uświetniać.
CONDEFLETUS, 3. spoinie opłakany.
CONDELECTOR, alicui rei, 1. mieć w czym upodobanie.
CONDELIQUESCO, 3. roztapiać.
CONDEMNABILIS, e, wart potępienia, skazania.
CONDEMNATIO, nis /. skazanie.
CONDEMNATORIUS, 3. sprowadzający skazanie; sententia cond. = wyrok sędziowski na skazanie, kon-demnata
CONDEMNO, 1. skazać, uznać winnym, 2. wykląć = wykluczyć ze społeczności kościelnej.
CONDENSO. i. gęsto skupiać, ścisnąć.
CONDENSUS, 3 bardzo gęsty, mons condensus = góra lasem pokryta, condensa-orum, gęstość, gęsto uli-ścione gałęzie
CONDESJENDO, di, sum, 3. zstąpić, zniżyć się do kogo.
CONDESCENSIO, ni, / zstąpienie, zejście; zwierzenie się.
CONDICIO, (tio> nis, /. 1. umowa, układ, warunek, 2. stan, położenie, stosunek, 3. los, dola, humana conditio rodzaj ludzki; eon. inter-rogationis — treść pytania.
CONDICION \TUS, p. conditionatus.
CONDICO, xi, ctum, 3.—1. alicui eon. = umówić się z kimś, ustalić, 2. cond. in locum = umówić się do spotkania w oznaczonym miejscu.
CONDICTIO, nis. /. 1. ogłoszenie, 2. prawne żądanie zwrotu.
CONDICTUM, i, n. ugoda załatwienie.
CONDIGNUS, 3. godny, zdatny; ad… w porównaniu z kimś.
CONDIGOMACUS, i, /. miasto Ca-sale Monferato, Italia, siedziba biskupia (od 1474′, sufrag. Vercelli.
COND1MENTUM, i, n. korzenie, przyprawa; cond. ex adipe animalium = wysmażona słonina, skwarki, tłuszcz
CONDIO, 4.—1. zaprawić, przysmażyć, 2. zabalsamować.
CONDISCIPULUS. (a) spółuczeń (nica).
CONDISCO, didici, 3. gruntownie się wyuczyć, zarazem…
CONDITA, orum, n. magazyn zboża.
CONDITANEA. orum, n. marynata, potrawka.
CONDITIO, nis, /. założenie, stworzenie.
CONDITIO, nis. /. (conditus) 1. marynowanie owoców, przysmażenie, przyprawa.
CONDITIONABILIS, e, związany z jakimś warukiem, warunkowy.
CONDITIONALITER, przysl. warunkowo.
CONDIT(C)IONATUS, 3. zawarunko-wany.
CONDITOR, is, m. założyciel, twórca, c. coeli terraeque = Bóg.
CONDITORIUM, i, /«. trumna, miejsce grobowe, grobowiec.
CONDITUS, 3. ukryty.
CONDITUS, us, m. 1. założenie, urządzenie, zbudowanie, 2. ukrycie, zatajenie, przechowanie.
CONDITUS, m. przyprawa korzeniami.
CONDO, didi, ditum, 3.— 1. zbudować, założyć, stworzyć, 2. ułożyć, utworzyć, sporządzić; eon leges = wydać prawa c. testamentum = sporządzić testament, wydać ostatnie zarządzenie, opiewać, 3. ukryć, przechować, 4. pogrzebać.
CONDOCEO, cui, ctum, 2 uczyć.
CONDOCTOR, is, m. spółnauczyciel.
CONDOLENTIA, ae. f. okazanie spółczucia.
CONDOLEO, ui, 2.
CONDOLESCO, 3. odczuć boleść; alicui cond. — mieć nad kimś miłosierdzie, okazać komuś swe spółczucie.
CONDOMO, 1. zmuszać
CONDONATIO, nis, /. przebaczenie, darowanie, zwolnienie, odpuszczenie.
CONDONO, 1. darować, zostawić, ustąpić, 2 przynieść na ofiarę, 3. przebaczyć, odpuścić (winę).
CONDORMIO, 4 i CONDORMISCO 3. zasnąć, spać.
CONDUCIBILIS, e, usłużny, celowy.
CONDUCO, duxi, ductum. 3.— 1. razem sprowadzić, pojednać, połączyć, zjednoczyć, 2. wynająć, przyjąć na żdłd, 3 nieos. przyczynić się, przynieść pożytek.
CONDUCTI(C)TIUS, 3. wynajęty.
CONDUCTITIUS, i, m. najemca
CONDUCTIO, nis,/. 1. dzierżawa, najem, 2. zebranie, zjednoczenie.
CONDUCTOK
CONDUCTOR, is, m. najemca, dzierżawca, kierownik, przedsiębiorca.
CONDUCTUM, i, n. 1. wynajęte mieszkanie, 2. spólne przeprowadzenie.
CONDUCTUS, us, m. ściągnienie, skracanie.
CONDULCEO, 2. osłodzić, (condulco 1).
CONDUpLICATIO, onis, f. podwojenie, powtórzenie.
CONDUPLICO. 1 podwoić, 2. w podwójnych rzędach ustawić: sedilia.
CONDURO, 1. hartować.
CONDUS i m. nadzorca spiżarni.
CONECTO, nexui, nemm, (connecto) 3. związać, zrobić węzeł.
CONEXIO, nis, /. (connexio) połączenie, związanie.
CONFABULOR, 1. opowiadać, gawędzić.
CONFAMULANS, ntis, spoinie służący
CONFATALIS, e, przygodny, dopuszczony, fatalny,
CONFECTIO, nis, /. przyrządzenie; araaritudinum confectiones = przyrządzenie goryczy, wykończenie, 2. zniszczenie, osłabienie, 3 żucie.
CONFECTA, orum, n. konfitury.
CONFECTOR, is, 1. wykonawca, sprawca, wykończyciel, 2. niszczyciel, 3. umarły.
CONFECTUS, 3. przyrządzony, narawiony.
CONFERCIO, fersi, fertum, 4. skupić, ścisnąć.
CONFERENTIA, ae, / zebranie, zgromadzenie, zjednoczenie, konferencja.
CONFERMENTO, 1. doprowadzić do kiśnicnia, kwapić.
CONFERO tuli, latum, ferre. I. razem znieść, sprowadzić, zjednoczyć, pass połączyć się, 2. porównać, verba conferre zastanowić się, 3. przyczyniać się do czego, przyłożyć się, składać się na co, popierać, pomnażać, 4 zanieść, dostarczyć. dostawić; se conf. udać się, ad aliquem przyłączyć się do kogo. 5. użyczyć, udzielić (munera), 6 obrocie na co zużytkować, 7 udzielić, rozdać, szafować (ordinem C. j c. 239 § I. 220).
CONFERTIM. przysł pełno.
CONFERTUS, 3. gęsty, napełniony, pełny.
CONFERVEO. 2. CONFERVESCO, 3. i CONFERVEFACIO, 3. ogrzać się, kipieć, gotować.
CONFESSARIUS, i, m. spowiednik.
CONFESSIO, nis, /. wyznanie: conf. judicialis = wyznanie w sądzie, zeznanie sądowe; wyznanie wiary, 2 wyznanie grzechów, spowiedź: esse a sacris confessionibus alicui = być czyim spowiednikiem. 3. wysławianie, wychwalanie, wielbienie, wspaniałość, wielkość (Ps. 146,7—103,1), 4. conf generalis = powszechne wyznanie winy, spowiedź generalna.
CONFESSIM, przysł. zaraz, natychmiast.
CONFESSIONALE, is n. 1. list spo-wiedni (w średniowieczu), 2. konfesjonał.
CONFESSIONALIS, e; odnoszący się do spowiedzi.
CONFESSOR, is, m. wyznawca.
CONFESTIM, przysł. śpiesznie, zaraz, natychmiast.
CONFECIENS, entis, dokonywujący.
CONFECIO, feci, fectum, ficere, 1. dokonać, sporządzić, załatwić, skończyć, 2. spowodować działać, 3. pobić, zwyciężyć, pokonać, zniszczyć, 4. poświęcać: chrisma. 5. sacramen-tum conficere = odprawić Mszę św , benedictionem conf. dokonać poświęcenia lub błogosławieństwa.
CONFICTIO, nis /. zmyślenie, bajda
CONFICTITO, 1. śpiesznie wymyślić.
CONFIDENS, entis, zaufany, dzielny, pewny, poufny.
CONFIDENTER, przysł. I. pewnie, 2. śmiało, odważnie.
CONFIDENTIA, ae, /. 1. zaufanie, ufność, 2. śmiałość, zuchwalstwo
CONFIDENTIALIS, e, należący do zaufania w sobie, poufny.
CONFIDO, fisus sum, 3. zaufać, spodziewać się na pewne, in Domino super., ex nulla nostra actione.
CONFIGO. fixi, fixum, 3—1 razem zeszywać; Christo cruci confixus = z Chrystusem do krzyża przybity, 2. przebijać, przekłuwać.
CONFIGURATUS, 3. jednakowo ukształtowany.
CONFIGURO, I. jednako kształtować. tworzyć, pass. być równym.
CONFINDO, idi issum, 3. rozszczepiać.
CONFINGO, finxi, fictum, 3 —1. wymyślić, 2. tworzyć, kształtować.
CONFINIS, e, graniczny, sąsiedni (confinitimus, 3).
CONFINIUM, i. n. granica, pas graniczny.
CONFIO feri, 1. być zgromadzonym, zebranym, 2. być dokonanym, 3 być zagniewanym, być zniszczonym.
CONFIRMATIO, nis, /. 1. utwierdzenie, umocnienie, otucha, pocieszenie, 2. zatwierdzenie (w urzędzie), 3. bierzmowanie.
CONFIRMATOR, is,ljm. 1. umacniacz, 2. potwierdziciel.
CONFIRMATUS, 3. umocniony, pocieszony.
CONFIRMO, 1. utwierdzać, wzmacniać, posilać, 2. zabezpieczać, potwierdzać; promissum conf. =■ obietnicę spełnić, 3. upewniać, poręczać, udowadniać, 4. wypiastować, wypielęgnować (Ps. 79, 16), 5. bierzmować.
CONFIRMITAS, atis, /. stałość, tę-gość, krzepkość.
CONFISCATIO, nis, /. zabranie majątku, konfiskata.
CONFISCO, 1. zabrać, zagrabić, se-kwestrować.
CONFISCATUS, 3.—1. stracony, przepadły.
CONFISSIO, nis, /. zaufanie.
CONFITEOR, fessus, 2.—1. wyznać, przyznać, 2. grzechy swe wyspowiadać, 3. wielbić, dziękować, 4. „Confiteor” kościelna formułka wyznania grzechów.
CONFIXILIS, e, (configo), spojony, złączony (maszyna).
CONFLAGRATIO, nis, /. spalenie.
CONFLAGRO, 1. spalić, spłonąć.
CONFLATILE, is, n. bożyszcze (wylane z metalu).
CONFLATILIS, e, ulany, stopiony.
CONFLATIO, nis, /. lana robota, utwór, obraz (conflo).
CONFLATOR, is, m. odlewacz metalów. giser.
CONFLATORIUM, i, n. tygiel do topienia.
CONFLATURA, ae,/. topienie ogniem.
CONFLECTO, xi, xum, 3. zginać.
CONFLEXUS, 3. pogięty, krzywy.
CONFLICTIO, nii, /. zderzeni^, walka, sprzeczka
CONFLICTO, I. nadwerężać, stargać, bić się na szpady, walczyć, pass być nawiedzonym, uciśnionym, znaleźć się w kłopocie.
CONFLICTUS, us, m. zderzenie, spór, walka.
CONFLIGO, flixi, flictum, 3. zderzyć się, walczyć, pojednać, wyrównać.
CONFLO, 1. wzniecać, rozdmuchać: invidiam, 2. topić, rozpuszczać; c. aere campanam — wylewać dzwon; r ur-nam, 3. kuć, knować, podżegać, i ła-dać.
CONFLUENTIA, ae, /. dopływ, źh*w wody (confluvium).
CONFLUO, xi, 3. razem płynąć, połączyć się, zlewać się.
CONFLUUS, 3. spoinie płynący.
CONFODIO, di, fossum, 3. przewiercać, przekłuwać.
CONFOEDERATIO. nis, /. zjednoczenie, połączenie, związek.
CONFOEDERO, 1. zjednoczyć, złączyć.
CONFORMALIS, e, jednaki, zgodny, podobny.
CONFORMATIO, nis, /. 1. ukształtowanie, 2. przedstawienie, 3. pojęcie.
CONFORMATOR, is, m. rzeźbiarz, snycerz, malarz.
CONFORMITAS, tis/. jednomierność, zgodność.
CONFORMO, 1. tworzyć, kształtować, 2. nadawać jednakie kształty; se conf. dostosować się; pass. stawać się równokształtnym.
CONFORTO, 1. wzmacniać, krzepić; pass. nabrać ducha, odwagi, pocieszyć się. 2. być mocnym, przezwyciężać; super aliquem conf. = wynosić się nad kogo, scientia tua confortata est (Ps. 138, 6) — wiedza twoja jest b. wielka (wzmogła się), trudną jest do pojęcia, 3. nabrać serca.
CONFOVEO, fovi, 2. uwzględniać, popierać, pielęgnować.
CONFRACTIO, nis,/. połamanie, łom, wyłom, zniweczenie, popsucie.
CONFRACTOR1UM, i, n. antyfona w obrządku ambrozjańskim odmawiana przy łamaniu chleba przed Pater noster.
CONFRACTUS, 3. pognębiony, przygnieciony, nędzny.
CONFRACTUS, us, m. szorstkość, chropowatość.
CONFRAGUS, osus, 3. chropawy, nierówny.
CONFRATER, tris, m. spólbrat.
CONFRATERNITAS, tis, /. bractwo, osobny rodzaj sodalicji (C. j. c. 707); stosunek wzajemny między duchownymi.
CQNFREMO, mui, 3. bardzo mruczeć, r nem brzmieć.
CONFREQUENTO, 1. często odwiedzać.
CONFRICAMENTUM, i, n. środek do tarcia, nacieranie (confricatio).
CONFRICO, ui, 1. wcierać, odcierać, 2. zdrapać.
CONFRINGO, fregi, fractum, 3.—1. rozbić, rozłamać; c. glebas vallium = bronować, włóczyć, 2 zniweczyć, popsuć.
CONFRONTO, 1. postawić naprzeciw, do oczu. (C. j c. 1772, 2), (confrontatio).
CONFUGA, ae, m. zbieg wychodźca.
CONFUGIO, fugi, 3. uciekać się, oddawać się w opiekę, umykać.
CONFUGATlO, nis, /, rozpędzanie.
CONFUGIUM, i, n. azyl. miejsce ucieczki
CONFUGO, 1. rozpędzić
CONFULCIMENTUM, i. „ rozpędzanie.
CONFULCIO, fulci, fultum, 4. podpierać. podtrzymywać.
CONFULGEO, fulsi. 2. nader błyszczeć.
CONFULMIN ATUS, 3. uderzony od pioruna.
CONFULTUS, 3. podparty.
CONFUNDO, fudi, fussum. 3—1. zlewać, mieszać, 2. sptowadzić nieład, wytworzyć zamęt, 3. wyprowadzić z równowagi, zawstydzić, narazić na ośmieszenie, pass wstydzić się, narazić na szkodę
CONFUSA. orum, n. zamęt, zamieszanie; confusa mundi et turbida = co świat zakłóca i strachem przejmuje
CONFUSE, przysł. nieporządnie, w zamieszaniu.
CONFUSIO, onis, /. 1. pomieszanie. 2. zamęt, zawstydzenie, hi ńba, conf. inducere = okryć się wstydem.
CONFUSUS 3. zmieszany; zawstydzony.
CONFUTATIO, nis, /. odparcie, zbijanie zarzutów.
CONFUTO, 1. poniżyć, zniszczyć, zepsuć, 2. odeprzeć.
CONGAUDEO, gavisus sum, 2. cieszyć się z kim, alicui.
CONGEDIO, 4. żegnać się, odprawić.
CONGELO. 1. zgęścić, doprowadzić do marznięcia, pass. marznąć, twardnieć.
CONGEMINATIO, nis, /. podwojenie.
CONGEMINO, 1. podwoić.
CONGEMO, 3. i CONGEMISCO, gemui. 3. głośno stękać.
CONGENITUS, 3. równocześnie urodzony.
CONGENTILIS, e, pokrewny, bliski rodem, krajan.
CONGERIES, ei, /. kupa, mogiła; c. sepulcri = cmentarz; c. mortuorum = nagrobek, pomnik na grobie.
CONGERMANUS, 3. ściśle zrosły, złączony.
CONGERO, gessi, gestum, 3.— 1. razem znosić, 2. wznosić, budować, 3. nagromadzać.
CONGERO, onis, m. złodziej.
CONGESTIO, nis, /. nagromadzenie i nacisk krwi
CONGESTIM. przysł gromadnie
CONGESTICmiUS. 3. skupiony, zebrany
CONGESTUS, 3 nagromadzony, nasypany.
CONGIARIUS, 3, zawierający miarę, donum cong podarek.
CONGIUS, i, m. miara dla rzeczy płynnych
CONGLACIO, 1. zamarznąć, zlodowacieć.
CONGLISCO, 2. wyrosnąć.
CONGLOBATIO, nis, /. nagromadzenie. skupienie.
CONGLOBO, 1. zgarniać, zgromadzać.
CONGLOMERO, 1. skupiać, ścieśniać; ściskać
CONGLORIFICO, 1. bardzo uwielbiać, wielce czcić.
CONGLORIOR, 1. bardzo sławić.
CONGLUTINATIO, nis, /. sklejenie, zlepienie.
CONGLUTINO, 1. zlepiać, sklejać, stapiać; pass. przylepiać: congluti-natus est in terra venter noster = ciało nasze przylgnęło (przyległo) do ziemi (Ps. 43, 25).
CONGLATULOR, 1. spoinie składać życzenia; cieszyć się z kimś.
CONGREDIOR, gressus sum, 3.—1. zejść się, 2. walczyć.
CONGREGABILIS, e, łączący się, towarzyski.
CONGREGATIM, przysi. w zjednoczeniu. razem.
CONGREGATIO, nis,/. zjednoczenie, spólnota; congr. in aliquem .= spólność z kim, (zam cum aliquo), 2. zebranie, zbiórka, 3. gmina, 4. stowarzyszenie lub zgromadzenie zakonne.
CONGREGATIONES SACRAE, św. Kongregacje czyli komisje ustanowione przez papieża dla kierowania sprawami kościelnymi (rodzaj ministrów kościelnych), na których czele stoi sam papież lub któryś z kardynałów. Jest ich na ogół 11.
Sancti Officii dla ochrony wiary i obyczajów (C. j. c 247)
Conaistorizlis dla właściwego zarządu i kierownictwa Kościołem (C. j. c. 248).
de disciplina Sacramentoium dla czuwania nad należytym szafarstwem św. Sakramentów (C. j. c 249)
ConcUii dla czuwania nad prowadzeniem się kleru i ludu chrześcijańskiego i dla zarządzeń odpowiednich (C. j. c. 250).
de negutiis Religiosorum dla spraw zakonnych (C. j. c. 251).
de Propaganda Fule dla popierania rozkrzewienia wiary i dla czuwania nad zagranicznymi misjami (C j. c. 252).
Sacrorum Ritoum dla nadzoru i wydawania przepisów co do zwyczajów i obrzędów w Kościele łacińskim (C. j. c. 253).
Caeremonialls, p. Caeremonialis congr. (C j. c. 254).
de negolils ecclea’asticis rxtraordinariis dla układów ze świeckimi rządami (C. j. c. 255).
de Seminariia et Universitat’bus studioium dla czuwania nad uczelniami dla wykształcenia kapłanów (C. j. c. 256).
pro Ecclesia orientali dla spraw wschodnich kościołów z Rzymem zjednoczonych, C. j. c. 257).

I. Congregationes religiosae. Kongregacje religijne męskie, różne od zakonów klauzurowych i kontemplacyjnych, powstałe w Kościele katol. porządkiem chronologicznym:

Aleksandryni albo Cellici (zał. 1370, zatwierdzeni 1459).
Oratorianie czyli Filipini zał. w Rzymie 1575 (1612), we Francji 1611 (1643).
Sulpicjanie 1642 (1664).
Eudyści 1643 (1851).
Marianie 1673 (1681).
Kapłani od św. Ducha i Niep. Serca Maryi 1703 i 1841.
Pasjoniści 1720 (17441.
Redemptoryści 1732 (1749).
Kongr Serc Jezusa i Maryi, nazwani Picpus od ul. w Paryżu 1800. w Neapolu 1833.
Kapłani od miłosierdzia 1808(1834).
Oblaci N. Panny 1815 (1826).
Oblaci Niep Poczęcia 1816 (1828), a nadto nowsi:
Oblaci św. Franciszka Salezego.
” św. Karola.
Maryści 1817 (1863).
Józefici czyli Kapłani od św. Krzyża, także Notredame 1820 (1839).
Kongr. nauki chrzrśc. 1821 (1845).
Synowie Maryi Niepokalanej 1828.
” N. Panny Niepokalanej 1828.
Zmartwychwstańcy 1836 (1888).
Kapłani Najśw. Serca 1841.
Biacia św. Wincentego 1845.
Bracia miłości chrześc. 1854.
Kapłani N. Sakramentu 1856(1863)
Synowie Najśw. Serca N. Panny 1863.
Synowie Serca Jezusowego 1867.
Werbiści (Soc. Verbidivini) 1875 (1919).
Oblaci św. Józefa 1878 (1929).
Salwatorianie 1881 (1911).
Serwici 1886 (1928)
Pobożni pracownicy 1889 (1926).
Bracia Doloryści 1924.

Patrz nadto Clerici regulares, Filii, Fratres, ‘Missionarii, Monachi, Ordines. Sacerdotes i Societates.

II. Męskie zakony i kongregacje w Polsce.

Jezuici,
Franciszkanie,
Salezjanie,
Misjonarze św Winc.,
Reformaci,
Bernardyni,
Oblaci,
Pallotyni,
Kapucyni,
Dominikanie,
Bonifratrzy,
Redemptoryści,
Misjonarze św. Rodziny
Karmelici bosi,
Marianie,
Karmelici trzewiczkowi,
Michaelici,
Zmartwychwstańcy,
Werbiści,
Tow. Chrystusowe dla wychodźców,
Paulini,
Pijarzy,
Saletyni, (de la Salette),
Salwatorianie,
Pasjoniści,
Kameduli,
Cystersi,
Augustianie,
Kapłani św. Ducha,
Filipini,
Benedyktyni,
Kanonicy lateraneńscy,
Orioniści,
Kamilianie,
Stowarzyszenie misyj afrykańskich,
Stamsławici,
Bracia św. Józefa,
Sercani,
Koncepcjoniści,
Bracia szkól chrześc.
A nadto zgromadzenia złożone z samych braci:
Albertyni,
Bracia Serca Jezusowego,
Bracia szkolni,
Doloryści.

III. Żeńsuie zakony i kongregacje w Polsce.

Albertynki,
Augustianki,
Benedyktynki,
Siostry św. Bernarda,
Bernardynki,
Roromeuszki,
Córki miłości Bożej,
Dominikanki II. zak.
Dominikanki III zak.
Misjonarki Maryi,
Elżbietanki,
Zak. sw. Elżbiety (Cieszyn),
Felicjanki,
Franciszkanki Mis. Maryi.
Franciszkanki od Pokuty,
Franciszkanki od N. Sakramentu,
Franciszkanki (Rybnik)
SS. św. Jadwigi,
19 Józefitki,
20 Kanoniczki św. Ducha,
Kapucynki,
Karmelitanki bose,
Karmelitki,
Klaryski,
Loretanki,
SS. św. Maryi.
SS Matki Bożej Miłosierdzia,
Michaelitki.
Misjonarki św. Benedykta,
Misjonarki św. Rodzińy,
Nazaretanki,
SS. Niep. Poczucia NPM,
SS. szkolne de Notre Dame,
Norbertanki,
SS. Opatrzności Bożej,
Orionistki,
Pasjonistki,
Pasterki od Opatrzności.
Prezentki,
Rodzina Maryi,
S akramentki,
Sacre Coeur,
Salezjanki,
Samarytanki,
45 Serafitki,
Służebnice Krzyża,
Służebniczki Serca Jezus.
Służebniczki N. Pocz. NMP,
Służebniczki NPM. (Starawieś),
Służebniczki NPM. (Panewnik),
Służebniczki NPM. (Pleszów),
Sodaliski św. Piotra Klawera.
Szarytki, 54. Urszulanki,
Urszulanki S. I. K.
Wizytki.
SS. Zmartwychwstania Pańskiego.
CONGREGO, 1. skupiać, łączyć, 2. chwytać, zagarnąć, zabierać.
CONGREGATOR, is, n. zbieracz, zjednywacz.
CONGRESSIO, nis. /. spotkanie, schadzka, zebranie, przywitanie.
CONGRESSUS, us, m zetknięcie, zebranie, zderzenie, napad, utarczka.
CONGRUA, ae, /. stały dochód probostwa.
CONGRUENS, entis, I. stosowny, zgodny, 2. wystarczający.
CONGRUENTIA, ae, /. zgodność, harmonia,
CONGRUO, ui, 3.—1. zetknąć się razem, 2. dopasować do siebie, dogadzać sobie, zgadzać się.
CONGRUUS. 3. odpowiedni, należny.
CONGYRO, 1. skupiać się.
CONICIO, ieci, iectum, 3. —I. razem rzucać, 2. przypuszczać, domniemywać się, wnioskować, zgddywać, 3, trącać, 4 kierować, zwracać.
CONIVEO, nivi lub nixi, 2.— I. skłaniać się, przystawać, 2. oczy zamykać; pobłażać (conniveoK
CONJECTIO i CONJECTATIO. nis,/. 1. domysł, domniemanie, 2. rzut, rzucenie
CONJECTO, 1. rzucać, przypuszczać, domniemywać się, wnioskować.
CONJECTURA, ae, f. przypuszczenie, domniemanie, przepowiednia.
CONJECTURALIS, e, domniemany.
CONJECTURO, 1. domyślać się, radzić.
CONIMBRIA, ae, /. miasto Coimbra w Portugalii, uniwersytet, siedziba biskupia, sufrag. Bragi.
CONITOR, nisus, i nixus sum, 3. wytężać się, utrudzać, silić się
CONJUCUNDOR, 1. cieszyć się spoinie.
CONJUGA, ae, /. małżonka.
CONJUGALIS, e, małżeński
CONJUGATOR. is. m. pojednawca, łącznik.
CONJUGAJUS, i. m. małżonek.
CONJUGICIDIUM, i, n. malżonkobój-stwo.
CONJUGIUM, i, n. 1. związek małżeński, 2. mąż, żona.
CONJUGO, 1. wprząc w jarzmo, zadzierzgnąć, skojarzyć, 2. żenić się
CONJUNCTIM, przysł. łącznie, spoinie.
CONJUNCTIO, nis /. 1. połączenie, zjednoczenie, 2. powinowactwo, sermo c. słowo wijące, spójnik.
CONJUNCTKIX, icis, /. pojednawczyni, łączycielka.
CONJUNCTURA, ae, /. 1. połączenie, 2. skobel do umocnienia.
CONJUNCTUS, 3.—1. nawiązany, złączony, graniczny, 2. zaprzyjaźniony, powinowaty, 3. zgodliwy.
CONJUNGO, iunxi, iunctum, 3. — 1. połączyć, zjednoczyć, 2 skojarzyć, zamknąć, zawrzeć małżeństwo lub przyjaźń
CONJUNX, ugis, m. i, /. małżonek, małżonka, także służba.
CONJURATIO, nis, /. 1. przysięga, 2. sprzysiężenie.
CONJURATI. orum, m. sprzysiężeni.
CONJURO, 1 sprzysięgać się.
CONNASCOR, natus sum, 3. razem się urodzić.
CONNATURA ae, /. jednaka natura.
CONNATURALIS, e, zgodny z przyrodą.
CONNECIA, ae, /. miasto Clonfert w Irlandii, siedziba biskupia, sufrag. Tuamu
CONNEXIO, nis, /. złączenie, związanie.
CONNEXUS, 3. związany.
CONNEXUS, us, m. połączenie, sploty.
CON(N)IVENTIA, ae,/. uwzględnienie, przychylność, pobłażanie.
CONNIVEO, ivi i ixi, 2. — 1. zmrużyć oczy, patrzeć przez szpary, 2. przebaczyć.
CONNORIA, ae, /. miasto Connor w Irlandii, biskupstwo Down i Connor, z siedzibą w Belfaście, sufrag. Armaghu.
CONNUBIALIS, e, małżeński.
CONNUBIUM, i, n. małżeństwo.
CONNUDO, 1. obnażyć.
CONNUMERO, 1. liczyć.
CONOP(A)EUM, i, n 1. gniazdo much, 2. namiot, zewnętrzna osłona tabernakulum wełniana. Zasłona ta ma być bądź biała, bądź odpowiadająca barwie dnia świętego, ale nigdy czarna.
CONOR, 1. próbować, przedsiębrać.
CONQUADRO, 1. obcinać czworobocznie.
CONQUAESTOR, p. conquisitor.
CONQUASSATIO, nis, /. wstrząs, zburzenie, zniszczenie.
CONQUASSO, 1. burzyć, niszczyć.
CONQUEROR, questus sum, 3.— I. skarżyć się, 2. płakać, jęczeć.
CONQUESTIO, nis. j. skarga.
CONQUIESCO, quievi, quietum, 3. wypoczywać.
CONQUINISCO, 3. quexi, 3. skurczyć się, przycupnąć.
CONQUIRO, sivi, situm, 3.— 1. szukać 2. werbować, 3 starać się, pozyskać lub schwytać.
CONQUISITiO, nis, /. 1. ściąganie, pobieranie, 2. zgromadzenie.
CONQUISITOR, is, m. 1. poszukiwacz, badacz, 2. wywiadowca, łapacz.
CONQU1SITUS, 3. wyszukany, kosztowny.
CONQUISITE, przysł. z trudem.
S. CONRADUS, i. m. św. Konrad, wyznawca i bp. Kostnicy, patron diecezji Fryburg w Bryzgowii (t 975, 26 list.). Pochodził z rodziny hrabiowskiej, był wychowankiem biskupa kostnickiego Nothinga. Z czasem został biskupem kostnickim i odbył trzykrotnie pielgrzymkę do Jerozolimy. Wybudował kościoły, klasztory i dom ubogich. Po 42 letniej działalności pasterskiej złożono go w kościele św. Maurycego.
S. CONRADUS PLACENTINUS, św Konrad z Piacency, wyznawca z III zak. św. Franciszka (t 1351). Ur. w Piacenza w Lombardii. Gdy jego żona przyjęła welon zakonny, opuścił ojczyznę, wstąpił do zak. św. Franciszka i w pobliżu Syrakuz udał się na pustelnię k. Noto, gdzie podjął b. umartwione życie pokutne Przy przyjmowaniu pokarmów towarzyszyły mu nadzwyczajne wydarzenia Ciało jego spoczęło w kościele św. Mikołaja w Noto, a pap. Urban VIII kanonizował go r. 1625 (19 lutego).
S. CONRADUS PARZHAM, św. Konrad Parzham, wyznawca zak. Kapucynów (1818—1894) Nazwa jego rodowa była: Jan Bindorf. Idąc za bożym natchnieniem wstąpił do zak. Kapucynów i spełniał cierpliwie w cichości zajęcia furtiana klasztornego w Altcetting przez 40 lat. Wyróżniała go czystość anielska, wielka pokora i gorąca miłość Boga i bliźnich. Pap. Pius XI kanonizował go 1934 r. w uroczystość Świąt Zielonych.
B. CONRADUS, błog. cysters, pustelnik i wyznawca (t 1154). Z Regensburga. miejsca urodzenia, udał się do szkoły katedralnej w Kolonii dla studiów teologicznych i doszedł tamże do wysokich urzędów kościelnych. Wysłuchawszy kazania św. Bernarda udał się za nim 1147 r. do Clairveaux. Odbył pielgrzymkę do Jerozolimy i pozostał tam kilka lat jako pustemik Wróciwszy na zachód przeżył ostatnie swe lata przy cudownej kapliczce k. Bari w Italii i umarł tamże w ogólnym przeświadczeniu o jego świętości (14 lutego)
CONRECTOR, is, m. (corrector) zastępca rektora, spółkierownik.
CONREGNO, 1. wespół rządzić.
CONRESUSCITO, 1. społem zmartwychwstać.
CONSAEPIO, p. consepio.
CONSALUTO, 1. pozdrawiać.
CONSALUTATIO, nis. /. serdeczne, uroczyste pozdrowienie
CONSANESCO, 3. wyzdrowieć, wy-• leczyć się.
CONSAGUINEUS, 3. jednej z kimś krwi, pokrewny
CONSANGUINIT AS, tis, / pokrewieństwo; consanguinitalem ducere ab aliquo = być z kimś spokrewnionym.
CONSANO, 1. leczyć, czynić zdrowym.
CONSARCINO, 1. latać, zszywać
CONSARCIO, ” sarsi, sartum 4. razem łatać.
CONSAUCIO, 1. ranić.
CONSAVIO, 1. całować.
CONSCEJERATUS, 3. zbrodniczy, zniesławiony.
CONSCELERO, 1, splamić się zbrodnią
CONSCENDO, endi, ensum, 3. wstępować w górę (conscensio).
CONSCIENTIA, ae. /. 1. spoina wiedza, 2. świadomość, uczucie, 3 przekonanie, 4. sumienie, cons. manife-statio = rachunek sumienia, wyjawienie sumienia (C. j. c. 530 § 1).
CONSCIENTIOSE, przysł. sumiennie.
CONSCINDO, scidi, scisum, 3. rozedrzeć
CONSCISSIO, nis, /. rozdarcie
CONSCIO, 4. być świadomym.
CONSCISCO, 3. uchwalać, postanawiać.
CONSC1US, i, m. zaufany, powiernik.
CONSCIUS, 3. spólwiedzący, uświadomiony, świadom swej winy.
CONSCREOR, 1. krząkać, kaszlać.
CONSCRIBO, ipsi, iptum, 3.—1. na jedną listę wpisać, wydobywać, wystawiać, 2. pisać, układać, opracowywać na piśmie, pt. CONSCRI-PTUS, 3. nakreślony, spisany, przen. zgodny z prawem.
CONSCRIPTIO, nis, /. 1. układanie, ułożenie, przedstawienie, 2. układ, umowa; cons. coniugii = umowa małżeńska
CONSECO, 1. rozcinać.
CONSECRATIO, nis, f 1. pobłogosławienie, poświęcenie, 2. wyklinanie, 3. św. przeistoczenie, 4 święcenie kapłańskie.
CONSECRATOR, is, m, sprawca poświęcenia, dokonawca.
CONSECRO, 1, poświęcać, uświęcać, 2. chleb i wino przemieniać w Ciało i Krew Chrystusową
CONSECTARIUS, 3. wynikający logicznie, konsekwentny
CONSECTARIUM, i, n wynik, wniosek. następstwo.
CONSECTATIO, nis, / usiłowanie, pożądanie, 2 gorliwe naśladownictwo
CONSECTATQR, is, m. gorliwy zwolennik.
CONSECTIO. nis, /. rozcięcie, rozcinanie, rozłupanie
CONSECTOR, I. prześladować, gonić, ścigać, puścić się w pogoń, 2. naśladować; dążyć do czegoś, starać się o co
CONSECUTIO, onis, / skutek, następstwo, 2. osiągnienie.
CONSECUTIVUS. 3. następujący po sobie
CONSENESCO, senui, 3. starzeć się, opadać z sił, podupadać moralnie i fizycznie.
CONSENIOR, is, m. najstarszy wiekiem.
CONSENSIO, nis, /. zgodność, jedność.
CONSENSUS, us, zgodzenie się.
CONSENTANEUS, 3. odpowiedni, naturalny, rozumny, zgodny.
CONSENTIA, ae, /. miasto Cosenza w połud. Italii, siedziba arcybiskupia, (od 1030, biskupstwo od VII w.).
CONSENTIO, sensi, sensum. 4.—1. zgadzać się, być zgodliwym, 2. nadawać się, wzajem pasować.
CONSEPELIO, ivi, pultum, 4. spoinie grzebać.
CONSAEPIO, psi. ptum, 4 ogrodzić.
CONSEQUENS, entis, 1. zgodnie z rozumem, rozumny, odpowiedni, 2. konsekwentny, logiczny.
CONSEQUENTER, przysł konsekwentnie, odpowiednio, skutecznie.
CONSEQUENTIA, ae. /. skutek, następstwo, wynik.
CONSEQUENTIA, ium, n. następujące wywody.
CONSEQUOR, secutus sum 3, bezpośrednio następować, iść za kim. 2. prześladować, słuchać, wykonywać, 4. osiągnąć, doścignąć, dopę-dzić, 5. pojąć, poznać, 6 być konsekwentnym.
CONSEQUUS, 3. następujący.
CONSERO, sevi, situm, 3, zasiewać, zasadzać; przen. trudzić, naprzykrzać się.
CONSERTE. przysł. ściśle, łącznie, w związku
CONSERTIO, nis /. skojarzenie, połączenie
CONSERVATIO, nis,(/ utrzymanie, zachowanie
CONSERVATOR, is, m. zachowawca, ratownik.
CONSERVO, 1. utrzymywać zachowywać, ratować, 2 spostrzegać, śledzić, pilnować, przestrzegać czego.
CONSERVUS, i, m. spółniewolnik, sługa, towarzysz
CONSESSOR, is, 1. ławnik, asesor, 2. sąsiad
CONSESSUS. us, m. 1. miejsce, stopień; primus c. = pierwszeństwo, c. alicuius = spólne siedzenie z dru-im, 2. posiedzenie, zgromadzenie. NS1DEO, edi,- essum, razem siedzieć.
CONSIDERATE, przysł. z zastanowieniem.
CONSIDERATIO, nis, /. rozmyślanie, rozważanie; de „Consideratione” księga „ku rozważaniu” przesłana przez św. Bernarda pap. Eugeniuszowi III.
CONSIDERATUS, 3.-1. dokładnie rozważony, przemyślany, 2. ostrożny, rozważny.
CONSIDERO, 1. rozważać, zastanawiać się, rozmyślać.
CONSIDO, sedi, sessum, 3. — 1. usiąść, osiąść, 2 postawić się. rozłożyć obozem, 3. obrać siedzibę, osiedlić się, 4 położyć się, zwalniać się, opuszczać, przestawać.
CONSIGNATIO, onis, /. spis, wykaz.
CONSIGNO, 1. oznaczyć, 2. opieczętować, opatrzyć pieczęcią, consi-gno scripto — pisemnie uwierzytelnić
CONSILEO 2 i CONSILESCO. silni. 3 zamilczeć.
CONSILIARIUS, i, m. radca (consi-liator, is).
CONSILIOR, 1 naradzać się, 2. rozważać, zastanawiać się.
CONSILIOSE, przysł roztropnie, rozważnie.
CONSILIUM, i, n. 1. narada radne zgromadzenie, zamiar, rada, 2 zastawianie się. rozwaga, roztropność. 3. postanowienie, plan, projekt.
CONSIMILIS, e, podobny.
CONSISTO, stiti, 3 —1. postawić się, 2 stanąć, zatrzymać się. 3. przebywać, 4. utrzymać się, pozostać, 5. mieć miejsce, istnieć.
CONSISTENTES, ium, katechumeni biorący udział w nabożeństwie
CONSISTORIALIS, e, należny do konsystorza (kardynalskiego).
CONSISTORIUM, i, n, 1. zgromadzenie, posiedzenie kardynałów pod przewodnictwem papieża, 2 miejsce zgromadzenia.
CONSITIO, onis. / zasianie.
CONSITOR. is, m. zasiewca. ogrodnik
CONSITURA, ae, / zasiewy, zasadzanie.
CONSITUS, 3. zasadzony, zasiany.
CONSOBR1NA, ae, /. siostrzenica, stryjenka, ciotka, kuzynka.
CONSOBRINUS, i, m. brat stryjeczny, stryj, krewny, siostrzeniec.
CONSOCIATIO, nis, /. stowarzyszenie, zjednoczenie.
CONSOCIO, 1. zjednoczyć, połączyć, skojarzyć.
CONSOI.ABILIS, e, dający się pocieszyć.
CONSOLAMEN, inis, n. pocieszenie, złagodzenie (consolatio).
CONSOLATOR, is, m. pocieszyciel.
CONSOLATORIUS, 3. pocieszający.
CONSOLATRIX, icis, pocieszycielka.
CONSOLIDATIO, nis. /. uzdrowienie, wyleczenie, utrwalenie posiadania.
CONSOLIDO, 1. umocnić, utrwalić.
CONSOLOR, 1. pocieszać, dodawać otuchy, 2. uśmierzać, łagodzić, 3. także: dać się pocieszyć, być pocieszonym
CONSOMNIO, 1. marzyć, iwymyślić.
CONSONANTER, przysł zgodnie.
CONSONANT IA. ae,’ /. zgodność, jednomyślność.
CONSONO, 1. rozchodzić się (glos), głośno dźwięczeć.
CONSONUS, 3. zgodny, stosowny, dopasowany.
CONSOPIO, 4. zupełnie w śnie pogrążyć, uśpić, odurzyć, oszołomić, doprowadzić do zapomnienia.
CONSORS, tis, m. i, /. uczestnik (niczka), towarzysz (ka).
CONSORS, tis, biorący udział, uczestniczący.
CONSORTIO, nis, /. um. i, n. 1. spólność, udział. 2. stowarzyszenie, związek
CONSPECTOR, is, m. oglądacz, znawca (cordis), badacz.
CONSPECTUS, us, m. 1. widok. 2. oczy, oblicze, widnokrąg, 3. pogląd, oglądanie się: in conspectu alićujus.
CONSPECTUS, 3 godny widzenia, dziwny.
CONSPERGO, si, sum 3 skrapiać (czymś).
CONSPERSIO, nis, / 1. rozprószenie, 2. drożdże, ciasto (chlebowe),
CONSPICAB1LIS, e, widzialny, godny widzenia.
CONSPICIO, exi, ectum 3.—1. patrzeć, oglądać, 2. spostrzec, obaczyć, 3. pass. wpadać w oczy, zastanawiać się.
CONSPICOR, 1. obaczyć, dojrzeć, spostrzec.
CONSPICUUS, 3.-1. widzialny. 2. zastanawiający, wyborny.
CONSPIRATIO, nis. /. 1. jedność jednomyślność, zjednoczenie, zgoda, 2. sprzysiężenie.
CONSPIKO, 1. sprzysięgać się; urządzać knowania, łączyć się. -.
CONSPONDEO, si, sum, 2 zjednoczyć się. zabezpieczyć wzajemnie, dać obietnicę.
CONSPONSOK, is, m. poręczyciel.
CONSPLENDESCO, 3. jasno błyszczeć.
CONSPUO, spui, sputum 3. (eon-sputo) opluć.
CONSTABILIO, 4. umacniać, wspierać; pass wspierać się.
CONSTAGNO, 1. biec razem, wytrwać, być twardym.
CONSTANS, antis, 1. stały, trwały, niezmienny, 2. równomierny, 3. wytrwały, stanowczy.
CONSTANTER, przysł. jednako, równomiernie, stanowczo, wytrwale
S. CONSTANS, antis, m. św. męczennik trewirski t 286, 5 paźdz.
CONSTANTIA, ae, f. 1. trwałość, wytrzymałość, stanowczość, 2. niezawodność, pewność.
S. CONSTANTIA, św. dziewica i męczenniczka, towarzyszka św. Urszuli (V w.).
CONSTANTIA, m. Kostnica lub Konstancja nad jeziorem Bodeńskim, niegdyś wielkie biskupstwo, zniesione 1821 r.
CONSTANTIA, (in Gallia) m. Coutances w Normandii, biskupstwo połączone z Avranche, sufrag Rou-en’u.
CONSTANTIA (in COELESIRI.V), m. niegdyś należące do arcybiskupstwa Bostra.
CONSTANTIA, m w Mezopotamii, należące niegdyś do arcyb. Edessy,
CONSTANTIN A, m. Constantinr w Algerii. póln. Afryka, siedziba biskupia (zał. w II w., nowo urządzona w r. 1860, i połączona z tytułem Hippony, sufrag. Algieru
CONSTANTINOPOLIS, eos i is, miasto Konstantynopol (Stambuł tureckie) i Bizancjum (greckie), patriarchat łaciński z siedzibą w Rzymie, siedziba wikariusza patriarchatu w Pankaldi, przedmieściu Konstantynopola.
S. CONSTANTIUS, i, m. św. męczennik (t 286), pospołu z Aleksandrem należący do legii tebańskiej, zamordowany w Trewirze, 5 pażdz.
CONSTANTIUS A FABRIANO, blog. wyznawca, zak. Dominikanów. Wstąpił w 15 roku życia do zak. Dominikanów, był kolejno przeorem w Perugii, Fabriano i Ascoli (25 lutego).
CONSTATATIO, nis, /, sprawdzenie, zatwierdzenie, ustalenie
CONSTATO, 1. sprawdzić, ustalić.
CONSTELLATIO, nis,/. układ gwiazd, ich zbiór.
CONSTERNATI0, nis, f. niepokój, obawa, poruszenie, podniecenie.
CONSTERNO, 1. straszyć, gwałtownie podniecić.
CONSTERNO, stravi, stratum 3.—1. pokryć, zaścielić, 2. wrzucić.
CONSTIPATIO, nis, /. ciżba, tłok, ścisk, tłum
CONSTIPO, 1. tłoczyć się, tłumić, ścieśniać.
CONSTITUO, ni, utum 3. — 1. położyć, postawić, 2 wnieść, zbudować, 3. urządzić, przygotować, uporządkować, 4 przeznaczyć, postanowić, 5. sprawić, składać, wydać, wyjść na jaw, 6 postanowić, przysposobić.
CONSTITUTIO, «iis, /. 1. urządzenie, utworzenie, mundi, 2. porządek, uporządkowanie, ustawodawstwo (zakonne), 3 przeznaczenie, zarządzenie, rozporządzenie, 4. stanowisko, postanowienie, ustrój, zestawienie, 5. papieskie, lub społeczne zarządzenie: konstytucja.
CONSTITUTOR, is, m. prawodawca, zarządca, twórca.
CONSTITUTIVUM, i, n. urządzenie, przysposobienie.
CONSTITUTIVUS, 3. ustawiający, porządkujący, zarządzający.
CONSTITUTUM, i, n. zarządzenie, rozporządzenie.
CONSTO, stiti, staturus, 1. stać, trwać, pozostawać, 2. być pewnym, soś ustalić; eonstat = jak wiadomo, 3. istnieć, utrzymać się, 4. opierać się na czym 5. kosztować.
CONSTRATUM, i, n. pokrycie, pokład,
CONSTREPO, strepui, 1. głośno rozbrzmiewać, dżwięczyć.
CONSTRICTIO, nis, /. 1. ściągnięcie, poskromienie, 2. zaostrzenie.
CONSTRINGO, strinxi, strictum 3. — 1. ściągnąć, zesznurować, ujarzmić, 2. ograniczyć, trzymać w ryzie, powściągać, poskramiać.
CONSTRUCTIO, nis, /, budowa, budynek.
CONSTRUO, struxi, structum 3.— skupiać, nagromadzić, 2 budować.
CONSTUPRATOR, is, m. gwałciciel.
CONSTUPRO, 1. gwałcić, sromocić przemocą,
CONSUASOR, is, m. doradca.
CONSUBSTANTIABILIT AS, tis, /. spółistotność, równość co do istoty
CONSUBSTANTIALIS. e, alicui : równy pod względem istoty.
CONSUBSTANTILIT AS, p consubstantiabilitas
CONSUDO, 1. pocić się, umęczać się.
CONSUEFACIO, feci, factum 3. przyzwyczajać.
CONSUESCO, suevi, suetum, 3.— 1. przyzwyczaić się do czego, 2. perf, consuevi: mieć zwyczaj, nawyknąć.
CONSUETUDINARIUS, i, m. grzesznik nałogowy.
CONSUETUDINARIUS, 3. zwyczajny, zwyczajowy.
CONSUETUDO. nis, /. 1. zwyczaj, przyzwyczajenie, 2. forma wyrażania, sposób pisania; scripturarum – pismo św. 3. obcowanie, przystawanie z kim, pożycie.
CONSUETUS, 3. przyzwyczajony.
CONSUETE, przysł. zwyczajnie
CONSUL, is. m. nazwa dwóch najwyższych urzędników Rzymu, 2. ogólnie dostojny obywatel, członek rady.
CONSULARIS. is, m. konsularny.
CONSULATUS, us, m. konsulat, urząd konsulatu, czas jego trwania.
CONSUL, ui, tum, 3—1. naradzać się, obradować, radzić się, 2. radzić, dawać radę, 3. troskać się o co, dbać o co (dat.), 4. postanawiać, wyrokować, 5. pytać o radę.
CONSULTATIO, nis, /. naradzanie się. 2. pytanie o radę.
CONSULTATOR1 US, 3. pytający o radę, należący do rady.
CONSULTIVUS, 3. dający radę, doradzający; sufragium consultivum = głos doradczy.
CONSULTE, rozważnie.
CONSULTO, przysł rozmyślnie.
CONSULTO, 1. rozważać, zastanawiać, się, 2. pytać o radę.
CONSULTOR, is. /Ti. doradca.
CONSULTRIX, cis, /. opiekunka
CONSULTUM, i, n, wynik rady, plan, uchwala.
CONSULTUS. us, m uchwała, zgromadzenie doradcze w kongregacjach.
CONSULTUS. 3.—1. doświadczony, świadom, rozważny. 2. doradczy.
CONSUMMATIO, nis. f; 1. obliczanie, 2. dokończenie, dokonanie, 3. dopełnianie, (np. matrimonii), 4. najwyższy stopień, udoskonalenie, 5. zniszczenie, koniec, śmierć.
CONSUMMATOR, is, m. dokonawca, wykonawca.
CONSUMMATUS, 3. dopełniony, doskonale wykształcony, dokonany; matrimonium cons. = małżeństwo cieleśnie dokonane.
CONSUMMO, 1. dokonać, dopełnić, uskutecznić, 2. zdążyć do doskonałości, 3. zużytkować, doprowadzić do końca.
CONSUMO, sumpsi, sumptum, 3. —1. 1. spożyć, 2. zniszczyć, zebrać, porwać, rozgrabić, 3. zużyć, zużytkować, 4. dopuścić do zniszczenia, zagubić.
CONSUMPTIO, nis, /. 1. nakład, wydatek, zbytek, 2. wyniszczenie, zużycie.
CONSUMPTIBILIS, e, jadalny, dający się użyć.
CONSUMPTOR, is, 771. marnotrawca, utratnik.
CONSUO, sui, sutum, 3.— I. zszywać, »2. wymyślić, układać plany.
CONSURGO, surrexi. surrectum, 3. wstawać, podnosić się, ogarniać się
CONSURRECTIO, nis,/. ogólne powstanie.
CONSUSUKRO, szeptać razem.
CONSUTILIS, e, połatany.
CONSUTUS, 3. uszyty.
CONTABEFACIO, feci, factum, 3. trawić, opadać, niknąć.
CONTABESCO, tabui, 3. ubiegać, uchodzić, niknąć.
CONTABULO, 1. (latio, nis,. /.) pokrywać deskami.
CONTACTUS, p. contingo.
CONTACTUS, us. m. 1. dotknięcie, zakażenie, 2. zły przykład.
CONTAGIO, p. contamino.
CONTAGIO, onis,/. (contagies, ei, i contagiutn 1. dotknięcie, zakażenie, zaraza, 2. splamienie, zbrodnicze pożycie, 3. małżeński stosunek.
CONTAGIOSUS, 3 zaraźliwy.
CONTAMINATIO, nis, f. splamienie.
CONTAMINO, 1. plamić, zanieczyszczać, zniesławiać.
B. CONTARDUS FERRINI, profesor prawa na uniwersytecie w Padwie, Modenie i Messynie; ur. w Mediolanie w r. 1859, um. w Padwie w r. 1905, beatyfikowany 13 kwietnia 1947 r. przez Piusa XII.
CONTECHNOR, 1. kopać dołki.
CONTECTALIS, e, żyjący pod jednym dachem.
CONTEGO, texi, tectum, 3. pokrywać, zasłaniać
CONTEGULATIO, nis, /. pokrycie cegłami.
CONTEMNENTER, przysł. wzgardliwie.
CONTEMERO, 1. plamić, obrażać, hańbić.
CONTEMNO, msi, mptum, 3. gardzić, urągać, nisko myśleć.
CONTEMPERO, 1. mieszać, doprowadzić do właściwego stosunku.
CONTEMPLATIO, nis, /. oglądanie, religijne rozmyślanie.
CONTEMPLATIVUS, 3. oglądający.
CONTEMPLATOR, is, m. oddający się rozmyślaniu.
CONTEMPLATORIUS, 3. rozmyśla-jący.
CONTEMPLATUS, us = contempla-tio.
CONTEMPLOR, 1. oglądać, podziwiać.
CONTEMPTIBILIS, e, wzgardliwy, wzgardzony.
CONTEMPTIM, przysł. pogardliwie.
CONTEMPTIO, nis, /. pogarda, (con-temptus, us).
CONTEMPTOR, is, wzgardziciel.
CONTENDO, tendi, tentum, 3.— 1. wysilać się, trudzić; contendere prece – błagać, 2. spieszyć się. spiesznie nadążać, podróżować, 3. twierdzić, dowodzić, zapewniać, 4. walczyć, potykać się.
CONTENEBRATIO, nis, /. zaćmienie.
CONTENEBRESCO, 3. i CONTENEBRO, 1. ściemniać się
CONTENTA, orum, n. treść.
CONTFNTIO, nis, /. 1. napięcie, natężenie, 2. gorliwe dążenia, pragnienie, 3. spór, walka, 4. sprzeczka, chęć sprzeczki, zwada.
CONTENTIOSA, orum, n. sprawy cywilnoprawne, sporne.
CONTENTIOSE, przysł. gwałtownie.
CONTENTIOSUS. 3. skłonny do sprzeczki, kłótliwy, uparty; causa conten. = sprawa procesowa; judi-cium cont. = prawo cywilne,
CONTENTUS, 3. napięty, wysilony, zmęczony, gorliwy.
CONTENTUS, 3 zadowolony, zaspokojony, kontent.
CONTERMINO, 1. graniczyć.
CONTERMINUS. graniczny, sąsiedni.
CONTERNO, 1. trzykrotnie składać, trzy rzeczy zbierać.
CONTERO, trivi, tritum, 3. — 1. rozcierać, rozmiażdżać, niszczyć, 2. deptać nogami, poczytać coś bezwartościowym, 3. krępować, ujarzmiać: c. corpus per abstinentiam; 4. pass. być przygniecionym, startym, skruszonym, odczuwać skruchę
CONTERREO, ui, itum, 1. przestraszać, przerażać.
CONTESTATIO, nis. /. 1. uroczyste powołanie na świadka, 2. oświadczenie lub zeznanie przy powołaniu się na świadków; stwierdzenie, zapewnienie, zaklęcie, zaprzysiężenie; suprema contestatio = wyrażenie ostatniej woli, zarządzenie testa-mentarne (C. j c. 1628).
CONTESTIFICOR, 1. zaświadczyć równocześnie.
CONTESTIS, is, m. spółświadek.
CONTESTO, 1. przypominać, ostrze-gać.
CONTESTOR, 1. powołać, wziąć na świadka, 2. c. aliquem — komuś dowodzić, wykazywać; wyjaśniać, poświadczać, 3. ostro, przekonywująco upominać, 4. contestari litem = rozpocząć proces przez sądowe ustalenie powodu sporu; proces wytoczyć, zanieść skargę (C. j. c. 1726-31); lis contestatur — wytacza się proces przy powołaniu świadków; lite contestata = gdy proces został rozpoczęty (C. j. c. 1628 i 1731).
CONTEXO, xui, textum 3.—!. spleść, splatać, zwijać, 2. zadzierzgnąć, połączyć, 3. snuć dalej, prząść; vocem in verba eon. = mieć mowę.
CONTEXTE i CONTEXTIM, przysł. w związku, łącznie.
CONTEXIO, onis, /. złączenie.
CONTEXTUS, us, m. związek, połączenie.
CONTEXTUS, 3. zostający w związku.
CONTICESCO, ticui 3. zamilczeć.
CONTIC1NIUM, i, n. pierwsza część nocy.
CONTIGNATIO, nis, /. 1. zrąb, strop, belkowanie, 2 piętro.
CONTIGNO, 1. powiązać, spoić belki.
CONTIGNUS, 3. przyległy, sąsiedni (c. dat).
CONTILE, is, n. większa posiadłość.
CONTINENS, entis I. pozostający w związku, nieprzerwany, przyległy, sąsiedni; ex continenti = ze związku (treści), in continenti — natychmiast; continens sum alicuius rei = trzymam się czego (iustitiae), 2. wstrzemięźliwy, umiarkowany, czysty.
CONTINENS. entis, n. punkt główny (causae).
CONTINENS, entis (terra) /. ląd stały, kontynent.
CONTINENTER, przysł stale, ustawicznie.
CONTINENTI A, ae, /. 1. przynależ-ność, związek, treść (C. j. c. 1567), 2. powściągliwość, mierność, czystość.
CONTINEO, tinui, tentum, 2.— 1. trzymać razem, łączyć, 2. trzymać w zamknięciu, zamknąć, 2. przechowywać, dzierżyć. 4. powstrzymywać, trzymać w szrankach, opanowywać, 5. trzymać z dala, 6. zawierać w sobie, obejmować: Deus continet omnia, 7. pass. CONTINERI ali-qua re = na czymś polegać, opierać się.
CONTINGO, tigi, tactum, 3. (tangere) 1. dotykać, chwytać, zdybać, natrafić, tyczeć się (czego), 3. natknąć się na co, graniczyć, 3. osiągnąć, dochodzić, dostąpić, 4. nieosob: spotkac, stać się, wydarzyć, przypaść na pewien dzień, na jakieś święto.
CONTINGO, inxi, inctum, 3. zmaczać, zrosić, zwilżyć.
CONTINUANTE (r), przysł. bez przerwy.
CONTINUATIM, przysł. zaraz, natychmiast.
CONTINUATIO, nis, /. ciąg dalszy, związek.
CONTINUATOR, is, m. mówiący lub piszący w dalszym ciągu.
CONTINUITAS, tis, /, nieprzerwany ciąg dalszy, ciągłość.
CONTINUO, 1. szeregować, łączyć, 2. bez przerwy snuć ciąg dalszy, 3. przedłużać, zatrzymywać.
CONTINUO, przysł. bez przerwy, w dalszym ciągu, dalej, zaraz
CONTINUUS, 3. nieprzerwany, bezpośrednio następujący.
CONTIO, nis,/. p. concio; contionator, contionor.
CONTIRO, onis, m. spółrekrut, kamrat.
CONT1TULARES, ium, m. i /. kościoły mające spoiny tytuł
CONTOLLO, 3. zanieść.
CONTONAT, grzmi gwałtownie.
CONTORQUEO, torsi, tortum 2.—1. obracać, okręcać; über a lacte cont. = szukać mleka u piersi matki, 2. machać, wywijąć, rzucać, ciskać, miotać.
CONTORTIO, onia, /. 1. zawikłanie, zaciemnienie (mowy), 2. machanie ręką.
CONTORTOR, is, m. przekręcający, zmieniający słowa
CONTORTUS. 3 przekręcony, sztuczny. (contorte, zawile).
CONTRA, a) przysł. 1. przeciwnie. 2. inaczej; e contra = z drugiej strony, przeciwnie, 3. w przeciwieństwie, całkiem inaczej; quo contra… b) przyimek c. acc. 1. naprzeciw, 2. odwrotnie
CONTRACTIO, nis,/. ściągnięcie, ści-śnienie. tęsknota: (animi), przen. rys. wyłom, zwężenie.
CONTRACTUS, US, m. 1. ściągnię cie, 2. układ, umowa, kontrakt; cont. locutionis = umowa dzierżawna (C. j. c 1511).
CONTRACTUS, 3. ograniczony, nędzny, skąpy, okaleczały, niedołężny.
CONTRADICO, dixi, dictum, 3. sprzeciwiać się CONTRADiCTIO, nis, /. sprzeciw, powstanie, bunt.
CONTRADlCTOR, is, m. przeciwnik. CONTRADICTOR1US, 3. zawierający w sobie sprzeczność.
CONTRADO, didi, ditum, 3. oddać. CONTRAEO, ii, ituin, 4. przekraczać, działać na przekor, c. acc. CONTRAHO, xi, ctum, 3.—1. zgromadzać, jednoczyć, 2. ściągać na siebie, sprowadzać, zawinić, 3. ściągać, skracać, ograniczać, 4. contr obligationes zaciągać zobowiązania (C j. c. 536).
CONTRALICEOR, eri, przelicytować. CONTRĄPONO, sui, situm, 3. przełożyć.
CONTRAPOSITUS, 3. przeciwny. CONTRAPUNC TUS, i, m. moteta, pieśń na 4 głosy razem. CÜNTRARIE, przysł. w przeciwny sposób.
CONTR ARIET AS, tis. /. sprzeciw, sprzeczność.
CONTRARIOR, l. być przeciwnym. CÖNTRARIUM, i, n. przeciwieństwo, e contrario; in contrarium = w przeciwieństwie do .
CONTRARIUS, 3.— 1. leżący naprzeciw, przeciwny, 2 nieprzyjazny, niechętny, opierający się, uporny. CONTRASTO, iti, atum, 1. sprzeciwiać się.
CONTRAVENIO, 4. iść na przeciw, opierać się, sprzeciwiać CONTRAVENTIO, onis, /. przekroczenie umowy CONTRA VERS UM, przysł przeciwnie CONTRAVERTO, 3 odwróc.ć CONTRECTABILIS, e dotykalny. CONTRECTATIO, nis, / dotknięcie, 2. kradzież CONTRECTATOR, is. m. złodziej CONRECTO, 1. macać, dotykać. 2. czymś się zająć CONTREMISCO, tremui, 3. przejąć się strachem, drżeć, trwożyć się. CONTREMO, ui, 3 mocno drżeć wstrząsać się.
CONTREMULUS. 3. drżący. CONTRIBULATIO, nis,/. trwoga, lęk, skruszenie.
CONTRIBULATUS, 3. trwożny, zmiażdżony, 2. skruszony.
CONTRIBULIS, e, rodak, swojak, ziomek.
CONTRIBULO, 1. druzgotać, rozdeptać, zatrwożyć
CONTRIBUO, bui, butum 3.—1. rozdzielić, 2. przyczynić się, dawać składkę.
CONTRIBUTIO. nis,/. i CONTR1BU-TUM, i, n. składka, datek, rozdział.
CONTRISTATIO, nis, /. zasmucenie,
CONTRISTO, zaciemnić, zasmucić, trapić, pass. być smutnym.
CONTR1TIO, nis,/. 1. zniszczenie, zepsucie, nędza, 2. skrucha, skruszenie, zmartwienie, 3. rys. rana.
CONTR1TUS, 3.-1. starty, zużyty, 2. skruszony, żałujący.
CONTROVERSIA, ae,/. 1. sprzeczka, 2. sprzeciw, spór
CONTROVERS1STA, ae, m przeciwnik.
CONTROVERSOR, 1. sprzeczać się, sprzeciwiać.
CONTRO VERSUS, 3.-1. kłótliwy, przeciwny, nieprzyjażnie usposobiony, 2. sprawa sporna: res contro-versa.
CONTROVERTO, ti, 3 i CONTRO-VERTOR. 3. walczyć, bić, się, kłócić, zaprzeczać.
CONTRUCIDO, 1. razem zabijać, zgładzić, wymordować.
CONTRUDO, usi, usum, 3. zetknąć się razem
CONTRUNCO, 1. rozciąć, zasiekać, zbić.
CONTUBERNALIS, es, m. 1. spólnik namiotu, 2. przyjaciel, 3. stały towarzysz.
CONTUBERNIUM, i, « I. spólność mieszkania, spólnictwo domowe, poufałe pożycie, 2. utrzymanie, dzikie małżeństwo, konkubinat, (C. j. c. 2356, 2359).
CONTUEOR, itus sum, 2. oglądać uważnie; obaczyć.
CONTUITUS, us m oglądanie, widok.
CONTULI, /. p. confero.
CONTUMACIA, ae, /. hardość, upór, sprzeciwianie się, krnąbliwość; uparte nieposłuszeństwo jako warunek na ściągnięcie na siebie censura fe-rendae sententiae (C. j. c. 224, 252), dla narażenia się na cenzurę latae sententiae (C. j. c. 2202 i 2229 ewentualnie 2233 § 2).
CONTUMACITER, przysł. uparcie.
CONTUMAX, acis, hardy, uparty, krnąbrny.
CONTUMELIA, ae, /. 1. zle obejście się, przykrość, 2. zniewaga, obelga, zelżywość. obraza, hańba, cont. crea-toris — zniewaga Stwórcy (wskutek nadużycia małżeństwa) (C. j. c. 1)21, nr 2).
CONTUMELIO i CONTUMELIOR, 1. znieważać, lżyć, hańbić.
CONTUMELIOSUS, 3. hańbiący, obelżywy. obraźliwy.
CONTUMEO, 2. być upartym, nadętym.
CONTUMESCO, 3. mocno napuchnąć
CONTUMULO, 1. wznieść nasyp, pogrzebać.
CONTUNDO, tudi, tusum. 3—1. rozbić, rozmiażdżyć, zwalić, zgiąć, 2. pass. z kim obcować; alicui c.
CONTURBATIO, nis, /. zamieszanie, przerażenie, trwoga; sprzeciw.
CONTURBATUS, 3. pomieszany, zakłopotany.
CONTURBIUM, ii, n. kłótnia, niezgoda
CONTURBO, 1. zamieszać, zamącić, pogmatwać, pass. drżeć.
CONTUS, i, m. żerdż, tyczka (sprzęt okrętowy), 2. długa strzała, kopia, lanca (zbroja rycerska).
CONTUSIO, nis,/.przydeptanie, zmiażdżenie.
CONTUTOR, 1. chronić, zabezpieczać, 2. trzymać w ukryciu.
CONTUTOR, is, m. spółopiekun.
CONUBIAL1S, e, małżeński.
CONUBIUM, i, malżęństwo, związek małżeński.
CONUMERATIO, nis. /. zliczanie
CONUMERO, 1. razem liczyć.
CONUS, i, m. kręgiel, figura kolista.
CONVADOR, 1. pozwać kogo na ter min.
CONVALESCO, valui. 3. 1 wzmacniać się, stawać się mocniejszym, 2. wyzdrowieć, 3. uzyskać ważność, stawać się mocniejszym, mocnym, (C. j c. 150).
CONVALIDATIO, nis, /. (uzupełniające) uznanie prawomocności i przywrócenie wszelkich skutków prawnych; uznanie małżeństwa nieważ-nego.
CONVALESCENTIA, ae, /. wyzdrowienie, powrót do zdrowia.
CONVALIDATUS, 3. uznany ważnym.
CONVALIDO, 1. zrobić ważnym (np. małżeństwa nieważnego) (C. j. c. 1133).
CONVALLATIO, onis, /. obwarowanie, oszańcowanie.
CONVALLIS, is, /. dolina, kotlina; (los conoalium = kwiat majowy, konwalia.
CONVASO, 1. razem spakować.
CONVEHO, vexi, vectum. 3. razem jechać, zwozić, sprowadzać, (con-vectio).
CONVELLO, velli i vulsum, 3.— 1. po-przedrzeć, 2. zniszczyć, wstrząsnąć, zepsuć, 3. pokonać, ujarzmić.
CONVELO, 1. okryć, osłonić, (głowę).
CONVENAE, arum, osadnicy, koloniści.
CONVENIENS, entis, 1. domierzony, dopasowany, 2. zgodny, 3. udatny, odpowiedni, przystający.
CON VENIENTER, przyst. zgodnie, udatnie, odpowiednio.
CONVENIENTIA, ae, /. zgoda, harmonia.
CONVENIO, veni, veritum, 4. a) nieprzechodnio: 1. zejść się, zgromadzić się, 2. zjednoczyć się płciowo, 3. pogodzić się; c. cum aliquo ex aliqua re = pogodzić się z kim o coś, 4. przystawać, pasować, zga-’ dzać się, 5. nadawać się, coś się nadaje, 6. zetknąć się, (dwa zdarzenia. dwa święta), 7. przech. kogoś szukać, natrafić, zetknąć się, 8. kogoś sądownie pozywać.
CONVENTICULUM, i, n. zebranie się. zgromadzenie
CONVENTIO, nis, /. 1. zejście się, umówienie się, zgodzenie się; sposób mówienia; conv. tenuit taki się stał sposób mówienia. 2. układ, umowa.
CONVENTIONALIS, e, wedle umowy uporządkowany, uregulowany
CONVENTIONO, 1. zawrzeć układ, umowę, wyrównanie, zgodę.
CONVENTUALIS is, m. 1. członek klasztoru lub instytutu, 2. grupa Franciszkanów, zowią się konwentualnymi (w przeciwieństwie do obserwantów, trzymających się reguły surowszej).
CONVENTUALIS, e, należący do społeczności, zwłaszcza klasztornej; missa ,conv. = Msza św. podczas której mają być obecni wszyscy należący do pewnej społeczności (kapituły, zakładu lub też klasztoru).
CONVENTUM, i, n. 1. układ, umowa, zgoda, 2. koniec, dekret, 3. zebranie, 4 klasztor, konwent.
CONVENTUS, us, m. 1. zebranie się, zgromadzenie, 2. synod, rada państwa, sejm, 3. gmina, klasztorna społeczność, związek.
CONVENTUS, i, m oskarżony, pod-sądny, pozwany do sądu.
CONVERBERO, 1. rozbić.
CONVERGO, sum, si, 3. schylić się.
CONVERRO, verri, versum, 3 czyścić, zamiatać.
CONVERSA, ae, /. siostra świecka w klasztorze.
CONVERSANUM, i, n. miasto Con-versano w Italii, siedziba biskupia (od V w.), sufrag. do Bari.
CONVERSATIO, nis, /. częste obcowanie, pożycie, 2. sposób życia, tryb życia, 3. odwrócenie się, nawrócenie.
CONVERSIO, nis, /. 1. odwrót, odmiana, 2. nawrócenie, (do kat. wiary), 3. zmiana, zamiana ębeneficii). 4. przekład, tłumaczenie.
CONVERSO, I. obracać, zupełnie zmienić, nawrócić.
CONVERSOR 1. zatrzymać się, przebywać między.. 2. obcować.
CONVERSUS, i, m. braciszek zakonny.
CONVERSUS, i, us, m. obrót, obrócenie.
CONVERSUS, 3. (imiesłów do converto i c. tor) obrócony; c. converso – odwrotnie
CONVERT1BILIS, e zmienny.
C0NVERT1BIL1TAS, tis,/. zmienność.
CONVERTO, ti, sum, 3 a) przech. obrócić, odwrócić; gladium c. — schować miecz do pochwy. 2. zmienić, przeinaczyć, nawrócić, odpro wadzić; in convertendo captivitatem = przy odprowadzeniu pojmanych w niewolę, 3. skierować, zwrócić, b) nieprzech. i pass. 1. zwrócić się, obrócić się, 2. powrócić, nawrócić się; convertuntur ad cor (Ps 84, 9)
CONVERTOR. conversus sum i con-verti, 3. obrócić się, nawrócić.
CONVESCOR. 3. spoinie jeść, alicui.
CONVESTIO, 4. odziewać.
CONVEXA, orum, n. wysokość.
CONVEXIO, nis, /. i CONVEXITAS, atis, /. skupienie, zaokrąglenie. CONVEXUS, 3. sklepiony, zaokrąglony (wewnątrz), wklęsły, wypukły, górzysty, stromy, spadzisty. CONVIATOR, is, m. towarzysz w drodze.
CONVIBRO, 1. szybko poruszać.
CONVICANUS, i, m. sąsiad wiejski, wsiowy.
CONVIC(T)IOR, 1. łajać, karcić, lżyć.
CONVICIUM, i, 4. hałas, sprzeczka, krzyk. 2. złajanie, napomnienie, za-wyrzut, obelga, wyzwisko, nagana, 3 plama.
CONVICTIO, nis. t. obcowanie, przystawanie. pożycie.
CONVICTOR, is, n. towarzysz, kolega, spółbiesiadnik.
CONVICTUM, i, n. zakład naukowy, wychowawczy, konwikt (w kierunku duchownym).
CONVICTUS, us, m. życie spólne, towarzyskość
CONVINCIO, 4. razem związać.
CONVICTONIUM. i. n. miasto Con-vington, Ameryka półn. siedziba biskupia (od 1853), sufrag. do Cincinnati
CONVINCO. vici, victum. 3. przekonać. wykazać
CONV1NCTIO, nis, /. zjednoczenie, związek.
CONVIO, 1. towarzyszyć.
CONVIOLO, 1. znieważyć, sponiewierać sprofanować.
CONVISO, I, oglądać, 2 odwiedzać
CONVITIOR, ,1. convitium p convi-1 cior, convicium
CONVIVA, ae, m. towarzysz stołu, spółbiesiadnik.
CONVIVALIS, e, biesiadny (sermo).
CONVIVIFICO, I. ożywić
CONVIVIUM. i, n I. przyjęcie, biesiada, 2 towarzystwo biesiadne
CONVIVO, xi, ctum. 3. żyć społem. CONVIVOR, 1. hulać, biesiadować w towarzystwie.
CONVOCATIO, n’s,/. zwołanie, wezwanie.
CONVOCO, I. zwołać razem, zgromadzić CONVOLO. 1. spieszyć.
CONVOLUTO, 1. toczyć.
CONVOLVO, vi, volutum, owinąć.
CONVOMO, 3. wymiotować.
CONVORO, 1. żreć.
CONVORTO, 3. p. converto.
CONVOVEO, ovi, otum, 2. związać się tym samym ślubem.
CONVULNERO, 1. zranić, martwić, obrażać.
CONVULSLO, nis, /. kurcz.
COOFFERO, coobtuli, cooblatum, coofferre, 3. spoinie ofiarować.
COOPERATIO, nis, /. spółdziałanie.
COOPERATOR. is, m. spółpracownik, pomocnik, kapłan pomocniczy.
COOPERIO, operui, opertum, 4—1. całkiem okryć, 2. przyodziać, 3. kamienować.
COOPEROR, 1. spółpracować, spół-
COOPERTORIUM. i. n. okrycie, pokrywa
COOPIFEX, icis, m. spółpracownik, spółdziałacz.
COOPTATIO, nis, /. wybór uzupełniający.
COOTO, 1. przybrać, uzupełnić, przyjąć
COORDINATIO. nis, /. porządkowanie.
COORIOR, ortus sum. 4.— I nagle się podnieść, 2. powitać, (tempe-stas) wybuchnąć.
COPA, ae, tanecznica, oberżystka.
COPE, cs. / krój.
COPHINUS, i, m. wielki kosz. pudlo na ciężary.
COP1A, ae, /. 1. zasób, mnogość, pełnia, bogactwo, 2, środki żywnościowe, 3 masa, mnóstwo, wielka ilość, 4 pl kupa, gromada, orszak, hufiec, rota, zastęp, 5. uzdolnienie, możlwość, moc. zezwolenie, 6 copia rei familiaris majątek rodzinny, prywatny, (C j c. 1915), 7 wybór, wolność wyboru; confessarii (C. j c. 807 i 85b)
COPIA, ae, (. odpis, wtórnik, przedruk. kopia.
COPIOSUS, 3. obfity w zasoby, obfitujący, zasobny, bogaty; przysf. c o-piose 1 mnogo, dostatnio, 2. wygodnie, obszernie, szczegółowo, 3. wymownie.
COPONA, ae, /. oberża.
COPROS, i, m. błoto, śmiecie.
COPULA, ae, /. 1. związka, węzeł, 2. spólkuwanie, (c. carnalia).
COPULATIO, nis, /. zadzierzgnięcie, zawarcie małżeńslwa.
COPULATOR, is, m. pojednawca.
COPULATUS, us, m. pojednanie.
COPULO, 1. (copulor) 1. połączyć, pojednać, 2. zaręczyć, zaślubić.
COQUA, ae /. kucharka.
COQUINA, ae, /. kuchnia, sztuka kucharska.
COQUINARIS i COQUINARIUS, 3. przydatny do kuchni
COQUINO, 1. gotować.
COQUO, xi, ctuip, 3. —1. gotować, dojrzewać, 2. palić, suszyć, prażyć, 3. trapić, straszyć, dręczyć.
COQUUS, i, m. kucharz.
COR, cordis, n. serce, duch, dusza, rozum, umysł, wola, odwaga; acce-dit homo ad cor altum = człowiek staje się pysznym (Ps. 68, 8), cor ponere = zważać na co, uwzględniać; ponite corda vestra in virtute = uważajcie na umocnienie (Jerozolimy wałami); corde et corde = fałszywym sercem
SS. COR JESU, uroczystość N. Serca Jezusowego (piątek po oktawie Bożego Ciała).
COR PURISSIMUM BMV. uroczy-czystość najczystszego Serca NP. Maryi 22 sierpnia.
CORALIUM, ii. n. koral.
CORAM, a) przysł, 1. w obliczu, wobec, jawnie, 2. we własnej osobie, osobliwie, ustnie, własnymi oczyma, b) przyim. cum abl. w obecności.
CORBAN, (hebr.), dar, ofiara (Mar. 7. 11)
CORAX, alis. n. kruk.
CORBEA. ae, f. miasto Korvei, Kor-vey. niegdyś opactwo benedyktyńskie załóż. 822 r.. biskupstwo (od 1791-1821) Westfalia
S. CORBINIANUS, i, m św. Korbinian, wyznawca i pierwszy biskup we Freisingu, patron diecezji (t 730). Wybudował przy kościele St. Ger-main w Paryżu klasztor, w którym 14 lat pobożnie przebywał. Stąd udał się do Rzymu, gdzie otrzymał święcenia biskupie i paliusz, wrócił do Francji, po czym nawracał do chrześcijaństwa mieszkańców nad Dunajem. Wezwany przez Grimoalda na dwór bawarski, naraził się na zemstę jego kurtyzany Biltrady, więc udał się do Meranu w Tyrolu. Wrócił stamtąd po śmierci Grimoalda do swej stolicy w Freising i tam umarł 9 sierp. 730 r.
CORBIS, is, koszyk.
CORBITA, ae,/. statek przewozowy.
CORBONA, ae, /. (hebr. syr.) skarbona kościelna na ofiary, skarb kościelny.
CORCAGIA, ae, /. miasto Cork w Irlandii, siedziba biskupia (od VI w.), sufr. do Cashel.
CORCURA, ae. /. miasto Kerkuk w Chaldei, sandżak Mossul; siedziba chaldejskiego arcybiskupa (od 1854), sufrag. chaldejskiego patriarchy Ba-bylonu w Mossul.
CORCYRA, ae, /. wyspa Korfu w Grecji, siedziba arcybiskupia (od XII w.), złączona z Zante i Kefalenią.
CORDATUS, 3.—1. odważny. 2. głęboko pomyślany, przemyślny, dowcipny
CORDATE mądrze, rozumnie.
CORDIALIS, e, serdeczny.
CORDOLIUM, i. /I. ból serca.
CORDUBA, ae, /. miasto Kordowa w Hiszpanii, siedziba biskupia (od III w.), sufrag Sewilli.
CORDUBA IN TUCUMANIA, miasto Kordowa w Argentynie, połud. Ameryka, siedziba (od 1510 r.). sufrag do Buenos Ayres.
CORDULA, ae, /. sznur, wiązka.
S. CORDULA, ae, /. św. męczen-niczka i dziewica (f 5 w). Towarzyszka św. Urszuli, uszła zamordowaniu, ukrywszy się w okręcie. Lecz z objawienia boskiego wyszła następnego dnia z ukrycia i poniosła śmierć za wiarę. Zwłoki jej złożył błog. Albert W. bp. Regensburga w kościele św. Jana w Kolonii, a gdy kościół ten uległ w początkach XIX w. zniszczeniu, złożono jej zwłoki w kościele Wniebowzięcia N. P. Maryi 22 paźdz.
B. COREANI MARTYRES, męczen-nicy Koreańscy w XIX w. Od końca XVIII w. kiedy się rozpoczęła misja w Korei, narażona ona była na ciągłe prześladowania, lecz dopiero z lat 1839 i 1846 doszły dokładniejsze wiadomości o ofiarach tej mi- sji a dn 5 lipca 1925 r. dokonał Pius XI beafyfikacji tych ofiar. Do nich należą 3 męczennicy z r. 1839 z seminarium paryskiego, a mianowicie pierwszy koreański biskup Imbert i dwaj pierwsi misjonarze Mauban i Chastan. Obok nich policzeni zostali w poczet Błogosławionych ofiary prześladowania z r. 1846, tj. pierwszy koreański kapłan mi-’ syjny Andrzej Kin i 75 chrześcijan tejże narodowości, którzy okazali niezwykłe męstwo pośród katuszy.
COREA, półwysep w półn. wsch. Azji
CORIACEUS, 3. skórzany.
CORIANDUM, i, n kolendra, roślina wydająca oliwny owoc, woniejący po wyschnięciu aromatycznie jak anyż.
CORIARIUM, n. skóra
CORIGIA, ae, /. bicz, bat, rzemyk u obuwia.
CORIARIUS, i, m. garbarz.
CORINTHUS, i, miasto w Achai.
CORIO, 1. utynkować, ubarwiać
CORISOP1TUM, i, n. miasto Quim-per w Bretanii (Francja), siedziba biskupia (od V w.) połączona z tytułem Leonu, sufrag. do Rennes
CORIUM, i, n. skóra.
S. CORNELIUS, św. papież i męczennik (251—253) 16 września.
CORNELIUS, rzymski setnik w Cezarei Palestyńskiej, przyjęty jako pierwszy poganin przez św. Piotra do gminy chrześc. (Dz. ap. 10).
CORNETUM, m. Corneto Tarquinia w Italii, siedziba biskupia, od r 1825 ołączona z Civitavecchia, wyjęta. RNEUS, 3 rogowy, z rogu sporządzony; tuba cornea.
CORNICEN, inis, m. trębacz.
GORNICOR, 1. krakać.
CORNICULA, ae, /. wrona.
CORNICULARIUS, i, m. niższy urzędnik, sekretarz, pisarz sądowy.
CORNIGER, 3. opatrzony rogami.
CORNIPES, edis, z rogami u nóg, podkuty.
CORNIX, i, cis, /. wrona.
CORNU, us, u, n. cornus us, m. 1. róg, 2. ostatni koniec, narożnik, strona; a cornu epistolae = po stronie epistoły u ołtarza, 3. szczyt góry, 4. promień świetlny, błyskawica, 5. skrzydło wojska, wojsko, 6. siła, zuchwalstwo, 7. róg do dmuchania, 8. podpora, poręczenie; cornu salutis — oparcie, 9. błysk
CORNUO, 1. skrzywiać.
CORNUPETA, przyim. uderzający rogiem, bodzący.
CORNUS, i, dereń
COROLLAR1UM, i. n. 1. wianeczek, podarek, dodatek, 2 uzupełnienie, domówienie. przypisek, wniosek, następstwo.
CORONA, ae / 1. wieniec, cena walki, nagroda honorowa, korona, beneJices coronae anni benignitatis tuae = uwieńczysz rok twej dobroci obfitym błogosławieństwem, różaniec modlitewny. 3. corona cle-ricalis = tonzura, 4. corona praesu-lum = mitra biskupów.
S CORONA, ae,/ św. męczenniczka, 16 letnia małżonka rzymskiego żołnierza (t 200). Patrząc na męczeństwo św. Wiktora, stała się chrześcijanką, otrzymawszy objawienie, że i jej, jak św. Wiktorowi, włożono koronę na głowę. Jakoż została przepiłowana między dwiema deskami za ces. .Marka Aurelego. (14 maja).
CORONAMEN(TUM), i, n. uwieńczenie, korona.
S. CORONAT1 QUATUOR MARTY-RES, czterej św. męczennicy cierniami uwieńczeni + 304, 8 listop.
CORONATIO, nis, /. ukoronowanie, koronacja.
CORONATION ESIMAGINUM THAU MATUR GICARUM BMV. Wykaz cudownych obrazów M. Boskiej w Polsce, uwieńczonych koronami rzymskimi. 1. Częstochowa, u OO. Paulinów, 15. VIII. 1717, kor bp. chełmiński Kazimierz, Szembek. — 2. Troki, 4. IX. 1718, kor. bp. wi-leń. Kaz. Brzostowski. W Kodniu był obraz M. B. pobłogosławiony. 13. VI. 1723, przez pap. Innocentego XIII, lecz koronacja nie doszła do skutku. — 3. Sokal, 8. IX. 1724, kor. arb. lwowski Jan Skarbek. – 4. Podkamień, u OO. Dominikanów, 25. VIII. 1727, kor bp. łucki Stefan Rupniewski. — 5. Żyrowise, u OO. Bazylianów. 19 VIII. 1730, kor. Atanazy Szeptycki, metrop. kijowski i halicki. — 6. Warszawa, u OO Kapucynów, 1736. kor. nuncjusz Pau-lucci. — 7. Łuck« u 00. Dominikanów, 8. IX. 1749, kor. Fran. Ko-bielski, bp lucki. — 8. Wilno, u OO. Bernardynów, kor. 8. IX. 1750, bp. wileński Michał Zienkowicz — 9. Lwów, u OO Dominikanów, 2. VII. 1751, kor. arbp. lwowski Michał Wyżycki. — 10. Łąki, w Prusach zachodnich u OO. Reformatów, 4. VI. 1752, kor. bp chełmiński Wojciech Leski. — 11. Leżajsk, u OO. Bernardynów, 8. X. 1752, kor. bp. przemyski Wacław Sierakowski — 12. Chełmno, u fary, 22. V. 1754, kor. bp. chełmiński Wojciech Leski. — 13. Skępe, u OO. Bernardynów, 18. V. 1755, kor bp. płocki Józef Szembek. — 14. Jarosław, u OO. Jezuitów, 8. IX. 1755. kor. bp. przemyski Wacław Sierakowski. — 15. Berdyczów, na Ukrainie, 6 VII. 1756, kor. bp. kijowski Kajetan Sołtyk. Gdy je skradziono kor. bp. łucko-żytomierski Borowski (6 VI. 1854), nowymi koronami przysłanymi przez pap. Piusa IX. — 16. Białynicze, na Litwie u OO. Karmelitów 20. IX. 1761, kor. bp. smoleński Józef Hülsen. — 17. Przemyśl, u OO. Dominikanów kor statuę M. B. bp. przemyski Sierakowski 15. VIII. 1766. – 18 Rzeszów, u OO. Bernardynów kor. 8 IX. 1763, bp. przem. Sierakowski. (Kraków, u OÓ. Karmelitów na Piasku zatwierdził cudowny obraz pap. Klemens VIII, ale koronacji w tym roku nie dokonano). 19. Chełm, w katedrze gr. * kat. kor. 15. IX. 1765, arb. smoleński Hierakliusz Lisański. 20 Miedniewice, (w woj. warszawskim) u OO. Reformatów, 7. VI. 1767. kor. bp. warmiński Ignacy Krasicki — 21. Poczajów, u OO. Bazylianów. 7. IX. 1773, kor. bp. łucki Sylwester Lu-bieniecki-Rudnicki. — 22 Lwów, w katedrze łac. 5. V. 1776, kor. arb. lwowski Hieronim W. Sierakowski! — 23 Bełszowce, u OO. Karmelitów, 15. VIII. 1777, kor. sufragan lwowski bp. nisseński Kryspin Cieszkowski. — 24. Przemyśl, u OO. Franciszkanów, 8. IX 1777, kor. bp. bitylieński Piotr Karwosiecki. — 25. Latyezów, na Podolu u OO. Domikanów, 4. X. 1778, kor. bp. bakoński Stanisław Rajmund Jezierski. — 26. Międzyrzecze, k. Ostroga na Wołyniu. 15. VIII. 1779, kor. Franciszek Komarnicki, sufragan łucki, bp., cezaropolski. — 27. Szydłów, na Żmudzi w kościele parafialnym, 8. IX. 1786, kor. bp. żmudzki Stefan Jan Gedroyć. — 28. Kalisz, u fary 13. IX. 1794, kor. bp. mar-tynopolski Michał Kosmowski, — 29. Starawieś, u OO. Jezuitów, 8. IX. 1877, kor. bp. krakowski, Albin Dunajewski. — 30 Kalwaria Pacławska, u OO. Franciszkanów, 15. VIII. 1882, kor. bp. przemyski Łukasz Solecki. — 31. Kraków, u OO. Karmelitów na Piasku, 8. IX. 1883, kor. bp. krakowski Albin Dunajewski. — 32. Kalwaria Zebrzydowska, u OO. Bernardynów, 15. VIII. 1887, kor. bp. krakowski Albin Dunajewski — 33. Dzików, (Tarnobrzeg) w kaplicy dworskiej 8. IX. 1904, kor bp. przemyski Józef Pelczar. Gdy r. 1927 korony skradziono, dokonał ponownej koronacji 8 IX. 1933, bp. przemyski Franciszek Barda — 34 Lwów, u O O. Jezuitów, 28. V. 1905, kor. arbp lwowski Józef Bilczewski. 35. Tuligłowy, k. Pruchnika 8. IX. 1909 w parafii kor bp. przemyski Józef Pelczar. — 36. Kochawina, w kościele parafialnym 15. VIII. 1912, kor. arbp. lwowski Józef Bilczewski. — 37. Borek Stary, u OO. Dominikanów, 15. VIII. 1919, kor. bp. przemyski Józef Pelczar. — 38. Zawada, k. Dębicy w kościele paraf. 8. IX. 1920, kor. ks. bp. tarnowski Leon Wałęga, po odzyskaniu skradzionych koron ponowił tenże biskup koronację 29. VII. 1924 r. 39. Rudki, w kość. paraf. kor. 2. VII. 1921 bp. przem Józef Pelczar — 40. Kraków, u OO. Dominikanów, 2. X. 1921, kor. bp. krakowski Adam Sapieha. – 41. Gidle, 19 VIII. 1923, kor. bp. włocławski Zdzitowiecki. — 42. Pizeczyca, statua w kość. paraf. 15. VIII. 1925. kor. sufragan przemyski bp . Karol Fischer. — 43. Piekary, na Śląsku w kościele paraf. 15. VIII. 1925, kor. ówczesny nuncjusz apostolski kard. Wawrzyniec Lauri w zastępstwie wyznaczonego przez Rzym lecz przeszkodzo-nego chorobą ks. kard. Dalbora — 44. Tarnowiec, (ob. Jasła) 8. IX. 1925, bp. sufr. przem Karol Fischer — 45. Żółkiew, u OO. Dominikanów, 6. X. 1929, kor. arbp. lwowski Bolesław. Twardowski. — 46. Borek na Zdzieżu, (diec. poznańska) 2. VIII. 1931, kor. kard. August Hlond w kościele paraf — 47. Wilno, w Ostrej-bramie 2. VII. 1927, kor. kard. Aleksander Kakowski. 48. Hyżne, w kość. paraf, 8. IX. 1932, kor. bp. przemyski Anatol Nowak. — 49. Bochnia w kość. paraf. 7. X. 1934 kor. ks. bp. tarnowski Franciszek Lisowski. — 50. Stanisławów, w kość. ormiańskim. 30. V. 1937, kor. arbp. ormiański Józef Teodorowicz, Poza tym jurę episcopali koronował ks. arbp. Bilczewski 1902 r. u OO. Dominikanów we Lwowie statuę M. B. „Jackową”. a ks. arbp. lwowski Bolesław Twardowski obrazy M. B. w seminarium duchownym we Lwowie i w kość paraf, w Hodowicy.
CORONIGER, 3 noszący koronę.
CORONIS, idis, f. 1. ostateczność, ostatni brzeg, najwyższa część, naczelna ozdoba, 2. głowa, napis, 3. zakończenie, końcowe esy i floresy.
CORONO, 1. wieńczyć, koronować.
CORONULA, ae, /. obrzeżenie mitry lub turban, 2. opaska podnóżka
CORPORALE, is, n. (pallium), korporał, czteroboczna chusta lniana, złożona w kwadratowe składki jako podkład pod monstrancję lub cibo-rium przy wystawieniu N. Sakramentu, jako też pod kielich podczas Mszy św.
CORPORALIS, e, 1. należny doTciała, cielesny, zewnętrzny.
CORPORALITAS, tis, /. cielesność. (corporatio).
CORPORALITER, przysł. cieleśnie, rzeczywiście.
CORPORASCO, 3. nabierać ciała.
CORPOREUS, 3. cielesny, złożony z ciała i kości.
CORPORO, 1. ciałem oblekać.
CORPULENTUS, 3. odżywiony, obfitujący w ciało, (corpulentia).
CORPUS CHRISTI, biskupstwo w Stanach Zjednoczonych (Texas) od 1912, sufr. św. Antoniego.
CORPUS, oris, n. 1. ciało, 2. zwłoki. 3. Corpus Christi = Boże Ciało, 4. kadłup, 5. korporacja, związek, stan; in modum organici corporis = na sposób dobrze zorganizowanej korporacji (C. j. c. 707), 6. Corpus juris canonici; nazwa bibiogra-ficzna dla ogółu wszystkich zjednoczonych, autentycznych źródeł prawa kościelnego, aż do Tridentinum z obowiązującymi i już nie obowiązującymi ustawami, 7. ich nowe wydanie
CORPUSCULUM, i, n. 1. ciało delikatne, 2. zwłoki.
CORRADO, si, sum, 3.—1. grzebać, zgarniać, 2. skrobać, drapać.
CORREA ae, /. osoba spółwinna
CORRECTIO, nis, /. 1. sprostowanie, poprawienie, 2. wytknięcie, skarcenie, ukaranie; domus correctionis = dom poprawczy dla duchownych pokutników, 3. utrzymanie całości, oparcie, podpora, podstawa, fundament.
CORRECTOR, is, m. 1. poprawiacz, 2. korektor zajęty przeglądem materiału podanego do druku, 3. ochmistrz, wychowawca.
CORRECTURA, ae, /. poprawa.
CORREGNO, 1. spółrządzić, wespół panować.
CORRELATIO, nis, f. wzajemny stosunek.
CORRELATIVUS, 3. odnośny, wzajemnie warunkujący.
CORREPO, epsi, eptum, 3. kryć się, czołgać.
CORREPTE, przysł. w skróceniu. •
CORREPTIO, nis, /. przestroga, skarcenie, nagana, (C. j. c. 1747, 2308), wytknięcie, ukaranie
CORREPTOR, is. m. karcicie!.
CORRESPONDENS, entis, odpowiedni, odpowiadający.
CORRESPONDEO, 2. odpowiadać, zgadzać się, nadawać się.
CORREUS, 3. spółoskarżony, spół-winny.
CORRIDEO, risi, risum, 2. śmiać się spoinie.
CORRIENTES, biskupstwo w Argentynie od 1910, suf. Buenos Aires.
CORRIGIA, ae, /. rzemyk, c. calcea-menti.
CORRIGO, exi, ectum, 3. — 1. sprostować, naprawiać, 2. upominać, karcić, 3. zachować słuszność.
CORRIPIO, ripui, reptum, 3. — 1. chwytać, porywać, 2. napadać, rabować, zabierać, 3. łapać, karcić, 4. narażać na zagładę, wtrącać.
CORROBORATIO. nis, /. wzmacnianie, wzmacnianie się
CORROBORO, 1. wzmacniać, posilać, pass. stawać się mocnym.
CORRODO, rosi, rosum, 3. przegryzać.
CORROGATIO, nis, /. 1. zaproszenie, 2. zgromadzenie, 3. żebranie, żebractwo, 4. rzecz wyproszona.
CORROGO, 1. zapraszać, 2. wypraszać, żebrać, 3. gorąco błagać.
CORROSIO, nis, f. ukąszenie, ugryzienie.
CORRUGO, 1. marszczyć czoło.
CORRUMPO, rupi, ruptum 3. —1. psuć, niszczyć, 2. pogarszać, zniekształcać, osłabiać, 3. fałszować, 4. uwodzić, 5. znieważać, hańbić, 6 przekupiać.
CORRUO, ui, 3. walić, obalić, zapadać się.
CORRUPTE, przysł. błędnie, psotnie, źle
CORRUPTELA, ae, /. 1. zepsucie, uwiedzenie, przekupstwo, 2. zhańbienie, zniesławienie, 3. dezorganizacja, przemienność, znikomość.
CORRUPTIBILIS, e, przemienny, stargany, nadwerężony, rozprężony, marny.
CORRUPT1BILE, is, n. ludzkie ciało.
CORRUPTIBILITAS, tis,/. znikomość, marność
CORRUPTIO, nis,/. uwiedzenie, przekupstwo, zepsucie.
CORRUPTOR, is, m. uwodziciel.
CORRUPTRIX, icis, /. uwodzicielka.
CORRUPTUS, 3. zepsuty, uwiedziony, przekupny, zły.
CORTEX, icis, /. kora, korek,’ drzewo korkowe.
CORTINA, ae, f. 1. naczynie, trójnóg, 2. zasłona, pokrywa, baldachim.
CORTIS. is, /. posiadłość wiejska.
CORTONA, ae, /. miasto w Etrurii, Italia, siedziba biskupia (od 1325) wyjęta
CORUMBA, biskupstwo w Brazylii od 1910, sufr. Cuyaba.
CORUS, i, m. wschodnia miara dla przedmiotów suchych, ok. 40 litr.
CORUSCABILIS, e, połyskujący, lśniący.
CORUSCAMEN, is. n. i CORUSCA-TIO, nis / światło, połysk, brzask.
CORUSCO, 1. błyskać, świecić, lśnić, 2. prędko się poruszać.
CORUSCUM, i. n. błyskawica.
CORUSCUS, 3. drżący, drgający, błyszczący.
CORVINUS, 3. podobny do kruka.
CORVUS, i, m. kruk.
CORYLUS, i, m. kieszeń, torba (skórzana).
CORYLUS. i / krzew orzecha laskowego, leszczyna (corytelum. i, n.).
CORYPHAEUS, i, m. (gr) naczelnik, przywódca partii.
CORYTUS, i, m. (gr) kołczan, sajdak.
COS, otis, m. ostry kamień.
COSACUS, ‘i, m. kozak, łupieżca.
S. COSMAS, ae, m św Kozmas. męczennik i lekarz t 363, 27 września.
B. COSMAS TAQUEA. błog. Kozmas, męczennik koreański.
B. COSMAS DE CARBONIANO, błog. Kosmidas Komurgian, męczennik. Był ormiańskim kapłanem i proboszczem; r. 1707 mając 49 lat, oddał swe życie za wiarę katolicką. Papież Pius XI zatwierdził dnia 23 czerwca 1929 r. jego cześć.
COSMAS, ae, m. b. wykształcony mnich włoski, który żył w Konstantynopolu w połowie IX w.
COSMEDIN. bazylika kolegiacka NP. Maryi w Rzymie.
COSMOGR APHIA, ae. /. opis świata.
COSTA, ae, /. żebro, żyła, costala.
COTHONISSO, 1. mocno pić.
COTHURNUS, i. m. (gr) 1. koturn, obuwie opatrzone grubą podeszwą z cholewą sięgającą do połowy łydek; but myśliwski, 2. okrycie nogi tragicznych aktorów, but na podstawce, 3. przen. styl wyniosły, tragedia.
COTIDIANO, przysł. codzień.
COTIDIANUS, 3. codzienny, powszedni.
COTIDIE, przysł. codzień.
COTRONA, ae, /. miasto portowe na Morzu Jońskim (Italia), siedziba biskupia (od VI w ), sufrag. do Reggio.
COTTA, ae,/. długie okrycie wierzchnie (surdut), 2. komża, alba.
COTTA, orum, (n), COTONA i COTTANA, orum n. suszone figi.
COTTELONGO, p. Joannes Baptista Cottelongo.
COTTO, onis, / bawełna.
COTURNIX, icis, /. przepiórka.
COUTOR, usus sura, 3. z kimś obchodzić się. obcować.
COXA, ae, / biodro, zgięcie, lędźwie.
C. P. = Congregatio a sanctissima Cruce et Passione D. N. 1. C. Pasjo-niści 1725.
CRABRO, onis, m szerszeń.
CRACOVIA, ae, Kraków, stara stolica Polski, siedziba biskupia od X w., od r. 1925 arcybiskupstwo i metropolia, 299 tys. mieszkańców.
CRAMBE, es, /. jarmuż, kapusta.
CRANGANORUM, i, n tytularne ar-cybiskupstwo Cranganor, połączone z Damao, sufrag. do Goa, Indie.
CRAPULA, ae,/. pijaństwo, opilstwo, niemierność.
CRAPULATUS, 3. podpity.
CRAPULENTUS, 3. pijany
CRAPULOR, 1. być pijanym, upić się.
CRAPULOSUS, 3. pragnący się upić
CRAS, przysł. jutro, nazajutrz.
CRASSAMEN, inis, n. i crassamen-tum, i, n osad, fusy. męty, szumowiny.
CRASSESCO, 3. i crasso, 1. stawać się grubym, mocnym.
CRASSITAS. tis, /. CRASSITUDO, nis,/. grubość, otyłość, nadmiar; cr. terrae —- tłusta skiba.
CRASSUS, 3.— 1. gruby, tłusty, mocny, 2. surowy, nieokrzesany, grubiański.
CRASSE, tłusto, grubo, niezgrabnie.
CRASTINUS, i, m. (dies), dzień jutrzejszy, in crastinum (diem) —- na jutro.
CRASTINUS, 3. jutrzejszy.
CRATER, eris, m. (cratera ae, /.) 1. dzbanek, kocioł, 2. miednica, wanna, basen, 3. kotlina górska, przepaść, krater.
CRATES, etis, m. gr. filozof z Teb ze szkoły cyników, uchodził za wzór wstrzemięźliwości (IV w. przed Ch.).
CRATES, is /. plecionka, kosz. brona, faszyny; crates perforata = przepiłowane kraty.
CRATICULA, ae, /. 1. rdza, 2. kraty.
CRATICULATIM, przysł. w kratki
CRAUGOS, i, m dzięcioł.
CREACENTRUM, i, n. szpikulec, hak na mięso.
CREAGRA, ae, /. widelec.
CREAMEN, is, i CREATIO, nis, /. 1. stworzenie,twórczość, 2. świat stworzony, 3. twór żyjący, 4. wybór, wybranie.
CREANTO, 1. obiecać pod przysięgą
CREAT1VUS, 3. stwórczy.
CREATOR, is, m. stwórca, twórca.
CREATR1X. icis, /. twórczyni, matka
CREATURA, ae,/. stworzenie; c. oii-wae — gałązka oliwy, c. papae = kardynał.
CREBER, bra, brum, 1 gęsty, ściśnięty, liczny, 2. pełno nabity, 3. częsty, powtarzający się.
CREBESCO, bui 3 i CREBRESCO, brui, 3 być częstym, być górą, 2. rozszerza się (wiadomość), staje się głośno wiadomym.
CREBITER, p. crebro.
CREBRITAS. tis,/. częstość, gęstość.
CREBRO, przysł. od creber, często, gęsto, licznie.
CREDENTIA, ae, /. stół kredensowy, mały stolik po stronie epistoły przy ołtarzu dla umieszczania kielicha i ampułek
CREDENTIARIUS, i, m. zarządca kredensu, smakujący potrawy.
CREDENTITAS, tis, /. konieczność wierzenia.
CREDIBILIS, e wiarogodny.
CREDIBILITAS, tis, / wiarogodność.
CREDITO, 1. mocno wierzyć.
CREDITOR, is, m. wierzyciel.
CREDITUM, i, n rzecz powierzona, pożyczka, dobro.
CREDO didi, ditum 3. —1. zaufać, oddać, borgować, kredytować. 2. wierzyć, uznawać za prawdę; er in Deo, wierzyć w Boga; in Deum (wyzn. wiary), 3. mniemać, mieć zdanie, sposób widzenia, 4. non est creditus cum Deo spiritus eius = duch jego nie jest Bogu wiernym (Ps. 77,8).
CREDO, wyznanie wiary, symbol ni-cenokonstantynopolski (325 i 381) wygłaszany przy Mszy św.
CREDULITAS, tis,/. 1. łatwowierność, 2. chęć wierzenia, wiara.
CREDULUS, 3. łatwo wierzący.
CREMA, ae, /. miasto w Italii, siedziba biskupia (od 1578), sufrag. Mediolanu.
CREMATIO, nis. /. spalenie.
CREMENSE MONASTERIUM, opactwo benedyktyńskie w Kremsmu-enster, Austria, załóż. 717 przez księcia bawarskiego Tassilona III.
CREMENTUM, i. n. wzrost, owoc.
CREMIUM. i. n. chróst, suche drzewo, materiał palny.
CREMO, 1. palić, składać ofiarę całopalną
CREMONA, ae, / miasto w półn. Italii, siedziba biskupia (od IV w.) sufrag. Mediolanu, ok 40 tys mieszk
CREMOR, is. m. wywar, zacierka
CRENA, ae, /. wcięcie.
CREO, 1. stwarzać, powoływać do bytu. wydobywać, 2. powodować, przygotowywać, 3. wybierać, mianować.
CREPAX, acis, SKrzypiący piszczący.
CREODAETA, ae. m. rzeźmk
CREPIDA, ae /. podeszwa, stopa, sandał (crepidula. ae).
CREPIDARIUS, 3. należny do sandałów.
CREPIDO, inis, /. 1. podwalina, grobla, tamka, 2. wzgórze, przepaść, 3. stopa, brzeg, obrąbek, obwódka, przybrzeże.
CREPITO, 1. kłapać, skrzypieć, trzeszczeć, dzwonić łańcuchami, chrzęścić, turkotać, gruchotać.
CREJITUS, us, m kłapanie, skrzypienie, chrzęszczenie, turkotanie,
CREPO, ui, itum, 1. kłapać, skrzypieć, 2. rozbrzmiewać, dźwięczeć, 3. łamać *ia dwoje, pękać.
CREPULUS, 3 dźwięczący, szumiący.
CREPUNDRA, orum, n. brząkadla.
CREPUSCULUM, i, n. zmierzch, mrok.
C. RES, Congregatio de Resurrectione
D. N. J. Ch = Zmartwychwstańcy, zał. 1836.
S. CRESCENS, tis, m. św. męczennik i biskup Moguncji (I w.). Uczeń św. Pawła, głosił słowo Boże w’e Vienne (Francja), gdzie też założył biskupstwo, a następnie w Moguncji. Śmierć poniósł za ces. Trajana Był 22 lata biskupem w Moguncji. Zwłoki spoczęły w bazylice św Albana. (27 czerwca).
CRESCENS. tis, bogobojny chrześcijanin z Rzymu, który opowiadał w Galacji ewangelię (2. Tim 4, 10).
S. CRESCF.NTIA, ae, /. męczennica t 303, >5 czerwca.
B CRESCENTIA HÖSS, błog. dziewica (t 1744. 5 kwietn.). Była córką tkacza w Szwabii. Przyjęta do klasztoru 3 zak. św. Franciszka w tymże mieście, cierpiała wiele wskutek zawiści niektórych towarzyszek. Z czasem została mistrzynią nowicju-szek a po 17 latach obrano ją przełożoną tego klasztoru. Umarła w 62 roku życia, powszechnie dla swej świętości czczona. Pap. Leon XIII zaliczył ją 1900 r. w poczet Błogosławionych.
S CRESCENTIUS, i, m. św. Kres-centy, syn św. męczenniczki Sym-forozy (2 w.l.
S. CRESCENTIUS, i, m. św. męczennik, członek rady w Trewirze t 283.
CRESCO, crevi, cretum, 3.— 1. wychodzić, kiełkować, powstawać, 2. róść, wzrastać, stawać się większym, mocniejszym, wzmocnić się
CRETA, ae, /. kreda.
CRETACEUS. 3 biały jak kreda.
CRETIO, nis, / poszukiwanie lub objęcie spadku.
CRETULA, ae, /. glinka.
CRETURA, ae, /. osypka, plewa wysiana
CRETUS, 3 p cerno i cresco (creta i cretosus)
CRIBELLUM, i n. małe sitko.
CRIBRARIUS, 3. przesiany
CRIBRU, 1 przesiewać
CRIBRUM, i, n. przetak, sito, rzeszoto, druślak.
CRICETUS, i. m. chodnik.
S CRICINUS, i, n. św. wyznawca i bp. Werony (ok. 360).
CRIMEN, inis, n. 1. obwinienie, oskarżenie zarzut, 2 przestępstwo, zbrodnia, wina; crimen inferre alicui = zaskarżyć kogo do sądu; gloriae crimen infere = posądzić kogo o zmazę, zakałę.
CRIMINALIS, e, zbrodniczy, występny, należący do skargi; causa crim = prawo karne (C. j. c. 1552); kryminał.
CRIMINATIO, nis, /. obwinienie, oskarżenie.
CRIMINATOR, is, oszczerca, crimi-natriz.
CRIMINOR, 1. zaskarżyć, obwinić.
CRIMINOSUS, 3—1. poszlakowany, nienawistny, złośliwy, obmowny, 2. zbrodniczy, występny.
CRIMINOSE, przyst w sposób obwiniający.
CRIMNUM i, /i. grysik.
CRINA, orum, n. maść na włosy.
CRINICULUS, i, m. sznur.
CRINIO, I. owłosić, pokryć włosem.
CRINIS, is, m włos (na głowie).
CRINITUS, 3 długowłosy
CRISIS, is, /. kryzys, rozstrzygnięcie.
CRISIUM, i, n. miasto Koeroes albo Kriżevci w Jugosławii (Kroacja), siedziba biskupia gr. katol. (ruskiego) od 1777, sufr. Agramu.
CRISPANS, tis, kędzierzawy.
S. CRISPINIANUS i CRISPINUS, św. męczennicy t ok. 300. Obaj pochodzili z Rzymu i pośpieszyli jako głosiciele wiary do Francji. Osiedli w Soissons i wyrabiali obuwie. Przy tej pracy korzystali ze sposobności głoszenia wiary i dokonywali licznych nawróceń. Ces. Maksymian wydał rozkaz wymordowania wszystkich chrześcijan w Soissons; ofiarą tego rozkazu padli w pierwszym rzędzie obaj św. misjonarze. Ciała ich z polecenia Karola W. spoczęły r. 785 w katedrze w Osnabrueck, za czym stali się patronami tej diecezji.
B. CRISPINUS A VITERBO, błog. Kryszpin. wyznawca zak Kapucynów (1750). Pochodził z Viterbo, wyuczył się rzemiosła szewskiego, poczuwszy jednak powołanie do rzeczy wyższych, wstąpił jako braciszek do zak. Kapucynów, gdzie pracował w kuchni i zbierał jałmużnę dla konwentu w Orvieto Znaczną część nocy spędzał przed W. Ołtarzem, często w zachwycie unosił się w górę. -’osiadał dar poznawania serc i cudownego leczenia chorych Zapowiedział godzinę swej śmierci i zasnął w Panu 19 maja. Pius VII ogłosił go błogosławionym w 1809 r. (21 maja).
CRISPICO i CRISPO, 1. kędzierzawić, 2. zawijać, zakręcać, 3. doprowadzić do ruchu drżącego.
CRISPUS, kędzierzawy, sztuczny
CRISPUS. i, m. Kryspus, przełożony synagogi w Koryncie, który wraz z całym domem ochrzczony był przez św. Pawła
CRISSO, poruszać ramieniem lub nogami nieprzyzwoicie.
CRISTA, ae, /. 1. grzebień zwierząt, 2. kitka z piór.
CRISTATUS, 3 —1. noszący grzebień, 2. ozdobiony kitą.
CRITA, ae, m. sędzia.
CR1TERIUM, i, /i. rozstrzygające znamię, kamień probierczy.
CRITICR. es, ae, /. sztuka oceniania, krytyka.
CR1TICUS, i, m. krytyk.
CRITICUS, 3 krytyczny, rozstrzygający (w chorobach).
C. R. M. — Clerici Reguläres minores. niżsi klerycy regularni, zał. 1588.
C. R. M D. — Clerici Reguläres Matris Di-i, klerycy regularni Matki Boskiej, zał. 1574
CROCEA. ae, / mozzetta.
2 CROC.EA, orum, n. (vestimenta). 1 pstre szaty. 2. wyborowe potrawy.
CROCEUS, 3. szafranawy, żółty, czerwonawy. złocisty, (crocinus 3).
CROCIO. 4 krakać.
CROCODILUS, i, m. krokodyl,
CROCOTA, ae, /. suknia damska od paradv
CROCUM, i, n. (us i ) szafran, barwa szafranowa
CROSSENA, ae. / miasto La Crosse w półn Ameryce, siedziba biskupia (od 1868), sufrag. do Milvaukee.
CROTALIUM, ii, n kulczyki.
CROTALUM, i, n. grzechotka, talerzyki.
CRUCIABILIS, e, męczeński udręczony, cruciabiliter przyst. okrutnie.
CRUCIABILITAS, atis, /. męka, katusza, męczeństwo.
CRUCIAMEN, inis n. udręczenie, męczarnia
CRUCIAMENTUM, i, n. męka, katusza
CRUCIARIUS, i, m. skazany na mękę krzyżową
CRUCIATIO, nis, /. ukrzyżowanie, męka.
CRUCIATUS, us, m katusza, skazanie na śmierć.
CRUCIFER, feri, m. krzyżowiec.
CRUCIFER, 3. niosący krzyż.
CRUCIFERI, orum, 1. Krzyżacy. 1. niemiecki zakon krzyżacki w średniowieczu, 2. włoski zakon dla pielęgnowania chorych (1169—166). CRUCIGER, geri, m. krzyżowiec. CRUCIFIGO i CRUCIGO, 3. przybić do krzyża. CRUCIFIXUM, i, n krycyfiks, krzyż z postacią przybitego doń Zbawiciela CRUCIGERI DE STELLA ROSSA, krzyżowcy z czerwoną gwiazdą, czescy krzyżowcy dla posługi szpitalnej i duszpasterstwa, zatwierdzeni 1238 r. przez pap. Grzegorza IX (r. 1905 jeszcze 80 członków: Ordo militaris Crucigerorum cum rubea Stella) CRUCIO, 1. męczyć, dręczyć, trapić. CRUCIS CONGREGATIO, Krzyżacy kanonicy augustiańscy, zatwierdzeni przez pap. Inocentego III, posiadają obszerne uprawnienia do poświęcania różańców. CRUCIS VIA ae. /. droga krzyżowa (nabożeństwo do ukrzyżowanego Zbawiciela, zwykle obejmujące 14 stacyj) CRUDELIS, e, okrutny, bezwzględny, straszny, (crudeliter). CRUDELITAS, tis, /. okrucieństwo, surowość CRUDESCO, 3. jątrzyć się (rana), pogarszać się (choroba). CRUDITAS, atis. /. niestrawność, obżarstwo. CRUDITO. 1 źle trawić CRUDUS, 3. — 1 krwawiący, dziki, surowy 2. niedojrzały, za młody, 3 nie-strawiony, nieopracowany, 4. okrutny, niewykształcony, niekulturalny. CRUENTO, 1, splamić krwią, zakrwawić. CRUENTUS, 3. krwawy, krwią zbroczony, 2. dziki, okrutny. CRUMENA, lub crumina, ae, / sakiewka, wor-k, kasetka. CRUOR, is, m. 1. krew, 2. przelanie krwi, morderstwo. CRURIFRAGIUM. n. złamanie kości udowej, 2 stłuczenie lub złamanie ramienia, nogi (u ukrzyżowanych). CRUS, cruri(s), n. biodro, kość biodrowa, noga. CRUSSA. ae, 1. kora, skorupa, łupina, 2. oprawka, robota okładzinowa. CRUSTALA, ae, lum /. — i, n. placek, ciastko, skórka. CRUX, cis, /. 1. drzewa męki, krzyż, Męka Pańska, 2. męka. męczarnia, utrapienie. CRYPTA, ae /. (gr) sklepienie podziemne, grota, pieczara, jaskinia. CRYSTALL1NUS, 3. kryształowy. CRYSTALLUM, i. n. kryształ. CRYSTALLUS, i, /. kryształ, naczynie kryształowe, szyba kryształowa; przen. lód, grad. CSANADIA, ae, /. biskupstwo Csa-nad na Węgrzech, od r. 1738 z siedzibą w Temeszwarze. C. SAL. =; Congregatio Salesiana, pob. Zgromadzenie Salezjanów załóż. 1846 r. przez św. kapłana Don Bosco. C S. C. = 1. Congregatio Sacrorum Cordium: Kongregacja Najśw. Serca załóż. 1833 r. 2. Congregatio a San-cta Cruce, Sacerdotes a s. Cruce; Kapłani od św. Krzyża, załóż. 1820. C. S. P. = Clerici Kegulares Schola-rum Piarum, Pijaryści załóż. 1607. C. SS. C. = Congregatio a Sanctis-simo Corde Jesu: Kapłani Najśw. Serca Jezusowego załóż. 1877. C. SS. CS = Congregatio Sanctissi-morum Cordium – Towarzystwo Najśw. Serc. (Picpus) załóż. 1800. C. S. SP. = Congregatio Spiritus Sancti et Immaculati Cordis B. M. V. Kongregacja Ducha św. i Niepok Serca NPM. C. SS. R = Congregatio Sanctissimi Redemptoris; Redemptoryści zaloż. 1732 r. prze św Alfonsa Liguori.
CUBATIO, onis / leżenie.
CUBICULARIS, e, znajdujący się w sypialni, należący do mieszkania.
CUBICULARIUS, i, m. pokojowiec, podkomorzy jako tytuł dworski, Intimus cub = tajny podkomorzy.
CUBICULUM, i, n. 1. sypialnia, komora, gmach; cub. minister = pokojowiec.
CUBILE, is. n. 1. powstanie, łoże, leże, obóz, 2 sypialnia, gmach.
CUBITA, ae, /. p cubitum.
CUBITAL, is. n. poduszka (pod ramię), wezgłowie
CUBITO, 1. wypoczywać, leżeć.
CUBITORIUS, 3. odpowiedni do leżenia; potrzebny do jadalni.
CUBITUM, i, n. (cubita, ae, /.) 1. łokieć u ręki, 2. łokieć jako miara, (cubitus, i).
CUBITUS, us, m. wypoczywanie.
CUBUS, i, m. sześcian, kubik, miara ciał.
CUBO, ui itum, 1. leżeć, spać, 2. u stołu leżeć.
CUCULLA, ae, /. (cucullus, i), 1 wierzchnia szata, habit mniszy; fał-dzisty płaszcz z szerokimi i wiel kimi rękawami dla zakonników, żyjących wedle reguły św. Benedykta, 2. nakrycie głowy, kaptur, kapuza.
CUCUMA. ae, /. naczynie kuchenne.
CUCUMERARIUM, i, n. pole ogórkowe, rola ne kawony.
CUCUMIS, eris, i, ts, m. ogórek, dynia. kawon
CUCURBITA, ae. 1. dynia, 2. bańka.
CUCUTIA, ae, /. cudzołóstwo ze strony niewiasty.
CUDO, di lub si, sum, 3. bić, tłoczyć, sporządzać.
CUYABA, ae,/, miasto Cuyabś w Brazylii, siedziba biskupia (od 1745 r.), sufrag de Rio de Janeiro.
CUJUSCEMODI, itp. jakkolwiek usposobiony, jakiego bądź rodzaju
CUJUSDAM, CUJUSNAM? czyjeż?
CULCITA, ae. i CULCITRA, ae, /. materac, poduszka.
CULICARE, is, n zasłona nad łóżkiem.
CULCO, I. rozdeptać, stłuc, rozmiaż-dżyć.
CULEUS, i, m. i culleum, i, n. skórzany worek, sk. wąż.
CULEX, icis, m. komar; culicem exco-lare = być dokładnym w drobnostkach.
CULINA, ae, / 1. kuchnia, 2. wikt, ugoszczenie.
CULMA, ae. /. Chełmno, biskupstwo (od 1243 r.) z siedzibą w Pelplinie; mieszk 47 670. sufrag. gnieźnieńsko-pozn<„ńska.
CULMEN, inis. « 1. szczyt, kopuła, wierzchołek, 2. wysokie stanowiska.
CULMUS, i, m. 1 źdźbło, 2. słoma, dach słomiany.
CULPA, ae, /. wina, błąd, grzech; wyznanie winy w klasztorach
CULPABILIS, e, (culpatus), 3. godzien nagany, winny, wart kary, grzeszny.
CULPABILITAS, atis, /. wina, karalność (C. j. c. 2207).
CULPATUS, p. culpabitis.
CULPITO i CULPO, 1. ganić, karcić, 2. obwiniać, oskarżać.
CULTA, orum n zasiewy.
CULTE, przysł ozdobnie, czysto.
CULTELLUS, i, m mały nóż, scyzoryk.
CULTER, tri, m. nóż.
CULTIO, nis /. uprawa (agri), zagospodarowanie, 2. cześć, uczczenie
CULTOR, is. m 1. wieśniak, ogrodnik, 2. czciciel, przyjaciel, miłośnik
CULTURA, ae. /. 1. opracowanie uprawa (roli), kultura leśna, 2. cześc, religia, 3. pielęgnowanie, kształcenie (C. j. c 1364,3).
CULTUS, us, m. 1. opracowanie, budowa. uprawa, 2. pielęgnowanie, troskliwość, 3. sposób życia; c. te-nuis, prosty sposób życia; obyczaj, zwyczaj 4. ubiór, ozdoba, 5. wychowanie, ćwiczenie, 6. cześć, hołd. zwłaszcza: nabożeństwo zewnętrzne, służba boża, kult. Rozróżnia się: a) CULTUS LATRIAE, uwielbienie samemu Bogu należne, b) CULTUS HYPERDUL1AE, cześć wyższa, należna Matce Boskiej, c) CULTUS DULIAE, zwyczajna cześć Świętych.
CULTUS, 3.— 1. uprawny, 2. zdobny, 3. wykształcony, uszlachetniony.
CULUS, i, m. tyłek, zad.
CUM, przyimek z abl. a) miejscowo: 1. z, wraz z, fac mecum signum in bonum = daj mi znak do dobrego, to zn. spraw, abym znowu miał odwagę i ochotę (Ps. 85, 17 , 2. pod nadzorem, 3. w związku z… przy spółudziale z abl. in strumentalis: muniverunt sepulchrum cum custodibus; przed: cum vultu tuo = przed twoim obliczem, 4. być wyposażonym, odzianym, uzbrojonym. b) czasowo: 1. równocześnie z., bezpośrednio po… 2 podczas, nie bez. . śród: cum lacri-mis — śród. łez; cum clamore = nie bez krzyku.
CUM, spójnik. 1. wtedy gdy, 2. tak często, jak, 3. przez to że, 4. gdy, wtenczas, chociaż, 5. podczas, gdy, jednak 6 cum primum, = gdy tylko, skoro, 7 cum-tum: zarówno-jak, tak-jak, nie tylko, lecz taże, 8. cum maxime: osobliwie, zwłaszcza, że…
CUMATILE, is, n. suknia błękitna.
CUMATILIS, e, błękitnawy, koloru morza.
CUMBA, ae, p. cymbał
CUMEKA, ae, /. beczka, skrzynia.
CUMI, (aram), powstań!
CUM1NUM, i, n. kminek.
CUMMIS, is. /. guma
CUMPRIMIS, przysi. p. primus.
CUMULATIM. przysł łącznie, gromadnie, hurmem, kupą
CUMULATIO, nis, /. 1. pomnożenie, 2. gromadzenie, skupianie.
CUMULATIVUS, 3. łączny, łączący, zgromadzony, skupiony; jus cumu-lativum = prawo łączne, skupione (gdy dwie przynależne władze mają prawo karania, np przy uchybieniach zakonnika zarówno przełożony zakonny, jak przynależny biskup.
CUMULATOR, is, m. pomnożyciel.
CUMULATUS 3. pomnożony, powiększony. podwyższony, obfity.
CUMULO, 1. gromadzić, nakładać w (stosy), 2. na-prze-pełniać, 3. pomnażać, powiększać, stopniować 4. udoskonalić.
CUMULUS, i, m. 1. masa, kupa. stóg, 2. nadmiar, dodatek, wezbranie.
CUNABULA, orum, 1. kołyska; a cu-nabuiis = od wczesnej młodości. 2. miejsce urodzenia, ojczyzna.
CUNAE, arum. f. kołyska, kolebka.
CUNCTABUNDUS, 3. wahający się, zwlekający.
CUNCTANTER, przysł z wahaniem.
CUNCTATIO, nis, /. wahanie, wstrzymywanie się
CUNCTATOR, is, mitrężyciel. (triz, cis).
CUNCT1M. przysł społem, razem.
CUNCTIPOTEŃS, ntis, wszechmocny.
CUNCTOR, 1. zwlekać, wahać się.
CUNCTUS, 3 zebrany, zespolony, cały, wszystek, pl. wszyscy.
CUNEATUS. 3. ostro kończasty, klinowaty, w klin.
S. CUNEGUNDIS, is, /. św. Kune-gunda wdowa i cesarzowa (•)• 1040) 3 marca). Była żoną ces. Henryka II i wedle legendy żyła z nim w dziewiczym małżeństwie. Posądzona o cudzołóstwo, poddała się sądowi bożemu i przeszła bosymi nogami po rozpalonym lemieszu bez uszkodzenia Budowała liczne kościoły i klasztory. Po śmierci męża wstąpiła do klasztoru, gdzie przez 15 lat była wzorem umartwienia i pokory. Znakiem krzyża ugasiła pożar wszczęty w klasztorze. U jej trumny w katedrze w Bambergu działy się liczne cuda.
B. CUNEGUNDIS, is, /. błog. Kinga, królowa Polski, klaryska (+ 1292). Córka króla węgierskiego Beli i Marii, córki cesarza greckiego Aleksego, krewna św. Władysława i św. Jadwigi. Już jako niemowlę przyjmowała pokarm w środy i piątki tylko jeden raz dziennie. Na rękach piastunki była podczas Mszy św. cała w zachwyceniu. Zniewolona po długim ociąganiu się do oddania ręki królowi polskiemu Bolesławowi uprosiła go, by jej dziewictwa nie naruszył, owszem skłoniła go, że sam także złożył ślub czystości”, co mu przyniosło przydomek „Wstydliwy”. W sposób cudowny znalazła w Wieliczce kopalnię soli, która stała się bogactwem Polski. Po śmierci męża wstąpiła do klasztoru klarysek w Sączu, który sama założyła. Po 13 latach zmarła w tymże klasztorze 1292 r. a liczne ouda u jej grobu utrwaliły cześć dla niej, co skłoniło pap Aleksandra VIII i Klemensa XI do podniesienia jej na ołtarze. 24 lipca
CUNEATUS, 3. mający kształt klina.
CUNEO. 1. wsadzić klin, wklinować.
CUNEUM, i, n. miasto Cuneo w Piemoncie (Italia) siedziba biskupia (od 1817), sufrag Turynu.
CUNEUS, i, m. I. klin, tyczka, 2. klinowaty szyk wojenny, falanga, 3. pochód, procesja S. CUNIBERTUS, i, m. Św. Kunibert, wyznawca i bp. Kolonii (VII w.). Jako archidiakon trewirski zasiadł r. 623 na stolicy biskupiej w Kolonii. Wziął udział w synodzie w Reims, był doradcą króla Dagoberta, przyjacielem Pipina St. Odnalazł grób św. Urszuli i urządził kościół św. Klemensa, później jego imieniem wyróżniony 12 listop. CUNICULUS, i, m. 1, królik, 2. podziemny kanał, pieczara, mina, podkop.
CUNIO, 1. błotem obryzgać.
CUPA. ae, / 1. kufa. beczka, drzewo wydrążone, 2. kubek czyli najwyższa część kielicha mszalnego na przyjęcie wina.
CUPEDIA, ae, /. smakoszostwo, łakotliwość.
CUPEDINARIUS, i, m. cukiernik.
CUPIDE, przysł. pożądliwie.
CUPID1TAS, tis, /. żądza, namiętność, zmysłowość, chciwość.
CUPIDO, inis, /. żądza, gwałtowne pragnienie, zmysłowość.
CUPIDUS, 3. —1. pożądliwy, namiętny, zmysłowy, 2. chciwy.
CUPIENTER, przysł. pożądliwie, chciwie
CUPIO. ivi, itum, 3. pragnąć, życzyć sobie, pożądać.
CUPPA. p. cupa
CUPRA MONTANA, orum, n. miasto Ripatransone w Italii, siedziba biskupia, sufragania do Fermo.
CUPRESSINUS, 3. (cypressinus) zrobiony z drzewa cyprysowego.
CUPRESSUS, (ciparissus), i,/. cyprys.
CUPRUM, i, n. miedź.
CUR. przysł. dlaczego, czemu?
CURA, ae, /. I. troska, opieka, troskliwość, 2 utrzymanie, pielęgnowanie; cura animarum = duszpasterstwo, 3. zarząd, urząd, zajęcie, władza. 4. pożądanie, pragnienie, dążenie do… cura opum — dążność do ziemskiego posiadania, 5. obawa, niepokój, frasunek, kłopot, zmartwienie, zgryzota.
CURABILIS, e, dający się zleczyć.
CURANDUS, i, m. pupil.
CURANTIA, ae, f. troska, opieka, pilność, trud
CURATE, przysł starannie, troskliwie.
CURATELA, ae, f. pielęgniarstwo, opiekuństwo
CURATIA, ae, / stanowisko kurata.
CURATIO, nis, / staranność, usiłowanie, 2. doglądanie, pielęgnowanie, leczenie, 3. zarząd (curatura)
CURATOR, is, m nadzorca, stróż, opiekun. cur animarum = duszpasterz.
CURATORIA. ae, /. opiekuństwo.
CURATORIUM i, n. kuratorium, władza nadzorcza.
CURATRIX, cis, /. nadzorczyni, po-śiedniczka.
CURATUS. 3. troskliwy, staranny, gorliwy; odnoszący się do duszpa- sterstwa, beneficjum curatum = urząd duszpasterski.
CURATUS, i, m. duszpasterz, kurat.
CURAX, atis, pilny, troskliwy.
CURCULIO, onis, m. robak zbożowy, wołek
CURIA, ae, /. kuria, dwór książęcy, państwowy; zarząd papieski, biskupi, władza duchowna, rząd świecki.
CURIA, ae, /. miasto Chur w Szwajcarii, siedziba biskupia, od V w. wyjęta.
CURIA ROMANA, ae, /. dwór papieski, zespół urzędów papieskich, złożony z 11 kongregacyj jako władz naczelnych administracyjnych, z 2 trybunałów jako władz sądowych, i 5 oddziałów skarbowych.
CURIALIS, e. należący do dworu, do kurii papieskiej
CURIALIS, is, dworak.
CURIATIM, przysł. wedle kurii.
CUKIATUS, 3 podzielny na kurie.
CURIS, is, /. pocisk, oszczep.
CURIO, onis, m (curius), I. kapłan duchowny przełożony) kurii, który miał przestrzegać jej św. zwyczajów, 2. przełożony kościoła.
CURIOS1TAS, tis /. żądza wiedzy, Ciekawość.
CURIOSUS, 3.— 1. staranny, troskliwy, gorliwy, 2 ciekawy, (curiose).
CURIUS, 3. kłopotliwy.
CURO, 1 starać się o co, troszczyć się, zarządzać, 2 leczyć, pielęgnować, 3. kłopotać się o co, dbać; curare de lege = pilnować prawa.
CURRAX, atis, m. szybki, szybko biegający.
CURRENS, entis, biegnący; annus cur-rens = bieżący rok.
CURRICULUM, i, n. bieg, opis życia, życiorys.
CURRILIS, e. należący do wozu, nadający się do biegania, equus cur. — koń wozowy.
CURRO, cucurri, cursum 3. biegnąć, pędzić, spieszyć; sermo cur. = rozszerzać się w mowie; poenas cur. = odbyć drogę męczeńską.
CURRUS, us, m 2. wóz (wojenny); c falcatus = wóz pałąkowaty.
CURSIM, przysł. biegiem, spiesznie, prędko.
CURSIO, onis, /. bieganie (cursura).
CURSITO, 1. tam i sam biegać (curso).
CURSOR, is, m. 1. biegacz (o zakład), 2, posłaniec, 3. woźny sądowy, doręczyciel pism sądowych (c. j. c. 1591).
CURSORIUS, 3. przydatny do biegania.
CURSUS, us, m. 1. bieg, bieganie o zakład, 2. bieg życia, tok studiów, 3. cursus (psalmodiae) porządek psalmów, 4. cursus B. M. V. = ofi-cium ku czci N. P. Maryi (cursatio, nis, /).
CURTIS, is, /. dwór. dworność, utrzymanie dworu.
CURTO, 1. uciąć, uszkodzić, kaleczyć, skrócić.
CURTUS, 4. skrócony, okaleczały, niedostateczny (curtatus 3.).
CUR(R)ULIS. e, należący do wozu, (sella curulis = krzesło składane i ozdobione kością słoniową).
CURVABILIS, e, giętki.
CURVAMEN, inis, n. (curvatio, curva-tura), zgięcie, zaokrąglenie, pałąk.
CURVATUS, 3. zgięty, krzywy.
CURVESCO, 3. krzywić się, zginać.
CURVITAS, tis,/ skrzywienie, zgięcie.
CURVO, 1. skrzywiać, zginać.
CURTUS, 3. krzywy, pałąkowaty, sklepiony.
CURYTU(Y)BA, ae, /. miasto Kurytyba w Brazylii, siedziba biskupia (od 1893. r.), sufrag. Rio de Janeiro.
CUSCUM, i, n. miasto Cusco w połud. Ameryce, siedziba biskupia (od 1536), sufrag. Limy.
CUSIO, nis, '/. wybijanie, tłoczenie (monet).
CUSPIS, idis, /. ostrze, kolec, bodziec, oścień, cierń.
CUSSINUS, i, m. poduszka, podstawka, pult na książkę.
CUSTODIA, ae, /. 1. straż, warta, przechowanie, wartownia, strażnica, 2. schowek, więzienie, 3. custodia pomorum — przechowalnia na owoce, owocarnia, 4. uwięzieni, 5. naczynie kościelne dla przechowania św. Hostii w tabernakulum.
CUST0D10, 4 —1. pilnować, przechowywać, strzec; c. sabbatum legem = przestrzegać sabatu, prawa, 2. trzymać w zamknięciu, 3. strzec się przed…
CUSTODITE, przysł. przezornie, ostrożnie, starannie.
CUSTODITIO, nis/ zachowanie, przestrzeganie, spostrzeżenie
CUSTOS, odis, ra. i, /. stróż-ka, zachowawca (czyli), obroniciel(ka); praeclara custos virginum = przesławna ochronicielko dziewic; ange* lus = Aniół-Stróż.
S. CUTHBERTUS, św. biskup w Nort-humberland (VII w.).
CUTIS, is. f. skóra.
CYANEUS, 3. ciemnobłękitny.
CYATISSO, 1. nalewać wino,
CYATHUS, i, m. (gr) kubek, puhar, kociołek do mieszania.
CYBICUS, 3. kubiczny, czworokoń-rzasty.
CYCLAMEN, nis, n. ziemniak.
CYCLAS, adis, f. (gr) okrągła szata (rzymskich dam państwowych).
CYCLICUS, 3. (gr) kolisty, okrągły.
CYCLUS, i, m. (gr) koło, obieg okrężny, period, obręcz; c. solaris = obieg słoneczny; c. Iunari9 = obieg (cykl) księżycowy.
CYLINDER, i, m. (gr.) wałek, walce.
CYMA, ae; atis,/. (gr.) delikatny kiełek, zarodek, zawiązek, (na kapuście).
CYMBA, ae, /. cumba, (gr.) łódź, czółno.
CYMBALUM, i, n (gr.) cymbał, dzwonek; często w plur. gdyż należą parami do siebie (2 blaszane miednice razem zbite).
CYMBIUM, ii, n. (gr.) mała łódź, rodzaj kagańca do świecenia, zaokrąglone naczynie do picia.
CYMINUM, i, p. cuminum.
CYNICUS. (gr.) należący do sekty filozoficznej, pozbawionej wstydu (jak psy).
CYPRESSINUS, p. cupressinus.
S. CYPRIANUS, i, m św. Cyprian, bp. kartagiński. Ojciec Kościoła, męczennik, + 258, 16 wrześ.
CYPRUS, i, /. kwiat z rodzaju orchidei.
CYPRUS, i,/ wyspa Cypr na Morzu Śródzi emnym, arcybiskupstwo cypryjskie, należy do syryjsko-maro-nickiego patriarchatu w Antiochii, z siedzibą w Cornet-Scehuam. Ła-cinnicy należą do łacińskiego patriarchatu w Jerozolimie.
CYRENAICUS, 3. (gr.) należący do sekty, którii najwyższe dobro pokłada w rozkoszach.
S. CYRIACA, św. dziewica i męczenniczka, 17 czerwca
S. CYRIACUS, i, m św. Cyriak męczennik jeden z 14 pomocników •)• 303, 8 sierp.
S. CYRILLUS, i, m św. Cyryl. bp. Jerozolimy, Doktor Kościoła J- 386, 18 marca.
S. CYRILLUS, św. patriarcha Aleksandrii, Doktor Kościoła + 444, 7 lutego.
CYRILLUS, bp. Trewiru, św. wyznawca (t 458) Jego rządy biskupie przypadły w czasie, gdy Tre-wir wskutek zamieszek leżał przeważnie w gruzach. Głównym jego staraniem było odnowienie zniszczonych świątyń. Przywrócił do pierwotnego blasku kościół św. Eucha-riusza i przybudował doń klasztor. W tym też kościele spoczęły jego zwłoki. Ces. Karol IV część jego relikwij przeniósł do Pragi. 30 czerwca.
S. CYRILLUS, św. biskup wyznawca, brat św. Metodego, apostoł Słowian, patron Morawy (+ 14 lutego 869; 7 lipca).
S. CYRINUS, i, m. św. męczennik, za Dioklecjana, + ok. 300 r. 13 czerwca.
S. CYRINUS, św. męczennik, towarzysz św. pap Marcelina.
CZENSTOCHOVIA, ae, /. Częstochowa. miasto w Polsce, sławne miejsce pielgrzymek do cudownego obrazu Matki Boskiej; siedziba biskupia od r. 1925, sufrag. Krakowa, mieszkańców’ 101.480.

Uzupełnienie atolic biskupich:
CADIX, biskupstwo w Hiszpanii* od 1267, zjednoczone z Ceutą 1576, połączone z diec. Tanger, sufr. Sewilli.
CAETITE, biskupstwo w Brazylii od 1913, sufrag. do S. Salvator de Bahia.
CEFALONIA, biskupstwo w Brazylii od 1926, sufr. St Paulus.
CAGLI et PERGOLA biskupstwo w Italii od 359, sufr. Urbina.
CAJAMARCA, biskupstwo w Peru od 1908, sufrag. Limy.
CAJAZEIRAS, biskupstwo w Brazylii od 1913, sufr. Parahyby.
CALBAYOG, biskupstwo na Filipinach od 1910, sufr. Manilli.
CALGARY, biskupstwo w Kanadzie od 1912, sufr Edmontu.
CALI, biskupstwo w Kolumbii od 1910, sufr. Popayanu.
CALICAT, biskupstwo w Indiach ang. od 1923, sufr Bombaju.
CAMGUEY, biskupstwo na wyspie Kuba od 1912, sufr. St. Iacobus de Cuba
CAMPANHA, biskupstwo w Brazylii od 1908, sufr. Marianny.
CAMPINAS, biskupstwo w Brazylii od 1908, sufr, St. Paulus
CAMPOS, biskupstwo w Brazylii od 1922, sufr. do Rio de Janeiro.
CANARIENSIS, archipelagus, biskupstwo w Hiszpanii afryk. od 1485, sufr. Sewilli.
CAPIZANA, biskupstwo na Filipinach od 1902, sufr. Manilli.
CARATINGA, biskupstwo w Brazylii od 1915, sufr. Marianny.
CARDIFF, biskupstwo w Anglii od 1850, metrop. 1916.
CATAMARCA, biskupstwo w Argentynie od 1910, sufr. do Buenos-Ayres.
CESAREA, biskupstwo ormiańskie w Kapadocji, wznowione 1850.
CHACHAPOYAS, biskupstwo w Peru od 1843, sufr. Limy.
CANGANACHERRY, biskupstwo syryjskie w Malabarze od 1923, sufr. Ernaculum.
CHARLESTON, biskupstwo w Stanach Zjedn. od 1820, sufr. Baltimoru.
CHARLOTTETO WN, biskupstwo w Kanadzie od 1829, sufr. Halifa.ru.
CHIJITI, biskupstwo w Italii od 499, metrop. od 1526.
CHIHUAHUA, biskupstwo w Meksyku od 1891, sufr. Duranga.
CHILLAN, biskupstwo w Chili od 1925, sufr. Santiago.
CHIOGGIA, biskupstwo w Italii od 681, sufr. Wenecji.
CHITTAGONG, biskupstwo w Indiach ang. od 1927, sufr. Kalkuty.
CIENFUEGOS. biskupstwo w Antyl-lach od 1903. sufr. Santiago de Cuba.
CITTA di CASTELLO, biskupstwo w Italii od 465, wyjęte
CIVITA CASTELLANA, Orte et Gal-lese, od 1033, zjedn. 1537 i 1805, wyjęte.
CLOYNE. biskupstwo w Irlandii od 580, sufr. do Cashel.
CONCEPTION et CHACO, biskupstwo w Paragwaju od 1929, sufr. do Assomption.
CORIA, biskupstwo w Hiszpanii od 589, wznowione 1142, sufr. Toleda.
CORO, biskupstwo w Wenezueli od 1922, sufr. S. Jacobus de Venezuela.
CRETO, biskupstwo w Brazylii od 1914, sufr. do Fortaleza.
CROOICSTAN, biskupstwo w Stanach Zjednocz. 1909, sufr. s. Paulus de Minnesota.
CUERNAVACA, biskupstwo w Meksyku od 1891 sufr. Meksyka.
CUMANA, biskupstwo w Wenezueli od 1922, sufr. S Jacobus de Venezuela

D
D jako skrót: 1. duże D na oznaczenie cyfry 500, 2. małe d dnia
DACTYLIDON i DACTYLION, ii, n. pierścień na palec bez kamienia.
DACCA, biskupstwo w Indiach ang. od 1886, sufr. Kalkuty.
DACTYLUS, i, m. owoc, miara.
DADUCHUS, i, m. niosący pochodnię.
DAEDARUS, 3. przemyślny, dowcipny, sztuczny.
DAEMON, onis, m (daemonium) demon, zly duch, diabeł; incursus dae-momi meridiani = napaść szatana w południe (także jak „Samum” południowy wicher gwałtowny lub udar słoneczny.
DAEMONIACU4, 3. demoniczny, szatański, od diabła opętany. ♦
S. DAFROSA, ae,/. św. męczenniczka za Juliana apostaty, matka św. Bibiany i św. Demetrii (IV w.) 4 stycznia
DAGON, bożek Filistynów, pół ryby i pół człowieka.
DALETH, 4. głoska alfabetu hebrajskiego oznacza 4.
DAL1LA, ae, /. filistynka, którą sędzia Samson pojął za żonę, a ta wyłudziła od niego tajemnicę jego mocy.
DALIVUS, 3. szalony, głupi.
D ALLASIUM, i, n. miasto Dallas w póln. Ameryce (Texas), siedziba biskupia (od 1890), sufrag. św. Antoniego.
DALMATICA, ae, /. (tunica), szata liturgiczna diakona, noszona także przez biskupa pod ornatem podczas mszy pontyfikalnej, dalmatyka.
DAMA, ae, /. dzika koza.
DAMARIS, idis, f. dostojna Atenka, uczennica św. Pawła
DAMASCUS, Damaszek, główne miasto Celesyrii, siedziba arcybiskupów maronickich, syryjskich i melchic-kich. tytularna łać.
S. DAMASUS, i, m św. pap. Damazy (366 — 3841 11 grud. ecclesia s. Lau-rentii in Damaso, to zn. kościół św. Wawrzyńca, w którym spoczywają kości św. pap. Damazego.
DAMAUM, i, ii. miasto główne Damao w indyjskich posiadłościach portugalskich, siedziba biskupia (od 1886), zniesiona 1828, zjednoczona z tytułem Goy.
S. DAMIANUS, i, m. św. męczennik, lekarz + 303, 24 wrzesień.
DAMNABILIS, e, 1. szkodliwy, 2. godny potępienia.
DAMNATICUS, 3 skazany, należący do potępionych.
DAMNATIO, nis, /. skazanie, potępienie, kondemnata, ukaranie.
DAMNATOR, is, m. sędzia skazujący, wyrokujący.
DAMNATOR1US, 3. wydający wyrok, skazujący
DAMNATUS, 3. skazany, zbrodniczy.
DAMNIFICATOR, is m. szkodnik, .przestępca, zbrodniarz.
DAMNIFICO, 1. narazić na szkodę, uszkodzić. .
DAMNIFICUS, 3. szkodliwy.
DAMNO, 1. skazać, potępić, 2. ukarać, wydać na zgubę, 3. ganić, potępiać, porzucać.
DAMNOSUS, 3. szkodliwy, zepsuty.
DAMNUM, i, n. strata, szkoda, kara.
DAMULA, ae, /. 1. gazela, antylopa, 2. mała sarna.
S DANIEL et soc. św. Daniel: towarzysze, męczennicy (t 1227). Jako prowincjał Franciszkanów w Kalabrii udał się w r. 1227 z 6 towarzyszami do miasta saraceńskiego Ceuty i tam wzywali mieszkańców do porzucenia islamu a przyjęcia chrześcijaństwa Porwani przez rozgniewaną tłuszczę, stanęli przed władcą, który ich wrzucił do więzienia. Gdy więźniowie
poczęli ich przekonywać, ie tylko przez chrzest św. można być zbawionym, skazał ich na śmierć. Gdy im głowy ścięto, jeszcze po skonie pastwili się nad nimi zaciekli muzuł-mani. Resztki ich ciał książę portugalski sprowadził do ojczyzny, gdzie u ich grobowca wielkie zdarzały się cuda. pap. Leon X zamieścił ich w 1516 r. w liczbie świętych (13 październik).

DANIEL, is, wielki prorok izraelski.
DANOSUS, 3. hojny, szczodry.
DAPALIS, e, (coena) wspaniała potrawa
DANTE, es, m. Dante Alighieri, poeta włoski (t 1321 w Rawennie)
DAPIFER, i. m. podstoli podający potrawy.
DAPINO, 1. gościć, przyjmować do stołu.
DAPS, dapis./. uczta ofiarna, biesiada
DAPSA, ae, /. ofiara pogańska.
DAPSILIS, e, obfity, suty.
S. DAREA, św. męczenniczka. małżonka męcz. Chryzanta. 25 paźdz.
DATA, ae, /. 1. dar, 2. podatek. 3, pańszczyzna.
DATARIA APOSTOL1CA, urząd na dworze papieskim, któremu poru-czane są sprawy przydzielania konsystorskich (tj. od papieża nadanych) beneficjów i urzędów kościelnych, jako też czuwania nad opłatami nałożonymi przez Stolicę św. na takie beneficja (C j. c. 261).
DADARIUS CARDINALIS, kardy-
naf-kierownik papieskiego urzędu skarbowego w dziale beneficjów (Dataria).
DATATIM, przysł. wzajemnie, dat. ludere = grać w piłkę.
DATIANUS, i, m. poborca podatków
DATIO, onis. /. 1. rozdawanie, udzielanie, 2. prawo do rozdawania
S. DATIUS, i, m. bp. Mediolanu, t 552, w Konstantynopolu 15 stycznia
DATO, 1. dawać.
DATOR, is, m. dawca, dobrodziej; datriz.
DATUM, i, n. 1. podarek, wydatek,
data tj. oznaczenie czasu i miejsca.
DATUS, us, m. datek, danina, podatek (p. data).
DAVENPORTUS, Davenport w póln.
Ameryce, siedziba biskupia (od 1881 r ), sufrag. do Dobuque.
S. DAVID, is, św. opat. i wyznawca z Anglii (+) ok. 1060) 15 lipca. Wstąpił do zak. Benedyktynów w Clugny Podążył stąd do Szwecji, gdzie zamieszkał jako pustelnik, narażony na prześladowanie za głoszenie słowa Bożego. Na starość stracił wzrok.
DAVID, (idis), drugi król królestwa izraelskiego (1011 — 971), przodek Zbawiciela, syn Jessego llsai) z pokolenia Judy (dlatego Chrystus P. nazywa się kwiatem z korzenia Jesse).
DE, przyim. z abl. 1. miejscowo, od, z, z pokolenia, 2. czasowo bezpośrednio, po…. w toku…, 3. co do środków: de nostro. . = z naszej mocy, 4. jako kierunek: z. na, wskutek, 5. odnośnie, pod względem, ze wględu na…, adorare de… = modlić się za.., esse de… = należeć do… 6. instr. za zwykły abl.: de stercore boum lapidatus est.
DEA, ae, /. bogini.
DE ALB ATI O, nis, /. wybielenie, oczyszczenie: peccatorum.
DEALBATOR. is, m. czyściciel.
DEALBO, 1. bielić, czyścić, pobielić, utynkować, pass. stawać się białym; dealbari super nivem: stać się bielszym nad śnieg.
DEAMBULACRUM. i, n. /. kurytarz,
galeria (deambulatio).
DEAMBULO. 1. iść na przechadzkę.
DEAMO. 1. gorąco miłować.
DEARGENTaTIO, nis,/. posrebrzanie
UEARGENTATUS, 3. posrebrzony, lśniący jak srebro
DEAKGENTO, I. posrebrzać.
DEARMO. 2. rozbroić
DEARTUO, 1. zniszczyć, doprowadzić do upadku.
DEASCIO, 1. rąbać siekierą, ścinać,
okpić, krzywdzić, ujmować komu.
DEAURATIO. nis, /. pozłocenie.
DEAURATUS, 3 pozłocony, błyszczący jak złoto.
DEAURO. 1. pozłocić.
DEBACINOR, 1. wyszumieć. hałasować, unosić się, rozpalić się
DEBATUO, 3. o-wy-bić.
DEBBORA, ae, /. prorokini i sędzina za czasu zdobywania Kanaanu.
debellator
DEBELLATOR, is, m. zwycięzca (la-trixcis).
DEBELLO, zupełnie pokonać, zakończyć wojnę.
DEBEO, ui, itum, 2.— 1. być winnym, dłużnym, 2. być zobowiązanym, musieć, 3. być wdzięcznym, 4. być poddanym.
DEBlLlS, e, sparaliżowany, ułomny, słaby, marny.
DEB1L1TAS, tis, /. ułomność, bezsilność (debilitatio).
DEBIL1TO, 1. osłabić, złamać, sparaliżować, uczynić ułomnym, 2. ciężko bić, karać, 3. zwalić, trupem położyć.
DEBITIO, nis, /. należytość, dług.
DEBITOR, is, m L dłużnik, 2. mający za co dziękować, zawdzięczać.
DEBITRIX, cis, /. dłużniczka.
DEBITUM, i, n. 1. dług, wina, grzech,
powinność, zobowiązanie, obowiązek, powinność małżeńska; d-bitum carnis solvere = umrzeć; debita contrahere = zaciągać długi (C. j. c. 535).
DEBITUS, 3. winny, dłużny.
DEBLATTERO, 1. paplać.
DEBUCCINO. 1. roztrąbić.
DECACHORDUS, 3. 10-strunny psałterz.
DECADIVUS, 3. spadający.
DECALCO, 1. pobielić, wapnem pociągnąć.
DECALOGUS, i, m. 10 przykazań boskich. dekalog.
DECALEFACIO, 3. oziębić (decaie-sco 3).
DECALVO, 1. zrobić łysym, wyrwać włosy.
DECANATUS, us, dziekanat, 1. obszar kilku parafij z dziekanem (jednym z proboszczów) na czele. 2. urząd dziekański.
DECANIA, ae, /. dziekania, obszar dziekanatu.
DECANTATIO, nis, /. odśpiewanie, wykład.
DECANTO, 1. odśpiewać, wykład śpiewem przeplatać; dec. missam ~ śpiewać Mszę św.
DECANUS, i, m. 1. przełożony nad 10 ludźmi, 2. dziekan; duchowny dostojnik, przełożony duchownych kapituł; cardinalis decanus = kardynał dziekan, przełożony kolegium kardynałów w Rzymie; dziekan ka-
§
Jrib.
pitulny drugi (po prepozycie) dygnitarz kapituły katedralnej; decanus ruralis (na wsi), urbanus (w mieście).
DECAPILLO, 1. wyrwać włosy.
DECAPITATIO, nis, f. ścięcie głowy.
DECAPITO, I. ściąć głowę.
DECAPOLIS, eos, /. obwód 10 miast, związek samodzielnych miast w północno-wschodniej części Palestyny, przeważnie na wschód Jordanu.
DECAPULO, 1. wytrząść, wypróżnić.
DECARNO, 1. zmienić ciało, pozbawić, uwolnić od ciała.
DECAS, adis, /. (gr). dekada, liczenie po 10.
DECATEUTA, ae, m. (gr), ściągający dziecięcinę.
DECEDO, cessi. cessum, 3. —1. odchodzić, ustępować, odmaszerować, 2. rozłączyć się, kończyć życie, umierać; sacramenta decedentium = Sakraments umierających, 3. porzucać, od-ustępować, 4. rozpuszczać, rozwiązywać, zwalniać, 5. powodzić się, szybko iść. odbiegać.
DECEM, dziesięć.
DECEMBER, bris. m. grudzień.
DECEMPEDA, ae, f. miara 10 stóp.
DECEMPEDALIS, e, 10 stóp długi.
DECEMPEDATOR, is, m. geometra,
miernik.
DECEMVIR, (i, orum), komitety z 10 mężów.
DECENDIUM, i, n. dziesięcio-dniowy odstęp czasu.
DECENNALIS, e. 10-letni.
DECENNIS. e, 10-letni.
DECENN1UM, i, n. okres 10-letni.
DECENNOVENNALIS, e. 19-letni; d. cyclus = okres 19 lat.
DECENS, tis, przyzwoity, poważny, układny, stosowny (decenter).
DECENTIA, ae, /. przyzwoitość, sto-sowność, układność.
DECEO, cui, 2. przydawać się do czego.
DECEPTIO, nis, /. oszukaństwo, zwodzenie, uwiedzenie, wiarołomstwo.
DECEPTIVUS, 3. zwodniczy, oszukańczy (deceptorius).
DECEPTOR, is, m. oszust, uwodziciel, szkodnik (deceptrix, ci3).
DECERNO, crevi, cretum. 3.—1. rozstrzygać, przeznaczyć, 2. zarządzić, oświadczyć, 3. sądzić, mieć określony pogląd, 4- postanowić, orzec, przedsięwziąć.
DECERPO, si, tum, 3. obrywać, uszczknąć, zabierać.
DECERTATIO, nis, /. rozstrzygająca walka, rozstrzygnienie.
DECERTATOR, is, m. bojownik, zapaśnik.
DECERTO, 1. walczyć gwałtownie, rozstrzygająco.
DECERVICO, 1. ściąć głowę.
DECESIO, nis, /. odejście, śmierć.
DECESSOR, is. m. poprzednik w urzędzie (praedecessor).
DECESSUS, us, odejście, powrót, śmierć.
DECIDO, cidi, cisum, 3. (de-cado),
spadać, wpaść w co, 2. rozłączyć się, zapadać, umierać, 3. zrobić zawód, przepaść.
DECIDO, cidi, (decaedo), 1. odcinać, odrębywać, 2. rozstrzygać.
DECIDUUS, 3. odpadły.
DECIES, dziesięć razy, dziesięciokrotnie.
DECIMA (pars), ae, /. (decuma) dziesiąta część; jako danina: dziesięcina; jako miara: dziesiątka.
DECI(U)MANUS, 3. obowiązany do 10-tej części, 2. ager = rola, z której 10 części pobierano na rzecz skarbu, 2. dzierżawa lub arendarz oddający 10 części pożytku, należący do 10 legionu.
DECIMATIO, nis,/. I. dziesiątka, dziesięcina, 2. kara wojakowa przydająca co dziesiątemu.
DECIMO, 1. aliquem, pobierać od kogo dziesięcinę, 2. co dziesiątego człowieka ukarać.
DECIMUS, dziesiąty.
DEC1NERESCO, 3. stawać się popiołem.
DECIPIO, epi. ceptum, 3.—1. podejść, omamić, zwodzić, 2. ujść, nie być zauważonym.
DECIPULA, ae, /. (decipulum), pętlica, sidło, matnia, podrywka.
DECISIO, onis, f. 1. obcinanie, odcięcie, odrębanie, umniejszenie, 2. ugoda, rozstrzygnięcie (C. j. c. 1610).
DECISIVUS, 3. rozstrzygający (votum).
DECISORIUS, 3. doprowadzający do rozstrzygnięcia; juramentum (jusju-randum) decisorium = przysięga rozstrzygająca (C. j. c. 1834).
DECIUS. i, m. kostka, sześcian (qua-dratus).
DECLA, (arami, palma daktylowa.
DECLAMATIO, nis, /. wykład.
DECLAMITO, 1. ćwiczyć się w mówieniu.
DECLAMO, 1. głośno wykładać, głośno mówić.
DECLARATIO, nis, /. 1. ogłoszenie, obwieszczenie, oświadczenie, 2. objawienie; festivitas declarationis — święto Objawienia Pańskiego (Epi-phania, 6 stycznia).
DECLARATOR1US, 3. przynoszący objaśnienie, dający oświadczenie; sententia declaratoria =: objaśniający wyrok sędziowski; wyrok oświadczający (jeśli kara i t. p. już w prawie jest oznaczona, a sędzia tylko oświadcza, że ona w pewnym określonym wypadku została zastosowana (C. j. c. 1654, 2223, 2232).
DECLARO, 1. uwydatnić, wyraźnie wskazać, oznaczyć, 2. dać do poznania, przedstawić, wyjaśnić.
DECLINATIO, nis, /. 1. nieprzychyl-ność, wstręt, 2. zmiana, zboczenie, odchylenie.
DECLINO, 1. przech. odwrócić, uchylić; zejść z drogi, odmówić, doprowadzić do zachwiania, powalić na ziemię, zawrócić na…; jus declinandi forum — prawo uchylenia się od sądu ordynariusza, odrzucać sąd przełożonych (C. j. c. 1562, 2), 2. nieprzech. odwrócić się, odstąpić, trzymać się z dala, znikać, 3. ustąpić, uchylić się, cofnąć się na miejsce bezpieczne.
DECLIVIS, e, us. 3. spadzisty, przepastny.
DECLIVITAS, tis, /. pochyłość, przepaść.
DECOCTIO, nis, /. 1. trawienie. 2. odcedzenie, odgotowanie (decoctum, decoctus-us).
DECOCTOR, is, m. rozrzutnik, hulaka.
DECOLLATIO, nis, /. ucięcie głowy.
DECOLLO, 1. uciąć głowę.
DECOLO, 1. przelecieć przez sito.
DECOLOR, oris, zmącony, zepsuty.
DECOLORATIO, nis, /. odbarwienie.
DECOLORO, 1. odbarwić, przefarbo-wać; popsuć.
DECOQUO, coxi, coctum, 3. — 1. ugotować, przygotować; d. gemmas = doprowadzić pączki do rozwoju, 2. oczyszczać.
DECOR, is, m. przystojność, ozdoba,
piękność. 3. majestat.
DECORAMEN, inis, n. ozdoba (deco-ramentum).
DECORE, przysł. przyzwoicie, godziwie, uczciwie.
DECORO, 1. zdobić, uświetniać.
DECORTICO, 1. obierać, skrobać, zdjąć skórkę.
DECORUM, i, n. powaga, stanowisko, przyzwoitość.
DECÓRUS, 3. — 1. przyzwoity, stosowny, 2. ozdobny, piękny, porywa-jący.
DECREMENTUM, i, n. umniejszenie, ujęcie.
DECREMO. 1. spalić.
DECREPITUS, 3. prze-zu-żyty, wiekowy.
DECRESCIENTIA, ae, /. zmniejszenie.
DECRESCO, crevi, 3. odjąć, zmniejszyć.
DECRETALE, is. n (papieskie) zarządzenie, rozkaz, dekret.
DECRETALIS, e, zawierający rozporządzenie
DECRETORIUS, 3. rozstrzygający, należący do dekretu.
DECRETUM. i, n. rozporządzenie, dekret.
DECUBITUS, us, m. udawanie się na spoczynek.
DECUDIAE, arum, /. nędzne żarty,
DECULCO, 1. nadeptać.
DECULO, 1. skrócić.
DECULPATUS, 3. osławiony, nikczemny, naganny.
DECUMANORUM COLONIA, ae, f. miasto Narbonne we Francji, niegdyś (do r. 1801) arcybiskupstwo.
DECUMBO, cubui, cubitum, 3.—1. położyć się, 2. być chorym.
DECUPLO, 1. pomnożyć 10-krotnie.
DECUPLUS, 3. dziesięciokrotny.
DECURIO, nis, m. 1. przeważnie plur. radcy w miastach prowincjonalnych,
przewódca oddziału złożonego z 10 ludzi.
DECURRO, curri i cucurri, 3. — 1. biegnąć na dól, spieszyć. 2. uciekać się do… 3. odłożyć (na bok), dokonać,
rozbiegać się, (u)płynąć.
DECURSIO, nis,/.napad, wtargnienie.
DECURSUS, us, m. 1. zbieganie (na dół); d. temporis — upływ czasu; dokończenie, 2. bieg wody, potok.
DECURTO, I. uciąć, skaleczyć, uszkodzić.
DECUS, oris, n. 1. ozdoba, powab, piękność, 2. blask, chwała, 3. moralna godność, cnota; puerile d. = orszak pięknych chłopców.
DECUSSATUS. 3. złożony na krzyż; manibus d. = z rękami założonymi.
DECUSSIO, nis, /. opuszczenie, zaniechanie, zrzucanie z góry.
DECUSSO, 1. podzielić na ukośny krzyż, w kształcie X (decussatio, nis, /.).
DECUTIO, cussi, cussum, 3. odbić, zedrzeć, wysmykać, otrząść, strącić, odpędzić, odegnać.
DEDAMNO, 1. uwolnić.
DEDECEO, decui, 2. nie nadawać się, nie przystawać (nie przystoi).
DEDECOR, oris, hańba, sromota.
DEDECORE, przysł. hańbienie.
DEDECORATIO, nis, /. zhańbienie.
DEDECORO, I. psuć, znieważać, hańbić.
DEDECUS, oris, /i. 1. hańba, 2. zhańbienie. zniesławienie, zbrodnia.
DEDICATIO, nis, /. 1. poświęcenie, konsekrowanie, 2. święto poświęcenia kościoła Dedicatio: Basilicae St. Salvatoris, uroczystość poświęcenia kościoła Zbawiciela w Rzymie, 9 li-stop. 2. Basilicarum St. Petri et Pauli, bazylik św. Piotra i Pawła w Rzymie, 18 list. 3. S. Mariae ad Nives, bazyliki NP. Maryi Śnieżnej 5 sierp. 4 S. Michaelis Archangeli, kościoła św. Archanioła Michała 29 wrześ 5 Dedic. eccl. Cathedralis, kościoła katedralnego w każdej diecezji, wedle możności w rocznicę rzeczywistego poświęcenia. Wspólny ten obchód może (ale nie musi) biskup zarządzić wszystkim kościołom i kapłanom w diecezji. 6. D. propriae ecclesiae. Zwyczajnie oznaczony jest pewien dzień dla pamiątki poświęcenia wszystkich kościołów (konsekrowanych) w całej diecezji; lecz bywa też w każdej diecezji odmienny.
DEDICATOR, is, m. konsekrator.
DEDICO, 1. konsekrować, poświęcić, przepisywać.
DEDIGNATIO, nis, /. pogarda, wzgardzenie, odrzucenie.
11*
DEDIGNOR
DEF1GO
— 164 —
DEDIGNOR, 1. uznać niegodnym, gardzić, odrzucać, wyganiać, wypędzać.
DEDISCO, 3. didici, zapomnieć.
DEDITIO, nis, /. oddanie, poddanie.
DEDITIT(C)IUS i DEDITUS. 3. -1. oddany, przychylny, 2. dogadzający (swojej namiętności).
DEDO, didi, ditum, 3.— 1. oddać, zostawić, 2. wydać, 3. ofiarować.
DEDOCEO, ui, ctum, 2. oduczyć, dać zapomnieć, nauczyć czegoś lepszego.
DEDOLEO, 2. zakończyć cierpienie.
DEDOLO, 1. ścinać, wygładzać, chłostać, okładać kijami.
DEDUCO. duxi, ductum, 3. —1. odprowadzić towarzyszeć, 2 uprowadzić,
wodę odprowadzić, 4. odciągnąć, odwieść, odwrócić, nakłonić, namówić, 5. wyprowadzić pod dach jako żonę, 6. strącić; pass. zjechać na dół,
wydobyć, zanieść.
DEDUCTIO, nis, /. wyprowadzenie, wypędzenie, 2. powód uniewinnienia.
DEDUCTIVUS. 3. odprowadzający.
DEDUCTOR, is, m. towarzysz, (deduc-torius 3).
DEDUCTUS, us, m. odprowadzenie (wody).
DEDUX, cis, odprowadzony
DEERRO, 1. zbłąkać się, zgrzeszyć.
DEFAECABILIS, e, dający się łatwo
oczyścić.
DEFAECATIO, nis, /. czyszczenie.
DEFAECO, 1. czyścić, klarować.
DEFAMATUS, 3. osławiony, okrzyczany, zniesławiony, (defamo 1).
DEFAT1GATI0, nis, /. zmęczenie, znużenie.
DEFAT1GO, 1. kogoś bardzo zmęczyć, pass. być całkiem znużonym.
DEFECT1BIL1S, e, ubytkowy, niezupełny, mający braki.
DEFECTIO, nis, /. 1. odpadnięcie, oddzielenie się, 2. osłabienie, znużenie, bezwład, omdlenie, zwątpienie,
gorycz, niechęć.
DEFECTOR, is, m. odstępca, odszcze-pieniec, przeniewierca.
DEFECTIVUS i DEFECTUOSUS, 3. pełen błędów, braków, błędny.
DEFECTUS, us, m. 1. błąd, brak, niedostatek, 2. nędza.
DEFECTUS, 3. osłabiony, bezsilny.
DEFENDO, fendi, fensum 3—1. bronić, trzymać z dala, 2. ochraniać,
odpierać, 3. mścić się: de — na kimś.
DEFENERO, 1. zadłużyć.
DEFENSATIO, nis,/. obrona (defensa. ae, defensio, nis).
DEFENSATOR, oris. m. obrońca, de-fensatrix, cis, obronicielka.
DEFENSITO, l.i DEFENSO. 1. bronić gorliwie, powstrzymywać.
DEFENSOR, oris, m. obrońca; d. ma-trimonii = urzędownie ustanowiony obrońca, który w procesach małżeńskich w sądzie duchownym ma występować za dalszym trwaniem związku małżeńskiego d. vinculi = obrońca ważności małżeństwa i święceń kapłańskich.
DEFENSORIUS, 3 związany z obroną.
DEFERO, tuli, latum, ferre, 1. znosić, sprowadzać, 2. udzielać, przenosić. 3 zgłaszać, oskarżać, obwiniać, 4. abs, deferre senioribus = starszym cześć okazywać, oddawać, S. nosić: ton-suram, barbam, crucem, 6. narzucić, jus jurandum (przysięgę C. j. c 1830, 3).
DEFERVEFACIO, 3. wygotować, wywarzyć.
DEFERVESCO, 3. (deferveo) 1. gotować do końca, burzyć się, wrzeć, kipieć, 2. stawać się jasnym, czystym.
DEFETISCOR, defessus sum, 3. znużyć się, zasypiać.
DEFESSUS, 3. wyczerpany, zmęczony.
DEFICIO, feci, fectum, 3. a) nieprze-nośnie, 1. odpaść, odstąpić, 2. przejść do… wejść do… 3. stracić siłę, zmęczyć się. osłabnąć, ginąć; przerwać czynność: sol deficit — słońce zapada.
DEFICIENTES, ium: duchowni, którzy cieleśnie i duchowo stali się niezdolni do czynności urzędowych;
być gotowym z czymś: defece-runt scrutantes scrutinio = są właśnie gotowi ze swym podstępnym planem (Ps. 63, 7), S. def. in ali-quid = tęsknić do czego: defecit in salutare tuum anima mea (Ps. 118, 81), 6. stracić ochotę, 7. chwiać się (fides). 8 brakować, dat. 9. znikać, b) przenośnie, opuszczać, porzucić, wyjść, odejść.
DEF1GO, fixi, fixum, 3. —1. wbijać, wtrącać, 2. ducha i oczy na coś zwracać, 3. zrobić nieruchomym,
zdrętwiałym; past. tkwić mocno, zakorzenić się, 4. wyryć w pamięci, (defizus, 3).
DEFIGURO, 1. odtworzyć, odmalo-
\łj ■ p wunhrR7fl(’
DEFINGO, finxi, ’ fictum, 3. ulepiać, uformować.
DEFINIO, 4.—1. ograniczyć, 2. dokładnie określić, oznaczyć, utrwalić,
zakończyć, rozstrzygnąć.
DEFINITE, przysł. stanowczo, pewnie, wyraźnie.
DEFINITIO, nis,/, określenie pojęcia, wyjaśnienie.
DEFINITOR, is, m. 1. przełożony mniejszego okręgu zakonnego, przedstawiciel poszczególnych prowincyj zakonnych przy generalnym kierownictwie zakonu, 2. drugi przełożony kapituły krajowej, nazwany także podkomorzym (camerarius), 3. prowincjał, kierownik.
DEFIN1TIVUS, 3. znamię określające pojęcie, bliżej wyjaśniające; ostateczny, rozstrzygający; stanowczy.
DEFINITUS, 3. określony, wyraźny.
DEFIO, fieri, 4. błądzić,
DEFLAGRATIO. nis, /. pożar.
DEFLAGRO, 1. spalić się, w płomieniach
DEFLAMMO. 1. zagasić.
DEFLECTO, flexi, flexum, 3. — 1. odginać, odwrócić, 2. zmienić, przejść do innego tematu.
DEFLEO, flevi, fletum, 2. opłakiwać.
DEFLEXIO, nis,/. odchylenie, odwrócenie, zboczenie.
DEFLO. 1. zdmuchnąć, zdmuchiwać, trąbką odwoływać.
DEFLORATIO, nis,/. zgwałcenie dziewicy, pozbawienie dziewictwa.
DEFLORESCO, florui, 3. przekwitać (defloreo)
DEFLORO, 1. zgwałcić dziewicę, pozbawić dziewictwa.
DEFLUO, fluxi, 3.—1. spływać (z góry),
zwisnąć, pośliznąć się, 3. odpływać. rozbiegać się, 4. przestać, zniknąć, zwiędnąć, mdleć, słabnąć; spadać (hść), omijać (mors defluens),
spuszczać deszcz.
DEFLUUS, 3. spływający.
DEFLUVIUM, i, n. odpływ, (defluxio, nis, i defluxus, us).
DEFODIO, fodi, fossum, 3.—1. odkopywać, odgrzebywać, 2. w-za-kopać.
DEFORE, p. desum.
DEFORIS, przyim. z gen. zewnątrz,
przysł.: zewnętrznie, z pamięci, (uczyć się na pamięć).
DEFORMATIO, nis,/. zniekształcenie.
DEFORMIS, e, 1. zniekształcony, szkaradny, 2. zniesławiony, haniebny.
DEFORMITAS, tis./. zniekształcenie, szkarada, hańba.
DEFORMITER. przysł. szkaradnie.
DEFORMO, I. odtworzyć, odrysować. przedstawić; in lapidibus — wyryć,
zniekształcić, zniesławić, zhańbić.
DEFORMOSUS, 3. szkaradny.
DEFOSSUS, us. m. zakopanie
DEFRAUDATIO, nis, / oszustwo, krzywda.
DEFRAUDATOR, is, m. oszust, diabeł.
DEFRAUDO, 1. oszukiwać, odrwić, pass. pozbawić się czego, a die bono = postradać dobry dzień.
DEFREMO. ui, 3- przestać szumieć.
DEFRENATUS, 3. nieujarzmiony, nieokiełzany, wyuzdany.
DEFRICO, cui, catum i ctum, 1. odcie-rać, wcierać, (defricesco 3).
DEFRINGO, fregi, fractum, 3. odłamać.
DEFRUGO, 1. ogołocić ze zboża.
DEFRUOR, 3. używać.
DEFRUSTO, rozdrobić.
DEFRUTO, 1. zagotować.
DEFUGA, ae, /. uciekinier.
DEFUGIO, fugi. 3. —1. uciekać, 2. obawiać się, unikać.
DEFUGO, 1. napędzić.
DEFUl.GURO, I. błyskać się.
DEFUNCTIO nis, /. śmierć, skon.
DEFUNCTUS. 3. zmarły.
DEFUNDO, fudi, fusum, 3. wylewać.
DEFUNGOR, functus sum, 3. —1. zarządzać, 2. przetrwać, wytrzymać, przebywać, przebyć, załatwić, 3. umrzeć; defunctus saeculo, pożegnać świat
DEFUTURUS, 3. od desum.
DEGENER, eris, zwyrodniały, niegodny, nieprzyzwoity, nienależyty.
DEGENERO, 1. zwyrodnieć, stawać się gorszym. 2. zniekształcić, poniżyć.
DEGERO, gessi, gestum, 3. odnieść
DEGLABRO, 1. wygładzić.
DEGLUBO, 1. obierać, obłupać, zdjąć skórkę.
DEGLUTIO, (degluttio), 4. połknąć.
DEGO, degi, 3. (de-agere) przepędzać czas, przebywać, życie przepędzać, żyć.
DEGRADATIO, nis, /. degradacja, odjęcie kościelnych godności i urzędów, przeniesienie osoby duchownej do stanu świeckiego ze wszystkimi skutkami (lecz bez utraty charakteru święceń). (C. j. c. 20, 1567, 2305).
DEGRADO, 1. pozbawić godności, złożyć z urzędu.
DEGRAVO, 1. naciskać, obciążać, trudzić, naprzykrzać się.
DEGREDIOR, gressus sum, 3. iść dalej, odstąpić, (degressus us, m.).
D&GUSTATIO, nis, /. kosztowanie.
DEGUSTO, 1. kosztować, powierzchownie poznawać.
DEHAURIO, si, stum, 4.—1. wyczerpać, 2. połknąć.
DEH1NC, przysł. odtąd, od teraz, odkąd, potem, wtedy.
DEHISCO.-3. pękać, rozłupać się, rozstąpić się, przypadać.
DEHONESTAMENTUM, i, /». (deho-
nestatio, nis, f.) zniesławienie, zhańbienie.
DEHONESTO, 1. zniesławić, złajać.
DEHONESTUS, 3. nieprzyzwoity.
DEHONORO, bezczelnie hańbić.
DEHORTATIO, nis,/. ostrzeżenie, odradzanie.
DEHORTOR, 1. odradzić, przestrzegać.
DEICIO, jęci, jectum, 3.—1. zrzucać, miotać, 2. rzucić o ziemię, zabić, 3 rozpędzić, 4. usunąć, oddalić.
DEiCOLA, ae, m. chwalca Boga.
S. DEICOLUS, i, m. św. opat i wyznawca ze Szkocji (t 625, 13 lutego). Udał się jako misjonarz ze św. Ko-lumbanem do Francji i założył klasztor Luxeuil, na północ od Besanęon. Później przeniósł się do Lure k. Bel-fort, gdzie wiele przecierpiał, ale ostatecznie założył klasztor, później przez króla Franków, Chlotara, obficie wyposażony.
DEJECTE, przysł. nisko.
DEJECTIO, nis,/. zrzucenie, zniszczenie, wypędzenie, 2. zniechęcenie.
DEJECTUS, us, m. 1. zrzucenie. 2. przepaść, urwisko.
DEIERO, fdejuro) 1. wielką przysięgę składać, 2. poważać się.
DEIFICATIO, nis, /. ubóstwianie.
DEIFICO, 1. ubóstwiać, podnosić do znaczenia bóstwa.
DfilFICUS, 3. ubóstwiający, tworzący bóstwa
DEIFORM1S, e, podobny do bóstwa.
DEILOGUS, 3. teolog.
DEINCEFS, przysł. kolejno, z porządku, ciągle, potem.
DEINDE, (dein), przysł. stąd, dalej, wtedy, potem.
DEINTEGRO, 1. umniejszać.
DEINTUS, przysł. od wnętrza, wewnątrz.
DE I PAR A, ae, /. Bożarodzicielka, Bogarodzica.
DEIR-EL-KAMAR, p. Sidon.
DEITAS, atis /. bóstwo, boskość, boska istota.
DEJUGO, 1. dzielić, rozłączać, (de-jungo xi, ctum 3.).
DEJURATIO, nis, /. przysięga, (de jurium, ii, /i.).
DELABOR, lapsus sum, 3. pośliznąć się, wymknąć, upaść, 2, pochylić się, zbłądzić, zbłąkać się.
DELACERO, 1. rozdzierać, psuć.
DELAMENTOR, 1. opłakiwać.
DELACR1MO, 1. łzy wylewać.
DELASSO. 1. zupełnie się zmęczyć.
DELATIO, nis, /. 1. skarga, doniesienie, 2. noszenie (annuli = pierścienia), 3. przyniesienie, del. pacis = pocałunku pokoju.
DELATOR, is, m. oskarżyciel, donosiciel, zdrajca.
DELATURA, ae, /. zła obmowa, skarga, obwinienie.
DELEBILIS, e, przemijający, znisz-czalny.
DELBINISTI, p. Durazzo.
D EL E CT A BI LIS, e, rozweselający, ucieszny, smaczny, piękny, zabawny.
DELECTABILITAS, atis, /. uciecha,
zabawa.
DELECTAMENTUM, i, n. wesołość, radość, ochota.
DELECTIO, nis, /. wybór.
DELECTATIO, nis, /. 1. uweselenie, zadowolenie, 2. chuć, żądza.
DELECTO, 1. zabawić, ucieszyć, pozwolić się bawić, 2. szumieć, szaleć, (z trwogi), 3. pass. mieć upodobanie, bawić się z…
DELECTOR, is, m. wyborca.
DELECTUS, us, m. wybór.
DELECTUS, 3. wybrany.
delegatio
DELEGATIO, nis, /. 1. przeniesienie (np. prawomocności), 2. delegacja, poselstwo, wyprawa, komitet, 3. przekaz pieniężny, nakaz płatniczy, polecenie, asygnacja.
DELEGATURA, ae, /. zastępstwo poselstwa.
DELEGATUS, i, m. poseł; del. aposto-licus = poseł papieski, który ma załatwiać tylko kościelne sprawy (w przeciwieństwie do spraw poli-tyczno-kościelnych nuncjusza (C. j. c. 267).
DELEGO, 1. przekazać, przenosić (jurysdykcję), 2. dawać zlecenie.
DELENIFICUS, 3. łagodny, pieszczący.
DELENIMENTUM, i, n. delenitio, onis, /. środek wabienia, wabik, 2. środek leczenia, uśmierzenie.
DELENIO, (delinio), 4.— 1. złagodzić, uśmierzyć, uspokoić, 2. pozyskać, oczarować, zwabić.
DELEO, evi, etum, 2. zgasić, zniszczyć, zmiażdżyć, zdeptać.
DELETIO, nis, /. zniszczenie
DELETR1X, icis, /. niszczycielka.
DELlßAMENTUM, i, n. ofiara płynna, libacja.
DELIBATIO, nis, /. 1. próba, kosztowanie, 2. usunięcie, zmniejszenie.
DELIBERATIO. nis, /. rozważanie, zastanawianie się.
DELI BER ATIVUS, 3. należący do rozważania i dokładniejszego zastanowienia, zastanawiający się; sufragium de liberativum = głosowanie wiążące, zamykające.
DELIBERATOR.is, m. namyślający się.
DELIBERO, 1. rozważać, zastanawiać się, radzić, 2. pytać o radę, 3. postanawiać, rozstrzygać.
DELIBO, 1. odbierać, ujmować, 2. zmniejszać.
DELIBRO, 1. ogołocić z kory, okorować.
DELIBUO, ui, utum, 3. pomazać, smarować.
DELIBUTIO, nis, /. smarowanie, pomazanie, namaszczenie (d. mystica).
DELIBUTUS, 3. skropiony (wodą święconą), namaszczony (św. olejami)
DELICATUS, 3. — 1. powabny, rozkoszny, bujny, wybujały, 2. zmysłowy, rozpustny, 3. łagodny, delikatny, miły, (filius), 4. rozpieszczony, zna-rowiony.
DELIC ATE, przysł. łagodnie, uprzejmie.
DELICIO, 3. sprowadzać, zwabić, rozweselić.
DELICIAE, arum, zmysłowe przyjemności, uciecha, przepych.
DEL1CIUM, i, /i. radość, słodycz, rozkosz.
DEL1CO, 1. donieść, oznajmić,objaśnić.
DELICTOR, is, m. okrutnik, złoczyńca.
DEL1CTUM, i, 71. przestępstwo, błąd, wina, grzech; longe a salute mea verba delictorum meorum = z dala od mej pomocy (zbawienia) rozbrzmiewają słowa moich jęków.
DEL1GO, legi, lectum, 3.—1. oddzielić, wykreślić, 2. wybierać.
DELIGO. 1. przywiązać, mocno skrępować.
DELIMIS, e, ukośny, krzywy.
DELIMITO, 1. ująć w granice.
DEL1M0, 1. opiłować.
DELINO, 1. kreślić, oznaczyć, odry-sować, opisać.
DELINGO, 3. wylizać.
DELINIO, p. delenio 4.
DELINEATIO, nis. /. rysunek, zarys, nakreślenie.
DELINQUENTIA, ae, f. przestępstwo, występek, grzech.
DELINQUO, ligui, lictum, 3. dopuścić się przestępstwa, zawinić, grzeszyć, uznawać potrzebę pokuty
DEL1QUESCO, cui, 3. topnieć.
DELIQUIAE, arum, /. rynna.
DEL1QUIO, onis, /. (deliquium), wydatek, brak, rozpłynięcie się; del. mentis = omdlałość, zachwyt.
DEL1QUO, 1. wyklarować, czyścić, objaśnić.
DEL1QUUS, 3. brakujący.
DELIRAMENTUM, i, Tl. bezmyślna bajka.
DEL1RAT10, nis, /. obłąkanie, szaleństwo.
DELIRIUM, i, Ti. febryczna fantazja, maligna, szał pijacki.
DELIRO, 1. być szalonym, bajać, bredzić, fantazjować.
DEL1RUS, 3. błędny, niedołężny, matołek.
DEL1TEO 2 i DELITESCO, tui, 3.
ukrywać się.
DELITIGO, 1. kłócić się.
DELPHINI, orum, m. ramiona starochrześcijańskiej lampy wiszącej.
DELPHINUS, i, delfin.
DELTA, ae. /. 1. grecka głoska d. 2. trójkątny wlew rzeki do morza (delta nilowa).
DELUBRUM, i, n. świątynia, kościół.
DELUCTO, 1. walczyć, mocować się.
DELUDIFICO, 1. oszukać, odrwić.
DELUDO, usi. usum, 3. łudzić, podejść, oszukać.
DELUMBO, 1. kuleć, chromać.
DELUO, ui, 3. wypłukać, wymyć, podmywać, (brzeg).
DELUSIO, nis, /. 1. wyszydzenie, 2. omamienie, złudzenie.
DELUSORIUS, 3. szyderczy, chytry, podstępny, łudzący, przysł. dla zabicia czasu.
DELUTO, I. obrzucić gliną.
DEMADESCO, 3. zwilgotnieć.
DEMANDO, 1. powierzyć, przekazać, poruczyć, polecić.
DEMANICO, 1. zrzucać szaty.
DEMANO, 1. spływać z góry.
DEMARGINO, 1. obciąć brzegi (książki).
DEMENS, entis, nierozumny, niepoczytalny, głupi, (dementer).
DEMENSIO, nis, /. odmierzanie.
DEMENTO, 1. oszołomić, oczarować, nieprz. stracić głowę.
DEMEO, 1. schodzić z góry.
DEMEREO, rui. ritum, 2. i pass. zdobywać zasługi, zyskiwać.
DEMERGO, mersi, mersum, 3. —1. zanurzać, zatapiać, 2. nieprz. i pass. tonąć.
DEMERSIO, nis, /. zanurzenie, zapadanie
DEMERITORIE, przysł. w sposób zawiniony, niezasłużenie.
DEMER1TUM. i, n. strata zasługi, wina. przewrotność.
DEMERITUS, i, m. duchowny ponoszący karę.
DEMETIOR, mensus sum, 4 odmierzać.
DEMETO, 1. zamknąć granicami.
DEMETO, messui, messum, 3. żąć, ścinać.
S. DEMETRIA, ae. św. męczenniczka, siostra św. Bibiany (IV w ).
S. DEMETRIUS, i, m. św. Dymitr, męczennik (+ ok. 300 r.). Pochodził z Tessaloniki, żył b pobożnie i był uczonym. Cesarz Maksymian Herku-leus zamianował go prokonsulem Grecji. Gdy jednak jako chrześcija-
nin jawnie wiarę swą wyznawał, kazał go cesarz uwięzić i przebić włóczniami.
DEMIGRATIO, nis, /. wychodżtwo.
DEMIGRO, I. opuszczać kraj, emigrować.
DE Ml NO RATIO, onis, /. szkoda, ukrzywdzenie; in deminoratione fieri = narazić się na szkodę.
DEMINUO, ui, utum, 3. (deminoro 1.) zmniejszać, osłabiać.
DEMINUTIO, nis, /. zmniejszenie, ukrócenie, odjęcie; dem capitis = ukrócenie praw obywatelskich; także: ucięcie głowy.
DEMIROR, 1. dziwić się bardzo.
DEMISSE, przysł. uniżenie, pokornie.
DEMISSIO, nis, /. uniżoność, poddanie, pokora.
DEMISSUS, 3. —1. poniżony, vultibus demissis = z pochylonym obliczem,
cichy, łagodny, demissa voce = cicho, 3. podległy, uniżony, pokorny, skromny, 4. trwożliwy, małoduszny S aqua demissa — woda przelana,
DEMlTlGO, 1. ukoić, ugłaskać, uśmierzyć.
DEMITTO, misi, missum, 3.—1. zsyłać, zrzucać, spuszczać, 2. zwieszać, zniżać, 3 pass. odważać się, zapuszczać.
DEMIURGUS, i, m. I, twórca świata, nadający mu kształt, 2 wysoki urzędnik grecki.
DEMO, dempsi, demptum, 3. zabierać, odbierać odjąć, uciskać, przeszkadzać; demptis sufragiis nullis = po usunięciu głosów nieważnych (C. j c. 101); stipite dempto = po odliczeniu pnia (przy ustaleniu pokrewieństwa C. j. c. 96).
DEMOLIOR, 4 zwalać, odłamywać, zrywać, zniszczyć (także pais.).
DEMOLITIO, nis. /. zniszczenie.
DEMONSTRABILIS, e, dający się wykazać, udowodnić.
DEMONSTRABILITAS, tis, /. możność udowodnienia.
DEMONSTRATIO, nis, /. przedstawienie rzeczy, dowód.
DEMONSTRATOR, is, m. wykładowca.
DEMONSTRO, 1. dokładnie okazać, oznaczyć, 2. wytłumaczyć, wyłożyć, 3 wyjaśnić, udowodnić.
DEMORDEO. di, sum, 2. odgryźć.
DEMORIOR, inortuus sum, 3. umrzeć, zasnąć.
DEMORTUUS, 3. zmarły.
DEMOROR, 1. zatrzymać się, zwlekać, przebywać.
OEMOTUS 3. usunięty.
DEMOVEO, movi, motum, 2. odnieść, usunąć, rozpędzić.
demptio, nis, /. odejmowanie, odjęcie.
DEMULCEO, ulsi, ulsum i ulctum,
głaskać, całować,
DEMUM, przysł. dopiero, wreszcie, nakoniec, 2. zupełnie, dobrze.
DEMURMURO, 1. pomrukiwać.
DEMUSSO, 1. przecierpieć
DEMUTO, 1. zmienić, pogorszyć.
DEMUTABILIS, e, zmienny.
DEMUT ATIO. nis, /. zmiana.
DENARIUS, 3 .zawierający po dziesięć.
DENARIUS, i, rn denar, główna moneta srebrna u Rzymian; za czasu Chrystusa P. około 130 groszy.
DENARRO, 1. dokładnie opowiadać.
DENASCOR, natus sum. 3. umierać.
DENATO, 1. płynąć z góry.
DENEGATIO, nis, /. zaprzeczenie, odmowa.
DENEGO. 1. zupełnie zaprzeczać, 2. odmawiać, zabraniać.
DENI, ae, a, po dziesięć.
DEN1CALIS. e, odnoszący się do zmarłych, feriae den. dni zaduszne.
DENIGRO, 1. oczerniać, pass. być czarnym.
DENIQUE, przysł. wreszcie, w końcu,
a nawet.. 3. krótko, jednym słowem, ostatecznie.
DENIS, p. Saint Denis
DENOMINATIO, nis, / nazwanie.
DENOMINATIVUS, 3. od jednego imienia wywiedziony.
DENOMINO, 1. nazywać.
DENORMO, 1. uczynić nierównym, zniekształcić.
DENOTATIO, nis. f. 1. znak, zniewaga, 2. zła sława.
DENOTO, 1. piętnować, znieważać.
DENS, dentis, m. 1 ząb, 2. kolec, haczyk, ostrze.
DENSITAS, tis, /. 1. gęstość, 2. częstość, częste wydarzenie.
DENSO 1. i DENSEO, 2. zgięstnieć,
gęsto przylegać, przyczepiać
DENSUS, 3 — 1. gęsty, ściśniony. pełny, 2. częsty, powtarzający się.
DENSE, przysł. gęsto często.
DENTAGRA, ae, f. ból zęba.
DENTALE is, n. lemiesz, pług. socha.
DENTARIUS, 3. należący do uzębienia.
DENTATUS, 3. opatrzony kolcami.
DEN! IFIC1UM, ii, n. proszek do zębów.
DENTIO, 4. dostać zęby.
DENUBO, upsi, uptum, 3. ożenić się, wyjść za mąż.
DENUDATIO, nis, f. nagość, odsłonięcie, obnażenie
DENUDO, 1. obnażyć, odkrywać, ujawniać«
DENUNTATIO, nis,/. 1. doniesienie, ogłoszenie, 2. zapowiedź.
DENUNTIO, 1. oznajmić, donieść, rozkazać.
DENUO, przysł. znowu, na nowo, jeszcze raz.
DENVERIUM, m. Denver półn. Ameryka, siedziba biskupia (od 1887), sufrag. do Sante Fe.
DEOBRIGA, m. Plasencia w Hiszpanii, siedziba biskupia (od 1180). sufrag. Toleda.
S. DF.ODATI FANUM, i, n. miasto Saint Die we Francji, siedziba biskupia (od 1777), sufrag. Besanęonu
S. DEODATUS, i, m. św. Deodat, wyznawca i biskup (f 679). wyświęcony 655 r. został następnie biskupem w Nevers połud. Francja, po czym udał się jako pustelnik do diecezji Toul. Zbudował na wyspie ILL kościół ku czci św. książąt Apostołów. Odbywał jeszcze dalsze wędrówki poświęcone głoszeniu ewangelii, urn. 679 r. (20 czerwca).
DEONERO, 1. zwolnić ciężar, ulżyć.
DEOPERIO, perui, pertum, 4. odsłonić, obnażyć.
DEORDINATIO, nis, /. nieporządek, zamęt, samowola, rozpusta.
DEORSUM, przysł. 1. na bok. na stronę, 2 na dół, w podziemiu.
DEOSCULATIO, nis, /. całowanie.
DEOSCULOR, 1. całować
DEPACISCOR, pactus sum, 3. —1. wymówić, zastrzegać, zawarować, 2 zawrzeć układ, umowę.
DEPARTI V1ENTUM, i, n. departament (okręg urzędowy we Francji).
DEPASCO, pavi, pastum. 3. paść, zjadać. pass. spożywać.
I
DEPAUPERO, 1. doprowadzić do zubożenia.
DEPECTO, xi, xum, 3. uczesać.
DEPECULOR, 1. okradać, odzierać.
DEPELLO, puli, pulsum, 3. — 1. odpędzać, 2. odeprzeć, wypierać, wyrugować, 3. uderzać.
DEPENDEO, 2. zwisać, na czymś się opierać.
DEPENDO, di, ensum, 3. — 1. zapłacić,
zużytkować.
DEPERDO, didi, ditum, 3. zupełnie zepsuć
DEPEREO, perii, periturus, perire, 1. nieprz. ginąć, iść na zatratę, 2, gwałtownie kochać, umierać z miłości.
DEP1LO, 1. pozbawiać włosów, wyrywać włosy; depilatus ~ oszukany, obrabowany.
DEP1NGO, pinxi, pictum, 3. odmalować, przedstawić.
DEPLANGO, xi, ctum, 3. żałować.
DEPLANO, wyrównać.
DEPLANTO, 1. sadzić.
DEPLEO, 1. wypróżnić, wyczerpać.
DEPLORA TIO, nis, /. opłakanie, użalanie się.
DEPLORO, 1. gwałtownie płakać, opłakiwać.
DEPOLLO, 4. gładzić, politurować.
DEPOMPO, 1. zniesławiać.
DEPONO, posui, positum, 3.—1. zwalić, zrzucić, odłożyć, 2. w bezpiecznym miejscu umieścić, przechować,
poruczyć, 4. zaprzestać, zrzec się.
DEPONTO, 1. zrzucać z mostu.
DEPOPULATIO, nis, /. rabunek, grabież, spustoszenie.
DEPOPULATOR, is, m. rabuś, łupieżca.
DEPOPULOR, 1. (depopulo), spustoszyć. zniszczyć, rozgrabić.
DEPORTATIO, nis, / 1. wygnanie,
przeniesienie (relikwij).
DEPORTO, 1. usunąć, wypędzić, wygnać.
DEPOSCO, poposci, usilnie żądać, wymówić, zawarować.
DEPOSITAR1US, i. m. 1. dający w przechowanie, 2. przyjmujący w depozyt
DEPOSITIO, nis, f. 1. złożenie (do grobu), pogrzebanie, 2. składanie,
usunięcie (duchownego) z urzędu i godności, jako kara duchowna, 5. dep. testis = zeznanie świadka, 4.
dep. aedificii, zniszczenie, 6. utrata (honoris), 7. koniec (okresu).
DEPOSITOR, is, m. 1. składownik, 2 niszczyciel.
DEPOSITORIUM, i, n. miejsce przechowania, skład, magazyn.
DEPOSITUM. it powierzone dobro; depositum fidei = złożone dobro wiary tj. ogół objawionych prawd wiary, których Chrystus i Apostołowie nauczali i poruczyli Kościołowi kat., 2. posiadłość, majętność, 3. dobre uczynki, 4. umowa co do złożenia czegoś lub przechowania (w znaczeniu prawnym).
DEPOSTULO. 1. żądać, coś scbie zastrzegać.
DEPRAEDAT10, nis,/. rabunek, rzecz zrabowana
DEPRAEDICO, 1. chwalić, wielbić.
DEPRAEDOR, 1. pustoszyć, plądrować.
DEPRAVATIO, nis, /. przekręcenie, przewrotność, zepsucie.
DEPRAVO. 1. przekręcić, zniekształcić, pogorszyć, 2. zepsuć, uwieść, znieprawić.
DEPRECAB1L1S, e, dający się uprosić (modlitwą), mający litość
DEPRECABUNDUS.3. proszący,opierający się, na prośbach lub spuszczający się na nie.
DEPREĆAT10, nis,/. 1. błaganie, modlitwa, 2. wstawianie się za kim, przepraszanie, 3. jęk, płacz, skwierk, narzekanie
DEPRECATIVUS, 3. wstawiający się, proszący o darowanie winy, przysi. d… ve = na sposób prośby, w proszącej postawie, formie.
DEPRECATOR, is, m wstawiennik, pośrednik
DEPRECATOR1US, 3. pojednawczy, pośredniczący.
DEPRECATRIX, icis, /. orędowniczka, pośredniczka.
DEPRECOR, 1. a) nieprzech. 1. starać się odwrócić przez prośby, prosić, błagać, 2. wstawiać się, 3. prosić o przebaczenie, usprawiedliwiać się, 4. wyprosić co, b) prze-chod. błagać, łagodzić, dać się upro-sic.
DEPREHENDO. endi, ensum, (depren-do) 3. —1. chwytać, łapać, trzymać, zamknąć, 2. dopaść, dogonić, zdybać
zaskoczyć, podejść, 3. spostrzegać, zauważyć.
DEPREHENSIO, nis, /. schwytanie, odkrycie.
DEPRESSIO, uis, /. podbicie, poskromienie, przytłumienie, pogłębienie.
UEPRESSE, przysł. głęboko.
DEPRESSUS, 3. przyciśnięty; depressa voce: głosem przytłumionym, cichym.
DEPRETIO, 1. poniżyć, lekceważyć.
DEPRIMO, pressi, pressum, 3. poskromić, pognębić.
DEPROELIOR, 1. walczyć gwałtownie.
DEPROMO, promsi, promtum, 3.—1. wydobyć, wykryć, 2. zabrać, pożyczyć, 3. otrzymać, dostać.
DEPROPERO, 1. spieszyć się.
DEPRGP1TIATIO, nis,/. przejednanie.
DEPROPITIO, 1. pojednać, przejednać.
DEPSO, psi, pstum, 3. gnieść, ugniatać, mięsie.
DEPUDEO, 2. i DEPUDESCO, 3. stać się bezwstydnym.
DEPUGNO, 1. walczyć do końca.
DEPULSIO, nis, /. odparcie, odrzucenie.
DEPULSOR, is, m. obrońca, pogromicie).
DEPUNGO, xi, ctum, 3. kłuć, zrobić punkt.
DEPURGATIWUS, 3. czyszczący.
DEPURGO, 1. czyścić.
DEPUTATIO, nis, /. orędzie, porucze-nie, wyprawienie, wydział, rozporządzenie, przeznaczenie, (C. j. c. 314).
DEPUTATUS, i, m. mający zlecenie, wysłannik, poseł, deputowany (do sejmu, do rady państwa), zastępca ludu.
DEPUTO, 1. za kogoś poczytać, cenić, szacować 2. zarządzić, przeznaczyć,
wypłacić ze szczegółowym zleceniem, wyprawić.
DEQUEROR, questus sum, 3. bardzo żałować, żalić, się, utyskiwać.
DERADO, si, sum. 3. wytrzeć, odskro-bać, odciąć.
DERAEA, a, orum, n. naszyjnik, ozdoby szyi.
DEREL1CTIO, nis, /. zaniedbanie, opuszczenie.
DERELINQUO, liqui, lictum, 3. całkiem opuścić, zaniedbać
DEREPENTE. przysł. nagle.
DEREPO, repsi, 3. przyczołgać się, skradać się.
DERIA, ae, /. miasto Derry w Irlandii, biskupstwo (od 1)58), z siedzibą w Londonderry, sufrag. Armaghu.
DER1DEO, risi, risum, 2. wyśmiewać.
DERID1CULUM, i, n. pośmiewisko, śmieszność, żart, szyderstwo.
DERIGESCO, gui, 3. całkiem zdrętwieć, struchleć.
DER1GO, xi, ectum, 3. naprostować prostopadle.
DERIPIO, ripui, reptum, 3. zerwać.
DER1SIO, nis,/. wyśmianie, szydzenie.
DER1SOR, is, m. szyderca.
DERISORIUS, 3. podatny do śmiechu, do wyśmiania.
DERISUS, us, m. szydzenie, szyderstwo.
DERIVATIO, nis, /. pochodzenie.
DERIVO, 1. pochodzić,.
DERODO, si, sum, 3. ogryzać.
DEROGATIO, nis, /. częściowe usunięcie, zniesienie, 2. ograniczenie (prawa).
DEROGATOR, is, m. potwarca, oszczerca, zazdrośnik.
DEROGATOR1US, 3.-1. odmawiający, lekceważący, 2. usuwający, znoszący; clausula der klausula oddająca, uchylająca.
DEROGO, 1. zabrać, usunąć, 2. częściowo uchylić, ograniczyć, usunąć, znieść (prawo).
DERTONA, m. Tortona w Italii, siedziba biskupia (od IV w.), sufrag. Genuy.
DERTUSA, m. Tortosa w Hiszpanii, siedziba biskupia (od IV w.), sufr. Tarragony.
DERUNCINO, 1. oszukać, wywieść w pole.
DERUO, rui, rutum, 3. strącić, rozwalić.
DERUPTUS, 3. stromy, spadzisty.
DESACRO, 1. poświęcić, uświęcić.
DESAEVIO, 4. srożyć się, miotać się, unosić się gniewem.
DESCENDENTES, ium, m. krewni w linii zstępującej.
DESCENDO, di, sum, 3.— 1. schodzić, zstępować, 2. zapuszczać na co, wdawać się w co, stosować się do czego, zniżać się, 3. umierać, 4. na pyt. dokąd: z acc. descendere marę jechać po morzu (Ps. 106, 23), S. (o św. oleju), spadać kroplami (Ps. 132. 2).
DESCENSIO, nis, /. (descensus), zstę-powanie, zjednanie.
DESCISCO, acivi, scitum, 3. odpadać, odstępować, porzucać.
DESCORINO. 1. odpiłować, odskro-bać.
DESCRIBO, scripsi, scriptum. 3.—1. odpisywać, 2.^ opisywać, kreślić, 3. przeznaczyć, ustalić.
DESCRIPTIO, nis, /. opis, wizerunek, popis, konskrypcja.
DESECATIO, nis, /. odcinanie.
DESECO, secui, sectum, I. odcinać, odrębywać.
DESERO, serui, sertum, 3.—1. opuścić, zostawić, porzucić, 2. zaniedbać, przerwać; dona des. = usunąć dary. zapomnieć, opuścić, uchybić terminu (apelacji). C. j. c. 1886.
DESERO, 1. wybujać, wystrzelić w górę.
DESERPO, psi, ptum, 3. pełzać z góry.
DESERTIO, nis, /. odpadnięcie.
DESERTOR, is, m. odpadły, odstępca, przeniewierca, dezerter.
DESERTUM, i, n. samotna, opuszczona okolica, pustynia, step.
DESERTUS, 3.— l. pusty, opuszczony, niezamieszkały, 2. samotny, 3. przestarzały, 4. suchy (terra).
DESERVIO. 4. służyć gorliwie, pielęgnować, być pomocnym, (służyć do Mszy św.)
DESES, idis, leniwy, nieczynny, próż-niaczy.
DESICCO, 1. wysuszać, odsuszać.
DESIDEO, sedi, sessum, 2. siedzieć leniwie, długo.
DESIDERABILIS, e, pożądany, dogodny, przyjemny; des. super aurum (hebr) = cenniejszy nad złoto.
DESIDERABILITER, przi/sł. z tęsknotą.
DESIDERATIO, onis, /. pragnienie, pożądanie.
DESIDERATUM, i, n. życzenie, pragnienie, tęsknota, potrzeba.
DESIDERATUS. 3. pożądany, utęskniony
DESIDERIUM, i, n. 1. pragnienie, tęsknota, życzenie, sprawa, 2. żądza, ochota. 3. pożądanie, 4. a desiderio meo -— wbrew memu życzeniu, 5. potrzeba. 6. żal po stracie
B DESIDERIUS, i. m św. męczennik i bp. Vienne + 603. (23
maja). Z Autun podążył do Vienne, gdzie przyłączył się do bpa Naamanc-jusza i został jego następcą. Pap Grzegorz W. polecił mu św. opata Augustyna jadącego do Anglii. De-zyderiusz przeciwstawił się osławionej królowej burgundzkiej Brunhildzie, która kazała go schwytać i ukamienować. Kości jego spoczęły później we Vienne.
S. DESIDERIUS, i, m. św. męczennik, i bp. w Rennes (VIII w) 5 paźdz. Żył w umartwieniu, rozszerzał ewangelię, odbył ze swym diakonem Kenofridem pielgrzymkę do Rzymu, a w drodze powrotnej zamordowali go w Alzacji skrytobójcy.
DESIDERO, 1. stracić, zgubić; pas zgubić się. 2. pragnąć, pożądać, tęsknić (z acc.), 3. desidero aliquem — kogoś miłować.
DESIDIA, ae, f. 1. długie siedzenie, przebywanie, lenistwo, nieczynność. próżniactwo.
DESIDIOSUS, 3. leniwy, ospały.
DESIDO, edi, 3. opadać, u3unąć się, pochylać się, uginać, grzęznąć.
DESIGNATIO, nis, f. oznaczenie.
DESIGNATOR, is, m. 1. kierownik obchodu, pogrzebu, 2 sędzia walki.
DESIGNO, 1. oznaczyć, podać, 2. wskazać, przemawiać się o co.
DESILIO. siiui, sultum, 4. skakać z góry.
DESINO, sii, situm, 3. przestać, przerwać, kończyć.
DESIPIO, 3. być głupim, głupio postępować.
DESISTO, stiti, stitum, 3.—1. odstąpić, 2. zaprzestać.
DESITIO, onis, /. desitus, us, m. za-
przestanie.
DES-MOINES, m, Iowa w Stanach Zjedn., biskupstwo od 1911, sufr. do Dubique.
DESOLATIO, nis, /. 1. opuszczenie, spustoszenie, opustoszałość, 2. pustynia, samotność.
DESOLATORIUS, 3.—1. należny do pustyni, 2. osamotniony, opustoszały, 3. palący; carbones desolatorii = węgle palące.
DESOLUTUS, 3. niepocieszony, nieutulony, zmartwiony.
DESOLO, 1. opuścić, zostawić samotnym, opustoszyć.
DESOLVO, solvi, solutum, 3. odliczyć, wypłacić.
DESOMNIS, e, bezsenny.
DESORBEO, 2. połykać.
DESPECTATOR, is, wzgardziciel (de-spector, is).
DESPECTATIO, nis, /. oglądanie z góry, widok
DESPECTIO, nis, /. wzgarda.
DESPECTO, 1. wzgardzać, oglądać z góry.
DESPERABILIS, e, beznadziejny, zwątpialy, zrozpaczony.
DESPERANTER, przysł. rozpaczliwie.
DESPERATIO, nis, /. 1. beznadziejność, rozpacz, 2. zaniedbanie, poniżanie, wzgarda.
DESPERATUS, 3. beznadziejny, zrozpaczony, 2. niespodziany.
DESPERNO, sprevi, spretum, 3. bardzo gardzić
DESPERO, 1. stracić nadzieją, rozpaczać, 2. zwątpić o czym, porzucić co
DESPICAB1LIS, godny pogardy, wzgardliwy.
DESPICATUS, 3. wzgardzony.
DESPICIENTIA, ae, /. lekceważenie, (despicatio, nis, /.).
DESPICIO, spexi, spectum, 3.—1. patrzeć z góry, lekceważyć, gardzić.
DESPICOR, 1. nie cenić, odrzucać, gardzić, patrzeć z góry.
DESPOLATIO, onis, /. obrabowanie, złupienie.
DESPOLIO, 4. splądrować, złupić, zrabować.
DESPONDEO, di, sum, obiecać, przyrzec.
DESPONSATIO, nis, /. zaręczyny, zaślubiny.
DESPONSATIO, B. M. V.. święto zaślubin N. P. Maryi, 23 stycznia.
DESPONSIO, onis,/. rozpacz, trwoga.
DESPONSO, 1. złożyć obietnicę zaślubin, zaręczyć, zaślubić.
DESPOTA, ae, m. władca nieograniczony, despoticus, 3.
DESPOTISMUS, i, m. władza despotyczna.
DESPRETUS, 3. wzgardzony.
DESPUMO, 1. wyszumieć, okrywać się pianą.
DESQUAMO, 1. usunąć łuski (z ryby), obierać, oskrobać, zdjąć skórkę.
DESTERCORO, 1, usunąć śmiecie, wymieść gnój.
DESPUO, 3. wypluć.
DESPUTAMENTUM, i, u, piana, szumowiny.
DESPUTU.M, i. m. ślina.
DESTERNO, stravi, stratum, 3. zleść z siodła, zdjąć siodło, odkryć.
DESTERTO, ui, wychrapać.
DESTILLATIO, p. distillatio.
DESTINATE, przysł. gorliwie, wytrwale.
DESTINATIO, nis,/. 1. przeznaczenie, ustalenie, 2. postanowienie.
DEST1NATUM, i, o. cel, zamiar, przedsięwzięcie.
DESTINO, 1. oznaczyć, ustalić, 2. postanowić.
DESTITUO, ui, utum,^. — 1. ustawić, odłożyć, 2. opuścić, porzucić, pass. brakować, 3. podejść, oszukać, złudzić, 4. usunąć, zawiesić (prawa), pognębić, przytłumić.
DEST1TUT10, nis, /. oszukanie, ograbienie, rabunek.
DESTITUTUS, 3. obrabowany.
DESTRICTIO, nis /. surowość.
DESTR1CTE, przysł. dokładnie, ostro.
DESTRICTIVUS, 3. rozdzielający.
DESTR1NGO, strinxi, strictum, 3. —1. odciągnąć, zdzierać, 2. ściągnąć, ofuknąć kogo, przenicować, wyśmiać.
DESTRUCTIBILIS, e, i DESTRUC-TILIS, e, zniszczalny.
DESTRUCTIO, nis, /. zerwanie, zniszczenie.
DESTRUCTOR, is, m. niszczyciel;
d. imaginum ~ obrazoburca.
DESTRUO, struxi, structum, 3.— 1. zedrzeć, 2. zniszczyć zupełnie, wytępić; zmusić do zniszczenia, d. ab emundatione – chwałę swą usunąć,
potrącić, przezwyciężyć, (przeciwność) oddalić.
DESUADEO, suasi, suasum, 2. odradzić.
DESUBITO, 1. nagle nakryć, niespodzianie napaść.
DESUBITO. przysł. całkiem z nie-nacka, nagle.
DESUBULO, 1. przekłuć, przewiercić.
DESUDASCO, 3. pocić się.
DESUDATIO, nis,/. umęczenie, poty.
DESUDO, 1. zmęczyć się, przepracować.
i
DESUEFACIO, feci, factum, 3. odzwyczaić; pass, desuefio.
DESUESCO, evi, 3. odzwyczaić się. DESUETUDO, inis, /. odzwyczajenie,
zapomnienie.
DESUETUS, 3. niezwykły, nieprzy-zwyczajony.
DESUGO, xi, ctum, 3. wyssać. DESULCO, 1. robić bruzdy. DESULTE, przysł. zmiennie, niestale. DESULTO, 1. zeskakiwać, (desul-tura, ae).
DESULTRIX, icis, /. (virtus) niestała, zmienna cnota.
DESUM, fui, futurum esse, deesse
być nieobecnym, brakować; deest mihi = nie mam, braknie mi, 2. nie pomagać, zaniedbać, opuścić.
DESUMO, sumpsi, sumptum, 3. wybrać się, podjąć się, przedsiębrać. DESUMTUS = desumptus od desumo. DESUO, 3. szyć, łatać.
DE SU PER, przysł. 1. z góry, ponad, nad tym, (fundere oleum), także przyim. z ac. i abl.
DESÜRGO, xi, ctum, 3. powstawać DESURSUM, przysł. od góry, z góry. DETECTOR, is, m. odsłaniacz, odkrywca.
DETEGO, exi, ectum, 3.—1. odkrywać, odsłaniać, 2. objawiać, zdradzać. DETENDO, detendi, tensum, 3. — 1. wyprzęgać, zmęczyć, 2. rozprężyć, przerwać, przestać, (detensus, 3). DETENTIO, nis,/, 1. pobyt, kryjówka,
przechowanie, trzymanie. DETENDO, 1. zatrzymywać. DETENTOR, is, m. posiadacz, właściciel, okaziciel, (C. j. c. 1698).
DETENTUS, 3. (detineo), trzymany, więziony.
DETERGEO, 2. i DETERGO, si, sum,
zmazać, zmyć, czyścić. DETERIOR, ris, comp. mniejszy, mniej
ważny, gorszy, super, deterrimus. DETERIORO, l. pogorszyć. DETERIUS, przysł. gorzej, mniej. DETERMINATIO, nis,/. ograniczenie, oznaczenie, przeznaczenie. DETERMINATOR, is, m. kierownik. DETERMINO, 1 ograniczyć, oznaczyć, 2. skończyć.
DETERO, trivi, tritum, 3. rozcierać, zmniejszać, osłabiać.
DETERREO, ui, itum, 2.— 1. odstra-
szać, przestraszać, 2. odpierać, trzymać z dala.
DETERSUS, starty, zmarniały.
DETESTABILIS, e, godzien złorzeczenia, szkaradny, przeklęty.
DETESTATIO, nis,/. złorzeczenie, przekleństwo.
DETESTATUS, 3 przeklęty.
DETESTOR, 1. złorzeczyć, przejmować się wstrętem, brzydzić się, przeklinać.
DETEXO, ui, tum, 1. tkać, 2. upleść.
DETHRONO, 1. pozbawić tronu, strącić z tronu.
DETINEO, tinui, tentum, 2. —1. trzymać mocno, zatrzymywać, 2. zaprzątać. zająć, krępować, pass infirmi-tate det; być dotkniętym chorobą.
DETONDEO, tondi, tonsum. 2. ze-strzyc, odciąć.
DETONO, ui, 1. grzmieć, przestać grzmieć.
DETONSO, 1. odciąć, ostrzyc.
DETORNO, 1. toczyć, (tokarz).
DETORQUEO, torsi, torsum, 2.—1. obrócić, odwrócić, 2. skierować, odkręcić.
DETORREO. 2. opalić, poparzyć.
DETRACTATIO, p. detrectatio.
DETRACTATOR, p. detrectator.
DETRACTIO, nis, /. 1. odciągnięcie, odjęcie, odebranie, 2. rozprószenie,
oszczerstwo, 4 zniesławienie; col-loquia detractionis = uwłaczające, zniesławiające.
DETRACTO, p detrecto.
DETRUCTOR, is, m. oszczerca.
DETRAHO, traxi, tractum, 3. —1. ściągać z góry, obalać, 2. pon.żać, 3. od bierać, odciągać, umniejszać, 4. det. alicui = spotwarzać, blużnić, hańbić.
DETRECTATIO, nis, /. (detractatio), hańbienie, lżenie, łajanie, obmowa.
DETRECTATOR, is, (detractator), umniejszycie), oszczerca, obmowca, potwarca.
DETRECTO, 1. (detracto), 1 odmówić, zaprzeczyć, 2. poniżyć, pomniejszyć, hańbić, łajać, 4. wahać się, ociągać się. zwlekać.
DETRIMENTOSUS, 3. bardzo szkodliwy.
DETRIMENTUM, i, n. 1. ujma, szkoda, strata, 2. klęska.
DETRITUS, 3. zużyty, starty, zniszczony.
DETROITUM, m. Detroit, Ameryka półn. (Michigan), siedziba biskupia (od 1833), sufrag. do Cincinnati.
DETRUDO, trusi, trusum, 3.—1. odtrącić, cisnąć, 2. uciekać, rozpędzić, (detrusus 3).
DETRUNCÓ, 1. odcinać, kaleczyć, oddzielać od tułowiu, ścinać głowę.
DETUMESCO, tumui, 3. przestać zbyt-kować, stawać się spokojnym.
DETUNDO, udi, usum, 3. odtrącić, strącić.
DETURBATOR, is, m. wichrzyciel, rabuś.
DETURBO, 1. zrzucać, wyrugować, uchylać, strącać.
DETURPO, 1. zniekształcać, oszpecić.
DEURO, ussi, ustum, 3. spalać.
DEUM = deorun.
DEUS, i, m. (Deus), 1. Bóg, boskość, 2. także o ludziach dii, bogowie = sędziowie (Ps. 81, 6 i częściej, por. Jan 10, 34), 3. bożyszcze, bożek,
hebr. zur — skala (Ps. 17, 32; 74, 6).
S. DEUSDEDIT (;= Adeodatus), św. papież (615—618) 14 list.
DEUTERONOMIUM, i, n. (= drugie prawo, gdyż zawiera pogląd na poprzednio dane prawa) 5 księga Pen-tateuchu.
DEUTOR, usus 'sum, 3. nadużywać, krzywdzić, żle się obchodzić.
DEVAGO(R), 1. odejść.
DEVASTO. 1. całkiem zniszczyć.
DEVASTUS, 2. szkaradny
DEVASTOR, is, m. niszczyciel.
DEVEHO, vexi, vectum, 3.—1. sprawić. przynieść, 2. pass. jechać, płynąć.
DEVELLO, velli, vulsum, 3. odrywać, odzierać.
DEVELO, 1. odsłaniać, ujawniać.
DEVENEROR, 1. bardzo czcić, uwielbiać.
DEVENIO, veni, ventum, 4—1. przyjść, nadążać, 2. ad aliquid dev. = z czymś poczynać, przystąpić do rzeczy, 3. stać się czymś.
DEVENUSTO, 1. zniekształcić, oszpecić.
DEVERBERO, 1. obalić, chłostać, okładać kijami.
DEVERGENTIA, ae, /. pochylenie, skłonienie.
DEVERGO, 3. schylać się.
DEVERRO, 3. wyczyścić, wymieść.
DEVERSITO, 1. wstępować, zawitać, stanąć gościem (na popas), zajechać.
DEVERSOR, is, m. gość.
DEVERSORIOLUM, i, n. mała gospoda.
DEVERSORIUS, 3. będący w gościnie.
DEVERSOR1UM, i, n. (diversoriura), gospoda, mieszkanie, przychodnia.
DEVERTICULUM. i, n. kąt, miejsce ucieczki.
DEVERTOR, ti, sum, 3.—1. odwrócić się, 2. wstępować, zawitać do kogo, stanąć gościną, zajechać na popas.
DEVESTIO, 4. rozbierać z szat
DEVEXUS, 3. idący z góry, spadzisto, zachodzący, wiszący.
DEVIGESCO, 3. stać się bezsilnym, stracić żywność f
DEVINCIO, vinxi, vinctum, 4—1. mocno związać, 2. oddać się komuś na własność, poddać się, przywiązać do siebie.
DEV1NCTIO, nis. /. związanie, skrępowanie, (devinctus 3).
DEVINCO, vici, victum, 3. zupełnie pokonać, zwyciężyć.
DEV10, 1. zboczyć.
DEVIRGINATIO, nis, /. zgwałcenie dziewicy.
DEV1RGINO, 1. zgwałcić, pozbpwić, dziewictwa.
DEVITATIO, nis, /. unikanie.
DEVITO. 1. unikać, zapobiec, przeszkadzać.
DEVIUS, 3.—1. leżący z dala od drogi, odległy, bezdrożny, 3. odsuwający się od prawdy, od cnoty, głupi.
DEV1US, i, m. zbłąkany.
DEVOCO, 1. odwołać.
DEVOLO, 1. odlecieć, uchodzić, ujść pospiesznie.
DEVOLUTIO. nis, /. pośliżnięcie się, stoczenie na dół, jus devolutio-nis, prawo uzupełniające tj. to prawo, które przypada bezpośrednio wyższemu przełożonemu z tego powodu, że przez uprawnionego nie było wprost wykonane, bądź nie podczas prawnego terminu, bądź nie w sposób kanonicznie przepisany, i dlatego na podstawie postanowień prawnych przechodzi na bezpośrednio wyższego przełożonego, np. prawo wyboru uzupełniającego przy uprzednim wyborze bądź bezsku-
tecznym, bądź dokonanym w sposób zawiniony; podobnie prawo obsadzania probostw, jeśli go nie dokonano w prawnie oznaczonym terminie lub dokonano niekanonicznie; także prawo arcybiskupa zwalniania ekskomunikowanych, jeśli go nie dopełnił biskup mimo że wszystkie warunki zostały spełnione itp.
DEVOLUTIVUS, 3. powodujący dalszy ruch wedle toku instancyj; in devolutivo = dla przeniesienia do wyższego sędziego; po drodze; tymczasem; bezzwłoczny, w toku, w biegu (o sprawie prawnej C. j. c. 208); recursus devolutivus = odwołanie się na drogę kolejnych instancyj,
DE VOLVO, vi, utum, 3.— 1. dalej toczyć z góry, 2. strącać, spadać przy toczeniu. 3. padać wstecz, 4. przechodzić na.. być przeniesionym C.
j. c. 431, § I. 1432).
DEVOMO, 3. wymiotować, wyrzucać.
DEVORA81LIS, e, dający się spożyć.
DEVORATOR. is. m. połykający.
DEVORATORIIM, n. paszcza.
DEVORO, 1. połykać, spożywać, 2. zniszczyć, zmiażdżyć. 3. na wszystko przystawać.
DEVORT1UM, i, n. 1. odwrócenie z drogi, droga okrężna, 2. Droga Krzyżowa.
DEVOTATIO, nis, /. 1. uszanowanie, szacunek, pokora, nabożeństwo żałobne, 2. przeklinanie, złorzeczenie.
DEVOTE, przysł. pobożnie, bogomyśl-nie.
DEVOTIO, nis, /. poświęcenie, ślub, ofiarowanie, nabożeństwo. 2. złorzeczenie.
DEVOTIONALIA, ium, n. przedmioty religijne.
DEVOTO, 1. poświęcić, ofiarować.
DEVOTUS. 3.— 1. oddany, przywiązany, 2. pobożny, pokorny. 3. Bogu poświęcony; sexus femineus = siostry zakonne, 4. przeklęty.
DEVOVEO, vovi, Votum, 2. — 1. dać na ofiarę, poświęcić, ofiarować, 2. przeklinać, złorzeczyć.
DEXTER, tra, trum (tera, terum) 1. prawy, na prawo, DEX(E)RA, ae, /. prawa ręka, 2. szczęśliwy, łaskawy,
stosowny, zręczny.
DEXT(E)RE, przysł. 1. na prawo, 2. zręcznie udatnie,
DEXTERITAS, tis, /. zręczność, przydatność.
DEXTRALE, is, n. naramiennik, bransoleta.
DEXTRAKIOLUM, i, n. naramiennik.
DEXTRORSUM, przysł. na prawo.
DIA, ae, /. p. Dea.
DIABOLICUS, 3. diabelski, szatański
DIABOLUS, i, m. (gr.), przeciwnik, diabeł, oszczerca, oskarżyciel.
DIACO(N), onis, m. (gr.), diakon, (dia-cona, ae, diakonka).
DIACONALE, is, n. liturgiczna szata diakona.
DIACONATUS, us, m. diakonat, 1. najniższy stopień sakramentu Kapłaństwa (Sacr. ordinis), 2. urząd i godność diakona.
DIACONIA, ae. /. (gr ), 1. posługa diakonów (opieka nad ubogimi — kaznodziejstwo). 2. budynek w Rzymie, w którym rozdzielano jałmużnę, póż niej nazwano diakoniami tytularne kościoły kardynałów-diakonów (C. j. c. 1414, § 4); obecnie jest jesz cze 16 diakonii w Rzymie, z tych 14 nadanych, jako to; św. Agaty, Georgii in Velabro, św. Maryi w Co-smedinie itd., 3. poselstwo, gdyż kardynałom-diakonom często poru-czano papieskie poselstwa, 4. tyle co: diakonat.
D1ACONISSA, ae, /. Diakonissy, tak nazwano uroczyście przez biskupa poświęcone niewiasty (dla utrzymania porządku w kościele pośród niewiast, dla pomocy przy chrztach niewiast, dla pielęgnowania chorych itp.) Istniały te instytucje od czasu apostolskiego aż do średniowiecza
DIACONISSATUS, ur. m. godność i święcenie (w najszerszym znaczeniu) diakonnissy.
DIACONO, I. zrobić kogo diakonem; diaconandus = mający przyjąć święcenie diakona.
DIACONUS, i, m. (diakon), poświęcony sługa (minister) i pomocnik kapłana (biskupa) przy Mszy św. i kościelnych czynnościach.
DIACOSMUM, i, n. (gr.), 1 nauka, wiadomość, 2. spis, treść.
diacovo
177
B. D1DACUS CARVALHO
DIACOVO, niegdyś Sirmium albo Śrem biskupstwo wznowione 1781, sufr. Zagrzebia.
DIADEMA, atis, n. (gr.), diadem, korona.
DIAETA, ae, /. (gr.), sposób życia, mieszkanie.
DIAETARCHA, ae, m. (gr.), (chus), nadzorca mieszkania, tytuł na dworze francuskim; dozorca domu.
DIAETARIUS, 3. nadzorujący mieszkanie.
DIAETETICUS, 3. odnoszący się do diety, do zachowania się przy jedzeniu, piciu i mieszkaniu.
DIAGNOS1S is, f. (gr.), badanie i rozpoznawanie chorób.
DIAGONALIS, e, (gr ), idący ukośnie, wpoprzek, w przekątni.
DIALECTICUS, 3. sposobny do rozprawiania, dialektvczny.
D LALO GUS, i, m. (gr.), rozmowa (w dwóch), dialog.
DIAMETROS, i, (gr.), średnica, przekątnia; e diametro — przeciw, naprzeciw, przeciwny, przeciwstawny.
OIAMANTINA, biskupstwo w Brazylii od 1854, metr. 1917.
DlAMETRUM, i, n. (gr.), średnica p. Diametros.
DIANUM, m. Teggiano w Italii, siedziba biskupia dla biskupstwa Diano lub Teggiano (od 1850), sufrag. Sa-lerna.
DIAPHANITAS tis, f. przezieralność.
DIAPHANUS, 3. (gr.), przebijający, przezierający.
DIARBEKIR, p Amida.
DIARIUM, i. n. (gr ), 1. dziennik, gazeta (codzienna), 2. codzienne utrzymanie, żołd.
D1ASCEPSIS, is, /. (gr ), rozważanie, rozmyślanie.
DIATESSARON, i. n. (gr.), harmonie ewangelii, tj. z 4 ewangelii zestawiony opis historii P. Jezusa. Najstarsze zestawienie tego rodzaju jest Diatessaron Tacjana.
DIATHECA, ae, /. (gr.), testament albo spadek.
D1ATRIBA, ae, f. (gr.), 1. naukowe badanie, przen. miejsce na naukową rozmowę, rozprawę; szkołę, 2. złośliwa dyskusja.
DICA, ae./. (gr.), spór prawny, proces.
DICACITAS, tis, /. dowcipkowanie, wyszydzanie.
DICACULUS, 3. gadatliwy.
DICATIO, nis, /. poświęcenie, pod- ’ danie; przyjęcie prawa obywatelstwa.
DICAX, acis, kąśliwy, szyderczy.
DICIO, onis /. (ditio), gwałt, moc, panowanie.
DICO, 1. błogosławić, święcić, poświęcić, 2. ofiarować.
DICO, xi, ctum, 3. — 1. mówić, prawić, rozmawiać, wyjaśniać, wykładać, 2. mieć mowę, głosić jako rzecz pewną, 3. przedstawiać, opowiadać, opisywać, 4. opiewać, wysławiać, 5. nazywać, 6. ustalać, oznaczać, mianować, wybierać.
D1CTAMEN, inis, n. wymowa, głos, styl.
DICTATIO, onis, /. dyktowanie, mowa pisana, pismo.
D1CTATOR, is, m. władca, dictatrix, icis, /. władczyni.
D1CTERIUM, i, n. żart, dykteryjka, wyszydzanie.
DICTIO, onis,/. 1. mówienie, wymowa,
wykład, sposób mówienia, sposób wyrażania się.
DICTITO, 1. mówić powtórnie, z naciskiem twierdzić.
DICTO, 1. dyktować, słowami lub pismem podawać do dalszej wiadomości, 2. polecać, radzić, rozkazywać, przepisywać, 3. sporządzać (testament),
DICTUM, i, n. 1. słowo, wyraz, zdanie, oświadczenie, 2. przepis, rozkaz.
DIDACTICUS, 3. odpowiedni do nauczania.
DIDACTRUM, i, n. opłata szkolna za naukę.
S. DIDACUS, i, m. (= Diego = Jakub), św. wyznawca Dydak t 1463, 13 list.
B. DIDACUS CARVALHO. m. błog. Dydak, kapłan i męczennik (+ 1624). Wstąpił do Tow. Jezusowego w Combra w Portugalii, a w r. 1609 wysłano go jako misjonarza do Japonii. Stamtąd wraz z innymi misjonarzami wygnany udał się do Kochin-chiny, gdzie założył nową stację misyjną. Wróciwszy do Japonii, głosił w trzech prowincjach ewangelię. Następnie udał się na wyspę Jesso i tam poniósł w 46 roku życia, a 30-tym powołania zakonnego śmierć męczeńską (26 lutego.
B. DIDACUS JOSEPHUS a GADI-BUS, błog. Józef Dydak z Kadyksu kapłan zak. Kapucynów (f 1801, 24 marca). Pochodził z Kadyksu w Hiszpanii. Mimo słabych zdolności i wątłego organizmu został z czasem przyjęty do zak. Kapucynów, a wyświęcony na kapłana poświęcił się pracy misjonarskiej w Hiszpanii. Z czasem stał się rozgłośnym kaznodzieją, a opowiadał najchętniej o Matce Boskiej i o Trójcy św. Czczono go jako drugiego św. Pawła. Złamany trudami i chorobą umarł 1801 r. w Arunda w Hiszpanii.
DIDASCALIA, ae, /. (gr.), nauka.
DIDASCALICUS, 3. odnoszący się do nauki
DIDASCALUS, i, m. (gr.), nauczyciel.
DIDO, idi, idum, 3. rozdzielić, rozszerzyć.
DIDRACHMA, atis, (mum), n. podwójna drachmalgr.),(wartości 2rzymskich denarów).
DIDUCO, duxi, ctum, 3.-1. wyciągnąć, szeroko otworzyć, 2. rozdzielać, rozrywać, rozwijać.
DIDUCTIO, nis, /. rozdzielenie.
D1DYMUS, i, m. bliźniak, przydomek św. apost. Tomasza.
DIE, p. Valence.
DIE, p. Saint Die.
DIERECTUS, 3. przybity do krzyża.
DIES, ei, m. i /. 1. światło dzienne, dzień; medius dies = południe, 2. oznaczony dzień, ustalony termin; dies humanus — dzień sądowy, 3. dzień życia: dies formabuntur et nemo (nullus dies) in eis = dies praedestinati sunt, priusquam unus eorum esset = dni (życia mego) zostały mi z góry oznaczone, zanim choćby jeden z nich zaistniał. (Ps. 138, 16; 60, 7), 4. dzień nieszczęsny (Ps. 30, 13), 5. die et nocte = bardzo często.
DIESCO, 3. dnieć (diescit).
DIETA, ae, f. dzień drogi.
DIETARIUM, ii, n. dzieło dnia, oznaczenie.
DIETIM, przysł. dzień po dniu, codzień.
DIFFACIO, feci, factum, 3. wtargnąć, zepsuć.
DIFFAMANS, tis, m. oszczerca, obmowa.
DIFFAMATIO, onis, /. rozszerzenie wieści, oznajmienie.
DIFFAMATORIUS, 3. uwłaczający czci.
DIFFAMATUS, 3. mający złą sławę, osławiony.
D1FFAMIA, ae, /. oszczerstwo, zniesławienie.
D1FFAMO, 1. roznieść między ludzi, rozgłosić, rozszerzyć, 2. pass. dostać się na złe języki, narazić na zniesławienie.
D1FFERCIO, si, tum, 4. napełnić, natłoczyć.
DIFFERENS, entis, różny, odmienny, zwłaszcza; lepszy, wybitniejszy.
DIFFERENTER, odmiennie, różnie, w różny sposób, z różnicą.
DIFFERENTIA, ae,/. i DIFFER1TAS.
tis, /. różnica, rozmaitość.
DIFFERO, distuli, dilatum. differre.
wynieść, rozszerzyć, oznajmić, 2. odwlec, zatrzymać, 3. różnić się, być różnym, zwlekać.
DIFFERTUS, 3. napchany, napełniony
D1FF1CILIS, e, 1. trudny, ciężki, 2. przykry, niedogodny, niebezpieczny,
niedostępny, mrukliwy, gderliwy.
DIFFICILE i DIFFICULTER, przysł. trudno, z trudnością.
DIFF1CULTAS, atis,/. i DIFFICACIA. ae, /. 1. trudność, 2. brak, bieda.
D1FFIDENS, entis, niedowierząjący.
DIFFIDENCIA, ae,/. 1. nieufność, niedowierzanie. 2. niewiara.
DIFFIDO, fisus sum, 3. nie ufać, niedowierzać, postradać nadzieję.
DIFFINDO, fidi, fissum, 3. rozszczepiać.
DIFFINGO, nxi, ctum, 3. inaczej zmienić, przekształcić.
D1FFISSIO, onis, /. odwłoka, przeniesienie.
D1FFITEOR, 2. nie zgadzać się na co, przeczyć.
DIFFLEO, 2. wypłakać.
D1FFLUENTIA, ae, /. rozpływanie się
DIFFLUO, fluxi, 3. rozpij wać się, rozłączać. znikać.
DIFFLUUS, 3. rozpływający się, znikający.
DIFFINGO, egi, actum, 3. rozłamać,
stłuc.
DIFFUGIO, fugi, 3. uciekać, rozpraszać się.
DIFFUGIUM, i, n. rozejście się, rozprószenie.
DIFFUNDO, fudi, fusum, 3.— 1. wylewać, wypływać, 2. rozszerzać, rozpraszać, pass. rozszerzać się, rozciągać się.
DIFFUSUS, 3. rozciągnięty, ’ daleki, obszerny, szeroki, przestronny, roz-legły, rozwlekły.
DIFFUSE, przysł. szeroko, obszernie, rozbieżnie.
DIGAM1A, ae, /. bigamja, podwójne małżeństwo.
DIGERO, gessi, gestum, 3. — 1. przenieść, rozdzielać, 2. porządkować, podzielić, 3. strawić.
UIGESTIM, przysł. porządnie.
DIGESTIO, nis, 1. rozdzielenie, uporządkowanie, 2. strawienie.
DIGESTIVUS, 3. przydatny do strawienia.
DIGESTUS, us, m. podział, rozdzielenie.
DIGESTUS, 3.—1. dobrze strawiony, spożyty, 2. uporządkowany; zestawiony, ułożony.
DIGITUS, i, m. 1. palec, 2. ząbek, 3. szerokość palca.
DIGLIAD10K, 1. potykać się bronią śmiertelną, spierać się.
S. DIGNA, ae, /. św. męczenniczka, towarzyszka św. Afry, a w skonie św. Hilarii.
DIGNE, biskupstwo we Francji od 364 z tytułami de Rier i de Sisteron, sufr. do Aix.
DIGNANTER, przysł. łaskawie, uprzejmie.
DIGNATIO, nis, /. uczczenie, ocenienie, życzliwość, łaska, zniżenie, 2. uznanie, stopień, stanowisko.
DIGNITARIUS. i, m. 1. dygnitarz (duchowny = prepozyt i dziekan kapituły), 2. przełożony kościelny z własną jurysdykcją, jak opat nulius.
DIGNITAS, atis, /. 1. godność, 2. szacunek, poważanie, znaczenie, stopień, 3. urzędowa, duchowna powaga, stanowisko honorowe, 4. piękność postawy, wspaniałość,
DIGNO i D1GNOR, 1. poważać, uznać godnym, raczyć, zniżyć się.
DIGNOSCO, novi, notum, 3. (dinosco), dobrze poznać, odróżniać.
DIGNUS, 3. —1. godny, godzien, 2. stosowny, przyzwoity, odpowiedni.
DIGREDIOR, gressus sum, 3. rozejść się, rozdzielić.
DIGRESSIO, nis, /. odejście, zboczenie (w mowie).
DIGRESSUS, us, m. rozdzielenie, pożegnanie.
DIJON, p. DIVIO.
DIJUDICATIO, nis, /. rozstrzygnięcie, wyrok.
DIJUDICATRIX, icis, /. sędzina.
DIJUDICO, 1. zawyrokować, rozstrzygnąć, rozróżnić, sądzić.
DILABOR, lapsus sum, 3. rozpaść się, rozwiązać, rozprószyć, 2. ustąpić, zniknąć, 3. przepaść, zginąć.
DILACERATIO, nis, /. rozszarpanie, gwałtowność.
DILACERO, 1. rozedrzeć, rozszarpać.
DILAMINO, 1. rozszczepić (nuces).
DILANIO, 1. rozszarpać, rozedrzeć.
DILAPIDAT0R, is, m. rozrzutnik, marnotrawca, trwoniciel.
DILAPIDO, 1. rozdrobnić, rozprószyć, roztrwonić, stracić.
DILAPSIO, nis, /. upadek.
DILARGIOR, 4. obficie rozdać, darować.
DILATATIO, nis, f. rozszerzenie (wiary).
DILATIO, nis, /. zwłoka, odkładanie, zwlekanie.
DILATO, 1. rozszerzać, rozprzestrzeniać, rozciągać, pass. rozszerzać się,
robić miejsce, 3. wykładać, wyjaśniać.
DILATOR, is, m. zwlekacz, włóczęga.
DILATOR1US, 3. odkładający, zwie-
Icfi j ący.
DILAUDO, 1. bardzo chwalić.
DILAXO, 1. odgradzać, oddzielać.
DILECTIO, nis, /. miłość, szacunek, cześć; caritatis = objawy miłości (bliźniego).
D1LECTOR, is. m. miłośnik.
DILECTUS, 3.—1. kochany, cenny, drogi, 2. przyjemny, miły.
DILICULO, przysł. wczesnym rankiem, wcześniej, (diluculum).
DILIGENS. entis, 1. uważny, troskliwy,
sumienny, pilny, punktualny, (di-ligenter).
DILIGENTIA, ae, /. uwaga, troskliwość, dokładność, pilność.
12*
DILIGO, lexi. lectum, 3. bardzo cenić, szanować, miłować. .
DILONGO, 1. przedłużyć, odłożyć.
DILORICO, 1. przedrzeć.
DILUCEO, xi, 2. świecić, rozjaśniać się
DILUCESCO, luxi, 3. świtać, dnieć, widnieć.
DILUCIDO, 1. wyjaśnić, wytłumaczyć, uczynić rzecz zrozumiałą.
D1LUCIDE, przysł jasno.
DILUCIDUS, 3. wyraźny, jasny.
D1LUCULUM, i, m. świt, zorza poranna, brzask dnia; dilucuio, przysł. skoro świt, na świtaniu, wczesnym rankiem.
DILUO, ui. utum, 3. -1. obmyć, oczyścić, 2 osłabić, pomniejszyć.
D1LUVIALIS, e, skłonny do powodzi, potopowy.
DILUVIES, ei, /. (diluvium), powódź, potop.
DILUVIUM, p. diluvies.
DIMADESCO, 3. roztapiać.
DIMANO, 1. rozpływać się, rozszerzać.
DIMETIOR, mensus sum, 4. wy-roz-mierzać
DIMICATIO, nis, walka, zapasy.
DIMICO, 1. całą siłą walczyć, bić się, rąbać się (na szpady).
DIMIDIATIO, nis, /. przepołowienie.
DIMIDIATUS. 3. przepołowiony, połowiczny.
DIMIDIO, 1. przepoławiać, 2. osiągnąć, zdobyć połowę, (c. acc).
D1MID1UM, i, n. połowa.
DIMIDIUS, 3. przez połowę podzielony, przepołowiany.
DIM1NUO, ui, utum. 3. rozdrobnić, rozdzielić na części, pass. stawać się małym lub rzadkim.
DIMINUTIO, nis,/. rozdrobnienie, pomniejszenie.
DIMISSIO, nis. /. uwolnienie, oddalenie, pożegnanie.
DIMISSORIALIS, e, odprawiający, zwalniający, puszczający; litterae dim = pismo zwalniające.
DIMISSORIUS, 3. odesłany, zwolniony; litterae. dimissoriae = świadectwo zwolnienia, pozwolenie na przyjęcie święceń.
DIMITTO, missi, missum, 3. —1. wysłać, wyprawić, (C. j. c. 960), zwolnić, 2. puścić, darować, przebaczyć, 3. oddać, odesłać, odtrącić, 4. zaniechać,
przestać, zrzec się; missam dimit-tere = przerwać Mszę św., 5. dopuścić, pozwolić, 7. skłonić (głowę).
DIMOVEO, movi, motum, 2.— 1 dzielić, 2. oddalić, zrobić odpadłym.
DINAJPUR, biskupstwo od 1927 w Indiach ang. sufr. Kalkuty.
DINIA, ae, /. miasto Digne we Francji, siedziba biskupia (od IV w.), sufr. do Aix.
D1NOSCO, p. dignosco.
DINUMERATIO, onis, /. wyliczanie
DINUMERO, 1. liczyć, obliczać, 2. odmierzać.
DIOECESANUS, i, m. diecezjanin. należący do diecezji.
DIOECESANUS, 3. należny do diecezji, odnoszący się do biskupstwa; synodus dioecesana; statuta dioece-sana =. przepisy wydane tylko dla jednej diecezji.
DIOECESIS, is i eos, diecezja, tj. połać kraju pod zarządem jednego biskupa, biskupstwo.
S. D10MEDA, ae, /. św. męczenniczka w Augsburgu (+ 290, 12 sierp.).
S. DIONYSIUS, i, m. Saint-Denis, główne miasto francuskiej wyspy Reunion na oceanie indyjskim, siedziba biskupia dla biskupstwa Reunion lub Saint-Denis, (od 1850), sufrag. do Bordeaux.
S. DIONYSIUS, i, m. św. wyznawca i papież. (259—268), 3 lutego.
S. DIONYSIUS, i, m. męczennik i biskup f 722, 9 paźdz.
S. DIONYSIUS, i, m. biskup i męczennik (ok. 300) 26 lutego. Nawrócony do chrześcijaństwa przez św biskupa Narcyza, ochrzczony i na kapłana wyświęcony; przeznaczony został przezeń na kierownika nowopowstałej w Augsburgu gminy chrzęść, a następnie na biskupa (pierwszego) tamże. Licznych pogan tak utwierdził, że z ochotą przyjmowali śmierć za Chrystusa, co też i jego stało się udziałem. Zwłoki jego przeniesiono do kościoła św. Ulryka.
B. DIONYSIUS FUGIXIMA, Japończyk, blog. męczennik Tow. Jez. i katechista p. błog. Paweł Nawarro.
DIONYSIUS AREOPAGITA, uczeń św. Pawła, pierwszy biskup Aten (I w.) Dz. ap. 17, 21.
DIONYSIUS EXIGUUS
DIONYSIUS EXIGUUS, i, m, Dionizy mały, pobożny i uczony opat i nauczyciel prawa w Rzymie (t ok. 500 r.) autor, wzgl. tłumacz zbioru uchwal synodalnych (do końca V w.) i zbioru dekretałów (do początku VI w.), które razem złączone miały wielkie znaczenie w ówczesnych stosunkach prawnych. Był on także twórcą naszego liczenia czasu, wprowadziwszy erę chrześcijańską na podstawie liczenia lat od narodzenia Chrystusa P.
DIONYSIUS z Halikarnassu, grecki mówca i historyk (30—8 prz. Chr.) napisał historię rzymską w 20 księgach.
DIORYX, gis, (gr.), kanał, rów, podkop, mina.
DIOPTRA, n. /. (gr.), naczynie do szukania i ważenia wody.
DIOSCURI, orum, m, 1) wedle podania synowie Jowisza Kastor i Poly-deukes (Pollux). 2) nazwa okrętu, na którym św. Paweł zdążył do Rzymu (Dz. ap. 28, II).
DIOSCURUS, i, m. błędnowierca w V w.
DIOSPOLIS, m. Siwas w Armenii (Sebaste) siedziba ormiań&ko-katol., arcybiskupstwo (od 1892, od 1858 biskupstwo), połączone z biskupstwem Tokat.
DIOTA, ae, f. dzban, naczynie dwu-uszne
DIOTREPHES, is. i us, m. chrześcijanin ostro karcony przez ś.w. Jana Ap.
D1PLOIS, idis, /. płaszcz, zarzutka.
DIPLOMA. atis, n. I. list żelazny, uwierzytelnienie, 2. dokument, dyplom.
DIPLOMATICUS, 3.—1. dyplomatyczny, należący do wyższej polityki, coetus diplomaticis = ciało dyplomatyczne (poselskie) przy poszczególnych państwach (na dworze papieskim). 2. dokumentny, autentyczny.
DIPONDIUS, i m. (nummus), moneta zawierająca 2 assy; dipondio venire (przysłowie) — kosztować 2 grosze, za bezcen.
DIPSAS, adis /. (gr.), wąż jadowity, którego ukąszenie sprowadza gwałtowne pragnienie.
DIPTYCHA, orum, n. (gr.), dypty-chy tj. dwie prostokątne, ze sobą
złączone tablice, na których wypisane są imiona osób, za które modli się w Kościele greckim (Kościół rzym. kat. czyni o nich (osobach) wzmiankę w kanonie Mszy św., a mianowicie przed podniesieniem za żyjących, a po podniesieniu za zmarłych.
D1RECTANEUS, (psalmus) i, m. jest to psalm recytowany bez antyfony.
DIRECTE, przysł. wprost, właśnie, bezwarunkowo, (directim, directo).
DIRECTIO, onis. /. 1. kierunek, drogowskaz, skierowanie, prowadzenie, 2. sprawiedliwość: virga directionis = berło sprawiedliwości (Ps. 44, 7); directiones parare = wprowadzić należyty porządek (Ps. 98, 4).
DIRECTIVUS, 3. wskazujący kierunek, miarodajny; consilium directivum = rada dyrekcyjna (kierująca).
DIRECTOR, oris, m. kierownik, dyrektor, director spiritualis, kierownik duchowny, spirytualny (ojciec) w konwiktach, klasztorach, seminariach itd.
D1RECTORIUM, i, n. 1. kierownictwo, wskazówka, 2. księga reguł, poradnik, przewodnik, 3. kalendarz kościelny ze wskazówkami co do codziennego brewiarza i Mszy św.
DIRECTR1X, icis, /. kierowniczka, dyrektorka.
DIRECTUM, i, n. 1. droga prosta, równa (Ps. 25, 12), 2. in directum tj. psalm rozpoczynający się bezpośrednio bez antyfony.
DIRECTUS, 3.—1. w prostym kierunku idący, prosty. 2. bezpośredni (C. j. c. 63), 3. zwrócony na… przysł. directe i directo: wprost, bezwarunkowo.
DIREMPTIO, nis, /. (diremptus, us,
m. oddzielenie, rozdzielenie; direm-ptionis terminus = granica, rozdział graniczny.
DIREPTIO, nis. /. spustoszenie, ogołocenie.
DIREPTOR, is, m. rabuś.
DIRIBEO, ui, 2. rozdzielać (tabliczki do wotowania).
DIRIGEO, 2. i DIRIGESCO, 3. skrzepnąć, stwardnieć.
DIRIGO, rexi, rectum, 3.—1. prosto kierować, postawić, 2. zwrócić serce do Boga, skierować, wysyłać, 3. urządzić, oznaczyć, 4. utrzymać pro-
182
DISCLUSIO
sto, 5. mieć trwałość, zapas, 6. popierać, pomnażać, przyśpieszać, 7. wyprostować (kroki), 8. iść prostą drogą. 9. wyrównać, 10. pass. kierować się (modlitwa), mieć powodzenie, szczęście; udawać się, wzrastać.
DIRIMENS, entis, rozłączający (przeszkoda małżeńska).
DIRIMO, emi, ernptum, 3.— 1. rozdzielać, rozłączać, przerywać, znosić, 2. rozstrzygać, rozsądzać, pogodzić.
DIRIPIO, ripui, reptum, 3. —1. rozdzierać, podrzeć, 2. zniszczyć, spustoszyć, odnieść zdobycz, splądrować, obrabować.
DIRITAS, atis,/ okrucieństwo, nieszczęście
DIRUMPO, rupi, ruptum, 3. (disrumpo) rozdzierać, łamać, niszczyć.
DIRUO, rui, rutum, 3. zdzierać, psuć, niszczyć.
DIRUPTIO, nis, /. rozerwanie.
DIRUS, 3. nieszczęsny, srogi, straszny, okropny, okrutny.
DIS, ditis. bogaty, comp. DITIOR.
DISCALCEATUS, 3. bez obuwia, bosy.
DISCANTUS, i, m. dyszkant w muzyce (vox acuta).
DISCARGO, 1. odłożyć ciężar.
DISCAVEO, 2. strzec się.
DISCEDO, cessi, cessum, 3.— 1. rozchodzić się, rozdzielać, błądzić, 2. oddalić się, odstąpić, opuścić.
DISCIENTIA, ae, _/. uczenie.
DISCEPTATIO, nis,/. 1. rozstrząsanie, badanie, rozprawa, 2. kwestia sporna.
DISCEPTATOR, is, sędzia, rozjemca.
DISCEPTO, 1. rozstrząsać, rozprawiać; dis. cum aliquo de aliqua re = zwracać się z kim do sądu z powodu…
D1SCERNENTER, przysł. z różnicą.
DISCERNIBILIS, e, dający się rozróżnić.
DISCERNO, crevi, cretum, 3.—1. rozdzielić, odosobnić, rozróżniać, osądzać, wyrokować, 2. rozpraszać, wypłaszać, wystraszać, 3. rozstrzygać; de aliquo = przeciw komu.
DISCERPO, cerpsi, cerptum, 3.— 1. rozerwać, rozszarpać, zrywać, 2. gonić, łajać, karcić.
DISCERPTIO, nis, /. rozerwanie, rozdrobnienie.
DISCESSI0, nis, /. 1. rozdzielenie, odpadnięcie, rozłączenie, 2. odjazd,
przenosiny, przeprowadzka (C. j c. 95).
DISCESSUS, us, m. 1. rozłąka, odjazd, 2. wystąpienie ze społeczności.
DISCIDIUM, i, n. zamieszka, rozterka, rozdział, poróżnienie.
D1SCIDO, 3. rozcinać.
DISCINDO, scissum, 3. rozpłatać, roz-złupać.
D1SCINGO, nxi, nctum, 3. rozpasać.
DISCINCTUS, 3, rozpasany (suknia) niedbały, rozwiązły, rozbrojony, bezbronny.
DISCIPLINA, ae, /. 1. nauka szkolna, wyszkolenie, dziedzina naukowa, zawód naukowy, gałęż umiejętności. 2. wychowanie, karność, urządzenie, uszykowanie, upomnienie, uporządkowany tryb życia, ćwiczenie, disc. praeceptorum = przestrzeganie przepisów, 3. urządzenie, uporządkowanie, ustrój (państwowy), zarząd: Con-gregatio de disciplina Sacramentorum = Kongregacja czuwająca nad sza-farstwem Sakramentów, 4. oględność, wyrozumiałość (Ps. 118, 66),
surowa karność, biczowanie: di-sciplinam dare alicui; pletnia do biczowania (złożona ze sznurków splecionych, niekiedy też zaopatrzonych w kolce metalowe).
DISCIPLINABILIS, e, nadający się do nauki.
DISCIPLINARIS. e, 1. odnoszący się do karności kościelnej, do chrzęść, porządku, do uporządkowanego sposobu życia; (kary dyscyplinarne), 2. należący do zarządu, urządzenia, ustroju; in linea disciplinari — w drodze administracyjnej.
DISCIPLINATUS. 3. wykształcony, wyuczony, ujęty w karby.
D1SCIPLINO, 1. przyzwyczaić.
DISCIPULA, ae, /. uczennica, zwolenniczka.
DISCIPULATUS, us, m. zwolennictwo, naśladowanie, uczniostwo.
DISCIPULUS, i, n. uczeń, zwolennik, naśladowca.
DISCISSIO, nis, /. rozdzielenie, rozdwojenie.
DISCLUDO, si, sum, 3. odosobnić, rozdzielić, rozerwać.
DISCLUSIO, nis,/. rozdział, rozłączenie.
DISCO, didici, discere 3. uczyć się, dowiadywać, doświadczać.
DISCOLOR, oris, pstry, pstrokaty, srokaty, różny, niepodobny.
DISCOLUS, 3. p. dyscolus.
DISCONDUCO, Jti, ctum, 3. być szkodliwym.
DISCONFECTURA, ae, /. klęska, nieudanie się, zawód.
DISCONVENIO, 4. nie zgadzać się.
DISCONVENIENTIA, ae, f. brak podobieństwa, różność.
DISCOOPERIO. perui, pertum, 4. odsłaniać, odkrywać.
DISCOQUO, (coxi, coctum), 3. u- rozgotować, uwarzyć.
DISCORDABILIS, e, niezgodliwy.
DISCORDIALIS, e, wywołujący niezgodę
DISCORDIA, ae, f. urn. ii, n. niezgoda.
D1SCORDO, 1. byc niezgodnym, nie zgadzać się, spierać.
DISCORIO, 1. zdzierać ze skóry, łupić, okorować, garbować.
D1SCORS, dis, niezgodny, sprzeczny.
DISCREPANTIA, ae, /. różnica, nie-jedność.
DISCREPITO i DISCREPO, avi. i ui, 1. być niezgodnym, różnić się, odsta-wać
DISCRETIM,przysńoddzielnie,osobno.
DISCREPATIO i DISCRETIO, nis,/. 1. rozróżnianie, doświadczanie, mało-mówność, wstrzymywanie się, 2. ostrożność, przezorność, mądrość życiowa, 3. różnica.
DISCRETOR, is, m. ł. sędzia, 2. kamień probierczy.
DISCRETUS, 3—1. ostrożny, przezorny, rozważny, baczny, małomówny, taktowny, 2. zachowujący milczenie, tajemniczy.
DISCR1BO, scripsi, scriptum, 3. dawać wskazówkę, przy-roz-dzielać.
DISCRIMEN, inis, n. 1. różnica 2. punkt zwrotny, rozstrzygnięcie, niebezpieczeństwo.
DISCRIMINALIS, e, nadający się do rozdzielania np. acus discr. = szpilka, która włosy niewiast rozdziela i całą fryzurę utrzymuje (w łączności).
DISCRIMINO, 1. oddzielać, porządkować.
DlSCRUCIATUS, us, m. męczeństwo.
DISCRUCIO, 1. męczyć, dręczyć, martwić, pass. męczyć się, gniewać się, martwić się.
D1SCUBITUS, us, m. 1. miejsce u stołu, (Mar. 12, 39), 2. poduszka,(Łuk. 20,46).
DISCUBITORIUS, 3. służący do leżenia.
DISCUBO, 1. kłaść się do spania.
DISCULPO, 1. uniewinniać, usprawiedliwiać.
DISCUMBO, cubui, cubitum, 3. położyć się (zwłaszcza u stołu); facere aliquem discumbere = zaprosić kogo do stołu, wskazać miejsce.
DISCUNEO, I. rozdzielać, rozszczepiać, otwierać.
DISCUPIO. cupivi, cupitum.J}. składać gorące życzenia.
DISCURRO, cucurri lub curri, cursum,
rozbierać się, rozprószyć się, rozerwać się.
DISCURSO, 1. tam i sam biegać.
DISCURSUS, us. m. rozstrząsanie, badanie, (discursatio, nis, /.)
D1SCUS, i, m. 1. dysk, tarcza do rzucania, ciskawka, 2. miska, talerz.
DISCUSSE, przysł dokładnie
DISCUSSIO, nis. /. 1. badanie, wyjaśnianie. roztrząsanie, 2. składanie, rachunków, dzień sądu, sąd
DISCUTIO, cussi, cussum, 3.—1. rozbić, rozpędzić, rozprószyć, wypłoszyć, (sen), zastraszyć, 2. przedstawić, badać, rozjaśnić, sądzić, rozstrząsać, (sumienie).
DISERTUDO, inis, /. bogactwo słów.
DISERTUS, 3. wyraźny, dobrze i płynnie mówiący, zręczny.
DISERT,. przysł. krótko a węzłowato, zwięźle, wyraźnie, wymownie.
DISGLUTINO, 1. rozdzielać.
DISGRATIA, ae, /. nieszczęście, obraza.
DISGREGO, 1. dzielić, odosobnić.
DISGREGUS, 3. różny, niepodobny.
DISHARMONIA, ae, /. brak zgodnego brzmienia, rozdźwięk, niejedność
DISHONORO, 1. zniesławić.
DISHIASCO, 3. otworzyć się.
S. DISIBODUS, św. wyznawca i biskup Disibod (+ ok. 660 9 lipca). Był biskupem w Irlandii, a złożywszy ten urząd, przybył w VII w. z towarzyszami do Trewiru i tam osiadł w pobliżu. Jego kości złożył św. Bo-
nifacy r. 745 w kościele na górze od św. Oesiboda nazwanej.
DISICIO, jęci, jectum, 3.—1. rozpędzić, rozprószyć, 2. zniszczyć, rozrzucić.
DISJECTO, 1. rozrzucić, rozprószyć.
DISJECTUS, us, rn. roztargnienie.
DISJUGAFIO, nis, /. rozdział.
DISJUGO, 1. dzielić. v
DISJUNCTIM, przysł. oddzielnie, rozłącznie.
DISJUNCTIO, nis. /. rozdzielenie, rozróżnienie, różnica
DISJUNCTIVUS, 3. i DISJUNCTUS,
rozdzielny, przeciwny.
DISJUNGO, nxi, nctum, 3. — 1. rozdzielić, 2. rozróżnić, 3. przeciwstawić.
DISLOCATIO, nis, /. zwichnienie.
DISLOQUOR, 3. mówić niedorzecznie.
DISMAS, ae, m. łotr dobry, ukrzyżowany wraz z Zbawicielem.
DISMEMBRAT10, onis, /. rozdzielenie, rozczłonkowanie, rozerwanie; rozdzielenie zbyt wielkich probostw lub biskupstw (C. j. c. 1421).
DISMEMBRO, 1. odgraniczyć, rozdzielić, rozczłonkować.
DISORTIO, nis,/. rozdzielanie spadku.
DISI’ALOR, 1. rozprószyć się, bujać.
DISPAR, aris, nierówny, różny, odmienny.
DISPARATIO, nis, /. oddzielenie, rozdział.
DISPAREO. 2. znikać.
DISPAR1LIS, e, nierówny.
DISPARILITER, różnie, w różny sposób.
DISPARIL1TAS i DISPARITAS, atis, /. nierówność, różnica; d i s p a r i-t a’s c u 11 u s — różnica wyznania między chrześcijanami; impedi-mentum disparitatis = szkoda małżeńska z powodu różnicy wiary, gdy jedna strona jest chrześcijańską, (katolicką) a druga niechrześcijańską, (żydowską, mahometań-ską), (C. j. c. 1026).
DISPARO, 1. oddzielić, rozsyłać.
DISPATRIO, 1. porzucić ojczyznę
DISPECTO, 1. rozważać, rozmyślać, zastanawiać się.
DISPARTIBILIS, e. podzielny.
DISPELLO, uli, ulsum, 3. rozpędzić, rozprószyć.
DISPEND1UM, odejście, strata, zguba, szkoda,
DISPENDO, si, sum, 3. roz-wy-dzielić.
DISPENSATIO, nis, /. 1. dokładny podział, 2. zarząd, zagospodarowanie, 3. urząd, zadanie zarządcy, włodarza, skarbnika, 4. rozporządzenie, rozkaz, postanowienie, 5. dyspenza, szczególniejsze przyzwolenie, uwolnienie, uchylenie od obowiązującego prawa przez prawomocną zwierzchność (C. j. c 80), 6. nadanie, skuteczność, oddziaływanie; humana Verbi dispensatio = działanie boskiego Słowa na ludzi, 7. rządzenie.
obfity podarunek, 9. ułaskawienie (C. j. C. 2289 i 2375).
DISPENSATOR, is, m. 1. zarządca, włodarz, skarbnik, 2. rozdawca, szafarz.
DISPENSATRIX, cis, /. gospodyni, szafarka, rozdawczyni.
DISPENSATORIUS, 3. zastępca, działający w sposób zastępczy.
D1SPENSO, i. roz-wy-dzielać, szafować, 2, równomiernie urządzić, troskliwie uporządkować, 3. kogoś uwolnić. dyspenzować.(cum);dispen-sare cum aliquo super irregularitate — uwolnić kogoś od (kościelnej) nieprawidłowości; także disp. ali-quem ab aliqua re.
DISPERCUTIO, 3. rozbić.
DISPERDITIO, nis, f. zepsucie, zniszczenie.
DISPERDO, didi, ditum, 3. zniszczyć do cna. zepsuć, 2. rozprószyć (Ps. 43. 3).
DISPEREO, ii, 4. ginąć.
D1SPERGO, si, sum, 3.— 1. rozprószyć, rozsadzić, rozgromić, rozbić, 2. rozsypać, 3. ująć, odciągnąć, 4. rozwiązać, z-wy-wichnąć, (ossa).
DISPERSIO, onis, /. 1 rozprószenie (żydów lub chrześcijan poza Palestyną). 2. zniszczenie, upadek.
DJSPERSUS, us, m. rozprószenie.
DISPERSUS, 3. rozprószony, disperse i dispersum.
DISPERTIO, (R.) 4. po.roz-dzielić.
przydzielić, dać do podziału.
DISPESCO, ui, ctum, 3. rozdzielić.
DISP1CIO, spesi, spectum, 3. rozważyć, zastanowić się; śledzić, szpiegować.
D1SPLICENTIA, ae,/. niezadowolenie.
DISPLICEO, plicui, plicitum, 2. nie podobać się.
DISPLICO, 1. rozprószyć.
displodo
DlSPLODO, si. sum, 3. rozpęknąć.
DISPOLIATIO, nis, /. splondrowar.ie, ograbienie, zrabowanie.
DISPOLIO, 4. ogołocić, obrabować, spustoszyć.
DISPONO, posui, pssitum. 3.—1. postawić na rozmaitych miejscach, rozdzielić, odosobnić, 2. przygotować, 3 uporządkować, zaopatrzyć, zarządzić, rozkazać, 4. uzdolnić, 5. wyrównać, wygładzić, 6. bene dispo-nor = dobrze mi się darzy. 7. te-stamentum disp. = zawrzeć związek, 8. sermones in judicio dispo-nere = sprawy swe przed sądem utrzymać.
DISPOSITIO, nis, /. 1. podział, urządzenie, ugrupowanie, 2. zarządzenie, przeznaczenie; ordo dispositionis = porządek zbawienia, 3. urządzenie, ustrój, stan.
DISPOSITIVUS, 3. uporządkowany, dający należyty pogląd; in ordine dispositivo = w formie jasnej, łatwej do przejrzenia, (C. j. c. 1873, §1,3).
DISPOSITOR, is, m. kierownik.
DISPOSITURA, ae, stanowisko.
DISP0S1TUS, 3.—1. dobrze uporządkowany, 2. rozłożony, oddalony, (disposite — porządnie).
DISPROPORTIONATUS, 3. urządzony nierównomiernie.
DISPUMO, 1. wyszumieć, wypienić się.
DISPUNCTIO, nis /. badanie, poszukiwanie, dochodzenie.
DISPUNGO, nxi, nctum, 3.—1. zachować, rozważać, 2. podzielić, 3 zakończyć, 4. rozłączyć.
DISPUTABIL1S, e, wątpliwy, sporny.
DISPUTATIO, nis /. badanie, poszukiwanie, rozprawa, rozmowa; dispu-tatio Dominica = urząd nauczycielski Zbawcy.
DISPUTATOR, is, m. 1. obrońca zasady, 2. gruntowny badacz.
D1SPUTO. 1. dokładnie rozważyć, obliczyć, 2. zbadać, roztrząsać, rozprawiać,
nauczyć.
DISQUIRO, ivi, situm, 3. badać, poszukiwać.
DISQUISITIO, nis, / badanie przed sądem, (C. j. c. 279).
DISRAP10, 3 rozedrzeć, oddzielić.
DISRARO, I. uprzątać, wypróżnić.
DISRUMPO dirumpo.
DISSECO, secui. sectum, 1. rozcinać, pass. srożyć się.
DISSEMINATIO, nis, /. rozszerzenie.
DISSEMINO. 1. rozsiewać, rozszerzać.
DISSENSIO, nis, /. różnica zdań. nie-jedność, sprzeczka.
DISSENTIO, sensi, 3ensum,ł’4. nie zgadzać się, sprzeciwiać, wytwarzać rozdwojenie.
DISSENSUS, us, m. niezgoda.
DISSEPIO, psi, ptum, 4. odgraniczyć.
DISSEPTUM. n. ściana graniczna, przepona.
DISSERO, sevi, situm, 3. rozsiewać, rozpraszać.
DISSERO, serui, sertum,f3. rozprawiać, badać, wykładać.
DISSERTATIO, nis, f. rozprawa, wykład.
DISSERTITUDO, inis, /. wymowa, bogactwo słów.
D1SSERTO, 1. często omawiać.
DISSICO, 3. (seco), rozrąbać, rozdzielić.
DISSIDEO, sedi, sessum, 2. — 1. być oddzielonym, oddalonym, 2. niezgodnym, poróżnić się, pokłócić, 3. być nierównym, nie zgadzać się.
DISSIDENTIA, p. dissidium.
DISSIDIUM i, vi. różnica zdań, rozdwojenie, zamieszka
DISSIGILO, 1. odpieczętować.
DISS1GNATIO, nis, /. zarządzenie, przeznaczenie; DISSIGNO, 1. wyznaczać, urządzić.
DISSILIO, silui, sultum. 4. wyskoczyć, pękać, rozprysnąć.
DISSIMILIS, e, niepodobny, (dissimi-liter).
DJSS1MILITUDO, inis,/. niepodobieństwo, różnica.
DISSIMULANTER, przysł. skrycie, tajemnie.
DISSIMULAMENTUM i DISSIMU-LANTIA. ae, /. udawanie, ukrywanie, zapieranie się.
DISSIMULATIO, nis, /. jak dissimu-lantia.
DISSIMULATOR, is, m. zaprzaniec, hipokryta.
DISSIMULO, 1. udawać niewinnego, 2. ukrywać, taić, nie dawać się poznać, 3. nie zważać, przeoczyć, być obojętnym.
DISSIPABILIS, e, dający się rozprószyć.
DISSIPATIO, nis,/. rozprószenie, spustoszenie.
DISSIPATOR, is, m niszczyciel, dissi-patrix = icis, /.
DISSIPATUS, 3. rozprószony, niezwią-zany.
DISSIPO 1. rozpraszać, 2. niszczyć, pustoszyć, łamać, 3. marnować, pozbywać się za bezcen.
DISSITUS, 3. oddalony, daleki, samotny.
D1SSOCIABILIS, e, niepojednalny, nietowarzyski (dissocialis).
DISSOCIATIO, nis, / rozdzielenie.
DISSOCIO, 1. rozdzielić.
DISSOLUBILIS, e, dający się rozpuścić, rozpuszczalny.
DISSOLUTIO, nis, /. I. rozwiązanie, rozprężenie, rozczyn, 2. zniszczenie,
zapomnienie o sobie.
DISSOLUTOR, is,m. niszczyciel, disso-lutrix, icis, /.
D1SSOLUTUS, 3.—1. wolny, rozwiązany, 2. obojętny, niedbały, lekkomyślny, 3. ospały, (dissolute bez związku).
DISSOLVO, solvi, solutum, 3.—1. rozwiązać, rozpuścić, znieść, uchylić, 2. wydobyć, uwolnić, 3. wypłacić, uiścić się z długu, 4. pass. deliciis dissolvi — oddawać się rozpuście, 5. zniechęcić się, zmęczyć, 6. być rozwiązanym = umrzeć.
DISSONANT1A, ae, /. sprzeczność, sprzeciwianie się, odpór.
DISSONO, 1. nie zgadzać się, odbijać się, rozbiegać.
DISSONUS, 3. niezgodliwy, usuwający się, zawiły.
DISSORS, niejednostajny, nie mający uczestnictwa.
DISSUADEO, si, sum, 3. odradzić.
DISSUASIO, nis, /. odradzanie, przestrzeżenie, przestroga.
DISSUO, sui, sutum, 3.—1. rozdzielić, rozpruć, 2. otworzyć, 3. powolnie rozpuścić.
DISTANTIA. ae, /. odstęp, oddalenie, rozmaitość, różnica.
DISTEMPERO, 1. namoczyć, rozpuszczać.
DISTENDO, di, tum i ensum, 3.—1. ’ wyroz-ciągnąć, 2. torturować, 3. zaprzątać, zająć, (distento).
DISTĘNSIO, nis. /. troska, (distentio).
DISTENTUS, 3. torturowany.
DISTENTUS, 3. wielostronnie za-
D1STERMIN0, 1. oddzielić, odgraniczyć.
DISTERNO,’ stravi, stratum, 3. rozszerzyć, rozprzestrzenić, (obóz).
DISTERO, trivi, tritum, 3. rozetrzeć
DISTILLATIO, nis, /. (destillatio I. ściekanie, skraplanie, wydzielanie; deszcz; katar, 2, nadmierna wilgoć; soki ciała.
DISTILLO, (destillo), 1. skraplać, spadać kroplami, kapać, ciec, lać się.
DISTIMULO, 1. zniszczyć.
DISTINCTIM, przysł. różnie.
DISTINCTIO, nis, /. 1. rozdzielenie, rozróżnienie, 2. rozmaitość.
DIST1NCTUS. 3. — 1. różny, 2 wyrażnj, dokładny, oznaczony, jasny.
DISTINEO, tinui, tentum. 2.—1. rozdzielać, 2. zaprzątać, potrzebować kogo, odwrócić, roprószyć, roztar-gnąć.
DIST1NGUO, stinxi, stinctum, 3.—1. ozdobić, 2. rozróżnić, oddalić, 3. wypowiedzieć, (Ps. 65, 14). 4. mówić nierozważnie, distinxit = w podnieceniu wyrzucić, mówić nieoględnie, przysięgać, (Ps. 105, 33).
D1STO, 1. stać z boku, być oddalonym, 2. różnić się.
DISTORQUEO, si, tum. 2. obracać, okręcać, zniekształcać, dręczyć.
DISTORSIO, (distortio), nis. /. zniekształcenie, przekręcenie (członków).
DISTORTUS, 3. zwichnięty, skręcony, garbaty, koślawy.
D1STRACTIO, nis,/. zamęt, zamieszka, rozłam.
D1STRACTOR, is, m. sprzedawca, handlarz.
DISTRAHO, axi, ctum, 3.— 1. rozdzielić, rozerwać, 2. rozdrobnić, sprzedawać z osobna, 3 rozprószyć,(także: duchowo), 4. oderoze-rwać.
DISTRIBUO, bui, butum, 3. — 1. przy-rozdzielić, 2. podzjelić, 3. przen. uważnie oglądać, przeglądać, (Ps. 47. 14)
DISTRIBUTIO, nis, /. 1. rozdzielanie, odmierzanie, rozdawanie darów, pl. dary, podział (zwłaszcza logiczny) mowy, pisma.
D1STRIBUTIVUS, 3.-1. rozdzielający, 2. w logice: suppositio complete (aut incomplete) distributive = pod-
stawienie jakiegoś pojęcia lub słowa dla oznaczenia wszystkich (lub nie wszystkich) jednostek lub rodzajów.
DISTRIBUTOR, is, m. rqzdawca, jał-mużnik.
DISTRICIO, nis, /. trudność, ostrość, surowość; ostry sąd, surowy wyrok.
DISTRICTUS, us, m. obszar, okolica, obwód.
DISTRICTUS, 3.—1. bardzo zajęty, 2. surowy, ostry.
DISTRIG1LLO, 1. skrobać, nacierać.
DISTRINGO, strinxi, strictum, 3.— 1. wyciągać, rozdzielać, rozpraszać, 3. wielostronnie zaprzątać, dawać zajęcie.
DISTRUNCO, !. rozcinać, rozczłonkować.
DISTURBATIO, nis, /. rozprószenie, zniszczenie.
D1STURB0, 1. wprowadzić nieład, zamęt.
DISUNIO, 4. dzielić.
DITATUS, 3. wzbogacony, opatrzony, indulgentiis (odpustami), dite,przysł.
DITESCO, 3. i D1TIFICO, 1. stać się bogatym, wzbogacić.
DITIO, nis, /. p. dicio.
DITMARUS, i, m. Dytmar bp. praski (+ 983), poprzednik św. Wojciecha.
DITO, 1. wzbogacać.
DIU, przysł. 1. długo, czas długi, 2. od długiego czasu, od tego: diutius, diutissime.
DIVINALE, is, n. brewiarz częściowy, zawierający tylko godziny dnia (ho-rae) w brewiarzu (bez matutinum).
DIURNUS, 3.—1. za dnia, 2. dziennie, codzienny.
DIUS i DIVUS, 3. boski, niebieski.
DIUTIMUS, 3. długi, nudny.
DIUTURNITAS, atis,/. długie trwanie, czas długi.
DIUTURNUM, i, n. p. diurnale.
D1UTURNUS, 3. długotrwały, długoletni.
DIVAGOR, 1. włóczyć się tu i tam.
D1VALIS, 3. p. divus.
DIVAR1CO, 1. rozciągać, rozpiąć, rozpościerać, podpierać belkami, zamykać, zagradzać, zapierać.
DIVELLO, velli lub vulsi, 3. rozdzierać gwałtownie.
DIVENDO, didi, ditum, 3. sprzedawać pojedynczo (jednostkowo).
DIVERBERO, 1. rozbijać, rozdzielać.
DIVERBIUM, n. recytowanie, deklamowanie.
DIVERSE, D1VERSIM i D1VERS1MO-DE, przysł. w różny sposób.
D1VERSI0, nis, f. odwrócenie, przeszkodzenie.
D1VERSITAS, tis, /. 1. różność, różnica, 2. sprzeciwienie się, opór.
D1VERSOR1UM, i, n. p. deversorium.
DIVERSUS. 3. (divorsus), I. leżący na przeciw, przeciwległy, całkiem przeciwny, 2. wrogi, niezgodny, 3 różny, oddzielny, niestosowny.
DIVERTO, (divorto), ti, sum,*3. (diver-tor, versus sum lub verti 3) 1. odwrócić się, ustąpić, 2. rozwiązać, zwolnić, odstręczyć, 3. ad aliquem div. = udać się do kogo.
D1VES, itis, m. bogacz (często: niesprawiedliwy, bezbożny, uciskający ubogich (Ps. 9, 29).
DIVES, itis, 1. bogaty, potężny, 2. urodzajny, 3. kosztowny.
DIVEXO, 1. włóczyć ze sobą, zniszczyć, poniewierać.
DIVEXUS, 3. położony na krzyż.
DIVIDIA, ae, /. niezgoda; zmartwienie, smutek, niepokój.
DIVIDO, visi, Visum, 3.—1. rozdzielać, odosobniać. 2. rozkładać, rozłączać.
DIVIDUITAS, tis, p. divisio.
DIVIDUUS, 3 dający się dzielić, po-dzielny.
DIVINATIO, nis, /. natchnienie, dar widzenia, przepowiednia, 2 przypowieść, mądrość, wyrok boski.
DIVINATOR, is, m. wieszcz; divinatrix, icis, /. wróżbiarka.
DIVIN1TAS, atis, f. 1. boskość, 2. boska istota.
DIVINE i DIVINITUS, przysł. 1. z rządzenia boskiego. 2. wspaniale, świetnie.
DIVlNO, 1. przepowiadać, wieszczyć, przeczuwać, przewidywać,
DIVINUS, i, m. wieszcz, czarownik, wróżbiarz.
DIVINUS, 3.-1. boski, subst. DI-VINA, orum. n. boskie tajemnice,
pełen natchnienia boskiego, proroczy. 4. wspaniały, niebieski.
DIVIO, onis,/. miasto Dijon we Francji, biskupstwo (od 1731), sufrag. Lyonu.
DOGMATICUS
DIVISA, orum, n. 1. testament, 2. oddzielna część kraju, 3. granica, graniczny kamień.
DIVISE i DIVISIM, przysł. podzielnic, częściowo.
DIVISIO, nis, f. i DIVISURA, ae, 1. podział, po-roz-dzielenie, 2. różnica,
część, kawałek.
DIVISOR, is, m. rozdzielacz.
DIVITATIO, nis, /. wzbogacenie.
DIVITIAE, arum,/. 1. bogactwa, skarby, 2. bogactwo, pełność, 3. viri divitia-rum (hebr) chciwi.
DIVORSUS, p. diversus.
DIVORTIO. 1. rozłączać małżeństwo, rozdzielać.
DIVORTIUM. i, n. rozdział, rozłąka, rozwód małżeński.
DIVULGATIO, nis, /. zawiadomienie, rozszerzenie publiczne.
DIVULGATUS, 3. powszechnie wiadomy. daleko rozszerzony.
DIVULGO, 1. ogłosić, rozpowszechnić.
DIVULSIO. nis /. rozdzielenie, rozerwanie.
DIVULSUS, 3. (divello) rozdarty, gwałtownie rozdzielony.
DIVUM, i. n. gołe niebo, wolna przestrzeń; sub divo = pod gołym niebem.
DIVUS, i, m. 1. Bóg, 2. święty.
DIVUS, 3. (divalis) boski, niebiański.
DO, dedi, datum, 1. dać, ofiarować,
użyczyć, rozdawać, szafować, data opera = pilnie, z zamiarem, z umysłu, umyślnie, (C. j. c. 1399 § 3); dare somnum = użyczyć snu; d. vo-cem = dopuścić do głosu; d. tym-panum = bić w bęben, d. gloriam Deo = dać chwałę Bogu; chwalić Boga; d. auditui = słyszeć, d. obli-vioni — zapomnieć; od tego subst. DATUM, i, />. a) dar, podarunek, datek, b) data (dzień miesiąca), 2. podać, puścić, zostawić, porzucić, wydać na sztych; oddać pod moc; dare in opprobium —~ wydać na hańbę; d. in captionem = podać w niewolę, d. in uxorem = dać za żonę. 3. użyczyć, zezwolić; d. peti-tionem = spełnić prośbę, 4. urządzić. wydawać, darować, 5 sprawić, uczynić (reddere); d. immobilem ter-ram uczynić powierzchnię ziemi nieruchomą czyli utwierdzić ziemię.
zaliczyć, rozłożyć, przypisać, po-
czytać, 7. d. terga = obrócić się
tyłem, czyli uciekać, 8. d. dorsum_
skłonić do ucieczki (Ps. 17, 41 zmusić, 9. quis dabit! (hebr.) = oby też!
DOCAE, arum, /. klepki w beczce.
DOCENTER, przysł. w sposób naukowy.
DOCEO, cui, ctum. 2.—1. uczyć, nauczać, 2. pokazać, wyłożyć, objaśnić,
rozpowszechnić, oznajmić, ogłosić, 4. wykładać.
DOCETA, ae. m. (gr.), doket tj. błęd-nowierca głoszący, że ciało Chrystusowe było tylko pozorne (błęd nowierstwo I. w.).
DOCIBILIS, is, m. uczeń, praktykant.
DOCIBILIS, e, zdolny do nauki, pojętny.
DÖCILIS, e, pojętny, łatwo uczący się.
DOCILITAS, tis, /. uczoność.
DOCTE, przysł. uczenie, zręcznie, sztucznie, chytrze.
DOCTOR, is, m. 1. nauczyciel (zwłaszcza w zakresie kościelnym); d. gentium = nauczyciel narodów tj. św Paweł; d. Ecclesiae = nauczyciel Kościoła, 2. Doktor (Dr.) tj. wyróżniony akademickim stopniem doktora.
DOCTORALIS, e, należący do godności doktora.
DOCTORATUS, us, m. godność doktora, doktorat.
DOCTRINALE, is, książka naukowa.
DOCTRINALIS, e, odnoszący się do nauki; uczony, teoretyczny.
DOCTRIX, icis, /. nauczycielka.
DOCTUS, 3.—1. wykształcony, uczony; DOCTI, orum, uczeni (w piśmie).
DOCUMENTUM, i, n. 1. nauka, przykład, instrukcja, 2. dowód, świadectwo.
DOCUMENTATIO, onis f. 1. przypomnienie, 2. poświadczenie.
DOGA, ae /. pewne naczynie.
DOGMA, atis, n. 1. (filozoficzna) prawda naukowa, zasadnicza teza, prawda wiary, artykuł wiary, dogmat, 2. rozporządzenie.
DOGMATICA, ae f. nauka wiary, dogmatyka.
DOGMATICUS, 3. dogmatyczny, obowiązujący do wierzenia.
DOGMATIZO, 1. (gr.), wykładać prawdy wiary.
DOLABELLA, ae, /. mały topor.
DOL, p. Rennes.
DOLABRA, ae, /. motyka, gracka, łom żelazny, drąg ostro zakończony.
DOLABRO, 1. ociosywać, przykrzesać.
DOLAMEN. inis, n. ociosywanie, obrabianie.
DOLENS, entis, bolejący, przysł. do-lenter, boleśnie.
DOLEO, ui, 2. boleć, uczuć ból, smucić się, martwić, gniewać.
DOLIOLUM, i, n. baryłeczka.
DOLITO, 1. cierpieć, boleć.
DOLIUM, i, n. beczka.
DOLO, 1. pracować siekierą, ociosywać.
DOLOR, is, m. 1. ból. zmartwienie, smutek, 2. niechęć, gniew, 3. castrum doloris, — ozdobny katafalk.
DOLOROSUS, 3 boieściwy, bclesny.
DOLOSE, przysł. podstępnie, oszukańczo.
DOLOSITAS, atis, /. chytrość, skry-tość, fałszywość.
DOLOSUS, 3. chytry, zwodniczy; do-lose agere = schlebiać, udawać.
DOLUS, i, m. 1. chytrość, podstęp, podejście, zwodniczość, oszukaństwo; dolum facere = działać przenie-wierczo, podstępnie, pl. słowa zwodnicze, oszukańcze, 2. zamiar, wola rozważona, zastanowienie (C. j. c. 103 § 2).
DOMA, atis, /i. (gr.), 1. dom, chata 2. dach.
DOMABILIS, e, dający się oswoić, (domefactus 3).
DOMATOR, is, m. poskramiacz.
DOMESTICI DEI, m. domownicy boscy, aniołowie.
DOMESTlCUS, i, m. domownik; dom. fidei = spólnicy wiary.
DOMESTlCUS, 3.— 1. domowy, należący do domu, do rodziny, 2. swoisty, ojczysty.
DOMI, przysł. w domu, w ojczyźnie.
DOMICELLUS, i, m. osoba wybitna, szlachcic, właściciel dóbr.
DOMICELLA, ae, /. 1. panna, 2. ka-noniczka w zakładzie fundacyjnym.
DOMICIL1UM, i, 7i. 1. mieszkanie, siedziba; w kościelno-prawnym znaczeniu nabywa się siedzibę przez osiedlenie się na pewnym miejscu
w obrębie parafii lub diecezji z zamiarem i wolą pozostania tamże trwale (perpetuo), lub też przez 10-letnie rzeczywiste zamieszkanie w pewnym miejscu, dom. parneciale = siedziba parafialna, dom. dioece-sanum — siedziba biskupia, (C. j. c. 92 § 1), 2. domostwo, zadomowienie.
DOMIFICO, 1. budować dom.
DOMIGERIUM, ii, n. niebezpieczeństwo.
DOMINA, ae, /. pani, gospodyni.
DOMINATIO, nis, t. panowanie, Wpływ, moc, władza.
DOMINATIONES, urn, /. osobny dział aniołów „państwa”.
DOM1NATIVUS, 3. dający władzę nad innym, władający, rozkazujący, panujący; potestas dominativa — władza domowa, ojcowska (jej przeciwieństwo: jurisdictio albo potestas ecdesiastica = władza kościelna, urzędowa C. j. c. 501 § 1); oznaczający panowanie, naczelne rządy.
DOMINATOR, is, m. władca, domi-natrix.
DOMINATUS, us, ni. panowanie.
DOMINICA, ae, /. 1. (dies) dzień pański, niedziela, 2. (oratio) modlitwa pańska.
DOMINICAL1S, e. niedzielny, odnoszący się do niedzieli.
DOM1NICANUS, i, m. dominikanin, członek zak. kaznodziejskiego, Dominikanów.
DOMINICANUS, 3. należący do zak. kaznodziejskiego, Dominikanów.
DOMIN1COFOLIS, San Domingo, stolica republiki Dominica (Haiti, środkowa Ameryka, wielkie Antylle) stolica arcybiskupia (1513 —1547 biskupstwo).
DOMINICUS, 3. pański.
DOMINICUS, 3. należny do Pana Jezusa; coena Dominica (obok c. Domini) wieczerza Pańska.
DOMINICUS, i, m. św. Dominik, założyciel zak. Dominikanów (+ 1221 4 sierpnia).
B DOMINICUS GIORGI, błog. męczennik, p. błog. Leonard Kimuro.
B. DOMINICUS SAVIO, blog. Dominik Savio, wyznawca Zgromadzenia Salezjanów (1842 — 1857). Ur. r. 1842 w Riva de Chieri w Pie-
DORMino
moncie. W r. .1853 wstąpił do oratorium św Doh Bosco w Valdosio w Turynie i wtedy już poczytano go za anioła czystości. W gronie swych towarzyszy był jakby apostołem. Z powodu choroby nieuleczal-* nej musiał wrócić do domu rodzinnego i umarł tam 9 marca 1857, mając 15 lat. Pap. Pius XI zatwierdził jego cześć dn. 9. lipca 1933 r.
DOMINIUM, i, n. 1. posiadłość, klucz, państwo, 2. biesiada.
DOMINOR, 1. panować, być panem, z genit: qui vivorum dominaris et mortuorum.
DOMINUS, i, m. 1. pan, władca, panujący. 2 właściciel, posiadacz.
DOMINUS noster Jesus Christus, (D. N. I. C.) Pan nasz Jezus Chrystus.
DOMITATIO, nis,/. ujarzmienie, przymuszenie.
S. DOM1TILLA, ae, /. św. męczen-niczka Domicyla (I w. 12 maja).
DOM1TO, 1. ujarzmiać, oswajać, poskramiać.
DOMITOR, is, m. pogromca, poskra-miacz.
DOM1TUS, us, m. oswojenie.
DOMNUS, i, m.(zam. dominus), zwłaszcza w modłach kościelnych, domnus apostolicus = papież. Pełny wyraz (dominus) oznacza boskiego Zbawiciela; jube Domine benedicere = racz Panie pobłogosławić.
S. DOMNUS, i, m. św. męczennik Domnus (f 1227, 13 paźdz.), p. św. Daniel.
DOMO, przysł. z domu.
DOMO, ui, itum, 1. ujarzmić, obłaskawić, 2. pokonać, zwyciężyć.
DOMUITIO, nis, /. powrót do domu.
DOMUM, przysł. do domu.
DOMUNCULA, ae, /. domek, namiot.
DOMUS. us, /. 1. dom, mieszkanie, 2. ojczyzna, 3. rodzina, ród, potomkowie, naród, 4. gospodarstwo domowe, dobytek, 5. domus refugii = miejsce ucieczki, azyl, 6. świątynia,
domus pontificalis lub pontificia = dwór papieski, Kuria, 8. d. reli-giosa = dom zakonny, klasztor, 9. d. formata dom zakonny złożony z najmniej 6 profesów, między którymi musi być najmniej 4 kapłanów (w religio clericalis).
DONABILIS, e, wart podarunku.
DONARIUM, i, n. ołtarz ofiarny, 2. podarek poświęcony, 3. skarbiec, skład darów.
DONATARIUS, i, m. obdarzony podarkami.
DONATIO, nis, /. datek, darowizna
DONATISTAE, arum, m. Donatyści, zwolennicy błędnowiercy Donata (IV w).
DONATOR, is, m. dawca, ofiarnik; donatrix-icis, /.
S. DONATUS, i, m. św. biskup i męczennik (t 361) 7 sierp. Po śmierci męczeńskiej swych rodziców zbiegi wraz z mnichem Hilarynem do Arezzo w Etrurii i tam obrano go biskupem. Za ogłaszanie wiary chrześcijańskiej wezwał go wraz z Hilarynem namiestnik Kwadracjanus przed sąd, by ich przywieść do zaparcia się wiary. Gdy mu się to nie powiodło, kazał Hilaryna smagać knutami aż do śmierci, zaś Donatowi rozmiażdżyć szczękę i ściąć głowę.
S. DONATUS, i, m. św męczennik, towarzysz św. Placyda (9 czerwca).
DONATUS, i, m. biskup kartagiń-ski w IV w., błędnowierca głoszący, że ciężkich grzeszników należy wydalać na zawsze ze społeczności kościelnej.
DONEC, spójnik, aż, aż do… dopóki (z indic. i konj), lecz ten spójnik nie wyklucza trwania pewnego faktu na przyszłość (por. Mat 1, 25).
DONO, I. dać, darować, 2. ofiarować,
zezwalać, dopuścić zwłokę, 4. odpuścić, przebaczyć.
DONUM, i, n. datek, dar, ofiara.
DONOSUS. 3. szczodry, hojny.
DORIORIGUM, i, n. miasto Vannes we Francji (nad oceanem atlantyckim) siedziba biskupia (od V w.), sufrag. do Rennes.
DORMIO, 4.—1. spać, drzymać, 2. ułożyć się do snu, odpoczywać, 3. zasnąć w Panu, umrzeć.
DORMITATIO, nis,/. spanie, drzyma-nie, drzymka.
DORMITATORIUS, 3. odnoszący się do snu.
DORMITIO, nis, /. drzyraanie, spanie, sen, 2. zaśnięcie, umieranie, śmierć,
spokój śmierci, miejsce śmierci, Dormitio B. M. V.
pORMITIVUS .
191
DUCATUS
DORMITIVUS, 3. zasypiający.
DORM1TO, 1. być sennym, zasypiać, drzymać, 2. umrzeć (I. Kor. 7, 39).
DORMITORIUM, i, n. sypialnia; w klasztorach korytarze, na które wychodzą cele zakonników.
DORODOCIA, ae, /. przyjmowanie darów.
S. DOROTHEA, ae, /. św. Dorota, dziewica i męczenniczka w Cezarei, t 304, 4 lut.
DORSALE, is, n. tapeta. •
DORSUALE, is, n. szabrak. nakrycie grzbietu konia.
DORSUM, i, n. grzbiet; dorsum dare alicui = obrócić się do kogo tyłem.
DORSUS, i, m. grzbiet, tył.
DORX, cis, /. sarna.
DOS, dotis, /. 1. posag, wiano, 2. dar, ozdoba.
DOTALIS, e, należny do wiana.
DOTATIO, nis, /. 1. wyposażenie ślubne, 2. zasadniczy majątek kościoła.
DOTATOR, is. m. dawca, dobrodziej.
DOTATUS, 3. wyposażony, obficie obdarzony.
DOTO, 1. wyposażyć, wyprawić, obdarzyć.
DOXA, ae, /. (gr.) chwała, cześć.
DOWN et CONNOR, biskupstwa w Irlandii zjednoczone 1451, sufrag. do Armagh.
DOXOLOG1A, ae,/. (gr.) 1. pochwała św. Trójcy lub Chrystusa P. np. Gloria Patri… Gloria in excelsis. Niech będzie pochwalony… liczne zwrotki końcowe w hymnach, 2. wysławianie, uwielbienie.
DRACHMA, ae, /. (gr.) grecka moneta srebrna, równa co do wartości rzymskiemu denarowi (ok. 130 groszy).
DRAGMA, ae, /. zawartość ręki.
DRAGULUM, i, n. oszczep.
DRACO, onis, m. smok, potwór, wąż, krokodyl, .często: diabeł, niekiedy: wojenny znak.
DRAKELAND, p. Ossory.
DRAMA, atis, n. (gr.) czynność, dramat.
DRAPPUS i, m. sukno.
DRAPETA, ae, m. zbieg.
DREPANUM, i, n miasto Trapani w Sycylii, siedziba biskupia, sufrag. Palerma.
DROMAS, adis, m. i DROMEDARIUS,
1, m. wielbłąd.
DROMORIUM, m. Dromore w Irlandii,
siedziba biskupia (od 514 r.), sufrag. Armaghu.
DROPAX, acis, m (gr.) maść niszcząca włosy.
DUACIS. is, /, miasto Kilmacduagh, irlandzki tytuł biskupi, połączony z Galway.
DUALISTA, ae, m. zwolennik dualizmu tj. nauki, wedle której istnieją dwie zasadnicze siły, jedna dobra, a druga zła, dualista.
DUBIETAS, tis, /. chęć powątpiewania, sceptycyzm, niedowiarstwo.
DUB1TANTER, przysł wątpliwie, chwiejnie, powątpiewająco (dubie).
DUBITATIO, nis f. wątpliwość, skrupuł, wahanie się. niepewność.
DUBITATUMCULA, ae, /. mała wątpliwość, mała niepewność.
DUBITATIVUS, 3. wątpliwy.
DUBITATOR, is, m. wątpiciel, skru-pulat.
DUB1TO, 1. wątpić, być niepewnym,
rozważać, zastanawiać się, 3. wahać się, mieć skrupuły, 4. nieosob. mihi non dubitatur z inf. nie wątpię, że…
DUBIUS, 3.—1. wątpiący, niepewny, niewyraźny, wątpliwy, 2. niezdecydowany, wahający się, 3. niebezpieczny, delikatny.
DUBLINUM, Dublin, gł. miasto Irlandii, siedziba arcybiskupia (618 — 1152 biskupstwo), z tytułem prymasa Irlandii.
DUBROWNIK albo Raguza biskupstwo w Jugosławii odnowione 1830, sufr. Żary a faktycznie wyjęte.
DUBUQUIUM, m. Dubuque w półn. Ameryce, siedziba arcybiskupia (biskupstwo od 1837—1893).
DUCALE, is, n. lina, powróz.
DUCALIS, e, należny do księcia, wodza (ducaliter, za wzorem wodza).
DUCARIA, ae, /. wodociąg.
DUCATUS, i, m. dukat, średniowieczna moneta złota o zmiennej wartości.
DUCATUS, us, m. 1. godność wodza, 2. dowództwo, kierownictwo; ducatum praestare alicui — stawać na czele albo prowadzić kogo, 3.
obszar panowania, księstwo; ducatus magnus = wielkie księstwo.
DUCENTI, ae, a, dwieście.
DUCISSA, ae, /. księżna.
DUCO, duxi, ductum, 3. – 1. prowadzić,
zabierać ze sobą, uprowadzić,
sprowadzać, przynieść, 4. wieść wojsko, dowodzić, rozkazywać. 5. otrzymać, utrzymać, calorem ducere = utrzymać ciepło, 6. tam i sam prowadzić. oprowadzać, wywijać, machać (thuribulum ducere). 7. usorem d. ożenić się, wprowadzić w dom,
spowodować, uskutecznić. 9. obliczyć, wstawić w rachunek; quatuor ter ducta duodecim inveniuntur. 4X3 jest 12, — 10. utrzymywać, mniemać, mieć o czymś zdanie.
DUCTILIS, e, 1. dający się rozciągnąć, 2. z metalu wyciągany w ogniu.
DUCTIM, przysł, w plutonach (maszerować).
DUCTIO, nis, /. prowadzenie (ducta-men, inis, n.).
DUCT1TO, 1. prowadzić, ożenić się.
DUCTO, 1. prowadzić, 2. żartować, szydzić, 3. przewodzić, kierować.
DUCTOR, is, m. przewódca kierownik, ductrix-cis.
DUCTUS, us, m. 1. kierownictwo, 2. wahanie (machanie) kadzielnicą.
DUDUM, przysł. 1. dawno, od dłuższego czasu, 2. dawniej, niedawno, przed chwilą, świeżo, już przedtem.
DUELLANS, ntis. m. walczący w pojedynku.
DUELLIUM, i, /i. (duellum). 1. wojna, walka. 2. pojedynek.
DUELLO, 1. walczyć w pojedynku, potykać się w dwójnasób.
DULCEDO, inis, /. 1 słodkość, 3. przyjemność, wdzięk.
DULCESCO, 3. stawać się słodkim.
DULCIFICO, 1. osłodzić, uprzyjemnić.
DULCICULUS, 3. nieco słodki.
DULCIFER, eri zawierający słodycz.
DULCILOQUUS, 3, mówiący słodko, zwodniczo.
DULCIO, 4. być słodkim.
DULCIS, e, 1. słodki, miły, 2. przyjemny, przyjacielski, przysł. dulciter; dulce, słodko.
DULCISONUS, 3. brzmiący słodko, mile.
DULC1TAS, tis, f. słodkość, przyjemność.
DULCOR, is, m. słodycz.
DULCORO, 1. osładzać, uweselić.
DULI A, ae,/. (gr.), 1. niewola, służba, 2. cześć należna świętym.
DULUTHUM, m. portowe Duluth w Ameryce półn., siedziba biskupia (od 1889), sufrag. do St. Paul de Minnesota.
DUM, a) przysł. jeszcze, przyłączony bywa do innych słów, jako to: non-dum — jeszcze nie; vixdum = zaledwie; nedum = pominąwszy, że… b) spójnik, 1. podczas gdy; tak długo. j»k; aż prawie, 2. o tyle, o ile tylko; jeżeli.
DUMETUM, i, n. gęste zarośle, chwast, chrabęzie, dumus, i, m.
DUMFRIES, p. Galloway.
DUM1UM, Duvno lub Dumno, tytuł biskupi zjednoczony z Mostarem (Hercegovina).
DU MM O DO, spójnik, wzmocnione dum, o ile, jeśli tylko, byleby.
DUMOSUS, 3. zarosły chwastem.
DUMTAXAT, przysł. 1. niewięcej jak, tylko, jedynie, 2. przynajmniej, 3
0 ile. mianowicie.
DUMUS, p. dumetum.
DUNEDINUM, m. Dunedin w Nowej
Zelandii siedziba biskupia (od 1869), sufrag. Wellingtons
DUNIO, onis, /. szaniec, mała baszta.
DUNKELD, biskupstwo w Szkocji od 1115, wznowione 1878. sufr. Edynburga.
DUNUM, m. Down w Irlandii (Ulster), biskupstwo od VI w., siedziba w Belfast dla zjedn. biskupstwa Down
1 Connor. sufr. Armagbu.
DUO. ae, o, dwa, para (dla wyrażenia małej liczby).
DUODECENNIS, e, 12-letni.
DUODECIES, przysł. 12 razy.
DUODECIM. dwanaście.
DUODECIMUS, dwunasty.
DUODENARIUS, 3. dwanaście; nurae-rus duod. liczba 12.
DUODENNIS, e, 12-letni.
DUODENUS, składający się z dwunastu, turba duodena = orszak apostołów.
DUODENI, po dwanaście.
DUODEVICESIMUS. 3. osiemnasty.
DUODEV1G1NT1, osiemnaście itd.
DUPLEX, icis, 1. dwóraki, dwukrotny, podwójny, 2. podwójnie tak wielki;
pU PUC ARTUS
193
E lub EX
festum duplex = święto wyższego rzędu, nazwane tak dlatego, że dawniej trzeba było odprawiać w nim podwójne oficjum. mianowicie z dnia w tygodniu i o święcie, 3. mający podzielone zdanie, niezdecydowany, wahający się, będący w zawieszeniu, wątpliwy.
DUPL.ICARIUS, 3. w dwójnasób otrzymujący strawę.
DUPL1CATI0, nis, /. podwojenie. DUPLICITAS, tis, /. 1. podwojenie,
Bowtórzenie, 2. dwujęzyczność. PLICITER, podwójnie.
DUPLICO, i DUPLO. 1. podwoić. 2. poskładać, 3. powiększyć, powtórzyć, dalej mówić: sermonem. DUPLUS, 3. dwojaki, podwójnie tak wielki.
DURABILIS, e, trwały, wytrwały. DURĄBILITAS tis, f. trwałość, du-ramentum, i, duratio, nis, /. DURACINUS, 3. twardy (skóra). DURAMENTUM, i, n. trwałość. DURANGUM, m. Durango w Meksyku, siedziba arcybiskupia (od 1620 do 1919 biskupstwo).
DURATIO, nis, /. trwałość. DURAZZO, arcybiskupstwo w Albanii (od VII w. łać. z rezydencją w Del-binisti).
DURĘ, przysł. twardo, ostro, nieprzy-jaźnie.
DURESCO, durui, 3. stawać się twardym. twardnieć DURHAM, p Hexham. DURICORDIA, ae, /. twardość serca, zatwardziałość.
DURICORS, cordis, twardego serca, uparty.
DUR1TAS, atis. / twardość, surowość. DURITER przysł. (dure) natarczywie, pory wczo. niezgrabnie, surowo,ostro. DURITIA, ae, f. (durities. ei, /.) 1. surowość, surowy sposób życia, 2. brak uczucia. 3. zatwardziałość, (du-ritudo, inis, /)
DURO. 1. a) przen. 1. uczynić twardym, stalować, hartować, wzmacniać, b) nieprz. 1. zatwardzać się, 2. wytrwać, 3. trwać dalej.
DURUS, 3.—1. twardy, szorstki, surowy, ostry, 2. dziki, nieokrzesany, nieczuły, niezgodny, 3 trudny, przykry, brutalny, niebezpieczny. DUVNO, p. Dumium,
DUX, cis, i /. 1. kierownik (czka), wódz, 2. dowódca wojska, 3 książę, namiestnik, wojewoda; dux Venetia-rum -= doża wenecki, 4. naczelnik, prezydent, premier.
DYNASTA, ae, (dynastes, ae) m. (gr), władca, mocarz, książę, dynasta.
DYNASTIA, ae, /. (gr.), dom panp-lący, ród książęcy, dynastia.
DYNASTICUS, 3. należący do domu panującego, dynastyczny.
DYRRACH1UM, i, n. Durazzo, miasto portowe w Albanii, p. wyżej.
DYSCOLUS, 3. (gr.), mrukliwy, niezadowolony, zgryźliwy.
DYSENTERIA, ae, f. (gr.), biegunka, czerwonka.
E lub EX, z, przyimek z abl. a) miejscowo: spośród, spod, nad, ex omni parte = wszędzie, ex itinere = z drogi, z podróży, b) czasowo: od, odkąd, bezpośrednio po, zaraz po, aliud ex alio = jedno po drugim, c) przenośnie 1. dla oznaczenia pochodzenia: ex matre = po matce, po stronie matki; z, w pośród, między: e numero, 2. dla oznaczenia materiału: z, ex aere. ex argento, 3. dla oznaczenia powodu: wskutek tego, dlatego, dla, przeto: ex clade, e peccatis. 4 wedle, ze względu na.., ex consuetudine, ex voto, 5. przed, ponad, więcej niż; qualis est dilectus tuus ex dilecto = jaki jest umiłowany twój przed innymi umiłowanymi? 6 w znaczeniu a, ab, np. salvum me fac ex omnibus persequentibus me = ratuj mię przed wszystkimi moimi prześladowcami (Ps. J. 2); salutem ex inimicis = wybawienie od nieprzyjaciół (Łuk. 1, 71): 7. w znaczeniu: na, w, podczas, ex fuga — podczas ucieczki, 8. porównawczo: mirabilis facta est scientia tua ex me = zbytnio dla mnie dziwne, aby cię pojąć, 9. przysłówkowo np. ex adverso — naprzeciw (dat.); ex composito = wedle umowy; e contrario = przeciwnie; ex improviso = niespodzianie; ex parte = częściowo; ex professo = wyraźnie, umyślnie; e vestigio = zaraz, 10. ex quo = odtąd.
EA, (via), tu, tarn.
EADEM, (via) przysł. właśnie tu.
EANON, i. n. zasłona pogrzebowa.
EAPROPTER, przysł. dlatego.
EAR, is, n. wiosna.
EATENUS, przysł. o ile.
EBEN1TUS, 3. hebanowy, (ebenus).
EBENUM, i, n. heban, drzewo hebanowe, (ebanus, i, /.).
EBIBO, bibi, bibitum, 3. wypić.
EBIONITAE, arum, m. Ebionici, sekta żydowsko-chrześcijańska za czasów św Jana Ap., która przyjmowała tylko ewangelię św. Mateusza, a św. Pawła odrzucała jako apostatę i zaprzeczała bóstwu Chrystusa P.
EBITO. I. wychodzić.
EBLANDIOR, 4. pochlebiać, łasić się.
EBORA, m. Evora w Portugalii, siedziba arcybiskupia.
EBORACUM, m York w Anglii, dawniej arcybiskupstwo.
EBREDUNUM, m. Embrum. dawniejsza siedziba biskupia (do 1801).
EBRIOTAS, tis,/. opilstwo, pijaństwo, napój upijający, zamroczenie.
EBR10. 1. uęzynić kogo pijakiem, zamroczyć, (ebriculo 1).
EBRIOSITAS, tis, /. żądza upicia się.
EBRIOSUS, i. m. pijak, pijanica, opój.
EBRIOSUS, 3. pijany, skłonny do pijaństwa (ebriolus 3).
EBR1US, 3. oszołomiony, podcięty, pijany.
EBROICAE, arum, /. m. Evereux we Francji, siedziba biskupia, sufrag. do Rouen.
EBULLIO, 4.—1. burzyć się, kipieć, wrzeć, rozdymać, nabrzmieć, 2. poróść (zboże zielskiem zarosłe), wystrzelać w górę, 3 chełpić się.
EBULITIO, nis, /. chełpienie się, przechwalanie.
EBUCC1NO, 1. wywołać, wytrąbić.
EBULUM, i, n chepta, krzew.
EBUR, oris, n. kość słoniowa.
EBURNEUS, 3. słoniowy, (eburnus, eburatus).
EBUSUS, i, f. wyspa lvisa, na wschód od Hiszpanii, biskupstwo lvisa lub Ibisa (od V w.) połączone z Majorką, sufrag. Walencji.
ECCE, wykrz. oto!
ECCLESIA, ae, /. 1. zgromadzenie, gmina, 2. zgromadzenie ludowe, 3.
kościół (jako gmina i budynek), także diecezja.
ECCLESIA LATINA, Kościół łaciński (rzym. kat.) dla odróżnienia od wschodniego (orientalnego i innych obrządków.)
ECCLESIASTES, ae. is, m. mówca w zgromadzeniu, kaznodzieja.
ECCLESIASTES, is, m księga Star. Zakonu „Kaznodzieja”.
ECCLESIASTICUS, i, m. zarządca, urzędnik kościelny, dawniejszy tytuł duchowieństwa parafialnego.
ECCLESIASTICUS, i, m. iliber), księga kościelna, łac. tytuł biblijnej księgi „Jesus Sirach”, gdyż początkowo czytano ją w „kościele”.
ECCLESIASTICUS, 3.-1. należący
do kościoła, kościelny, 2. urzędowa władza kościelna (władza prawo dawcza, sędziowska i karna).
ECCLESIOLA, ae. /. małe zgromadzę nie, sekta.
ECCR1TUS, 3. wybrany.
ECCUBI, pyiaj. gdzie też?
ECDICUS, i, m. rzecznik.
ECFERO. 3. p. effero.
ECHINUS, i, m. 1. igła, 2. jeż, 3. naczynie. 4. łupina kasztanu.
ECHO, us, / 'gr), echo, odgłos.
ECLECTIVISMUS, i, m wybór najlepszych prawd, zwłaszcza w odniesie niu do nauk filozoficznych i teologicznych.
ECONTRA, przysł. przeciwnie, z drugiej strony.
ECONTRARIUS, 3. — 1. przeciwny,
nieprzyjażnie ustosunkowany.
ECQUANDO. pytaj, kiedy? czy kiedyś?
ECQUI, ECQÜAE, (-qua), ECQUOD czyktóryś? czy to?
ECSTASIS, eos, is,/. (gr) zachwyt, zachwycenie, ecstaticus 3.
ECTASIS. /. wydłużenie.
ECULEjJS, i, m. p. equuleus.
EDACITAS, tis, / żarłoczność, obżarstwo.
EDAX, acis, m. 1. żarłoczny, 2. niszczący.
EDECIMO, 1. wybrać.
EDECI(CU)MATUS, 3. znakomity, wybrany.
EDEN, ogród wonności.
EDEN. równina, kraj po obu stronach średniego Eufratu.
EDENTO, 1. pozbawić zębów.
EDENTULUS, 3. bezzębny.
EDICO, xi, ctum, 3. — 1. wypowiadać, oznajmiać, ogłaszać, udzielać, 2. o-na-prze-znaczyć, zarządzić.
EDICTALIS, e. ogłaszający,zapowiadający, zarządzający coś za pomocą publicznych afiszów; convocatio edicta-lis = zwołanie przez publiczne ogłoszenie (C, j c 2305).
ED1CTIO, nis, /. zawiadomienie.
EDICTO, 1. wypowiadać, zawiadamiać
EDICTUM, i, n zarządzenie edykt.
EDINBURGIUM, Edynburg, gł miasto Szkocji, siedziba arcybiskupia zjednoczonych stolic St Andrews i Edynburgu. p. Saint-Andre
EDISCO, edidici, 3. wyuczyć się dosłownie, gruntownie.
ED1SSERO, ui. tum, 3. wyjaśnić, wyłożyć, zdać sprawę, ogłosić.
EDISSERTIO, nis, /. wyczerpujące omówienie, rozprawa.
EDISSETO, 1. opowiadać.
S. EDITH A, ae. /. św dziewica Edyta (t ok. 684). 16 wrześ Córka króla angielskiego Edgara przywdziała welon zakonny w klasztorze Wilton Odrzuciła koronę ofiarowaną jej po śmierci ojca i brata.
EDITIO, nis, l, wydanie (pisma, księgi),
urodzenie, (editus, us).
EDITOR, is, m. wydawca.
EDITUM, i, n.. wzgórze, pagórek.
EDITUS, 3. wzniosły, wysoko położony.
EDMONTON, biskupstwo w Kanadzie od 1871, metrop. 1912.
S. EDMUNDUS i, m. św. arbp Edmund, (t 1240) Już jako słuchacz uniwersytetu paryskiego był godnym oglądać Zbawiciela pod postacią śl.cznego dziecięcia Papież poruczył mu głoszenie nauk o krzyżu Jako zakonnik w Salisbery wybrany został arcybiskupem kantorberyjskim. Na tym stanowisku bronił karności kościelnej i praw Kościoła przeciw Henrykowi
III. Wskutek tego musiał uciekać do Francji, gdzie w klasztorze cysterskim Pontigny dokonał pobożnego żywota, (16 list).
B. EDMUNDUS CAMPION, et soc. błog Edmund i towarzysze, męczennik Tow. Jez. (f 1581). Ur. w Londynie 1540 r., wstąpił po ukończeniu nauk do Tow. Jez… Wyświęcony w Pradze, pracował tam z pożytkiem jako kierownik mariańskiej kongre-
gacji uczniów, a gorliwością swą i przykładem przywiódł wielu z powrotem do wiary katol. Przez zdradę wydany, wrzucony został do więzienia i srodze męczony, skąd go ze stryczkiem u szyi odstawiono ^do Tyburnu. Skończył na szubienicy 1 grudnia 1581 r. wraz z 9 towarzyszami.
EDO, nis, m. żarłok.
EDO, didi, ditum, 3.—1. wydawać, ogłaszać publicznie, 2 wydobywać, podawać do druku, radzić, 3. na zywać, mianować, 4 oznaczać, rozkazywać.
EDO, edi. esum 3. jeść, spożywać, hulać; edere carnes alicujus = kogoś zniesławić, przeciw komuś srożyć się edere c. aliquo z kimś przestawać (Ps 100,5).
EDOCEO. cui, ctum, 2. dokładnie nauczać, pokazywać
EDOCTUS, 3. dokładnie wy uczony; zdolny do udzielenia dokładnych wiadomości, (C. j. c. 1944).
EDOLO, 1. należycie ścinać, ociosywać: ligna, dokonywać.
EDOMO, domui, domitum, 1. zupełnie poskromić, uśmierzyć.
EDOR, is m. ziarno, żyto.
E.DORMIO, 4. wyspać się, (edormi-sco 3).
S EDUARDUS, i, m. św, Edward męczennik, dziad króla angielskiego Edwarda, (f 987).
S. EDUARDUS, i, m. król angielski, wyznawca f 1066, 13 pażdz
EDUCATIO, nis, /. wychowanie.
EDUCATIVUS, 3 wychowawczy, zajmujący się wychowaniem
EDUCATOR, is, m. wychowawca, edu-catriz, icis, /.
EDUCATUS, us, m. wychowanie
1 EDUCO, 1. wychowywać, podnieść,
karmić, mamczyć.
EDUCO, xi, ctum, 3—1. wy-od-pro-wadzić, 2. wyciągnąć, wyjąć, 3 kazać wytryskać, wschodzić, 4. przysposobić, wypracować: cereos, wynieść, wznieść, budować.
EDUCTIO, onis, wyprowadzenie
EDULCO, 1. osłodzić
EDULIS, e. jadalny, smaczny.
EDULIO, urn, potrawy, pożywienie, artykuły spożywcze
EDUUUM, i, /i pokarm, jadło.
13′
EDURESCO, 3. stawać się twardym.
EDURO, 1. hartować.
EFFABILIS, e, dający się wypowiedzieć.
EFFACIO, si, tum, 4. napełnić, na-pchać.
EFFASCINO, 1 zadziwić, oczarować.
EFFATUS, 3. wypowiedziany, postanowiony, zawiadomiony.
EFFATUM, i, n. wyrocznia, przepowiednia
EFFECT10, nis, f. 1. ćwiczenie, wypracowanie, 2. przyczyna działająca.
EFFECT1YUS, 3 tworzący, dostarczający.
EFFECTIVE, przysł. rzeczywiście, faktycznie.
EFFECTOR, is, m. działacz, twórca, założyciel.
EFFECTRIX, is, /. założycielka, twórczyni.
EFFECTUS, us, m. 1. wykonanie, rzeczywistość, 2. wynik, skutek, prawne następstwa
EFFECUNDO, 1. użyźnić.
EFFEMINATUS, 3. miejsce niewiasty zajmujący, zniewieściały, pozbawiony męskości, rozpieszczony.
EFFEMINO, 1. rozpieszczać, zniewie-ścieć.
EFFEMINATIO, nis. /. zniewieścienie.
EFFERATIO, nis, /. zdziczenie.
EFFERATUS, 3. zdziczały, dziki, oszalały, srożący się.
EFFERO, l. i EFFERESCO, 3. zrobić dzikim, zdziczeć.
EFFERO, (ecfero), estuli, elatum, efferre, 1. wynosić, porywać, wyprowadzić, 2. nieść do grobu, grzebać,
wydobywać, tworzyć, 4. podnosić, podwyższać, 5. pass. podnosić się, wynosić się, chełpić, pysznić,
chwalić, sławić.
EFFERUS, 3, dziki, surowy, brutalny, bolesny.
EFFERVENS, entis. burzący się, unoszący się gniewem, kipiący.
EFFERVESCO, ui i ferbui, 3. i EFFE-RVO, 1. szumieć, wrzeć, kipieć, unosić się gniewem.
EFFETUS, us, m. 1. połóg, płód, 2. osłabienie,
EFF1CABILIS. e, skuteczny, czynny.
EFFICACIA. ae. /. skuteczność, przyczyna, czynność, działalność, wynik.
EFF1CAC1TAS, tis, /. czynność, działalność.
EFF1CAX, acis, czynny, skuteczny.
EFFICIENS, entis, działający, (efficien-ter, skutecznie).
EFF1C1ENT1A, ae, /. czynność, działalność.
EFF1C10, feci, fectum, 3. przeprowadzić, wykonać, uskutecznić, 2. czymś zrobić, 3. wyrobić, wywiązać sie.
EFF1CT10, nis, /. wizerunek, obraz odtwórczy, fotografia.
EFFIG1ES, ei, f. 1 obraz, podobieństwo, 2. kształt, figura.
EFF1NGO, xi, ctum, 3. — 1. naśladować, odtworzyć, 2. przedstawiać, wyrażać
EFFLAG1TATIO, nis, /. żądanie.
EFFLAGITO. 1. żądać z naciskiem.
EFFLAMO, 1. rozpłomienić.
EFFLEO, 2 wypłakać (oczy).
EFFLICTO, 1. EFFLIGO, xi, xum, 3 zabić.
EFFELO, 1. wybuchać, wydychać wyzionąć; animam efflare = umrzeć
EFFLOREO. ui, 2. — 1. zakwitnąć, zaja śnieć.
EFFLORESCO, florui, 3 wyróść, zakwitnąć.
EFFLUO, fluxi, um. 3. wypływać, 2. pośliznąć się, odpaść, 3 przemijać
EFFLUVIUM, i, n. wypływ.
EFFLUXIO, nis, /. wypływanie.
EFFOUIO, fodi, fosum, 3 wykopywać, przekopać przeryć, przewracać.
EFFOR, 1. wypowiadać, chełpić się.
EFFORMO, 1. kształtować, tworzyć; kształcić, uczyć.
EFFORO, I. wywiercić.
EFF0S10, nis. /. wykopanie, wykopalisko.
EFFKACIO. nis. EFFRACTURA, ae gwałtowne otwieranie, wyłamywa nie, wysadzanie, (drzwi).
EFFRENATIO, nis, /. zuchwałość, wyuzdanie.
EFFRENATUS, i EFFRENUS, 3. wyuzdany, zuchwały, nieujarzmiony, niepohamowany.
EFFRENO. 1. rozzuchwalić, wyuzdać. rozpuścić.
EFFRINGO, fregi fractum, 3. rozłamać, zdruzgotać, roztrzaskać. EFFRONDEO, 2. i EFFRONDESCO,
‘3. wydawać liście, okryć się.
EFFRONS, ontis, bezwstydny, zuchwały, bezczelny, uwłaczający.
EFFRUCTICO, 1. wyrastać.
EFFUGATIO, nis, /. usunięcie się, ucieczka.
EFFUGIO, fugi. 3. uchodzić, uciekać,
unikać
EFFUGIUM i, fi. uchylenie się, wyjście, ucieczka.
EFFUGO, 1. rozpędzić rozprószyć, zmusić do ucieczki.
EFFULCIO. 4 podniecać, podnosić.
EFFULTUS. 3. podniesiony, leżący.
EFFULGEO, fulsi, 2. zabłysnąć.
EFFUMIGO, I. dymem rozpędzić.
EFFUMO, dymić (thuribula).
EFFUN )0, fudi, fusum, 3. —1. wylewać, 2. wyrzucać, wysyłać; ef. pre-ces — zanosić modlitwy; ef. frameam “wyciągać miecz z pochwy, 3. pasu i SEEFFUNDERE — całKiem się
oddać; zupełnie zostawić: in aliquid. wyśliznąć się, 4 zrzucać, miotać, 5. darować, rozdawać, szafować, 6 zu pełnie zużyć, wyczerpać, 7 effun-dere animam — zanosić skargę; effusi pedes ~ nogi osłabione, do pracy niezdolne, effusus ut aqua — być unicestwionym (Ps. 21, 15).
EFFUSIO, nis, f. wylanie, wylew, płyn wylany; effusio sanguinis = przelew krwi.
EFFUSUS. 3. rozszerzony, rozciągnię ty, rozdęty, marnotrawny, obfity, wyuzdany.
EFFUSE, przysł. nadmiernie, gwałtowni.-, gorąco, obszernie, zbytecznie, wylewnie.
EFFUTIO, 4. rozplotkować, paplać, znieważyć.
S. EGBERTUS, i m św Egbert, głosiciel ewangelii w Irlandii w VII w.
EGER, p. Agria.
EGENS, entis, m. potrzebny, potrzebujący, ubogi; (egenus).
EGEO, ui, 2. —1. potrzebować, brak cierpieć, biedę klepać, 2 pragnąć czego (ac ), być zniewolonym do_ obywania się.
EGERIES, ei, f. błoto. kał.
EGERM1N0. 1. wykluwać się, puszczać kiełki.
EGERO, gessi, gestum, 3 —1. wyprowadzać. rozpędzać. 2. wypróżniać
EGEST AS, atis, /. bieda, ubóstwo.
nędza
B EGIDIUS.PORTUGALIENSIS.błog.
Egidy, wyznawca zak. Dominikanów
(t 1265) Pochodził z Vuzella w Portugalii, w młodości poszedł na bezdroża, miał nawet spisać cyrograf szatanowi krwią własną Pozyskał w Paryżu doktorat medycyny i zdobył rychło sławę Bóg jednak w miłosierdziu swym uczynił z tego niewolnika szatana wybrane naczynie swej łaski. Egidy nawrócił się, wszystko porzucił i przywdział habit zak. kaznodziejskiego. Odtąd też czynił tak szybkie postępy w świętości i miłości Boga jak przedtem obrażał Boga bezbożnictwem. Umarł w 82 r życia
EGIT1ANUM, m Guarda w Portugalii, siedziba biskupia, sufrag Lizbony.
EGO, zaim. osob. ja, plur, nos, my,
EGOIPSE i EGDMETIPSE, ja sam, we własnej osobie, gen. mei ipsius.
EGREDIOR, gressus sum, 3. — 1. wychodzić, wyruszać, 2. zbaczać, wyjść przez (ac.), przekraczać, 3. traditus sum et non egrediebar = jestem zamknięty i nie mam wyjścia (Ps.87,9).
EGREGIE,prz(/sć. nadzwyczajnie, osobliwie, znakomicie.
EGREGIUS, 3. znakomity, znamienity, wybrany, przysł. wielce bardzo.
EGRESSIO, nis, /. wyjście, wychód, wschód (słońca).
EGRESSUS, us, m. 1. wylądowanie, 2. ujście (rzeki), wylot (działa), 3. wygon, wystąpienie.
EGURGITO, 1. wyrzucić z gardła.
EHO, wykrzyk. hola! hej!
EJ A. lub HEJA, wykrzyknik nuże! hej! co też? także okrzyk boleści = O!
EJACULOR. 1 wyrzucić, ciskać.
EICHSTADIUM, m. Eichstätt w Bawarii, siedziba biskupia od 745 r., sufrag. w Bambergu.
EJICIO, jęci. jectum, 3.— 1. wyrzucać, wypędzić, 2. odtrącić, wygnać, 3 odrzucić. wytępić.
EJECTAMENTUM, i. n. wyrzut (ek).
EJECTIO, nis, /. wygnanie.
EJECTO, 1. wyrzucać.
EJECTUS. us, m. wyrzucenie, wypuszczenie, (tchu)
S. E1NBETT A,także Vorbetta i Vilbetta św.dziewica i towarzyszka św. Aurelii (t IV w.!, 17 września. Obie czczone były od niepamiętnych czasów jako patronki Strasburga. Ciała ich znalezione 1646 r. złożono w kościele
EJUl.ATlO
198
S. ELIAS
św. Michała i Piotra, gdzie spoczywały do rewolucji francuskiej, wtedy je usunięto, ale później znowu złożono w ołtarzu,
EJULATIO, nis, /. wycie, lament, jęk; julatus, us, m.
EJULO, 1, głośno wyrzekać, żalić się, płakać.
EJURATIO, nis, /. odprzysiężenie się, wyrzeczenie.
EJURO, 1. wy przysięgać się, zarzekać się, wypierać; odłączyć się od czego (acz.).
EJUSMODI, taki, tak usposobiony, tego rodzaju.
ELABOR, lapsus sum, 3 —1. wymknąć się, ujść, wyśliznąć się, 2. odbiec, przepaść, zniknąć.
ELABORATIO, nis, /. wysilenie, (ela-boratus, us, m ).
ELABORATUS, 3. wypracowany.
ELABORO, 1. opracować. 2. bardzo się zmęczyć.
ELAMENTAB1L1S, e, żałośny, opłakany.
ELANGUESCO gui. 3. zwątleć, zmęczyć się, utrudzić.
ELAPIDO. 1. oczyścić z kamieni.
ELAQUEO, 1. zwolnić z więzów.
ELARGIOR, 4. hojnie dawać, darowywać, udzielać i korzystać z udzielania.
ELASTICUS, 4. wyciągający się.
ELATERO, 1. odłożyć na bok.
ELATIO, nis, /. 1. wywyższenie, pycha, 2. wał, fala.
ELATUS, 3 —1 wyniesiony, wysoki, pyszny; elata voce = donośnym g/osem, elate, przysl wyniośle, dumnie.
ELATORIE, przysł. pysznie, wyniośle.
ELAVO, 1. wymyć czysto.
ELECEBRA, ,ae, /. wywabicielka pieniędzy.
ELECTA, orum, łakocie, przysmak, w ogóle: dobre życie.
ELECTA, ae, /. wybrana, gmina kościelna, Kościół Boży (2. Jan, 1, 1).
ELECTILIS. e, wybrany, wybieralny.
ELECTIO, nis, f. 1. wybór, 2. konkr. wybrani, (electus, us, m.).
ELECT1VUS, 3. wybieralny; electiwa ecclesia: Kościół wybieralny, którego duchowni mianowani są z wyboru (C. j. c. 1770, 545).
ELECTO, 1. wybadać, wywabić, 2. wy bierać.
ELECTOR, is, m. wyborca, electrix, nis.
ELECTRUM, i, n. bursztyn, przen. spiż lub metal uzyskany z pomieszania złota i srebra barwy bursztynowej (4/5 złota, 1/5 srebra).
ELECTUS, 3. wybrany.
ELEEMObYNA, ae, /. (gr.) jałmużna.
ELEßMOSYNARIUS, i, m. 1. Jałmuż nik, rozdawca jałmużny; przydomek św. bpa. Jana Aleksandryjskiego, 2 żyjący z jałmużny.
ELEGANS, antis, gustowny, piękny, delikatny, zręczny.
ELEGANTIA, ae, /. delikatny gust, (eleganter).
ELEGIA, ae, /. (gr ), uczuciowy utwór poetyczny.
ELEGO 1. zapisać w testamencie.
ELEJSON, (gr ) zmiłuj się, (w litanii, we Mszy św.)-
ELEMENTA, orum, n. początkowe wskazówki w czytaniu i pisaniu.
ELEMENTARIS, e, elementarius, 3. należący do wskazówek początkowych; schola elementaria — pow szechna szkoła ludowa
ELEMENTUM. i, n. 1. żywioł pierwotny, element, 2. przen. początkowe wskazówki w czytaniu i pisaniu, nauki podstawne.
ELENCHUS, i, m. spis, iista (odpustów).
ELENCT1CUS, 3. służący do odparcia lub przekonania.
ELEPHANTUS, i, m. słoń, elephas. antis, m. (ticus-tiosus).
ELEUTERIA. ae, /. (gr.) wolność.
S. ELEUTHERIUS, i, m. 1. św. papież (174 — 189), męczennik, 26 maja, 2. męczennik f 272, 1 paźdz. 3 bp. Tournai (J- 500 r.), 4. brat św. Urszuli (V w.).
ELEVATIO, nis, f wzniesienie (hostii); okazanie; elevatio manuum = modlenie się.
ELEVATOR, is, m. przyrząd do wznoszenia.
ELEVO, 1. podnieść, wynieść w górę, uczcić; pass. być podwyższonym; 2. ułatwiać, łagodzić; osłabiać.
S. ELIAS, ae, m. św Eliasz, prorok St. Zakonu 900 przed Chr pochodził z rodziny Arona, przebywał często w Galaad. Wzięty był żywcem z ziemi, 20 lipca.
ELOQUENTIA
199 —
ELlCIO, ui, citum, 3.—1. wywabiać, wydobywać, pobudzać (np do aktów wiary), 2. drażnić, pobudzać.
ELIDIUS, i, m. p. S. Projectus.
ELIDO, si, sum, 3.—1. wytrącać, szamotać, wyszarpywać, 2. rozbić, roz-miażdżyć; zniweczyć, popsuć, usunąć.
ELIGIB1LITAS, atis, /. wybieralność, zdolność i prawo wybierania (do urzędów kościelnych.
S. ELIGIUS, i, m. św. Eligiusz, wyznawca i bp. w Tournai Noyon t 659. Był złotnikiem z Limoges (Francja) w łaskach u królów frankońskich, których byt doradcą. Cały zarobek rozdawał ubogim Występował przeciw symonii. Wyświęcony na biskupa w Tournai rozwinął żywą działalność. Złożono go w Noyon. 7 grud.
ELIGO, legi, lectum. 3. — 1. wybierać, brakować, usuwać; lapides elegi ex te = usunąłem od ciebie kamienie,
wybierać elegit eam in ha’üitatio-nem sibi.
ELI M ATI O, nis, /.wy piłowa nie. zmniejszanie.
ELIMINO, 1. usunąć z domu, odtrącić.
ELIMO, 1. wypiłować, 2. przen. wy pracować, wystudiować.
ELINGO, inxi, inctum, 3. wylizać.
ELINO, 1. powalać, pochlapać.
ELINGUIS, e, niemy, niemowny.
ELINGUO. I. pozbawić języka.
S. EL1PHIUS, i, m św. Elifiusz męczennik (f ok. 362) 16 paźdz. Pochodził z Toul we Francji, a śmierć męczeńską poniósł za ces Juliana Apostaty. Ciało jego dostało się w X w. do kościoła św. Marcina w Kolonii. W r. 1863 otwarto ponownie jego trumnę i część nogi posłano do Lotaryngii.
ELIQUO, 1. przecedzać, klarować. 2. wylać, dopuścić do wylania.
S. ELISABETH lub ELISABETHA, ae,/. 1. św. Elżbieta, dziewica i mę-czenniczka, towarzyszka św. Urszuli (IV w.), 2. św. królowa Turyngii, t 1231, 19 list, 3. św. królowa Portugalii t 1336, 8 lipca.
S. ELISABETH SCHOENAUGIENSIS. św. Elżbieta ze Schoenati, dziewica i ksieni klasztoru benedyktyńskiego w Schoenau. (Nassau, + 1165). Od 23 roku życia miewała liczne widzenia, które następnie dla zbudowa-
nia drugich spisała. Wydał je brat jej Egbeit, późniejszy opat klasztoru św. Florina w Schoenau. Napisała też list do opata w Deutz k Kolonii w sprawie znalezionych przezeń relikwii i podała mu z bożego objawienia nazwiska zmarłych. Umarła w 36 roku życia 1165 r. 18 czerwca.
S. ELISABETH, p. laro.
B. ELISABETH BONA, błog. dziewica i+ 1420). Urodzona 1386 r. w Waldsee obecnej diecezji Rottenburg. Za przewodem swego spowiednika wstąpiła do zak. św. Franciszka, później zbudowała w pobliżu chatkę, której już nie opuściła. Była wzorem pokory i gorliwości. Umarła w 34 r. życia a pap. Klemens XIII zatwierdził jej świętość. W poczet błogosławionych policzona r. 1767, 25 list.
B. ELISABETH FEKNANDEZ. błog. męczenniczka w Japonii wraz ze swym synkiem, p. B. Carolus Spi-nola.
ELISABETH, żona Arona, 2. matka Jana Chrzciciela, 3 królowa polska Elżbieta, matka św. Kazimierza
(XV w.).
ELISEUS, i, m. Elizeusz, uczeń i następca Eliasza, żył od 896—840 przed Chr.
EL1S10, nis, /. wyrzucenie, wyciśnięcie (głoski).
ELIX. cis, m. dół do odprowadzenia wody.
ELIXATURA. ae, /. wrzenie.
ELIXO, 1. warzyć, kipieć, wrzeć.
ELMIRA, w Ameryce póln., biskupstwo.
ELNA, we Francji, siedziba biskupia, sufr. do Albi.
ELOCO, 1. wydzierżawić, wynająć.
ELOCUTIO, onis, /. wyraz, wymowa.
ELOCUTOR1US.3. służący do wymowy.
ELOG1UM, i, n. 1. mowa pochwalna,
napis (grobowy).
ELOHIM, (hebr.) Bóg.
ELONGINQUO, 1. oddalać się.
ELONGO, 1. oddalać, trzymać z daleka. 2. oddalać się. stać z daleka.
ELOQUENS, entis, wymowny, gładko mówiący, (eloquenter).
ELOQUENTIA. ae. /. wymowa.
ELOQUIUM
200
EMETO
ELOQUIUM, i, n. 1. słowo, obietnica, rozkaz, 2. sposób mówienia, wyrażenie się; forma wyrażeń Pisma św.
ELOQUOR, locutus sum, 3. wymawiać, wykładać
EL PASO, biskupstwo w Texas, Stany Zjedn. od 1914, sufr. do Santa Fe.
ELPH1MIUM, miejscowość Elphin w Irlandii, siedziba biskupia, od 450 r. sufrag. Thuamu.
ELUCEO, 2 i ELUCESCO. Iuxi, 2. świtać. 2. elucescit = robi się dzień.
ELUCIDARIUM, i, n. leksykon kon-wersacyjny.
ELUC1DÖ, 1. jasne światło wytworzyć.
ELUCTOR, 1. z trudem wydostać się, wydobyć się z walki, prześliznąć się, przewinąć.
ELUCUBRO, (bror) 1. pracować przy świetle, pisać książkę.
ELUDO, lusi, lusum, 3. — 1. bawić się, drażnić, wyśmiewać, 2. uwieść, podejść.
ELUGEO, xi, 2 smucić się po zmarłych.
ELUO, ui, utum, 3. obmyć, zniszczyć, oddalić.
ELUTRIO, 1. wymyć, wyprać, przelać.
ELUTUS, 3. wodnisty, bezsilny.
ELUVIES. ei, /. 1. wyplucie, zalew, powódź, 2. brud, błoto, kałuża.
ELYMAS, ae, m. czarnoksiężnik, który wedle opisu Dziejów apostolskich porażony został przez św. Pawia ślepotą
S. ELZEARIUS, i. m. św. Elzear, wyznawca (i- 1323). Pochodził z rodziny hrabiowskiej w Prowancji i był członkiem 3. zak. św. Franciszka. Już w młodych latach spełniał surowe dzieła pokutne, a czystość zachował nawet w małżeństwie. W ubogich widział samego Chrystusa P., owijał ich rany, a trędowatym spełniał najniższe posługi jak żeby w nich służył Zbawicielowi. Nic nie zdołało pobudzić go do gniewu lub niechęci. Czując w Paryżu bliską śmierć przyjął z gorą-cością ducha św. sakramenta umierających. Pap Urban V zaliczył go w poczet Świętych (27 września).
EMACERATUS, 3. wycieńczony, wychudły.
KMACERO, 1. wychudnąć, wyniszczyć.
EMACESCO, 3. (emacio, 1) stawać się chudym, wynędzniałym.
EMACULO, 1. czyścić.
EM ADESCO, ui,3. zmoknąć, zwilgnieć
EMANATIO, nis, /. wypływ.
EMANC1PATIO, nis, f. wyzwolenie
EMANCIPO, 1. ogłosić kogo samodzielnym.
EMĄNEO, ui, 2. pozostawać ponad czas oznaczony.
EMANO, I. wypływać, 2. wylewać.
EMĄRCESCO, marcui, 3. — 1. znikać chudnąć, więdnąć 2. omdlewać.
EMASCULO, 1. otrzebić.
EMAX, cis, chętny do kupowania.
EMBLEMA, otis, n. (gr.), wspaniała ozdoba, obraz, praca półwypukła figura symboliczna.
EMBOLISMACUS, 2. wciśniony, wsunięty, wtrącony; annus em. = rok przestępny.
EMBOLISM ALIS. e. jak embolismacus.
EM30LISMUS, i, m. (gr.), wtrącenie, (Libera nos po Pater noster).
EMBRODUNUM, m. Ebrum, dawniej
biskupstwo (do 1801 r.).
EMBROCO, I. wlewać (kroplami)
EMBRYO, onis, m. embrion, niedojrzały płód w ciele matki.
EMELIA, m. Emly, tytuł biskupi w Irlandii, stała siedziba w Cashel, p Cashelium.
EMENDABILI5, e, dający się poprawić.
EMENDATE, przysł bez błędu, dobrze, tak właśnie.
EMENDICO, 1. wyżebrać.
EMENDO. 1. usuwać błędy, leczyć.
EMENTIOR, itus sum. 1. — 1. kłamać, 2. wymyślić, sfałszować.
EMEO, 1. wychodzić.
EMERCOR, 1. kupić.
EMEREO, ui, itum. 2.— I. zasłużyć, 2. wysłużyć (pensję).
EMERGO, si, sum. 3—1. przynieść do góry, 2 se em, podnieść się w górę, uwolnić się, ukazać się.
EMERITUS, 3. wysłużony, zostający w stanie spoczynku.
EMESA, albo Homs, m. w Celesyrii, siedziba arcybiskupia: 1 od 1832 dla obrządku syryjskiego, 2. od 1850 dla melchickiego, tytuł łacin.
EMETIOR, mensus sum. 4.—1. wymierzyć, 2 odłożyć na bok, przeżyć.
EMETO, essui. essum, żąć, zżynać.
EMICATIO
201
EM(P)TIO
EMICATIO, ni», /. wysterczanie, wystawanie. wyróżnianie.
EMICO, micui, micatum, 1. świecić, jaśnieć.
S. EMIGDIUS, i, m. (Emidius) św. męczennik, 5. sierpnia.
EMIRGO, 1. wychodzić, wywędrować; non emigrabo = nie potrzebuję wy-wędrować, uciekać.
EMINATK). nis,/. przestroga z groźbą.
EM1NENS. entis, wybitny, wyborny, (eminenter).
EMINEN TIA, ae, / 1. wybitność, wyróżnienie, 1. wysoka godność, wyniosłe stanowisko, 3. eminencja, tytuł kardynałów (od 1644).
EMINEO, ui, 2. wysterczać, wyróżniać się, wzbijać się
EMINOR, 1. grozić.
EVIINUS, przysł. l dala.
EMIROR, 1. bardzo się dziwić, ze zdziwieniem zauważyć.
EMISCEO. 1. zmieszać.
EMISSARIU M, ii, n. odpływ, kanał.
EMISCHORTY, p Perus.
EMISSARIUS, i. m. tajny posłaniec, wywiadowca, szpieg.
EMISSARIUS, 3. odnoszący się do posłannictwa, wypuszczający, wysiany na puszczę
EMISSITIUS, 3 szpiegujący.
EM1SSIO, nis, f. 1. wysłanie, 2. latorośl, kiełko: emissiones tuae para-disus (Cant. 4, 13′, 3. wygnanie, zaraza, 4. strzała, błyskawica
EMITESCO, 3. łagodzić, być łagodnym.
EMITTO, misi missum, 3—1. po-wy-słać, 2. odprawić, odesłać, 3. wydać, dać do druku (często: in lucern), 4. Votum emit.. = złożyć ślub; manum emit… = wyciągnąć rękę.
EMLY. p Emelia.
EMMANUEL, is, m. nazwa Mesjasza, (hebr. „Bóg z nami”).
S. EM(M)ERANUS, i, m święty Emme-ran, męczennik i bp. Regensburga, apostoł Bawarii (+ 652). Pochodził z Akwitanii i był biskupem w Poitiers. Udał się dla głoszenia ewangelii w posiadłości Hunów i Arabów. W drodze przez Niemcy spotkał księcia Teoda bawarskiego, który go skłonił, że został w Regensburgu, skąd nawracał Bojów i odbył pielgrzymkę do Rzymu
Wskutek fałszywego oskarżenia wywarł na nim książę Lambert okrutną zemstę, w następstwie której święty umarł. Ciało jego pochowano w Re-gensbuigu, (22 wrześ.).
EMO, emi. emptum, 3. kupować. s
EMOL1MENTUM, i, n. 1. trud. trudność, 2. skutek, skuteczność, 3 budynek.
EMODEROR, 1. miarkować.
EMODULOR, 1. wykonywać wedle prawideł, modelować.
EMOLIOR, 4. wydobywać, rodzić, wydawać; dokazać czego, dojść, urządzić, wykonać, wyruszyć.
EMOLLIO, 4 zmiękczyć, wzruszyć, zniewieścieć
EMOLO. I. malować.
EMOLUMENTUM, i, n. korzyść, pożytek. zysk; emolumentum conver tere de .. — zysk ciągnąć z czego.
EMONA, m Lubiana; siedziba biskupia (od 1461), sufr. Gorycji.
EMORIOR, mortuus sum, 3. uze-mrzeć.
EMOVEO, movi, motum, 2. usunąć, oddalić.
EMJHASIS, is, /. (gr.), na-przy-cisk (w mowie).
EMPHATICE, (gr )przysł. z naciskiem, emfatycznie.
EMPHYTEUSIS, is, lub eos. / (gr), zasadzenie, zakorzenienie, zaszczepienie, dziedziczne wydzierżawienie, (C. j c. 1542).
EMPHYTEUTA, ae, (gr.) m dzierżawca wieczysty.
EMPHYTEUTICUS, 3. odsoszący się do dzierżawy wieczystej, pactum emphyteuticum — umowa o dzierżawę wieczystą; instrumentum pacti emphyteutici = dokument umowy o dzierżawę wieczystą. (C. j c. 1542).
EMPIRICUS, 3. leczący z doświadczenia
EMPLASTRATlO, nis, /. okulizowa-nie drzew.
EMPLASTRUM, i, n. plaster na rany.
EMPORETICUS, 3. kupiecki
EMPORIAE, aruin.y. Ampurias. miasto w Sardynii, tytuł biskupi iodXII w ), który połączony jest z biskupstwem Tempio (od IV w ). sufrag. do Sassari.
EMPORIUM, i, u. plac handlowy, targ
EM(P)TIO, onis, /. kupno, zakup.
EM(P)TITO, 1. dokupić się czego, przekupić.
EM(P)TITUS. 3. nabyty w drodze kupna.
EM(P)TOR, is, m. kupiec.
EMPYREUS, (gr.), ognisty; najwyższy, coelum.
EMULA, m. Imola w Italii, biskupstwo (ok. 370), sufrag. Bolonii.
EMULGEO, 2. wydać, wyczerpać.
EMUNCTORIUM, i, n. szczypce do świec.
EMUNDATIO, nis, /. oczyszczenie, połysk, blask.
EMUNDO, 1. zupełnie czyścić; pass. pozostać czystym.
EMUNGO. munxi. munctum, 3. — 1. wytrzeć inos), 2. kogoś obedrzeć z czego, okpić.
EMUNIO, 4. dzielnie umocnić, dobrze zabezpieczyć.
EMUS = Eminentissimus.
EMUTATIO, nis, /. zmiana, odmienienie.
EMUTO, 1. zmieniać.
S. EMYGD1US, i. m. św. Emigdius, męczennik i bp z Ascoli (f 303). Należał do szlachetnego rodu frankońskiego w Trewirze. przyjął w 23 roku życia chrześcijaństwo, pielgrzymował do Rzymu, gdzie córkę swego przyjaciela od 5 lat chorą uleczył, udzieliwszy jej chrztu św. Gdy ponadto przywrócił wzrok ślepemu, lud zawiódł go w. triumfie do świątyni Eskulapa, uważając go za syna Apollina. Lecz Emigdius wyznał się chrześcijaninem, a posąg bożka kazał wrzucić do Tybru Naraziwszy się przez to na karę prefekta miasta, udał się do pap. Marcelego, który wyświęcił go na biskupa Ascoli. Tu rozwinął w dalszym toku swą cudowną działalność, aż prefekt Po-lymius kazał mu ściąć głowę
EN, wykrzyk! patrz! oto! en ego = oto jestem.
ENARRABILIS, e, dający się wyjaśnić, opowiedzieć.
ENARRATIO, onis. /. wyjaśnienie, ustny wykład.
ENARRO, 1. opowiadać, wykładać, przedstawiać.
ENASCOR, natus sum, 3 wyrastać, powstawać.
ENATO, 1. odpływać, wydobyć się z trudności.
ENAVIGO, 1. przepłynąć, 2. odpłynąć.
ENCAENIA, orum, n. święto odnowienia, poświęcenia (kościoła).
ENCAENIO, 1. obchodzić uroczystość poświęcenia (kościoła).
ENCAENO, 1. otrzymać nową szatę, przywdziać nową szatę.
ENCAUSTUS, (encausticus) 3. wypalany, (malowidło).
ENCH1R1DION, i, n. (gr.) przedmiot podręczny, podręcznik (książka).
ENCHRISMA, atis, n. (gr.) maść.
ENCOMIST1CUS. 3 służący do pochwały.
ENCOMIUM, i, n. (gr.) pochwała, mowa pochwalna.
ENCRATITAE, arum, m. enkratyci, sekta utworzona przez Tacjana, odrzucająca małżeństwo i używanie mięsa, jako niedozwolone.
ENCYCL1CA, ae, /. (gr.) papieskie orędzie okólne, encyklika.
ENCYCLICUS, 3. mający powszechne znaczenie, okólny, litterae encycli-cae = papieskie pismo okrężne, encyklika.
ENCYCLOPAEDIA, ae. /. (gr.l leksykon konwersacyjny.
ENECO, 1. całkiem zabić, udusić.
ENERGEMA, atis, n. (gr.) skutek
ENERGIA, ae, /. (gr.) skuteczność, działalność.
ENERGUMENUS, i, m. (gr.) opętany od czarta, energumenus 3.
ENERVATIO, onis, /. znerwowanie, bezsilność.
ENERVIS. e, bezsilny, zmęczony, zner-wowany.
ENERVO, 1. osłabić nerwy, wyniszczyć siły.
s. ENGELBERTUS, i, m. św. Engelbert, męczennik i arcybiskup ko-loński (f 1225). Pochodził z rodziny hrabiowskiej. Zniewolony do objęcia arcybiskupstwa w Kolonii (1216), wprowadził tam ład, wypłacił długi poprzedników, sprowadził zakonników do pomocy. Gdy jednak powstał przeciw książętom w obronie praw Kościoła, ściągnął na siebie ich zemstę. Fryderyk II udawał chęci rozjemcze, ale mimo to kazał go srodze zgładzić. Kości jego złożono

engousma
— 203 —
EOUS
w koiońskiej katedrze u W. Ołtarza, (7 list.).
ENGOLISMA.m Angouleme we Francji, siedziba biskupia, sufrag. do Bordeaux.
ENIM, spójnik. I. gdyż. bowiem, mianowicie, zaś, 2. w każdym razie, pewnie.
ENISUS, p. enizus.
ENIMERO. przyst. zapewne, bezwąt-pienia, owszem, jużcit tak jest, rzeczywiście, prawdziwie ależ rozumie
*’$•
EN1TEO, ui, 2. błyszczeć, wyróżniać się.
ENITESCO, nitui, 3. połyskiwać, lśnić
, s’9
ENITOR, nixus sum i nisus sum 3.— 1. wysilać się, umęczać, 2. wydobywać, rodzić.
ENIXIO, nis, f (er.ixus, us, m.), rodzenie, urodziny.
ENIXUS, 3. wysilony.
ENIXE, z trudem, z wytężeniem, gorliwie.
ENNIS, p. Killaloe.
ENO, 1. wypłynąć, wylecieć.
ENODABILIS, e, rozpuszczalny, dający się rozplątać, rozmotać, łatwy do poznania, do zrozumienia, do wytłumaczenia.
ENODATE, przysł. wyraźnie
ENODATIO, nis, /. rozwikłanie, wyjaśnienie.
ENODIS, e, bez węzła, jasny, łatwy.
ENODO, 1. rozwiązać węzeł wyjaśnić.
ENOMOLOGESIS, is, /. (gr ) wyznanie, spowiedź.
ENORMIS, e, 1. nieregularny, 2. nadmierny, ogromny, 3 potworny (enor-miter).
ENORMITAS, tis, / niezmierna wielkość.
ENOTO, 1. zapisać, zauważyć, spostrzegać, oznaczyć.
ENOVO, 1. odnowić.
ENS, entis, n. istota, istotnie istnie-
jący.
ENSIS, is, m. miecz (ensifer i ensiger).
ENTELMA, atis. n. przykazanie.
ENTHEO, 1. uduchownić, natchnąć, zapalać.
EN’I HEUS, 3. (gr.), natchniony, marzycielski, fantastyczny.
ENTHUSIASMUS, i, n. (gr ), natchnienie, zachwyt, zapał.
ENT1TAS. tis. / istota, istność.
ENT1TAT1VE, przysł. istotnie.
ENTITATIVUS, 3. istotny.
ENTROPON, i, n. zasłona twarzy u niewiast.
ENUBILO, I. wyjść z chmur, rozjaśnić.
ENUBO. psi, ptum, 3. wyjść za mąż.
ENUCLEATUS, 3. jasny, wyraźny, krótki i węzłowaty, niesfałszowany.
ENUCLEO, 1. uczynić coś wyraźnym, wyjaśnić.
ENÜDO. 1. obnażyć, odsłonić, wyjaśnić.
ENUMERATIO, nis, /. wyliczanie.
ENUMERO. wyliczać, wyrachować.
ENUNDINO. 1. wytargować.
ENUNTIATIO, nis, / wypowiedzenie, ogłoszenie, zeznanie.
ENUNTIATIVUS, 3. należący do zeznania.
ENUNTIATR1X, icis, /. ogłosicielka.
ENUNTIATUM, i, n. zdanie, wyrok, zeznanie.
ENUTRIO, 4. wyżywiać, wychowywać; pielęgnować.

EO, ii, ivi, itum, ire 1. iść, przyjść, nadciągnąć, maszerować, 2. jechać konno, jechać powozem, żaglować. 3 ujść, zniknąć. 4 postępować
EO, przysł. 1. tamże, w tym kierunku, 2. aż do czasu, aż do tego punktu, stopnia.
EO, (abl. od is), dlatego, przeto.
S EOBANUS, i, m św. Eoban, męczennik i bp Utrechtu (+ 755). Wraz z przyjacielem swym, św. Adelariu-szem. biskupem Erfurtu, byli uczniami św. Bonifacego. Oba) też towarzyszyli mu do Fryzji. Lecz z 10 innymi misjonarzami ponieśli śmierć męczeńską Zwłoki trzech biskupów sprowadził do Moguncji św Lullus, następca św. Bonifacego; później przeniesiono kości św. Bonifacego do Fuldy, a ciała jego towarzyszy złożono w kościele N. P. Maryi w Erfurcie, '7 czewca)
EODEM przysł właśnie tam.
S. EONIUS, i. m św. męczennik. Był towarzyszem św. męczenników: Eugeniusza. Flory i Lucylli. Opat w Fuldzie Thisto. sprawujący poselstwo od ces. Ludwika II, przywiózł jego kości jako podarek papieża w 859 z Rzymu do Fuldy.
EOS. / (gr.l, jutrzenka (aurora).
EOUS. i. m. (gr ), 1 gwiazda poranna, 2. mieszkaniec Wschodu.
EOUS, 3.— 1 wschodni, poranny, wczesny, 2. pochodzący ze wschodu.
EOUSQUE, przysł. tak dalece, tak długo, aż do tego czasu, do tego stopnia.
EPACTA, ae,/. (gr.) liczba dni, o które rok słoneczny przewyższa księżycowy, pl. dnie wtrącone, EPACTÄ-L!S, e. należący do epacty.
EPAENETUS. i, m pobożny chrześcijanin, który pierwszy w Malej Azji przyjął wiarę (Rz 16, 5).
EPAPHRAS, ae. m chrześcijanin w Kolosie, pomocnik św. Pawła, domniemany pierwszy biskup Ko-lossy (1, Kol. 7).
EPAPHRODITUS, i. m Epafrodyt, chrześcijanin i pomocnik św. Pawła, nauczyciel wiary w Filippi
EPARCHIA, ae, /. (gr ), prowincja,
kraina
EPASCOR. astus, 3. żreć
EPERIARE, arum, /. m. Eperies na Węgrzeci, gr. kat. siedziba biskupia, sufr. Granu.
EPHA, (hebr.j, miara sucha u Izraelitów ok 36 litrów zawierająca.
EPHALMATOR, is, m tancerz.
EPHEBIA, ae. /. (gr.), (ephabeum, i, /i ), dziedziniec do ćwiczeń młodzieńców.
EFHEBUS, i, m. (gr.), młodzieniec, paź
EPHECTIĆUS, 3. wątpiąc^, niezdecydowany.
EPHEMERI3, idis,/. (gr ), 1. dziennik, księga rachunkowa, wykaz przychodów i rozchodów, 2. gazeta, czasopismo. 3. sprawozdanie dzienne.
EPHEMERUS, 3. jednodniowy, przemijający.
EPHESUS, f. miasto Efez w M. Azii naprzeciw wyspy Samos; tu odbył się trzeci Sobór powszechny przeciw Nestoriuszowi i Pelagianowi, 431 r
EPHIPIARIUS, 3. należny do siodła; ars ephip . rzemiosło siodlarskie.
EPHlPPlUM, i, n. (gr.), siodło, koc do jazdy konnej, czaprak.
EPHOD efod, (hebr), była to najwyższa część odzienia liturgicznego u żydowskiego arcykapłana, noszona na wierzchniej, niebieskiej szacie arcykapłańskiej. Efod składał się z dwóch części, które na podobieństwo obecnego ornatu mszalnego
zwisały na piersiach i plecach, jednak na plecach nie były razem zeszyte. lecz spojone klamrami, ozdobionymi kamieniami onyksowymi Oba kamienie miały wyryte po 6 nazw pokoleń izraelskich. Na sporządzenie efodu składały się złoto i najdelikatniejsza biała wełna, obszyta nićmi barwy hiacyntowej, purpurowej i krokusowej. Wchodziły weń przeto cztery barwy liturgiczne Star. Zakonu: biała, niebieska, purpurowa, karmazynowa W pasie pod trzymywała opaska również cztero-barwna. Na piersiach zdobił na podobieństwo bursy napierstnik. przytrzymany u góry złotymi łańcuszkami i u dołu złotymi pierścieniami również przy zastosowaniu czterech barw. Na tym napierstniku było na zewnątrz utwierdzonych 12 drogich i szlachetnych kamieni wedle liczby 12 pokoleń izraelskich, a wewnątrz zawierały się Urim i Thummim (światło i prawda = boskie objawienie) Szata ta była cechą i ozdobą tylko arcykapłana; wzmianka o efodach kapłanów lub osób świeckich ma na względzie tylko efody płócienne białe.
EPHORUS, i, m. nadzorca, eforowie w Lacedemonie.
EPHPHETA. (hebr.), „otwórz się!”.
S EPHRAEM, św. Efrem Syryjczyk, diakon w Edessie, Ojciec Kościoła wschodniego i twórca hymnów. + 379, 18 czerwca.
EPIBATHRA, ae. /. drabina, schody na okręcie,
EPIBLEMA, atis, n. wierzchnia szata EPICHRiSIA, orum, n. (gr ), osmaro-wanie, powleczenie, namaszczenie. EPICUREI, orum, n. Epikurejczycy, sekta filozoficzna nazwana od greckiego filozofa Epikura (ur. w Samos 342 przed Chr. f w Atenach 270 przed Chr.), która przeczyła oddziaływaniu boskości na świat i ludzi. odrzucała nieśmiertelność duszy, a rozkosz poczytywała za dobro naj wyższe (Dz. ap. 17, 18)
EPICUS, 3. (gr.), epiczny bohaterski. EP1DAURUS, m portowe Raguza w Dalmacji, siedziba biskupia, sufr. Żary.
ßPlDEMUS, 3. (gr.), epidemiczny, zaraźliwy.
EPIGEUS, 3. (gr.), przyziemny.
EPIGRAMMA, atis, n. (gr.), napis.
EPIGRAPHE, es, /. (gr.), 1. tytuł, napis, 2. oszacowanie czyli obliczenie obywateli, statystyka.
EPIKA, ae, /. (gr.) słuszność, pobłażanie, łagodność,
EPILEPTICUS, i, m. (gr.) epileptyk, chory na padaczkę.
EPILEPTICUS, 3. dotknięty padaczką, epileptyczny.
EPILOGO, 1. w krótkości powtarzać.
EPILOGISMUS, i, m. 1. wyrachowanie, 2. wnioskowanie z przyczyny o skutku.
EPILOGUS, i, m. (gr) zakończenie (koniec mowy).
S. EPIMACHUS, i, m. św. Epimach (t 362. !0 maja).
EPIMELIA, ae, /. (gr.) troskliwość.
EPINICIUM, i, n. (gr.) pieśń zwycięstwa pl. uroczystość zwycięstwa.
EPIODICIUM. i, n. miasto Guadix w Hiszpanii, siedziba biskupia, su-frag. Granady.
EPIPHANIA, ae, uroczystość objawienia się Chrystusa P. czyli Trzech Króli.
S. EPIPHANIUS, i, m. św Epifaniusz
bp. Salaminy, Ojciec Kościoła, przyjaciel św. Hieronima, 2. św. bp. z Hildesheim (X w.).
EPISCOPALIS, e, biskupi.
EPISCOPUS. i, m. (gr.) 1. nadzorca,
biskup.
EPISCOPATUS, us. m. 1. urząd nadzorcy, naczelny, 2 urząd biskupi, godność biskupia, 3. ogół biskupów jako stanu oddzielnego, episkopat.
EPISCOPIUM.i,/». mieszkanie biskupa
EPISTA i EPISTATA,/. (gr.) szafarka.
EPISTATES, ae, m. (gr.) przełożony, nadzorca, zarządca.
EPISTOŁA, p, epistula (gr.).
EPISTOLIUM, i, n. liścik.
EPISTULA, ae, /. (epistoła) 1. posłanie, list, 2. zarządzenie, zlecenie papieża, 3. czytanie przy Mszy św. epistoła, per epistulas = listownie, his verbis = tej treści.
EPISTULARIS, e, należy do listu, styl listowny = dictio epistularis.
EPISTYLIUM, i, n. (gr ) belek opierający się na słupach, belek łączący, architraw.
EPITHALAMIUM. i, n. (gr.) pieśń we
EPITAPHIUM, i,/., (gr.) i EPIT APHIUS,
m. I. mowa pogrzebowa, 2. kamień grobowy, nagrobek, napis grobowy.
EPITOME, es, /. Igr.) krótki wyciąg (z utworów literackich).
EPOCHA, ae, /. (gr) okres czasu, epoka, początek rachuby czasu.
EPOPS, popis rn. (gr.) dudek (upupa).
EPOREDIA, m Ivrea w Italii, siedziba biskupia (od VII w ), sufrag. Turynu.
EPOS, n. (gr ) utwór bohaterski, poemat, epopeja.
EPOTO, wypić, połknąć, przepić.
EPOTUS, 3. wypity.
EPULAE, arum. / potrawa, danie; jedzenie, biesiada, uczta (epularis. e)
EPULATIO, nis, /. jedzenie, bankiet, uczta, biesiada, gody.
EPULATOR, is, m. biesiadnik, smakosz.
EPULO, onis, m. goszczący biesiadników.
EPULOR, 1. zajadać, bankietować; obchodzić święta, znajdować się w nastroju świątecznym; cieszyć się. radować.
EPULUM, i, n. (epulatorium, i, n.) biesiada świąteczna, przyjęcie.
EQUA, ae, /. klacz.
EQUARIUS, 3. zajmujący się końmi, masztelarz.
EQUF.S, itis, m. 1. jeździec, konnica,
także: rumak (Es. 15, 19), 3. rycerz, członek stanu rycerskiego; zbiór, stan rycerski, rycerskość.
EQUESTER. stris, stre 1. należący do jeźdźca, 2. przynależny do stanu rycerskiego. rycerski,
EQUIDEM, przysł. zapewne, bez wątpienia, owszem, jużci, przecież; (ja) z mej strony.
EQUILE, is, n. stajnia końska.
EQUINUS, 3. koński, konny, seta equina = włosień koński.
EQUIRIA, orum, n. wyścigi konne.
EQUISO, nis, m. ujeżdżacz koni.
EQUITATIO. nis, /. jazda konna.
EQUITATUS, us, m. 1. jazda konna. 2. rycerstwo.
EQUITO, 1. jechać konno.
EQUULEUS. i, m. (eculeus) 1. konik, łoszę, źrebię. 2. przen. przyrząd do torturowania, tortura (w kształcie konia).
EQUULUS, i. m. konik, młody koń.
EQUUS, i, m. koń. rumak
ERA, ae, /. (hera) pani, władczyni.
ERADICATIO, nis. /. wykorzenienie, zniszczenie.
ERADICITUS, przysł. z gruntu, z korzeniem.
ERADICO, 1. wykorzeniać, z korzeniem wyrywać, niszczyć.
ERADO, si, sum, 3. wyskrobać, zniszczyć.
S. ERASMA, ae, /. św dziewica i mę-czenniczka. p e. Euphemia
S. ERASMUS, i, m. św. Erazm, męczennik i biskup (+ 204). Był srodze torturowany za Dioklecjana i Mak-symiana, a gdy żadne katusze nie złamały męstwa św. męczennika, nawróciło się tym widokiem sporo pogan. Obciążonego ciężkimi łańcuchami wrzucono go ponownie do więzienia, skąd go anioł wybawił. Przeto ces. Maksymian kazał go oblec w pancerz żelazny który następnie rozżarzono, po czym oddał ducha Bogu, (2 czerwcal.
ERBIPOL1S, p. Wuerzburg.
ERECTE, przysł. szczerze, otwarcie, wolnomyślnie.
ERECTIO, nis, /. wyniesienie, urządzenie, wyprostowanie.
ERECTUS, 3. — 1. wyprostowany, prosto stojący, 2. wyniosły, dumny, odważny.
EREMA, orum, n. (loca), (gr.), samotność pustynia, puszcza.
EREMICOLA, ae, m. pustelnik.
EREMITA, ae, m. (gr.), pustelnik, eremita.
EREMITICUS, 3. pustelniczy.
EREMUS, i, m. (gr.), pustelnik.
EREMUS, i,/, samotność, pustynia, puszcza, p. erema.
E. S. AUG = Eremitae S. Augustini, Augustianie; Pustelnicy św. Augustyna, zał. 1256, Augustiniani excal-ceati ^ Augustianie bosi, zał. 1474. Augustiniani Recollecti = Augustianie Rekoltekci, zał. 1588.
S. ERENTRUDIS, is,/. św. Erentruda, dziewica (VIII w.). Krewna św. Ru-perta, należąca do frankońskiej rodzi-
ny szlacheckiej była ksienią w fran klasztorze. Gdy jednak tutaj dozna wała gwałtownych napaści szatan skich, udała się ze św. Rupertem do Solnogrodu. gdzie znowu została ksienią. Oddana pielęgnowaniu najnędzniejszych chorych, gotowała się na śmierć pobożną, (4 wrześ). EREPO, psi, ptum, 3. włazić, wyłazić wleźć, wlec się.
EREPTIO, nis, /. rabunek, wyrywanie zagrabianie.
EREPTOR, is, m rabuś, rzezimieszek ERGA, przyimek c. ace. naprzeciw, blisko, koło… przeciw, dla. ERGASTERIUM, i, n. warstat pracy (eridochium ii, n.)
ERGASTULUM, i. ri 1. dom pracy warsztat, 2. więzienie, dom poprawczy, dom karny; ergastulum carce rale = kara więzienia ERGO, przysł z powodu, dlatego (a) więc, gdyż.
S. ERHARUUS, i, m. św. Erhard, bp Regensburgu, wyznawca (+ 720). Na leżał do dostojnej rodziny w Szkocji. Chroniąc się przed objęciem po bracie stolicy biskupiej w Trewirze, nie zdołał uchylić się od przyjęcia urzędu biskupiego w Regensburgu gdzie następnie spoinie z bratem ’ swym Albertem zbudował przy pomocy dobrych ludzi 14 klasztorów. Darem cudów oddziaływał nader skutecznie na poprawę błądzących Z bożego natchnienia udał się do Alzacji, gdzie córkę księcia ciemną od urodzenia, nauczył prawd św wiary, a ta przy chrzcie św. wzrok pozyskała i otrzymała imię Otylii,
Bo czym przywdziała welon zakonny marł w Regensburgu 8 stycznia 720 r. a pap. Leon IX przyłączył go 1052 r. do liczby świętych (19 stycz.). ERIA, m. Erie w półn. Ameryce (Penn-sylwania), siedziba biskupia, od 1853 r. sufrag. Filadelfii.
ERICJUS, ii, m. jeż, rogatki.
ERICUS, i, m. św. Eryk, król i męczennik (f 1151) Wraz z żoną swą Chrystianą dawali wspaniały wzór cnót, co sprawiło, że zgodnym wyborem książąt i ludu został królem Szwecji. W ciągu swych rządów dbał o świetność służby bożej, o budowę kościołów, o zachowanie sprawie-
dliwości w stosunku do ludu. Rozmiłował się w rozlicznych aktach umartwienia ciała, w surowej pokucie i ratowaniu ubogich. To życie surowe ściągnęło mu niechęć niektórych szwedzkich książąt z których jeden. Henryk Skateler. zamordował go w dniu Wniebowstąpienia Pańskiego obok katedry w Up-sali (17 maja)
ERIGO, rexi, rectum 3.—1. urządzić,
wznieść, dodać ochoty, 3. pass. dźwignąć się. postawić.
ERIGUO, 1. odprowadzić wodę, deszczówkę.
ER1LIS. e, (herilis) należący do pana lub pani, władcy lub władczyni.
ERINACEUS, i. m. 1. igła 2. skoczek, zajączek ziemny, jeż; pellis ericii.
ER1P10, ripui, reptum, 3.— 1. oderwać,
ratować, uwolnić. 3. pass. być porwanym, umrzeć, także: strzec
(Ps. 17, 30).
ERNACULUM, biskupstwo w Indiach ang. (Malabar), od 1901, metr. 1923, syryjsko-malabarskie.
ERIS, idis, /. kłótnia.
ERIVATIO, nis, /. wyprowadzenie.
ERIVO, 1. ściekami i rowami wodę odprowadzać.
ERITIDO, nis, /. służebność.
ERLAU, p Agria.
ERODO, si, sum, 3. odgryźć, ukąsić, zjeść.
EROGATIO, nis, wypłata, wydatek, koszt.
EROGATORIUS, 3. należny do wydatku.
EROGITO, 1. wybadać.
EROGO, I. złożyć z góry, udzielić (odpustu).
EROSIO, nis. /. prze-zgryzienie.
EROT1CUS, 3. erotyczny, drażniący zmysły.
ERRABUNDUS, 3. błądzący.
ERRANTIA, ae, f. błądzenie, urojenie, przywidzenie, (erratio, nis).
ERRATUM, i, n. błąd, pomyłka dru-karska. ^
ERRO, 1. błądzić, zbłąkać się. 2. być w błędzie, stracić prawdziwą wiarę, 3. grzeszyć w błędzie, 4. er-rare a vino — zataczać się.
ERRO, onis, m. 1. włóczęga, wa-gabunda, 2. zły duch; erronum co-
hors zastęp złych duchów (hymn: Aeterne rerum conditor).
ERRONEUS, 3. błądzący, sprowadzony z prostej drogi, błędny. •*
ERROR, is, m. 1. niepewność, wątpliwość. 2. zbłąkanie się, 3. błąd, urojenie, omamienie, zaślepienie, 4. przywidzenie, ułuda, zawiedzenie, złudzenie, 5. usterka, pomyłka.
ERUBESCENT1A. ae. f. wstydliwość.
ERUBESCO, bui, 3. — 1. poczerwienieć, wstydzić się, 2. wzdrygać się przed czym, 3. narazić się na szkodę i tego się wstydzić.
ERUCA, ae, /. gąsienica, liszka, 2. ru-kiew. gorczyca.
ERUCTÄTIO, nis, /• wyziew, wyparowanie.
ERUCTO, 1. rzygać, pluć, 2. od-wy-rzucać, 3. wzburzać się, zalewać, rozlewać się; eructare verbum bo-’ npm = obfitować w dobrą mowę, eructantia ex hoc in illud = nadmiar tego i owego.
ERUDERO, 1. uwolnić z gruzu, oczyścić.
ERUDIO, 4. uczyć, nauczać, kształcić, pass dać się ostrzec
ERUDITIO, nis, /. nauka, kształcenie, uczoność.
ERUD1TOR, is, m. nauczyciel, wychowawca.
ERUD1TRIX, icis, j. nauczycielka.
ERUDITUS, 3. wykształcony uczony, (ERUDITE = uczenie, w sposób uczony).
ERUGO, xi ctum, p. eructo.
ERUMPO, rupi, ruptum, 3. — 1. wyłamać, dojść do wybuchu, stać się jawnym, 2. pozwolić wypłynąć; ju-cunditatem erumpere = cieszyć się,
wyrwać.
ERUO, ui, utum, 3.— 1 wygrzebać, rozkopać, 2. wyszperać, wyszukać, wypłoszyć, 3. wyrwać, uwolnić, uratować, 4. zupełnie zniszczyć.
ERUPTIO, onis, /. wybuch.
ERUS, i, m (herus), pan, władca.
ERZERUM, albo Garin, biskupstwo orm. od 1850.
ESCA, ae, f. potrawa, pokarm; oves escarum = owce na zabicie, do spożycia.
E5CALIS, e, należny do potrawy.
ESCARIUS, 3. jadalny, pokarmowy, ponętny.
ESCAT1L1S, e, jadalny.
ESCENDO, di, ensum, 3. wstępować w górę, (ESCENSUS, us, um.)
ESCHATOLOGIA, ae, /. (gr.), nauka
0 rzeczach ostatecznych.
ESCHATOLOGIUS, 3. odnoszący się do rzeczy ostatecznych.
ESCO, 1. spożywać, jeść.
ESCULENTA, orum, n. potrawy.
ESCULENTUS, 3. jadalny, pełen potraw.
ESDRAS, ae. m. 1. Ezdrasz, kapłan żydowski, który wrócił z Zorobabe-lem z niewoli babilońskiej; 2. sławny pisarz żydowski z okresu po niewoli, 3. księga Star. Zakonu po nim nazwana.
ESITO, 1. jeść.
ESOPHORIUM, i, /i. (gr.I, koszula, spodnia szata.
ESOR, is, m. smakosz.
ESPIRITO SANTO, biskupstwo w Brazylii od 1895, sufr. do Rio de Janeiro.
ESSEDARIUS, i, m. walczący na wozach, gladiator.
ESSEDA, ae, i ESSEDUM, i. n. wóz do walki, wóz ciężarowy.
ESSENTIA, ae, /. istność, wewnętrzna przyroda, usposobienie, właściwość.
ESSENTIALIS, e, istotny, (esentia-liter).
ESTHER, bohaterka żydowska, małżonka króla perskiego Kserksesa
1 (ok. 500—450 przed Ch.), 2 Księga Star. Zakonu, zawierająca jej przejścia.
ESTO, imp. niech będzie, także spójnik: przypuściwszy, że… dajmy na to, że…
ESURIALIS, e, odnoszący się do głodu, łaknący, głodny (esurienter).
ESURIES, ei, /. głód.
ESURIO, iu, m. głodomor.
ESURIO, 4—1. być głodnym, łaknąć jedzenia, -2 gwałtownie pragnąć, żądać.
ESUR1TIO, nis, /. głód, głodowanie.
ESURITOR, p. esurio.
ESUS, us, m. jedzenie; esui esse = być jadalnym.
ESZTERGOM, (Strigonium albo Gran), biskupstwo na Węgrzech od 1000 r. metropolia i godność prymasa Węgier.
Et, spójnik, 1. i, a także, a zarazem, a ponadto, 2. rzadziej; także, nawet; sed et lamiae nudaverunt mammam = gdyż nawet potwory podają pierś (Thren. 4, 3). 3. chociaż, choćby, mimo że, prócz tego: et viderunt opera mea = chociaż widzieli dzieła moje (Ps. 94, 9). 4. = itaque, i tak, i dlatego, 5. lecz, ale teraz, więc; et nunc reges intelligite (Ps. 2, 10),
= jednak, przeto, przecież, mimo to (Ps. 4, 5), 7. — tunc, wtedy; si vero non fuerint saturati et mur-murabunt = ale gdy nie są nasyceni, wtedy mruczą… (Ps. 58, 16). 8 = ergo. a więc… 9 = praeser-tim, zwłaszcza, osobliwie (Ps. 17, 1), 10. = scilicet, mianowicie, to znaczy: (Ps. 42, 2).
ET-ET, spójnik, zarówno-jak też.
ETC , skrót zamiast: et cetera = i tak dalej.
ETEN1M, spójnik, 1. enim, nam mianowicie, gdyż, 2 = et (tunc), i oto junior fui, etenim senui = byłem młody, a oto (a jednak) postarzałem się (Ps, 36, 25) 3. = etiam także, albowiem, a nawet: clamabunt, etenim hymnirm dicent = jęczą, a także pieśń pochwalną śpiewają (Ps. 64, 14),
= profectoj sane = zaiste tak, zaprawdę etenim firmavit orbem terrae zaiste (zaprawdę) on okręg ziemi utwierdził, 5 = sed: lecz, prócz tego, wszelako, atoli, przecież: etenim non potuerunt mihi = wszelako nie po dolali mi. (Ps. 128, 2).
ETESIUS, 3. (gr.), roczny.
ETHECA, ae, /. (hebr.), geleria.
ETHICA, ae,/. (gr.), ethice. es, filozofia moralna, nauka obyczajów na podłożu naturalnym (C.j.c. 1385; 20).
ETH1CUS. 3. obyczajowy, moralny, etyczny.
ETHN1CUS, i, m. (gr.), poganin.
ETHN1CAL1S, e, pogański.
ETHNOGRAPHIA, ae, /. (gr ), opis narodów; wiedza, znajomość narodów, etnografia.
ETIAM, spójnik 1. także, nawet, również. 2. jeszcze też, rzeczywiście, zupełnie, 3. etiam atque etiam = zawsze znowu.
ETIAMNUM, przysł. jeszcze teraz, jeszcze zawsze.
etiamnunc
S. EUNOMIA
— 209 —
ETIAMNUNC, przysł. aż do teraz, także, jeszcze.
ETIAMSI, nawet, jeśli, także.
ETSI, spójnik chociaż, jakkolwiek, gdyby nawet.
ETYMOLOGIA, ae, /. (gr.), pochod-ność w znaczeniu językowym.
ETYMON, i, n, (gr.), wywód wyrazu; słowo rdzenne.
EU, euge, wykrz. dobrze tak! dzielnie! pięknie! wyśmienicie! euge, euge animae nostrae — hej! hej! zupełnie wedle życzenia! Jakże nam dobrze poszło!
EUCHARIS, e, przyjacielski.
EUCHARISTIA, ae, /. (gr). dosł. dziękczynienie; przen. Eucharystia tj. Ciało Chrystusa P. w Najśw. Sakr. Ołtarza.
EUCHARISTICUS, 3. eucharystyczny, odnoszący się do Eucharystii.
S. EUCHARIUS, i, n. św. wyznawca i pierwszy biskup Trewiru (I w.) 9 grud. Rodem z Grecji, był uczniem św. ap. Piotra, który go społem z Walerym i Matenem posłał do Niemiec i Belgii. Gdy tłum wzburzony chciał ich w Trewirze ukamienować, ręce zabójców nagle zmartwiały. Sw. Euchariusz uleczył ich swą modlitwą, po czym wszyscy nawrócili się. Ponadto wskrzesił on syna Albana, w nagrodę ofiarowała matka dziecięcia plac pod budowę kościoła W tym kościele pracował on 23 lata i tu został pochowany.
S. EUCHERIUS, i, m. św. wyznawca i biskup Orleanu (+ 738, 20 lut.). Pochodził z okolicy Orleanu (Francja), wcześnie wstąpił do klasztoru, leczmieszkańcy miasta Orleanuupro-sili go sobie na biskupa. Gdy jednak książę kraju był do niego wskutek oszczerstw uprzedzony, uciekł do Kolonii, a wobec dalszego prześladowania do Haspengau, gdzie umarł po 6 latach.
EUGENDI MONASTERIUM. i, /. miasto Saint Claude we Francji, biskupstwo.
S. EUGENIA, ae, /. św. dziewica i męczenniczka w Rzymie (ok. 265 r„ 25 grudnia).
S. EUGENIA, ae, /. św. dziewica (VIII w.). Córka księcia alzackiego Adalberta wstąpiła do klasztoru,
gdzie żyła wzorem swej ciotki św. Otylii, jako jej następczyni. Bogata w zasługi zmarła w połowie VIII w. Grób jej został zbeszczeszczony w r. 1620 przez Szwedów, zaledwie część jej relikwii zachowała się w kościele św. Maurycego w Willgott-heim (26 wrześ.).
S. EUGEN1US, i, m. 1. św. papież i wyznawca (654—657) 2 czerwca,
św. arcybiskup Toledu (VII w.),
św. męczennik; p. S. Eonius.
B. EUGENIUS, i, m. błog. wyznawca zak Cystersów i papież (t 1153 8 lipca). Pap. Eugeniusz III pochodził z rodu Pagahelli w Pizie, wcześnie też został kanonikiem w tamtejszej katedrze Niebawem uprosił św. Bernarda o przyjęcie do klasztoru w Clairveaux. Jako sumienny zakonnik zyskał sobie wnet miłość św. mistrza, a ten postawił go na czele klasztoru Farfa w Italii. Niedługo potem mianował go pap. Ino-centy III opatem klasztoru Tre Fontane k. Rzymu. Stąd przeszedł do grona kardynałów, a po śmierci pap. Lucjusza II obrano go papieżem i wtedy przyjął imię Eugeniusz, Wskutek wielkich niepokojów w Rzymie musiał uciekać do Viterbo. Na synodach w Reims i Trewirze potępił błędne nauki spółczesne. Odwiedził też św. Bernarda w Clairveaux i wtedy uprosił go, by mu podał wskazówki co do spełniania urzędu pasterskiego. Prośbie tej uczynił św. Bernard zadość w książce „de consi-deratione” (rozważania). Papieżem był Eugeniusz 8 lat i 4 miesiące.
EUGUBIUM, m. Gubbio w Umbrii (Italia), siedziba biskupia wyjęta.
EULOGIA, (gr.), ae,/. (łac. benedictio),. p. benedico, 1. błogosławieństwo, poświęcenie, 2. chleb przemieniony w Ciało Chrystusowe, a wino w Krew Chrystusową, św. Eucharystia. 3. dziękczynienie. Komunia św. 4. poświęcone chleby Greków.
EULOG1UM, i. n. 1. (gr.), mowa żałobna, napis grobowy. 2. dar, podarek, życzliwość.
S. EUNOMIA, ae, {. św. towarzyszka św. Afry i spółmęczenniczka ze św. Hilarią.
EUNOMIUS, i, m. bp. z Cyzyku w Myzji, przewodnik stronnictwa ścisłych Arianów w IV w., przeciw któremu wystąpił pap Damazy.
EUNUCHUS, i, m. (gr.), 1. rzezaniec, trzebiniec, eunuch, zwykle nadzorca haremów, tj. osobnych dla niewiast tureckich mieszkań, 2. podkomorzy, podskarbi, pokojowiec, 3. minister skarbu (Dz. ap. 8, 27).
EUPEN i MALMEDY, biskupstwa w Belgii złączone 1925 z Leodium.
S. EUPHEMIA, ae,/. św. dziewica i męczenniczka + ok. 304, 16 wrześ.
S. EUPHEMIA, ae, /. św dziewica i męczenniczka (+ 256). Odebrała wraz z swą siostrą Teklą chrześc. wychowanie w domu rodzicielskim. Pogański młodzieniec Aleksander pragnął wziąść ją za żonę, lecz odmówiła mu, tłumacząc się, że już swemu niebieskiemu oblubieńcowi ślubowała wieczną wierność. Oskarżona jako chrześcijanka musiała wraz z swą siostrą wycierpieć straszne katusze. Niezłamana torturami wymyślnymi złożyła swą głowę pod topór katowski (17 listopada).
EUPHONIA, ae, /. (gr ), dźwięk, miły głos.
EURINUS, 3. (gr.), wschodni.
EUROAQUILO, nis, m. wiatr północno-wschodni, (Dz. ap. 27, 14).
EUROPAEUS, 3. europejski, pochodzący z Europy.
EUROUS, 3. (gr.), wschodni.
EURUS, i, m. wiatr południowo-wschodni.
S. EUSEBIUS, i, m. św. Euzebiusz I, papież 1. męczennik + 310, 26 września, 2. św. biskup i męczennik t 310, 16 grud., 3. św. wyznawca w IV w. 14 sierp.
S. EUSEBIUS, św. męczennik (f884). Ten był z pochodzenia Szkotem i wstąpił do zak. Benedyktynów w klasztorze St. Gallen w Szwajcarii; za zezwoleniem swego opata udał się na samotność i wiódł w jaskini przez lat 30 życie kontemplacyjne. Miał dar przepowiadania przyszłości i objawiał ją tym, którzy go tam odwiedzali. Po latach 30 opuścił dobrowolnie swą samotnię i odtąd kazaniami i nauką zyskał mnóstwo dusz P. Bogu. Wskutek tego
ściągnął sobie nianawiść ludzi nie-obyczajnych, którzy ucięli mu głowę sierpem. W r. 178/ przenieśli Minoryci ciało jego do klasztoru St. Gallen. (31 stycz ).
EUSEBIUS CAESARIENSIS, Euzebiusz z Cezarei, ojciec historii Kościoła f 340 r.
S. EUSTACHIUS, św. męczennik, wódz rzymski f 118, 20 września.
EUTRAPEL1A, ae. /. (gr.), zręczność,
grzeczność; dowcip.
S. EUTROPIA, ae, /. św. służąca św. Afry i towarzyszka w męczeństwie św. Hilarii.
EUTYCHES, is, etis (acc. en) archi-mandryta w Konstantynopolu, głowa herezji Monofizytów, którzy nie wyznawali dwóch natur w Chrystusie P. Herezja ta została potępiona na soborze w Chalcedonie (451)
S. EUTYCH1ANUS, i, m. 1. św mę czennik i papież (275 — 283), 2. męczennik w Augsburgu (ok. 290).
S EUTYCHIUS, św. męczennik umarł za wiarę na miejscu dzisiejszej Lozanny wraz z towarzyszami Attalus i Zotikus. Równocześnie z nimi znalazło śmierć męczeńską więcej niż 30 chrześcijan, których imiona są nieznane, (8 czerwca)
S. EUTYCHIUS, św. męczennik, to waszysz św. Januarego, + 303, 19 wrześ.
EUTYCHIUS, 1. dostojny Rzymia nin. ojciec św. Maura, 2. brat św. Placyda
EUTYCHUS, i, młodzieniec w Troa dzie, którego wskrzesił św. Paweł I Dz. ap. 20, 9).
EVA, (Heva), ae, /. matka rodzaju ludzkiego
EVACUATIO, nis /. 1. opróżnienie, ubezwładnienie, 2. uwolnienie, oddalenie.
EVACUO. 1. wypróżnić, uczynić coś bezużytecznym, 2. wyzyskać, usunąć, zniszczyć, 3. udaremnić, eva-cuare culpam = darować, coś odłożyć, 4. pass. zaprzestać, być przemijającym. zniknąć.
EVADO, vasi. Visum, 3.—1. wyjść, 2. ujść, wybrnąć, 3. wypaść, odpaść, odbiec, 4. rozwinąć się, stawać się, (miles): ev. in exemplar = stawać na wzór.
EVAGATIO, nis, /. rozpusta, wybryk, wybujałość.
EVAGINO, 1. wyciągnąć z pochwy.
EVAGOR, 1. wałęsać się, ulegać rozprószeniu.
EVALESCO, lui, 3. wzmocnić się.
EVALLO, 1. wyrzucać.
EVALLO, 3 wydobyć, usunąć łupinę, skórkę.
EVANESCO, nui, 3. znikać, tracić siły, wywietrzeć.
EVANGELIARIUM, i, n. księga ewangelii, zbiór ustępów ewangelijnych.
EVANGELICUS, 3. (gr.), ewangelijny, odnoszący się do ewangelii.
EVANGELISTA, ae, m. autor ewangelii, ewangelista: także kaznodzieja (2. Tym. 4, 5).
B. EVANGELISTA et PEREGRINUS, blog. Ewangelista i Peregryn wyznawcy (t XIII w ). Obaj urodzeni w Weronie na schyłku XII w., zawarli od wczesnej młodości przyjaźń, wstąpili do klasztoru Augustynów-Eremitów k. Werony, odznaczali się dziełami pokutniczymi i leczyli wszelkie choroby. Pierwszy umarł nagle podczas modłów w chórze, drugi umarł wkrótce po tamtym, obu pochowano w jednym grobie. Po zjednoczeniu zakonu w r. 1256 przeniesiono ich zwłoki do ołtarza
N. Panny w kościele św. Eufemii w Weronie (t6 wrześ.).
EVANGELIUM, i, n 1. wesołe poselstwo, dobra nowina, 2. opis życia i nauki Chrystusa P. 3. nauka chrześcijańska w ogólności, 4. część Mszy św..- ewangelia.
EVANGELIZATOR, ii, m. głosiciel ewangelii, nauk chrześc.
EVANGELIZO, 1. (gr.), głosić ewangelię, zwiastować wesołe poselstwo (aliquem) pass. jest głoszony.
EVANGELUS, i, m, wesoły zwiastun.
EVANIDUS, 3. znikający, znikomy.
EVANS, antis, wołający.
EVAPORO, 1. wyparować, kurczyć się.
S. EVARISTUS, i, m. św. papież Ewaryst (100 —109).
EVASIO, nis, /. wymknięcie, ujście, ustąpienie; ratunek.
EVASIVUS, 3. uchodzący.
EVASTO, 1. spustoszyć.
EVAX, wykrz. hej! brawo!
EVECTATIO, nis, /. odjazd okrętu, poczty, kolei (evectio).
EVECTUS, us, m. wyjazd.
EVEHO, vexi vectum, 3.—11 wyprowadzić, wznieść, podnieść, sprzątnąć (ad), 2. odjechać, odpłynąć, 3. pass. być podniesionym.
EVELLO, velli, vulsum, 3. wyrwać, wydrzeć; usunąć, zniszczyć.
EVENIO, veni, ventum, 4,—1. wychodzić, 2 wydarzać się, spełnić się, ziścić, sprawdzić się.
EVENTILO, 1. czyścić przez powiewanie i przewietrzanie, 2. krytykować.
S. EVENTIÜS, i, m. św. męczennik i kapłan (t 119). Wraz z towarzyszem swym Teodulem po długich katuszach poniósł śmierć męczeńską przez ścięcie głowy. Zwłoki obydwóch złożono później w rzymskim kościele św. Sabiny (11 maja).
EVENTUM, i, n. (eventus, us). 1. wynik, skutek, 2. wydarzenie, wypadek.
EVERBERO, 1 smagać, chłostać.
S. EVERGISLUS, i, m. św. męczennik i biskup (+ V w.), 24 paźdz. Urodzony w sąsiedztwie Leodium, miał być diakonem św. Seweryna. Doznawszy w Kolonii cudownego wyzdrowienia, wrócił do ojczyzny dla szerzenia św. Ewangelii, i tu trafiła go strzała rabusia. Zwłoki jego umieszczono później w kościele św. Piotra w Kolonii.
EVERGO, 3. spłynąć, podawać na dół.
S. EVERMARUS, i, m. męczennik, 1. maja Ur. we Fryzji, pielgrzymował w młodości do św. Jakuka w Kom-posteli. W drodze powrotnej odwiedził grób św. Serwacego w Utrechcie, a w dalszej pielgrzymce poniósł wraz z otoczeniem śmierć z rąk rabusia Hakkona. Zwłoki jego dostały się za przyczynieniem się bpa. Herakliusza do Ruthis.
EVERRICATIO. inis, /. 1. oczyszczenie. 2. pokuta, skrucha.
EVERRICULUM, i. n miotła
EVERRO, versi, versim, 2. wymiatać.
EVERSIO, nis,/. przewrót, zniszczenie.
EVERSOR. is, m. niszczyciel, łupieżca.
EVERTO, verti, versum, 3.-1. obrócić, obalić. 2. zniszczyć, 3. rozpędzić, 4. uchylić, znieść.
EVESTIGO, 1. wyszukać, wymyszko-
EVEXUS, 3. wypukły, zaokrąglony.
EVIBKO, 1. drgać, poruszać się, wprawiać w ruch, wzbić się w górę, polecieć.
EVICTIO, nis, /. wykaz sądowy; sądowe uznanie prawa własności; in casu evictionis; wnieść skargę sądową, wytoczyć proces, sądownie domagać się zwrotu własności.
EVIDENS, entis, widoczny, jawny, przekonywujący (evidenter).
EVIDENTIA, ae, /. I. uzmysłowienie, jasność, widoczność, 2. wyrazistość; spiritus magnam fecit suae osten-sionis evidentism — duch ukazał się w całkiem widoczny sposób.
EVIGESCO, 3. stracić żywotność (evi-goro 1).
EV1GILATI0, nis, /. zbudzenie się, powstanie.
EVIGILO, 1. czuwać, nie spać, 2. w nocy pracować, 3 zbudzić się.
EVIGORO, p. evigesco.
EVILESCO, lui, 3. stawać się mało-
lub bez-wartościowym.
EVINCIO, nxi, nctum, 3. owiązać, owinąć.
EVINCO, vici, victum, 3.—1. zupełnie zwyciężyć, pokonać, 2. przeprzeć. przeprowadzić, dokazać czego, osiągnąć, 3. przekonać, udowodnić, wykazać niezbicie (C. j. c. 79).
EVIOLO, 1. obrazić, naruszyć.
EVIRATIO, nis, /. pozbawienie męskości, kastracja.
EVIRESCO, 3. zazielenić się lub stracić siłę.
EVISCERO, 1. pozbawić wnętrzności, rozszatpać, 2. pass. być dręczonym, cierpieć.
EVITABILIS. e, dający się ominąć.
EV1TATIO, nis, /. uniknięcie.
EVITO, 1. ustąpić, usunąć się, uniknąć, ominąć.
EVO, 1. głośno wołać, krzyczeć.
EVOCATIO, nis, /. 1. za-wywołanie, wezwanie, 2. zaklęcie.
EVOCO, 1. wywołać, wywabić, 2. powołać, wnieść, podnieść.
EVODIA, ae, /. bliżej nieznana niewiasta chrzęść, w Filippi, która była czynną w szerzeniu ewangelii,o czym wzmiankuje św. Paweł.
EVOE, okrzyk bachancki.
EVOLO, 1. wylatywać, 2. uciekać, odlatywać, (evolito).
EVOLUTIO, nis,/. 1. otwieranie książki, losowanie, 2. rozwikłanie, rozwinięcie, rozwój.
EVOLVO, volvi, volutum, 3—1. wytoczyć, rozwinąć, 2. doprowadzić do porządku, wyplątać, rozwikłać; tem-pus evolvitur = czas ubiega, zbliża się pora.
EVOLUTIONISTA, ae, ni. zwolennik teorii ewolucji czyli rozwoju.
EVOMO, ui, itum, 3 wypluwać, wyrzucać, wy-od-trącać.
EVORA, biskupstwo w Portugalii od III w. metrop. 1540.
EVREUX, biskupstwo we Francji od III w., sufr. do Ronen.
EVULGATIO, nis, t. ogłoszenie, podanie do publicznej wiadomości (C
j. o. 1623).
EVULGO, 1. ogłosić publicznie, rozpowszechnić.
EVULSIO, nis, /. wyrwanie, wytępienie (gentis).
S. EWALDI, orum, św bracia Ewaldowie, kapłani i męczennicy (t 695), 3 pażdź. Rodem z Anglii wygnani byli dla wiary do Irlandii. Jako misjonarze udali się do Saksonii. Ich działalność wnet się skończyła, gdy podburzona ludność obu przebodła włóczniemi. Pipin kazał ich ciała umieścić w Kolonii.
EX, p. E.
EXACERBAT10. nis, /. rozgoryczenie.
EXACERBESCO, 3. gniewać się.
EXACERBO, 1. zaprawić goryczą, dręczyć, oburzyć, rozgniewać, rozjątrzyć, 2. być przekornym, opierać się, sprzeciwiać, robić na przekór (acc.) (Ps. 104, 28).
EXACTIO, nis, /. 1. rozpędzenie, 2. ściąganie długów, podatków (exac-tus, us, m.).
EXACTOR, is, m. 1. rozpraszający.
uciskający, dręczyciel, sekwestra-tor; upominający.
EXACTUS, 3. dokładny punktualny; doskonały (silentium), exacte, dokładnie, ściśle.
EXACUO, cui, cutum. 3. —1. zaostrzać, brusować (gladium), 2. rozdrażniać, podburzać.
EXADVERSUM, przysł. 1. przeciwnie,
przyimtk (c. acc.) przeciw.
exXedificatio
213
EXASPERANS
EXAEDIFICATIO. nis, f. wykończenie budowy, wypracowanie mowy.
EXAEDIFICO, 1. wybudować, skończyć, wyrzucić z budynku.
EXAEQUO, 1. po-wy-równać.
EXAESTUATIO, nis, /. kipienie, wzbu-burzenie, zapał.
EXAESTUÖ, I. burzyć się. kipieć, wrzeć, szumieć, 2. zapalać się gniewem, unosić się.
EXAFFILO, 1. wydrzeć, rozedrzeć nici.
EXAGELLA, ae, /. 1. waga, 2, równy podział w spadku.
EXAGGERANTER = w wielu słowach.
EXAGGERATIO, nis, /. przesada, mowa przesadna, wybujała, górna.
EXAGGERO, 1. pomnażać, powiększać, przesadzać.
EXAG1TATIO, n’s, f. prześladowanie, dopust.
EXAGITATOR, is, m. goniciel, prześladowca, podżegacz.
EXAGITO, 1. wypłoszyć, dręczyć, prześladować. 2. ganić, zarzucać, 3. żądać.
EXAGIUM, ii, n. waga.
EXAGO, p. exigo.
EXAGOGA. ae, /. wywóz, transport.
EXALBESCO, bui,3. być białym, zblednąć
EXALTATIO, nis, /. 1. podniesienie, wywyższenie, 2. pochwała, 3. wynoszenie się, 4. wstawanie
EXALTATIO S.CRUCIS, święto Podwyższenia św. Krzyża (przez ces. Herakliusza w Jerozolimie 629.), 14 września.
EX ALT A TOR, is, m. wynosiciel, chwalca.
EXALTO, 1. wynosić, bardzo chwalić; exaltare vocem = głos potężnie podnosić, 2. uczynić kogo zwycięskim, dać wyborowe stanowisko, 3. postawić dobrze i wysoko; exaltare de portis mortis = uwolnić z niebezpieczeństw, 4. exal. animam = być dumnym, 5. exal. sub lingua = pochwałę mieć od języka, 6. przen. krzyżować, 7. pogłębić.
EXAMBIO, 4. upraszać, przychodzić z prośbą.
EXAMEN, nis, n. 1. (właściwie to, co (wyprowadzone) rój (pszczół), kupa, gromada, orszak, hufiec, zastęp, 2, (przy odważaniu) języczek (u wagi), przen. popis, egzamin.
EXAMINATIO, nis,/. badanie, poszukiwanie.
EXAMINATOR, is, m. badacz, sędzia; examinator synodalis = egzaminator zamianowany na synodzie; exam. prosynodalis — egzaminator wyznaczony przez biskupa poza wyborem synodalnym (dla seminariów klery-kalnych itd.).
EXAMINO, 1. badać, doświadczać, rozważać; exam igne oczyszczać w ogniu.
EXAMURCO, 1. usunąć rzecz nieczystą, wysuszyć.
EXAMUSSIM, przytł. dokładnie, doskonale.
EXANCLO, 1. (exantlo), 1. wynosić,
cierpieć, znosić, 3. w służbie dźwigać, uginać się
EXANIMALIS. e, exanimis, exanimus bez ducha, zmarły.
EXANIMATIO, nis, /. przerażenie, utrata odwagi, upadek ducha.
EXANIMO, 1. zasmucić, zniechęcić, udręczyć.
EXANTLO, p. exanclo.
EXAPTO, 1. przyłączyć, przyczepić, dodać.
EXARCHATUS, us, m. egzarchat, t. j. posiadłości cesarzy wschodnio-rzymskich we włoszech od 5—8 w. (np. egzarchat raweński).
EXARCHUS, i, m. (gr.) zastępca cesarzy wschodnio-rzymskich w ich posiadłościach italskich czyli w egzar-chacie; zarządca, namiestnik, egzar-cha.
EXARDESCO, arsi, arsum, 3. rozognić, rozpalić się, pałać, gorzeć, płonąć.
EXARESCO, auri, 3. uschnąć, uwię-dnąć, wyczerpać się, przebrać się (exarefio 4.).
EXARIDUS 3. suchy.
EXARMO. I. rozbroić, unieszkodliwić.
EXARO, 1. wykopać, wygrzebać, wy-orać, 2. pisemnie naszkicować, nakreślić. ułożyć, zanotować.
EXARTO, 1. wyciąć krzewy w lasach
EXARTUO, 1. rozczłonkować, rozłożyć.
EXASCIO, sporządzić siekierą domową.
EXASPERANS. antis. przekorny, niesforny krnąbrny (exasperatrix, icis).

EXASPERATIO, nis, /. I. szorstkość,

rozgoryczenie.
EXASPERATRIX, przym. buntowniczy, burzliwy.
EX ASPERO, 1. uczynić zupełnie szorstkim, podrażnić, rozgoryczyć, 2. działać przekornie,uparcie, buntowniczo.
EXAUCTORO, 1. uwolnić ze służby.
EXAUDIO, 4. wyraźnie słyszeć, słuchać, 2. wysłuchać, dać posłuch.
EXAUDITIO, nis, /. wysłuchanie.
EXAUD1T0R, is, m. wysłuchający, litujący się.
EXAUGEO, 2. pomnażać.
EXAUGURO, 1. zbeszcześcić, znieważyć, sponiewierać.
EXAUSPICO, 1. wróżyć.
EXIJALLISTO, 1. uwodzić kogo.
EXCAECATIO, nis, /. zaślepienie.
EXCAECO, 1. oślepić, zaślepić blaskiem. mamić.
EXCALCEATUS, 3. bez obuwia, bosy;
Excalceati Carmelitae = Karmelici bosi (także: discalceati).
EXCALCEO, I. wyzuć, pozbawić obuwia.
EXCALDATIO, nis, /. ciepła kąpiel (excaldo. 1. i excaldefacio 3).
EXCALDEFACIO, eci, actum, 3. zapalić, zaognić, rozpalić się.
EXCANDESCENTIA, ae, /. popędli-wość, porywczość, zapalczywość.
EXCANDESCO, dui, 3. zapalić się, zakipieć, burzyć się, szumieć, unieść się gniewem.
EXCANTO, 1. oczarować.
EXCARDINATIO, nis, /. zwolnienie ze związku diecezjalnego, wystąpienie z diecezji (to musi być połączone z inkardynacją tj. z przyjęciem i zaszeregowaniem do innej diecezji).
EXCARNIFICO, I. rozszarpać, na śmierć umęczyć.
EXCAVATIO, nis,/. wydrążenie, rozszerzenie.
EXCAVO, 1. wydrążyć, wyżłobić.
EXCEDO, essi, cessum, 3. —1. a) nie-przech 1. wyjść, oddalić się, rozłączyć. rozstawiać, 2. wystąpić, wymknąć się, zboczyć. 3. podnieść się,
b) przech. 1. opróżnić, opuścić. 2. przekroczyć, przejść przez ..; merita excedere (o P. Bogu): więcej dawać, niż zasłużono.
EXCELLENS, tis, wzniosły, znakomity (excellenter).
EXCELLENTIA, ae, /. wzniosłość, szczytność, wyśmienitość, wybor-ność; per excellentiam ~ osobliwie, w pierwszym rzędzie.
EXCELLO, 3. wystawać, wysterczać; celować.
EXCELSE, przysł wysoko, wyniośle.
EXCELSITAS, tis. /. wysokość, wzniosłość.
EXCELSUM, i, n. 1. wyniosły punkt, wyżyna, szczyt, 2. wyniosłość, pycha.
pl. EXCELSA, orum, n. a) wysokość (nieba), gloria in excelsis, b) wysokie wały wodne.
EXCELSUS, 3 — 1. wysoki, 2. wyniosły, znakomity; excelsus prae: najwyższy pośród. .
EXCEPTIO, nis, /. 1. wyjątek, ograniczenie, warunek ograniczający, klauzula, 2. (sądowe) zarzut, zdanie przeciwne; exceptionem darc — do puścić jakiś zarzut, przyznać mu znaczenie; omni exceptione major = wyższy ponad wszelki zarzut (C. j. c. 1613); exceptio plurium.
EXCEPTO, I. przyj-wyj-zaj-mować, chwytać, przejmować, wziąć na siebie.
EXCEPTOR, is, m. pisarz sądowy (martyrolog), aktuariusz, kopista.
EXCEPTOR1UM, i, n. skład, schowek, magazyn.
EXCEPTUO, 1. wyjmować, zrobić wyjątek.
EXCEREBRO, I. mózg wyjmować, pozbawiać mózgu.
EXCERNO, crevi, cretum, 3. oddzielić, odprowadzić, odczyścić.
EXCERPO, cerpsi, cerptum, 3. wyjmować, wydzielić, wybrać; robić wypisy (wyciągi) pisemne.
EXCERPTUM, i, n. wyciąg z pisma (excerptio, nis, /.).
EXCESSIVUS, 3. nadzwyczajny, nader wielki, niewypowiedziany.
EXCESSUS, us, m. 1. rozłąka, śmierć,
trwożliwość, zwątpienie, rozpacz,
excessus mentis = zachwyt, zapał, natchnienie, podziw, 4. rozpu-
EXCETRA, ae, /. żmija.
EXCIDIUM, i, n. zniszczenie (excidio, nis. /.).
EXC1DO, cedi, 3.—1. odpaść, wymknąć się, usunąć, 2. zniknąć, ustać,
zginąć, 3. excidere loco = stracić swój urząd.
EXCIDO, cidi, cisum, 3.— 1. od-po-rąbać, 2. zniszczyć, zburzyć, oddalić,
EXCIEO, 2. i EXCIO, civi, citum,
4.—1. wywołać, wywabić, 2. poruszyć, rozdrażnić.
EXCIPIO, cepi, ceptum, 3.— 1. wyjmować, czynić wyjątek, 2. roz-wy-chwytać, 3. przyjmować, gościć; excipere Confessiones = słuchać spowiedzi, 4. słyszeć, dowiadywać się, przesłuchiwać, uchwycić, pojmować, coś czytanego sobie uprzytamniać S. bezpośrednio słuchać, przyłączać się. zastąpić, zmienić.
EXCISIO, nis, /. wycięcie, zniszczenie.
EXCITABILIS. e, pobudliwy, zachęcający drażliwy.
EXCITAB1LITAS, tis, /. drażliwość, pobudliwość.
EXCITATIO, nis, /• zachęta; pobudzenie. pobudka.
EXCITATUS, 3. – 1. żywotny 2. wzniesiony, urządzony (kościół) (excitate — żywo, chętnie).
EXCITO, 1. wypędzić, powołać, 2. wprowadzić, urządzić, 3. zagrzać, pobudzić; excitare potentiam = potęgi dobywać, wysilać się; excitare in iram — powstawać, buntować się, podnosić rokosz.
EXCLAMATIO, nis, /. okrzyk.
EXCLAMO, 1. głośno wołać, krzyczeć.
EXCLARO, 1. rozjaśnić, oświecić
EXCLAUSTRATIO, nis, /. zniesienie klauzury (tj. pozwolenie papieskie dla osób zakonnych przebywania jakiś czas poza klasztorem bez noszenia habitu zakonnego i bez prawa głosowania; jednak pozostaje im obowiązek zachowania reguły zakonnej wedle najlepszej możności i powinność powrócenia do klasztoru po upływie czasu określonego z góry (C. j. c. 639).
EXLUDO, si, sum, 3. —1. wykluczyć, niedopuścić, 2. trzymać z dala, odosobnić.
EXCLUSA, ae /. szluza. grobla, tama-
EXCLUSIO, nis, /. wykluczenie.
EXCLUSIVA, ae, /. wykluczenie, prawo założenia veto (przy wyborach).
EXCLUSIVE, przi/st. wyłącznie, z wyłączeniem.
EXCLUSIVUS, 3. wyłączający, wyłączny (exclusorius 3).
EXCOCTIO, nis, /. wygotowanie, pieczenie (panis).
EXCODICO, 1. zagładzić, wyniszczyć, wykorzenić, kopać dokoła.
EXCOGITATIO, nis, /. wymyślenie, wynalazek.
EXCOGITO, 1. wymyślić, wynaleźć, wyęmędrkować, wyszukać
EXCOLO, ui, cułtum, 3—1. wykształcić, udoskonalić, 2. czcić, uwielbiać,
mysteriis excolere = obeznać z czym, wtajemniczyć.
EXCOLO, 1. przecedzać
EXCOMMUNICATIO, nis, /. wykluczenie ze społeczności, zwłaszcza ekskomunika kościelna tj. wyłączenie z praw społeczeństwa wiernych, a zatem zupełne wykluczenie z korzystania i używania dóbr, łask i praw kościelnych, lecz nie z uzyskanego przez chrzest członkowstwa Kościoła czyli przy należności do wspólności kościelnej. Ekskomunika jest przeto największą kościelną karą duchowną czyli cenzurą (C. j. c. 2259 — 2267). Dotknięci tą karą są e x c om m u n i ca t i vi-tandi, jeśli wyraźnie są jako tacy wymienieni, co się zresztą bardzo rz«dko zdarza! przy takich przyłącza się jełzcze wykluczenie z obcowania z wiernymi, co jest raczej ciężarem dla wiernych, niż większą karą dla samego ekskomunikowa-nego; poza tym (inaczej) są oni e x-communicati non vitandi. Sama ekskomunika może być: a) la-tae sententiae wskutek ogólnego przepisu prawnego; b) ferendae sententiae wskutek osobnego wyroku; ci major lub minor, wedle wielkości połączonej z nią kary kościelnej i cywilnej; lecz ten ostatni szczegół stracił obecnie swe znaczenie.
EXCOMMUNICO, 1. wykluczyć z praw społeczności wiernych Chrystusowych; rzucić klątwę, wywołać wykląć.
EXCONDO, 3. odkryć, wykrywać.
EXCOQUO, xi, ctum, 3. wygotować, wypiekać, wytopić.
EXCORIO, 1. ściągnąć skórę, okorować, zedrzeć, złupić.
EXCORS
216
EXEMIPITtO
EXCORS, cordis, nierozumny, głupi, prostoduszny.
EXCREMENTUM, i. n. wydzieliny
(z ciała), ślina. kał.
EXCREMO, 1. spalać.
EXCRESCO, crevi, cretum, 3 —1. wyróść, przyrastać, 2 przymnażać się, nagromadzać, skupiać.
EXCRUCIABILIS, e, strasznie cierpiący, umęczony.
EXCRUCIATIO, nis, /. męczeństwo.
katusza, kaźń, tortura.
EXCRUCIO. 1. dręczyć, katować, torturować, 2. nabawić trwogi, nastraszyć, 3. wymusić wyznanie.
EXCUBIAE, arum, /. EXCUBATIO, onis, /.
EXCUBITUS, us. m. 1. czuwanie, trzymanie straży, 2. posterunek straży.
EXCUBITOR, is, m. posterunek straży, strażnik.
EXCUBO, ui, itum, 1. czuwać, być czujnym
EXCUDO, di, sum, 3. wypracować, sporządzić, osobliwie: dać do druku.
EXCULCO, 1. wstąpić, wystąpić.
EXCURO, 1. postarać się, uporządkować, pielęgnować.
EXCURRO, excurri i excucurri, cur-sum, 3. wytryskać, wybuchać, zrobić wypad
EXCURSATOR. is, m. szpieg.
EXCURSIO, onis, /. wycieczka, wypad, na-pod-jazd, zagon (excursatio).
EXCURSUS. us, m. 1. wycieczka, 2. napad, wyskok, 3. zboczenie w mowie.
EXCUSA, ae, /. druk, : książki).
EXCUSABILIS, e, wybaczalny, dający się przebaczyć, uniewinnić; sit per te excusabile — wyjednaj nam przebaczenie, darowanie.
EXCUSATIO, nis,/. wymówka, obrona; ad excusandas excusationes in pec-catis = aby przez lekkomyślną wymówkę nie grzeszyć między grzesznikami (Ps. 148, 4).
EXCUSATORIUS. 3. uniewinniający, usprawiedliwiający.
EXCUSO, 1. zwalniać się od winy, wymawiać się, uniewinniać; excu-sare excusationem = podawać wymówkę niewystarczającą.
EXCUSOR, is, m, fabrykant narzędzi metalowych.
EXCUSSABILIS, e, dający się otrząsnąć. odrzucić.
EXCUSSIO, nis, /. 1. odrzucenie, odpędzenie, 2. badanie, przesłuchanie.
EXCUSSI, orum, m. potrząsani, raźni, rzeźcy, mocni; filii excussorum „synowie w pełni sił męskich na świat wydani”, mocni synowie (Ps 126, 4).
EXCUSSO, 1. odtrząsnąć, odpędzić oddalić, — badać, egzaminować.
EXCUSSUS, us, m. bicie.
EXCUSSUS, 3. — 1. rozrośnięty, 2 mężny, raźny, krzepki, czerstwy silny.
EXCUTIO, cussi, cussum, 3. —1. odtrącić. napędzić, 2. wygnać, odrzucić, 3. wytrząść, 4. zniszczyć, 5. wydobyć (ignis e silice), 6. przetrząsnąć,dokładnie zbadać (conscien-tiam). przesłuchać (testes).
EXEDO, edi. esum, 3. zjadać, prze trwonić, przemarnować.
EXEDRA, ae, /. (gr.), sala, pokój towarzyski, mównica, 2. absyda starochrześcijańskiego kościoła.
EXEDRUM, i, n. (gr.), nyża z siedzeniami, 2. mała sala, 3. galeria.
EXEGESIS, is, (gr.), (acc. im.) egze-geza tj. wykład prawa św., objaśnienie biblii.
EXEGETA, ae, m. (gr.), wykładacz pisma św , tłumacz, wyjaśniacz.
EXEGETICUS, 3, wyjaśniający, tłumaczący znaczenie pisma.
EXEMPLAR, ris, n. 1. wzór, przykład. 2. odpis, wydanie książki.
EXEMPLARIS, e, wzorowy, przykła-dowy, gruntowny.
EXEMPLARITAS, tis, /. wzorowość, wzorzystość, przykładność.
EXEMPLARIUM i EXEMPLUM, 1. n. 1. oryginał, przykład, wzór, 2. deseń, model, modła, próba, kopia, odpis.
EXEMPLO, 1. kopiować.
EXEMPTILIS, e, dający się wydobyć, wyjąć.
EXEM(P)TIO, nis, /. wyjątek; uwolnienie od jakiegoś obowiązku lub powinności, lub zobowiązania; uwolnienie od wszystkich najbliższych przełożonych kościelnych i bezpośrednie podporządkowanie pod papieża.
EXEM(P)TUS, 3. wolny od biskupiego zwierzchnictwa; także wprost papieżowi poddane biskupstwo lub zakon wyjęty.
EXENTERO, (gr.), wypatroszyć, wypróżnić. męczyć.
EXANTERATIO, nis, /. wyrzucenie wnętrzności.
EXEÖ, ii, itum, ire, I. wyjść, odejść, wyprowadzić się, przenosić; exire in virtutibus (cum exercitibus) — wyruszyć w pole z wojskiem. (Ps 107, 12), 2. stać się znanym, rozgłośnym,
odbiec, zbliżaćsię do końca; spiritus alicujus exit = umiera (Ps. 145, 6).
EXEQUIAE, arum, / p. exsequiae.
EXERCEO, ui, itum, 2.—1. zatrudniać, ćwiczyć, kształcić, 2. wykonywać, trudnić się, przedsiębrać, 3 terram exercere = uprawiać, 4. ptiss. zajmować się czym, rozpatrywać się, przyglądać.
EXERCITATIO. nis, /. 1. ćwiczenie.
rozmyślanie, rozpamiętywanie, 3. kłopotanie się, zmartwienie.
EXERCITATUS, 3. zaniepokojony, ciężko doświadczony.
EXERC1TIUM, i, n. pl. ćwiczenia (duchowne), rekolekcje (exercitio, nis).
EXERCITO. I. wprawiać się dzielnie.
EXERCITOR, 1. rozmyślać, rozważać.
EXERCITUS, us, m 1. wojsko szkolone, siła zbrojna, wojacy, 2. hufiec, rota, zastęp, 3 ćwiczenie
EXERO n. exsero.
EXERRO, 1. błądzić.
EXESSOR. is, m. wyjadacz, żarłok.
EXFORNICOR, 1. oddawać się rozwiązłości w każdej postaci, wskutek rozwiązłości tracić życie, ginąć
EX, (GR.), = exempli gratia, na przykład.
EXHALO, 1. wytchnąć, wyzierać, oddychać
EXHAURIO. hausi, haustum. 4.— 1. wyczerpać, 2. usunąć, wypróżnić,
zabrać, umniejszyć, gładzić (pec-cata); 4. całkiem przerobić, przybyć, przetrwać, przecierpieć, wytrzymać.
EXHEREDO i EXHEREDITO, 1. pozbawić spadku, wydziedziczyć.
EXHERES, edis, m. wydziedziczony.
EXHIBEO, ui itum, 2.— 1. dostarczyć, sprowadzić, 2. przedstawić, 3. ofiarować, podawać; gratias exh. dzię-
kować; hostiam, munera exh. = składać; venerationem exh cześć oddawać, okazywać, 4. powodować, dostarczać, 5. utrzymywać, żywić, 6. dostawić, podać, doręczyć (pisma urzędowe), 7. wydać: legem, inter-pretationem legis, wyjaśnienie prawa, 8. przedstawić (rem).
EXH1BITIO, nis, /. 1. wykonanie (vir-tutis ^ ćwiczenie w cnocie) 2. wydanie.
EXHILARO, 1. rozweselić, zabawić.
EXH1NC, przi/sł potem.
EXHONORATIO, nis, /. zniesławienie.
EXHONORO, 1. zniesławiać.
EXHORREO, ui, 2. przejąć się grozą, nastraszyć się
EXHORRESCO, horrui, 3. odczuć strach przed (acc).
EXHORTATIO, nis, /. zachęta, wezwanie, upomnienie
EXHORTATOR, is, m. dający upomnienie.
EXHORTOR, 1. zachęcić, zagrzać.
EXHUMO, 1. wykopać, wygrzebać.
EXIBEO, p. exhibeo.
EXIGENT1A ae, /. wymaganie, potrzeba.
EXIGITIVUS. 3. przynaglający.
EXIGO, egi, actum, 3. —1. wyganiać, wypędzać, 2. wyrugować, prześladować, wytępiać, 3. wymagać, żądać,
odkładać na bok, przeżyć, 5 wy konać, wznieść, skończyć, 6. badać, śledzić.
EXIGUITAS, tis, /. drobnostka, dro-biazgowość.
EXIGUUS, 3. mały, drobny, nieznaczny
EXIGUE, skąpo, oszczędnie.
EXILIO, p. exsilio.
EXILIS, e, 1. cienki, chudy, 2. biedny, nędzny, mizerny.
EXILITAS. tis, f. 1. susza, posucha.
słabość (vocis).
EXILIUM, i, n. p. exsihum
EXIM, prrysł. p. exinde.
EXIMITAS, tis, / doskonałość, wy-
śmienitość, celność.
EXIMIUS, 3. nadzwyczajny, wyborny, doskonały (eximie)
EXIMO, emi, emptum, 3.—1. odebrać, zużyć, 2. uwolnić (od przepisów),
oddalić, usunąć. 4 przekreślić, dopuścić do wypadania.
EXIN, przi/sł. p. exinde.
EXINANIO
218
EXOTERICUS
EXINANIO. 4. —1. wypróżnić, wylać (unguentum), 2. splądrować, zniszczyć. 3. SE EXINANIRE = pozbawić się, pozbyć się.
EX1NANITIO, nis, /. poniżenie, upokorzenie, exin. sui —- zaparcie się siebie, pozbycie się.
EXISTENTIA, ae, /. istnienie, byt
EXINDE, przysł. (exim, exin) 1. odtąd, 2. potem, następnie
EX1ST1M ABILIS, e, domniemany, do przyjęcia, szacowny.
EXISTIMATIO, nis /. 1. sąd. mniemanie, 2. cześć, poważanie, szacunek, 3 ocenienie, oszacowanie.
EXISTIMO, 1. oceniać, sądzić, poczytywać, mniemać, myśleć
EXISTO, p. exsisto.
EXITIABILIS, e. nieszczęsny.
EXITIALIS, e, fatalny, zgubę przynoszący, zgubny (exitialiter).
EXITIO, onis, /. odejście.
EXITIOSUS, 3. zgubny (exitiose).
EXITIUM. i,«, zguba, zagłada, upadek.
EXITUS, us, m 1, wyjście, 2. koniec życia, śmierć, 3 wynik, wydarzenie, wypadek, los, 4. wybieg, ratunek,
exilus aquarum = źródła wód,
exitus matutini — wschód słońca.
EXJOCOR, 1. żartować.
EXLEX, egis, bezprawny, wyjęty spod prawa, prawem nie związany.
EXOCULO, 1. pozbawić oczu.
EXOBSECRO, 1. bardzo błagać.
EXODIUM, ii, n. farsa na zakończenie.
EXODUS, i, m. (gr) wyjście w szczególności: wyjście żydów z Egiptu i stąd nazwa drugiej księgi Penta-teuchu; przypadło zaś ok. 1440 r. przed Chr. A ponieważ pobyt żydów w Egipcie trwał od r. 1922—1440 przed Chr , przeto wędrówka ich przez pustynię trwała od 1440—1400 przed Chr. (exodium, ii, n ).
EXOLESCO, ui, 3. wyróść, przeróść, 2. zapomnieć.
EXOLETUS, 3. — 1. wyrosły, męski, 2. rozpustny, wszeteczny, 3. przestarzały.
EXOMOLOGESIS, i», /. Igr) 1. publiczne wyznanie, pokuta, 2. tajne wyznanie: spowiedź.
EXONERATIO, nis, /. uwolnienie, ulżenie.
EXONERO, 1. oddłużyć, uwolnić,
ulżyć.
EXOPT ABILIS, e, pożądany, upragniony.
EXOPTO, 1. wybierać, 2. życzyć sobie, bardzo pożądać.
EXORABILIS, e, dający się uprosić,
uległy, pobłażający, wyrozumiały.
EXORABULA. orum, n środki do ubłagania lub przekonania.
EXORATIO, nis, /. wyjednanie, uproszenie.
EXORATORIUM, i, n. środki odpokutowania, pokuta, skrucha
EXORATRIX, inis, /. pośredniczka.
EXORB1TANS, tis, nadzwyczajny, niezwykły, gwałtowny. EXORBITAN-TIA.
EXORBITO, 1. odstąpić, zboczyć, wyjść z toru; przesadzać (exorbo).
EXORCISMUS, i. m. (gr) 1. zaklęcie, wypędzanie czarta i demonów, 2. używane przy tym liturgiczne modlitwy.
EXORCISTA, ae, /. (gr) 1. czarnoksiężnik, zaklinacz, 2. egzorcysta, który otrzymał trzecie z czterech niższych święceń.
EXORCIZO (gr) 1. wyklinać, wypędzać, osobl. wygłaszać nad czymś (aliquid) modlitwy egzorcyzmu; podjąć wypędzenie szatana.
EXORDIA, ae, /. wierzchnia szata, płaszcz.
EXORDIOR, orsus sum, 4. rozpocząć.
EXORDIUM, i, n. 1. początek, rozpoczęcie, 2. wstęp, wprowadzenie.
EXORIOR, ortus sum, 4.—1. wychodzić, ukazywać się, 2. powstawać, wykluwać się, kwitnąć.
EXORNATIO, nis, /. upiększenie, ozdoba.
EXORNO, 1. uzbroić opatrzeć, czymś. 2. ozdobić, upiększyć.
EXORO, 1. błagać, uzyskać dla siebie, wyprosić.
EXORSUM, i, (us, us) początek.
EXORTUS, us, m. wejście na górę, wstąpienie, powstawanie, wschód (solis).
EXOSCULOR, 1. gorąco całować.
EXOSSO, 1. pożerać aż do kości, miażdżyć, pozbawić kości, zginąć, oczyszczać (rolę), uprawiać.
EXOSUS, 3. nienawidzący, znienawidzony.
EXOTERICUS, 3. (gr.) zewnętrzny, np. nabożeństwo, w którym biorą
exoticus
udział niewtajemniczeni, niepoświę-ceni; powierzchowny, na zewnątrz powszechny.
EXOTICUS, 3. (gr.) zagraniczny, obcy.
EXPALEO, 2. i. EXPALLESCO, 3. blednąc, przerazić się.
EXPALLIATUS, 3. płaszcza pozbawiony.
EXPALPO, (r.) 1. wyłudzać pochlebstwem
EXPANDO. pandi, passum i pansum
wyprężyć, prze-roz-ciągnąć, rozszerzyć.
EXPANGO. xi, ctum, 3. położyć, postawić, uporządkować.
EXPANSALE, is, n. ramy do wyciągnięcia, wyszpanowanie.
EXPANS1BILIS, e, dający się rozciągnąć.
EXPANSIO, nis, /. rozciągłość, rozległość. rozłożystość.
EXPAI’ILLO. 1. obnażyć aż do piersi.
EXPATRIO, 1. wygnać, wydalić z ojczyzny.
EXPAVEO, 2. i EXPAVESCO, pavi,
przestraszyć, przerazić się
EXPAVEFACIO, eci. actum, 3. kogoś przerazić, nastraszyć.
EXPAVIDUS, 3. zdziwiony, przestraszony.
EXPECTORO, 1. z serca wyrugować (pavorem), 2. se exp. — całkiem się wypowiedzieć.
EXPEDIENTIA, ae, /. korzyść.
EXPEDIO, 4.—1. rozwikłać, rozwiązać, 2 załatwić, przygotować, wysłać: litteras, 3. wydobyć, uwolnić od; se exp. = wywiązać się, wyzuć się z czego, 4. nieosob. expedit. = jest rzeczą pożyteczną, przydatną.
EXPEDITIO, nis. /. 1. wyprawa wojenna. 2. przedsięwzięcie, podróż misyjna, 3. posunięcie, awans, promocja, 4. załatwienie, wykonanie.
EXPEDITISS1ME, przysł. pospiesznie, szybko.
EXPEDITO, 1. okulawić
EXPEDITUS, 3.—1. gotów, podręczny, stanowczy, 2. uwolniony, nieprze-szkodzony.
EXPELLO, puli, pulsum 3 wy-od-pę-dzić, wypierać, wyrugować, 2. wygnać, odrzucić, odtrącić, 3. zwalić, zrzucić, pogrążyć, zgubić.
EXPENDO. pendi, pensum, 3. —1. wzajemnie ważyć, rozważać; taksować,
opłacać.
EXPENSO, 1. wypłacać, podzielić.
EXPENSUM, i, n. (expensa, ae, /. ex-pensio, nis, /). wydatek pieniężny; pl. nakład, wypłata, koszty; expensa colligere = zebrać koszty (expen-se — bardzo1.
EXPERGEFACIO. feci, factum, 3.
obu-wzbu-dzać, zachęcać (experge-fico 1.).
EXPERGEFACTIO, nis, /. zbudzenie, zachęcenie.
EXPERGISCOR, experrectus sum, 3. budzić się.
EXPERG1TUS, 3. zbudzony.
EXPERGITE, przysł. raźnie, czujnie.
EXPERGO. gi. gitum, 3. budzić.
EXPERIEN1IA, ae. /. 1. próba, doświadczenie. 2. wiedza.
EXPERIMENTALITER, przysł. w spo-sób doświadczalny, na próbę.
EXPERIMENTO, 1. próbować
EXPERIMENTUM, i, n. i expertio,
nis, /. próba, doświadczenie; expe-rimento prius habito = po uprzednim wypróbowaniu; czas próby (C.
j. c 618).
EXPERIOR, pertus sum, 4.—1. pró bować, doświadczać, 2. uczyć się, dowiadywać. 3. cierpieć, skosztować, ukąsić.
EXPERS, tis, niepodzielny, wolny. bez.
EXPERTUS, 3.— 1. znany z doświadczenia, 2. doświadczony, biegły, wypróbowany.
EXPERTUS, i, m. znawca, rzeczoznawca, biegły w sztuce.
E.XPETENDUS, 3. pożądany.
EXPETIB1L1S, e, przyjemny
EXPETO, ivi, itum. 3. starać się osiągnąć, pożądać, usiłować (expe-tesso 1)
EXPIABILIS, e, mający być odpokutowanym.
E^PIATIO, r.is, /. odpokutowanie, skrucha, pokuta; dies expiationum — dzień pojednania u żydów; 10 dzirń 7 miesiąca, w którym składano ofiarę pojednawczą za winy całego roku.
EXPIATÖRIUS, 3. pojednawczy, pokutujący.
EXPIATUS, us, m. pojednanie, odpokutowanie.
EXPILATIO, nis. /. splądrowanie.
EXPILO, 1. splądrować, obrabować.
EXPINGO, nxi, ctum, 3. malować, upiększać, słowami dokładnie opisać.
EXPIO, 1. pokutować, odpokutować, vitiis exp. = oczyścić z grzechów, 2. naprawić, odwetować, 3. przejednać, złagodzić.
EXPIRO, p. exspiro.
EXPISCATUS. 3. wyłowiony.
EXPISCOR, 1, wyłowić, przen. wybadać.
EXPLANATIO, nis, /. wykład, wyjaśnienie, znaczenie.
EXPLANATOR, ii, m. wykłsdacz.
EXPLANATUS, 3. wyraźny, zrozumiały (explanate).
EXPLANO, 1. wyrównać, zrobić płaskim, przen. wyjaśniać, wykładać.
EXPLANTO, 1. wyrwać z korzeniem,, usunąć.
EXPLEBILIS, e, łatwy do napełnienia, nasytny.
EXPLEO, plevi. pletum, 2.— 1. napełniać, 2. wypełnić, nasycić, zadowo lić, zaspokoić, 3. uzupełnić, dopełnić, skompletować; diem explere = życie zakończyć, umrzeć, 4. do-wy-konać, załatwić, zakończyć.
EXPLETIO, nis, /. uzupełnienie, wypełnienie; expl. hebdomadis = zakończenie, zamknięcie tygodnia.
EXPLETUM, i, n. roczny dochód z posiadłości, 2. posiadłość rolna.
EXPLETUS, 3. zupełny, doskonały
EXPLICABILIS, e, dający się wyjaśnić.
EXPLICATIO, nis, / rozwikłanie, wyjaśnienie.
EXPLICATUS.3. — 1. rozwinięty, 2. uporządkowany, wyraźny, jasny, expli-cate — wyraźnie.
EXPLIC1TE, przijsł. wyraźnie, mianowicie
EXPLICITUS, 3.—1. pojedyńczy, uporządkowany, nieprzeszkodzony, 2. wyraźny, jasny, 3. łatwy, wykonalny.
EXPLICO, 1. rozwinąć, rozszerzyć, 2. wyjaśnić, roztrząsać, porządkować.
EXPLODO, si, sum, 3.—1. wypędzać Iklaskaniem), 2. zarzucać, gonić
EXPLORATE i EXPLORAN TER, dokładnie, pewnie, niezawodnie.
EXPLORATIO, nis. /. badanie, poszukiwanie
EXPLORATOR, is, m. badacz, szpieg.
EXPLORATUS, 3. pewny, niezawodny, godny zaufania.
EXPLORO, 1. badać, wykrywać, wyśledzić, doświadczyć, 2, szpiegować
EXPLOSIO, nis, /. wybuch.
EXPOLIATIO, p. exspoliatio.
EXPOLIO, 4. — 1. odpolerować, odgla-dzić, oczyścić, powlekać farbą, pomalować, 2. ozdobić, 3. wykształcić, (expolitio).
EXPONO, posui positum, 3. — 1. wystawić przed oczy, publicznie ustawić, 2. dziecko podrzucić, pozbyć się, 3. wykazać, wyłożyć, przedstawić.
EXPORR1GO, rexi, rectum, 3. rozciągnąć, rozszerzyć.
EXPORTATIO, nis,/. wyjazd, wygna nie, wyniesienie, wyprowadzenie.
EXPORTO, 1. wynosić, wyprowadzać
EXPOSCO, poposci, 3. żądać, prosie
EXPOSITIO, nis, /. wystawa; exp. Smi Sacramenti = wystawienie Najśw. Sakramentu (dla uwielbienia). 2. wyjaśnienie, wytłumaczenie, wykład, egzegeza ustępu z Pisma św.
EXPOSITICIUS, 3. porzucony.
EXPOSITIVUS, 1. wyjaśniający, wy kładający. tłumaczący.
EXPOSITOR, is, m. wyjaśniacz, wystawca.
EXPOSITURA. ae, /. ekspozytura t| ograniczony okręg duszpasterski (zwykle dawny kościół filialny) pośród parafii ż własnym kościołem i własnym duszpasterzem (koopera tor — ekspozyt) w częściowej zależności od odnośnego proboszcza, a czasem także od parafialnego ko ścioła; pomocnicze duszpasterstwo
1 EXPOS1TUS, i, m. (cooperator — expositiis), ekspozyt, tytuł samodzielnego duszpasterza z ograniczonym okręgiem duszpasterstwa wewnątrz pewnej parafii, który zależny jest tylko częściowo od proboszcza.
EXPOS1TUS, 3. wystawiony, wysadzony, porzucony.
EXPOSITE, jasno, wyraziście.
EXPOSTULATIO, nis. 1. żądanie, życzenie, 2. pilne wezwanie, 3. zarzut, wytknięcie, zażalenie (C. j. c. 1603. § 2), (expostulatus, us, m.j.
EÄ’POSTULO, 1. pilnie domagać się. żądać, 2. użalać się
expraefectus
EXPRAEFECTUS, i, m. pozbawiony urządu namiestnika, były namiestnik.
EXPRESSIM, przysł. wyraźnie, stanowczo.
EXPRESSIO, nis /. wyciskanie, wytłoczenie, wymuszenie; przen. wyraz.
EXPRESSUS, 3.—1. wytłoczony, wyciśnięty, 2. dokładnie wyrażony, wyraźny.
EXPRETUS, p. sperno.
EXPRIMO, pressi, pressum, 3. —1. cisnąć. tłoczyć, 2. wyraźnie wyma wiać, uwydatniać w głosie, osobli-wie kłaść przycisk, 3. dokładnie odmalować, odtworzyć, uczynić coś łatwym do pojęcia, do zrozumienia,
kopiować, przerysowywać, naśladować.
EXPR0BRABIL1S, e, złorzeczliwy, pełen zarzutu, wzgardliwy.
EXPROBRATIO, nis, f. zarzut, wytknięcie, nagana.
EXPROBRO, 1. czyniś zarzuty, łajać, lżyć, hańbić.
EXPROM1TTO. si, sum, 3. obiecać.
EXPROMO,prompsi, promptum, 3 wydobywać, uzewnętrzniać, wynosić na światło dzienne.
EXPROPRIATIO, nis, /. wywłaszczenie.
EXPROPRIO, 1. wywłaszczyć
EXPROVINCIALIS, is, m. dawny prowincjał (w zakonach i kongregacjach).
EXPUDORATUS, 3. bezwstydny.
EXPUGNABILIS, e, łatwy do zdobycia.
EXPUGNAT10, nis, f. zdobycie szturmem, owładnięcie.
EXPUGNATOR, is, m. zdobywca, zwycięzca (expugnatrix, cis, /.).
EXPUGNO, I. zabrać, zdobyć, 2. przezwyciężyć. pokonać, 3. zwalczyć.
EXPULLULO, 1. kiełkować, róść.
EXPULSATUS, 3. wypędzony.
EXPULSIO, nis, /. rozpędzenie, rozprószenie.
EXPULSOR, is, m. rozpraszający.
EXPUNGO, punzi, punctum, 3. przekreślić, przebaczyć.
EXPUNCT10, nis, /. wy-do-konanie, dopełnienie, transport, zwodzenie.
EXPURGATIO. nis, /. usprawiedliwienie, uniewinnienie, oczyszczenie.
EXPURGO, 1. czynić, 2. usprawiedliwiać, uniewinniać.
EXPUTATUS, 3. wyciosany, obcięty.
EXPUTESCO, 3. gnić.
EXPUTO, 1. obcinać, badać, wnikać, wglądać.
EXQUIRO, sivi, situm, 3. — 1. wyszukiwać, badać, dopytywać się, 2. żądać, błagać, 3. zachować (mandata).
EXQUISITIM, przysf. starannie.
EXQUISITIO, nis. /. 1. badanie, śledzenie, 2. wynalazek.
EXQUISITOR, is, 771. badacz.
EXQUIS1TUS, 3. wyśmienity, starannie wybrany.
EXSAEVIÜ, 4 przestać się srożyć.
EXSANGU1S, e, bezkrwisty, blady, wyczerpany, bezsilny.
EXSARCIO, si, tum, 4. naprawić, połatać.
EXSATIO, 1. zupełnie nasycić, zadowolić.
EXSATURATIO, nis, /. nasycenie.
EXSATURO, 1. nasycić, zadowolić,
EXSCALPO, psi, ptum. 3. wygrzebać, wydrążyć.
EXSCENSIO, nis, /. wyjście z okrętu na brzeg.
EXSCINDO, scidi, scissum, 3. wytępić. zniszczyć, zagasić
EXSCREO, 1. wykrztusić, wyparskać z chrząkaniem lub kaszlem.
EXSCRIBO, scripsi, scriptum, 3.— I. od-wy-pisać, 2. na-za-pisać (C. j. c. 1644) 3 przedrukować.
EXSCULPO, psi, ptum, 3.— 1. wyskrobać, 2. wykłóć, wyrzeźbić, wyryć,
przen. wydobyć (przez pytania).
EXSECO, 1. od-wy-ciąć, wytrzebić.
EXSECRABILIS, e, 1. przeklęty, wstrętny, 2. przeklinający.
EXSECRAMENTUM i,/i. przekleństwo.
EXSECRATIO, nis, /. 1. przeklinanie, złorzeczenie, 2. zgroza, 3. znieważenie (ołtarza, kościoła).
EXSECRATOR, is, złorzecznik.
EXSECRATORIUS, 3. zawierający złorzeczenie lub przekleństwo.
EXSECRATUS, 3. przeklęty, wstrętny.
EXSECROR, 1. przeklinać, złorzeczyć,
przysięgać (z przeklinaniem przestępców).
EXSECTIO, nis, /. wyrżnięcie, wycięcie.
EXSECUTIO, nis, /. 1. przeprowadzenie, wykonanie, 2. sądowe oskarżeń nie, zemsta.
EXSECUTIVUS
222
EXSTRUO
EXSECUTIVUS, 3. należący do wykonania.
EXSECUTOR, is,m. wykonawca (kary).
EXSECUTOR1US, 3. wykonywujący.
EXSENSUS, 3. bez czucia; głupi
EXSEQUIAE, arum /. I. pogrzeb, wszystkie kościelne obrzędy pogrzebowe, 1. msza żałobna, nabożeństwo żałobne.
EXSEQUOR, secutus sum, 3.—1. towarzyszeń, odprowadzać do grobu, 2. starać się osiągnąć, 3. wykonać (propositum), dopełnić; exseq Institutionen! = powołać instytucję do życia, 4. opisać, opowiadać.
EXSERO, serui, sertum, 3. (exero; ex-serto) I. ujawnić, okazać, 2. wyjąć, odsłonić; non exserere = stracić (C. j. c. 2247, § 2).
EXSERTE, przysł. widocznie, wyraźnie, głośno.
EXSIBILO, 1. syczeć, odpędzać
EXSICCATIO, nis, /. wyschnięcie.
EXS1CCO, 1. wysuszyć, 2. pass. wyschnąć
EXSIGNO, 1. nakreślić, napisać.
EXSILIO. silui i silivi, sultum 4 pod-wy-skoczyć.
EXSILIUM, i, n wygnanie.
EXSINCERATUS, 3. zasmucony, schło-stany.
EXSINUO, 1. rozwinąć, rozszerzyć.
EXSISTENTIA. ae. /. byt, istnienie.
EXSISTO, stiti, 3. wystąpić, wejść w życie, 2 okazać się, 3. trwać, zostać.
EXSOLUTIO, nis, /. wypłacenie.
EXSOLVO, solvi, solutum, 3. — 1 rozwiązać, uwolnić, 2, zapłacić, wypeł* niać, 3 zwrócić, oddać.
EXSOMNIS, e, bezsenny.
EXSONO, 1. zabrzmieć, rozlegać się.
EXSORBEO, sorbui, 2. wsysać, wciągać; przesiąkać, połykać
EXSORDESCO, dui, 3. zabrukać się, narazić się na wzgardę.
EXSORS, tis, bez udziału, nie biorący udziału.
EXSPATIOR, I. zbaczać (z drogi), odstąpić w wykładzie od tematu, zbytnio się rozszerzyć
EXSPECTABILIS, e, coś oczekiwanego
EXSPECTATIO, nis, /. oczekiwanie (partus BV1V, 18 grud.).
EXSPECTATUS, 3.oczekiwany, upragniony, pożądany.
EXSPECTO, 1. oczekiwać; me expec-tant justi wyniku mojej sprawy oczekują sprawiedliwi (Ps 141, 8); spodziewać się (acc.), wyglądać z utęsknieniem, 2. czuwać, czyhać, być gotowym (acc.), 3. oznaczyć.
EXSPERGO, si, sum, 3. pokropić.
EXSPERNO, p. sperno.
EXSPIRATIO, nis, /. wyziew, wyparowanie, 2. konanie, oddanie ducha
EXSPIRO, 1 wytchnąć, wyzionąć (ducha), rozstać się, umrzeć, zgasnąć
EXSPLENDESCO, ui, zabłysnąć.
EXSPOLIATIO, nis, f. ograbienie, zabranie, odcięcie (Col. 2, 11 odrzezka).
EXSPOLIATOR, is, m. łupieżca, rabuś.
EXSPOLIO, 1. (expulio), zupełnie splądrować, ogołocić, wyzbyć.
EXSPUMO, 1. pienić się, wyrzucać pianę, szumować.
EXSPUO, spui, sputum, 3. wypluwać.
EXSTANS, ntis, wystający, przewyższający.
EXSTANTIA, ae, /. wysterczanie.
EXSTERNO, 1. nabawić kogo strachu
EXSTILLO. 1. silnie kapać, spadać kroplami.
EXSTIMULATOR, is, m. agitator, podżegacz.
EXSTIMULO, 1. kłuć bodźcem, drażnić, zaostrzać, podżegać, buntować.
EXSTINCT10, nis. /. zniszczenie, ga-śnięcie, ustanie.
EXSTINCTIVUS, 3. gaszący, powodu jący wygaśnięcie (C. j. c. 1412).
EXSTINCTOR, is, m. niszczyciel, ga siciel.
EXSTINGUIBILIS, e, ulegający zniszczeniu, zniszczalny.
EXSTINGUO, stinxi, stinctum, 3.—1. zgasić, zniszczyć, wytępić, 2. pass zginąć, umrzeć, 3. podać w niepamięć, zatrzeć.
EXSTIRPATIO, nis, /. wykorzenienie
EXSTIRPO, 1. zupełnie wykorzenić, uśmiercić.
EXSTO, iti, itum, 1 —1. nadchodzić zanosić się na co, grozić, 2. być widzialnym. okazać się, wyniknąć, 3. jeszcze istnieć, bytować.
EXSTRUCTIO, nis, /. urządzenie, wybudowanie.
EXSTRUO. struxi, structum, 3.— 1. nagromadzać, 2. budować, urządzać.
EXSUCUS
223
EXTERM1NO
EXSUCUS, 3. niesoczysty. bez soku.
EXSUDO, 1. pocić się, bardzo się natężać.
EXSUFFLO, 1. od-wy-dmuchać, 2. dmuchnąć (aby ustrzec przed czartem).
EXSUGO, xi, ctum, 3. wysysać.
EXSUL, is, m. wygnaniec
EXSULATIO, nis, /. wygnanie.
EXSULO, 1. być wygnanym, żyć na wygnaniu, skazać na wygnanie, wyłączyć (C. j. c. 2201, § 3).
EXSULTAB1LIS, e. radosny.
EXSULTABUNDUS, 3. weselący się.
EXSULTATIO, nis,/. głośna wesołość (exultantia, ae, /.).
EXSULTET, „Niech się raduje”, początkowe wyrazy wspaniałego hymnu przy poświęceniu paschału w W. Sobotę
EXSULTIM. przysł. swawolnie, rozpustnie.
EXSULTANTER, przysł wolniej, roz-bieżniej.
EXSULTO (exulto). 1. wyskakiwać, 2. radośnie wykrzykiwać, cieszyć się, 3. weselić się (dat.), radować się (abl ), z ochotą wychwalać (acc.).
EXSUPERAB1L1S, e, pokonalny, dający się przezwyciężyć.
EXSUPERANTIA, ae,/. przewództwo, wyższość, pierwszeństwo, wydat-ność, wyborność
S. EXSUPERIUS, i, m. św. męczennik, sierżant w legii tebBńskiej.
EXSUPERO, 1. przewyższać, przeważać, sterczyć, pokonać
EXSURGO, surrexi, surrectum, 3. —1. podnieść się, wyprostować, stanąć, 2. wytchnąć, odpocząć, wywczaso-wać się, 3. wyróść.
EXSURRECTIO, nis, /. powstanie, zmartwychwstanie.
EXSUSCICATIO, nis, /. pobudzenie, zachęta.
EXSUSC1TO, 1. budzić.
EXT A, orum, n. wnętrzności, trzewia (zwierząt ofiarnych, extaris, e).
EXTABESCO, 3, niszczeć, nędznieć.
EXTALES, ium, m. wrzody, bolączka,
ula.
gula
EXTA
tLIS, is, m. kiszka odchodowa.
EXTASIS, is,/. (gr.) 1. omdlałość, nieprzytomność; pro extasi = w b. wielkim smutku (Ps. 30, 1), 2. zachwyt, widzenie, ekstaza.
EXTASUS, 3. pełen podziwu lub zachwytu.
EXTEMPLO, przysł. niezwłocznie, zaraz, wnet.
EXTEMPORAL1S, e, dziejący się od razu, bez przygotowania.
EXTENDO, di, tum i sum, 3—1. rozciągnąć, rozpuścić, 2. rozszerzyć, powiększyć, pomnożyć, 3. wyciągnąć, wydłużyć. 4. naciągnąć (sznury), 5. extendere calceamentum in aliquem = poczytać za niewolnika.
EXTENEBRO, 1. wyprowadzić z ciemności na światło, oświecić.
EXTENS1B1LIS. e, rozciągalny.
EXTENSIO, i EXTENTIO. nis, /. rozszerzenie, wyciągnięcie; ext. manuum = rozszerzenie lub wyciąganie rąk.
EXTENSIOSUS, 3. rozszerzający, rozciągający, rozległy, przestrzenny.
EXTENSOR, is, m. 1. torturownik. wykonawca kary, 2. wykonawca testamentu, 3. sprawozdawca (C. j. c. 1873, § 2. = ponens albo relator, 1871, § 3).
EXTENSE = obszernie, szeroko.
EXTENSUS, 3. wyciągnięty, rozszerzony.
EXTENTO, 1. rozprężać, rozciągnąć, próbować
EXTENUATIO, nis, /. zmniejszenie.
EXTENUO, 1. umniejszać, osłabiać (corpus extenuatum), wycieńczać.
EXTER, (exterus), 3. zagraniczny, obcy; comp. EXTERIOR, ius, = znajdujący się zewnątrz, zewnętrzny; superl. EXTREMUS, 3.— 1. ostatni, 2. największy, najwyższy, 3. najmniejszy; najniższy, 4. nadzwyczaj zły; subst. EXTREMUM, i, n. koniec, śmierć, in extremis agere = dogorywać, zamierać.
EXTEREBRO, 1. wywiercić, prześwi-drować.
EXTERGEO, tersi, tersum, 2. i extergo, si, sum, 3. wycierać( mazać.
EXTERIOR, exterius p. exter.
EXTERMINATIO, nis, /. wypędzenie, wyrugowanie, wyniszczenie.
EXTERMINATOR, is, anioł dławiący.
EXTERMINIUM, i, ri. zagłada, zniszczenie, pustkowie.
EXTERM1NO. 1. wydalić za granicę, wypędzić, wygnać, 2. przen. usunąć z drogi, wytępić, spustoszyć; pass
EXTERNUS
224
exuviae
ginąć, 3. uszkodzić, obeżreć, 4. ext. faciem = zniekształcić oblicze.
EXTERNUS, 3. zewnętrzny, powierzchowny, obcy, zagraniczny.
EXTERNUS, i, m. obcokrajowiec, cudzy.
EXTERO, trivi, tritum, 3. rozcierać, przydusić, rozmiażdżyć, limen alicu-jus exterere = często do kogo chodzić.
EXTERREO, ui, itum. 2. zastraszyć, odurzyć; pass. osłupieć, zdumieć.
EXTERSIO, nis, /. obmycie, oczyszczenie.
EXTERSUS, 3. p. extergeo.
EXTERUS, 3. p. exter.
EXTEXO. 3. tkać, przen. oszukać w pieniądzach.
EXTIMESCO, timui, 3, zastraszyć się.
EXT I MUS, 3. zewnętrzny (cortex-kora).
EXTJNCTORIUM, i, n. dmuchawka do gaszenia.
EXTOLLENTIA, ae,/. wynoszenie się, duma, pycha, zuchwalstwo.
EXTOLLO, tuli. 3. —1. wznosić, podnosić; extollere manus = modlić się,
wielbić, chwalić; pass. wynosić się, chwalić się.
EXTORQUEO, torsi, tortum, 2.—I, wyrwać, wymusić, wydusić, 2. zwichnąć.
EXTORREO, 2. palić, suszyć.
EXTORRIS, e, wygnany, uciekinier.
EXTORTOR, is, m. wydzieracz.
EXTORSIO, nis, /. wymuszenie, przymus, zdzierstwo.
EXTRA, przgim. (acc ) zewnątrz, poza, prócz; przgsł. zewnętrznie.
EXTRACTIO, nis, / wyciąg.
EXTRACT0R1US, 3. wyciągający.
EXTRAHO, traxi, tracturn, 3 —1. wyrwać, wyciągnąć, 2. zwolnić, 3. wyjść (de ventre).
EXTRAJUDIC.IALIS, e, pozasądowy, osob. poza spowiedzią.
EXTRANATURALIS. e, nienaturalny.
EXTRANEUS.3.—1. zewnętrzny, obcy, powierzchowny, 2. nieprzynależny.
EXTRAORDINARIUS, 3. nadzwyczajny.
EXTRARIUS, 3. zewnętrzny, znajdujący się zewnątrz.
EXTRAVAGANTES, ium, /. (partes), różne papieskie zarządzenia, pozostające poza publicznymi zbiorami praw i tylko luźnie związane z urzę-
dowymi zbiorami, zakończonymi Kle-mentyńskimi.
EXTREMISCO, mui, 3. drżeć, trwożyć się.
EXTREMITAS, atis, /. ostateczność, ostatni koniec, granica.
EXTREMUM, i extremus, 3. p. exter,
EXTREMO, przgsł. ostatecznie.
EXTRICABILIS, e, dający się rozpuścić, rozplątać, rozmotać.
EXTRICO, 1. i extricor 1. rozwikłać, rozmotać, znaleźć.
EXTRINSECUS, 3 zewnętrzny: vis extr. = władza zewnętrzna (C. j. c. 103).
EXTRINSECUS, przgsł na zewnątrz, zewnętrznie.
EXTRUDO, si, sum, 3. wytrącić, rozpędzić, wyrugować.
EXTUBERATIO, nis, /. wrzód.
EXTUBERO, 1 puchnąć, podnosić się
EXTUMEO, 2. i EXTUMESCO, 3. nabierać, nabrzmieć, puchnąć.
EXTUNDO, tudi, tusum. 3. wytrą cić, wypędzić (młotem), sporządzić w pracy podniosłej (dla nieba);przen rozpędzić.
EXTURBO. 1. wypędzić.
EXUBERANTIA, ae, /. nadmiar.
EXUBERATIO, nis,/. obfitość, zbytek
EXUBERO, 1. wytryskać, rozlewać.
mieć obfitość, być wybujałym.
EXUL, p. exsul.
EXULCERATIO, nis, f. ropienie.
EXULCERO, 1. ranić, doprowadzić do
ropienia.
EXULTATIO, p. exsultatio.
EXULULO, wyć, wzywać.
EXULTO, p. exsulto.
EXUNDATIA, ae /. patos, namaszczenie w mowie; nadmiar.
EXUNDATIO, nis, /. wylew, powódź.
EXUNDO, 1. za-wy-lewać, rozlewać.
EXUNGO, xi, ctum, 3. namaszczać.
EXUNGULO, 1. wyrywać lub gubić paznokcie z palców u rąk i nóg.
EXUO, ui, utum, 3.— 1. odłożył, zwolnić się, 2 ogołocić, ograbić, 3. uwolnić,
EXURGEO, 2. wycisnąć, wydusić.
EXURO, ussi, ustum, 3. zupełnie spalić, zapałać miłością.
EXUSTIO, nis, /. spalenie.
EXUVIAE, arum, /. ściągnięta s.kóra, zdobycz, 2. zwłoki, relikwie Świętych.
B. EYMARD, p. Petrus Julianus Ey-mard.
EZECHIEL, elis, m. prorok St. Zakonu, rówieśnik proroka Jeremiasza, ok. 700 lat przed Chrystusem. Od niego pochodzi księga prorocka tegoż nazwiska.
F
FABA, ae, f. bób (fabalis).
FABACEUS, 3. sporządzony z bobu.
FABELLA, ae. /. bajeczka.
FABER, ri, m. rzemieślnik, rękodzielnik, zwłaszcza kowal lub cieśla.
S. FABIANUS, św. Fabian, papież i męczennik t 250, 20 stycznia.
FABRE, przysł. sztucznie, po mistrzowsku, zręcznie.
FABREFACIO, feci, factum, 3. sporządzać sztucznie lub zręcznie.
FABREFACTUS, 3. sporządzony ręcznie, sztucznie; ligna fabrefacta — dzieła rzeźbiarskie lub snycerskie.
FABRIANUM, i, n. siedziba biskupia w Italii od 487, zjednoczona 1785 z Matelica, wyjęta.
FABRICA, ae, /, 1. warsztat pracy,
opracowanie, tworzenie, 3. budynek, 4. fabr. ecclesiae — budynek kościelny, przen. majątek kościelny, skarb Kościoła, 5. fabr. mundi wspaniałe urządzenie świata.
FABR1CATIO, nis, f. 1. sporządzenie, budowanie, 2. tworzenie, budowa,
sztuczna przemiana.
FABRICATOR, is. m. 1. dokonawca,
mistrz, 2. twórca, stwórca 3. sprawca, założyciel; fabricatrix, icis, /. założycielka.
FABR1CO, (fabricor), 1. u-spo-rządzać,
kuć, ciosać, 3. wymyślić, planować-
FABRILIS, e, rękodzielny, robotniczy, rzemieślniczy; fabrilia opera = prace ślusarskie, dzieła rzeźbiarskie i malarskie.
FABUŁA, ae, /. 1. opowiadanie, legenda, opowieść, 2. rozmowa, gadanina, pogłoska, 3. zmyślenie, bajka,
głupie paplanie, pośmiewisko, szyderstwo.
FABULARIS. e, bajkowy.
FABULATIO, nis,/. zabawa, rozmowa, pogadanka.
Słownik koicitlny
FABULATOR, is, rn. opowiadacz, baj-czarz, legendarz, pleciuch, gaduła (fabuło, nis, m).
FABULOR, 1. opowiadać, bajać, pleść.
FABULOSUS, 3. bajeczny, dziwny.
FACESSO. ivi, itum, 3.—1. sporządzać, przygotowywać, tworzyć, 2. usuwać, 3. znikać, uciekać.
FACETE, przysł. przyjemnie, dowcipnie, żartobliwie.
FACETIAE. arum,/. docinki, przytyki, przymówki uszczypliwe, sprzeczki.
FACETIOR, 1. mówić grzecznie, wygłaszać przyjemne żarty.
FACETUS, 3. uprzejmy, przymilny, pochlebny, dowcipny, żartobliwy.
FACIES, ei, /. 1. kształt zewnętrzny, postawa, usposobienie, 2. forma zewnętrzna, widok, 3. twarz, oblicze.
powierzchowność, 5. in facie = corain = wobec, także: wskutek tego, dla; contra faciem = naprzeciw, przeciwnie; a facie inimici = przeciw nieprzyjacielowi, 6. accipere faciem alicujus = mieć na kogo wzgląd.
FACILIS, e, 1. łatwy, korzystny, wygodny, 2. zręczny, obrotny, 3. chętny, gotowy, przyjazny, przystępny, ludzki, uprzejmy; przysł. facile, faciliter.
FACILITAS, atis, /. 1. łatwość, 2. grzeczność, przyjacielskość, uprzejmość.
FACINOROSUS (facinerosus), 3 występny, zbrodniczy.
FACINOROSUS. i, m. zbrodniarz, złoczyńca.
FACINUS, oris, n. 1. czyn, przedsięwzięcie, 2. występek, zbrodnia.
FACIO, feci, factum 3. — 1. wyczyniać, wydawać, tworzyć, przysposabiać,
dokonać, dopełnić, 3. spowodować, uskutecznić, zdziałać, pobudzić, przygotować, wyrządzać, nabawiać, okazać: fecisti nobiscum misericor-diam tuam; auditum facere = dać słyszeć, 4. uczynić; prudentem fac. = nauczyć; in gentem magnam faciam eum = uczynię go wielkim narodem; wybrać, zamianować. 5. facere an-num = rok przeżyć, 6. parvi facere = lekceważyć, 7. coś przypuścić; fac = przypuść, przyjmij, że… 8. postąpić sobie, zachować się.
FACITER1UM, i, n, chustka do nosa.
15
FACTITIUS, 3. sztuczny, podrobiony, naśladowany.
FACTIO, nis,/. 1. związek, stronnictwo, orszak, 2. polityczne wiry, sprzysię-żenie, powstanie, bunt.
FACTIOSUS, 3. żądny przewodzenia, przewodnik stronnictwa (factiona-rius, ii, m.).
FACTITO, 1. (facto 1.), czynić, sporządzać, zajmować się, 2. osnuć, wszczynać, dokonać.
FACTOR, is. m. stwórca, sprawca, wykonawca; legis factor = wypełniający prawo.
FACTUM, i, n. dzieło, czynność, wydarzenie, przypadek, fakt; ipso facto = samo przez się, przez sam fakt, skoro coś się stało.
FACTURA, ae, /. dzieło, czyn; rzecz dokonana lub stworzona.
FACTUS, 3. zrobiony, sztucznie utworzony.
FACULA, ae, / pochodnia, palące się łuczywo.
FACULARIUS, ii, m. noszący pochodnię
FACULTAS, tis /. 1. możliwość, łatwość, zdolność, sposobność, 2. zręczność, talent, 3. upoważnienie, pełnomocnictwo, plur. facultates, osobliwie od papieża lub biskupa nadane pełnomocnictwa; fac. quinquen-nales = pełnomocnictwa przyznane na lat S przez Stolicę św., 4. zapas, środki pomocnicze, 5. plur. zasoby pieniężne, majątek, 6. fakultet, wydział naukowy na wszechnicy np. teologiczny, prawny itd
FACULTATIVUS, 3. wedle możności, możliwy; swobodnie wyznaczony; wybieralny (C. j. c. 2223; facultativis verbis, to zn że w danym wypadku (C. j. c. 2217 § 1) przełożony kościelny może karę wymierzyć, ale nie musi, jeśli nie chce
FACUNDIA, ae,/. (facunditas), łatwość mówienia, dar mowy.
FACUNDUS, 3. gładki, płynny, wymowny (facunde).
FAECATUS, 3. wyciśnięty z drożdży (vinum).
FAECULA, ac, /. 1. drożdże, 2. solanka, 3. gęsta podlewka (sos) pikantna (z drożdży winnych),
FAECULENTIA, ae, /. szumowiny zdrożdży,śmiecie, brud, paskudztwo.
FAECULENTUS, 3. brudny, mętny, nieczysty, pełen osadu ziemnego.
FAENAR1US, 3. (fenarius, foenarius), odnoszący się do siana, trawy; fatx faenaria = sierp do trawy.
FAENEBRIS, e. (fen. i foen.), 1. należny do odsetek, do procentu, 2. lichwiarski.
FAENERATIO, nis, /. (fen. i foen.), pożyczanie pieniędzy na procent, lichwa.
FAENERATOR, ris, m. (fen. i foen.), wierzyciel i lichwiarz.
FAF.NERO. 1. i FAENEROR, 1. (fen i foen.). dawać na procenty, hojnie wynagradzać, dawać na lichwę, uprawiać lichwę.
FAENEUS, 3. ze siana.
FAENICULUM, i, n. (fen. i foen.). koper włoski.
FAENILI A, ium, (fen. i foen.), Siennica.
FAENUM. i, n. (fenum i foenum), 1. trawa, siano, słoma. 2 komonica pospolita. 3. rośliny, 4. pasza, obrok, żer.
FAENUS, oris, n. (fenus i foenus) procenty, zysk, lichwa.
FAENZA, p Faventia
FAEX, cis, /. osad ziemi, szumowiny de luto faecis = z mułu ziemi, z błota
FAGORAS, P Alba Julia.
F. AL. = Fratres Celliti Alexiani de Aquisgrano = Bracia Aleksjanie z Akwizgranu, zał. 1459.
FAGUS, i, /. buk (fagineus).
FAIDA, ae./. nieprzyjazń, spór, zwada, wojna.
FALA, (phala), ae, /. sztuczna wieża drewniana przy oblężeniach.
FALARICA. ae,/. pocisk z katapulty
FALCARIUS, i, m. handlarz sierpami; wyrobnik sierpów i kos.
FALCATUS, 3. (falx) opatrzony sierpem.
FALCO, onis, m. sokół.
FALDISTORIL’M, i, n. (faldistolium). 1 krzesło składane, o 4 nogach, z których co 2 ze sobą się krzyżują i dlatego dadzą się złożyć; krzesło to ma niskie oparcia dla ramion, lecz bez oparcia dla pleców. Służy jako namiastka tronu biskupiego, umieszcza się je po stronie epistoły, a przy udzielaniu święceń w środku ołtarza, 2. klęcznik dla biskupa
falesco
227
FARCIO
z oparciem dla ramion (składany stołek do klęczenia).
FALESCO, 3. brakować, przestać.
FALISCA, ae, /. (Faleria, Falerii), m. Civita Castellana k. Viterbo w Italii, siedziba biskupia, od 10 w. (od VI — X. w. siedzibą było Falerii), wyjęta.
FALLACIA, ae,/. omamień e, złudzenie, oszukaństwo.
FALLAX, cis, oszukańczy, przestępny.
FALLIBIL1S, e, omylny, zdradliwy, zwodniczy.
FÄLLO, fefelli, 3.—1. omamiać, zwodzić; me fallit —= błądzę, 2. przekraczać, naruszać (mandata), 3. pozostać niezauważonym, nieznanym.
FALL-R1VHR, biskupstwo w Stanach Zjedn. od 1904. sufr. Bostonu.
FALSARIUS, i, m. fałszerz.
FALSATIO, nis, /. fałszerstwo.
FALSATOR. is, m. fałszerz.
FALSIDICUS, 3. kłamliwy (falsificus 3).
FALSICATIO, ni /. oszukaństwo.
FALSILOQUIUM, kłamstwo.
FALSILOQUUS, 3. fałszywy (w mowie), kłamliwy.
FALSIMONIA, ae, oszustwo.
FALS1TAS, atis, /. fałszywość, błąd, przewrotność.
FÄLSO, 1. fałszować.
FALSUM, i, n. kłamstwo, oszustwo.
FALSUS, 3. fałszywy, kłamliwy, oszukańczy (falso i false, przysł. fałszywie, oszukańczo).
FALX, cis. /. sierp, kosa, przynóżka (nóż do ścinania winorośli).
FÄMA, ae, /. (gr.), wieść, legenda, 2. publiczne mniemanie, sąd, osławienie, obmowa, 3. dobre imię, sława.
FAMATUS, 3. okrzyczany, osławiony.
FAMELICUS, 3. głodny, zgłodniały.
FAMEN, inis n. mowa, słowo
FAMES, is, /. głód, ubóstwo, nędza.
FAMESCO, 3. zgłodnieć.
S. FAMIANUS, i, m. św. wyznawca zak. Cystersów f 1150, 8 sierp.
FAMIGERATIO, onis, f. ogłoszenie, wynoszenie.
FAMIGERATOR, is, m. gaduła wynoszący wiadomości, rozgadujący.
FAMIGERO, 1. rozgłaszać, oznajmiać.
FAMILIA, ae, /. 1. społeczność domowa, domostwo, 2. służba domowa,
ród, rodzina, 4. społeczność zakonna, klasztor. ,
FAMILIA, Jesu, Mariae, Joseph, uroczystość św. Rodziny w niedzielę po Trzech Królach.
FAMILIARIS, is, m. domownik, członek rodziny; osoba należąca do rodziny klasztornej i mająca udział we wszystkich dobrych uczynkach swego zakonu.
FAMLIARIS, e, należący do rodziny, domowy, 2. zaufany, ściśle zaprzyjaźniony, 3. rodzimy, ojczysty; familiäre est = taki jest zwyczaj (fa-miliariter, poufniel.
FAMILIARITAS, atis,/. bliższe obcowanie, szczera przyjaźń.
FAMO, 1. osławić, zniesławić.
FAMOSITAS, atis,/. zła opinia, ujemna sława.
FAMOSUS, 3. —I. mający dobrą sławę, sławny, pełen chwały, 2. mający złą sławę, osławiony, okrzyczany (famose).
FAMULA, ae,/.służebnica, niewolnica.
FAMULAR1S, e, służebny niewolniczy.
FAMULATIO, nis, /. posługiwanie, służba (famulamen, is, n.).
FAMULATUS US, m 1. służebność, niewola, 2. stanowisko służebne, urząd 3. cześć, uszanowanie, (famu-litium, ii, n.).
FAMULOR, 1. służyć, posługiwać
FAMULUS, i, m. niewolnik, służący.
FANO, 1. po-u-święcić.
FANALE, is, n. pochodnia.
FANATICUS, 3 natchniony, zagorzały, marzycielski, szalony, nierozumny.
B. FANTON THERESIA, p. B. Maria Magdalena Fontaine.
FANUM, i, n. świętość, świątynia, kościół, kaplica, klasztor,
FANUM, i, n. miasto portowe w Italii, siedziba biskupia od I. w., wyjęta.
FANUM ANDREAE, m. portowe Saint-Andrews w Szkocji, arcybiskup-stwo St. Andrews i Edynburg, z siedzibą w Edynburgu (od 1472, biskupstwo od VIII w., wakujące 1571-1878).
FAR, farris, n. 1. orkisz, rodzaj zboża podobny do pszenicy, 2 gruba mąka, śrut, 3 chleb z orkiszu.
FARACEUS i FARRUS, 3. (chleb)
z orkiszu.
FARCIMEN, inis, n. kiełbasa, kiszka.
FARCIO, farsi, fartum, 4. natkać, na-pchać, napełnić, (fargino. 1.).
15′
FARGUS, i, /. m. Fargo w Ameryce półn. (Dakota), siedziba biskupia od 1897, sufrag. do St. Paul de Minnesota.
FARIN A, ae, /. mąka (farinagium, ii, «.).
FARINACEA, orura «.potrawy mączne.
FARINACEUS i FARINOSUS, 3. mączny, w rodzaju mąki.
FARINALE, is, n. młyn.
FARINARIUM, ii, n. spiżarnia mączna.
FARINULA, ae, /. nieco mąki, garść mąki.
FARO, biskupstwo w Portugalii od 1577, sufr. Evory.
FARRAGO, inis, f. mieszanka zboża dla bydła, (farrarius, farratus, far-reus).
FARTILIS, e, tuczny, karmny, spasły.
FARTIM, pełno, nabito.
FARTOR, is, kiełbaśnik.
FARTUM i FARTUS, us, fartura, ae, tuczenie, karmienie.
FAS, n. 1. prawo, przykazanie boskie,
obowiąikowy, zaufany, stosowny.
FASCIA, ae, /. wstążka, opaska, pielucha, pas.
FASCIALIS, e, podobny do wstążki.
FASCIATUS. 3. zawinięty, związany.
FASCIAT10, nis, i FASCICULUS, i, m. wiązka, zawiniątko, pakunek, snopek; przen. tomik (pracy drukowanej), plik aktów.
FASCINATIO. nis, /. i FASCINUM i, n. czarodziejstwo, czary, mamidło, złudzenie, zwodzenie.
FASCINATOR, is, m. czarownik, zwo-dziciel.
FASCINO, 1. oczarować, omamić, zwodzić.
FASCIO, 4. związać, zwinąć.
FASCIOLA, ae,/. sznurówka do nóg, podwiązka.
FASCIS, is, /. wiązka prętów, rózgi, ciężar, pakiet.
FASTI, orum, m. wykaz, spis, lista, kalendarz, kronika.
FASTI DIES, 1. dni sądowe, 2. kalendarz, 3 roczniki, kroniki.
FASTIDIO, 4. przejmować się wstrętem, łajać, gardzić, odpychać.
FASTIDIOSUS, 3.—1. wstrętny, przykry, 2. zarozumiały, pogardliwy, 3. lekceważący
FASTIDIUM, i, n. I. wstręt, niechęć, 2. lekceważenie, zarozumiałość, pycha.
FASTIG1UM, i, n. 1. wierzch, szczyt, dach szczytowy, 2. wysokość, spi-czastość, stopień wysokości, 3. sta nowisko, stan, godność, (fastigatio, nis,
FAST1GO, 1. zaostrzyć, podnieść, podwyższyć.
FASTIGATUS, 3. kończasty.
FASTUS, us, m. duma, pycha, wzgarda, (fastosus 3).
FATALIS, e, 1. na-zależny od losu, od doli, 2. losem przeznaczony, 3. nieszczęsny, zgubny, FATALlA-ium
n. rzeczy zależne od przeznaczenia, sprawy losem przeznaczone; określone pory, oznaczone dni; Fatal i a a pp el I a tori a = czas oznaczony na apelację; (C. j. c. 1634): Fatalia legis — prawne terminy sądowe; przerwy, wakacje sądowe (C. j. c. 1886).
FATALISMUS, i. m. fatalizm tj. nauka głosząca, że nikt nie ujdzie swemu przeznaczeniu (zwłaszcza u maho metanów).
FATEOR, fassus sum. 2. wyznać, wypowiedzieć.
FATID1CUS, (fatiloquus 3.) opiewający wyroki, wieszczący.
FATIFER, a, urn, śmiercionośny.
FATIGABILIS, e, zmęczony.
FATIGATIO, nis, f. zmęczenie, utrudzenie, (fatigia, ae).
FAT1GO, 1. zmęczyć się, utrudzić, 2. nawiedzić, dręczyć.
FAT1SCO. 3.— 1, rozszczepić się, zarysować się, pęknąć, rozpadać się.
zmęczyć się.
FATUA, ae, /. błażnica, głupia.
FATU1TAS, tis, f. błazeństwo, głu pota.
FATUM, i, n. 1. los, przeznaczenie, 2 śmierć, zagłada; fata subire — ponieść śmierć.
FATUS, us. m. mówienie, słowa, przepowiednie wróżby.
FATUUS, 3. błazeński, głupi, tępy.
FATUUS, i, m. głupiec, błazen, kiep. dureń.
FAUCES, ium, /. gardziel, otchłań, czeluść, paszcza, gardło, podniebienie, 2. wąwóz, parów, wądół.
S. FAUSTA, św. dziewica, jej ciało spoczywa w Luce (Italia; p. Richer dus.
S. FAUSTINUS. i, m. 1. św. Faustyn męczennik z Brescji + 122. IS lutego. 2. męczennik + .’104, 29 lipce.
FAUSTITAS, tis,/. szczęście (pozorne, zewnętrzne).
FAUSTUS, 3. szczęśliwy, błogosławiony, pomyślny (fauste).
FAUŚjTUS, i, m. towarzysz w męczeństwie św. Placyda (VI w.).
FAUTOR, is, m protektor, dobrodziej, (fautrix, icis, /).
FAUX, cis, /. gardło, przełyk, wąska , droga.
FAVENTIA, ae, /. m. Faenza w Italii
k. Rawenny, siedziba biskupia od III w , sufrag. Bolonii.
FAVEO. favi, fautum, 2.—1. sprzyjać, być życzliwym, przychylnym, 2. przyklaskiwać, 3. pielęgnować, utrzymywać, chować.
FAVILLA, ae,/. popiół jeszcze tlejący, deszcz iskrowy.
FAVILLAC1US, 3. podobny do popiołu.
FAVOR, is. rn łaska, życzliwość
FAVORABILIS, e, 1. doznający życzliwości, umiłowany, 2. szafujący łaski, polecający, (favorabiliter — z chęcią).
FÄVUS. i, m. plastr miodu, miód.
FAX, facis, /. 1. pochodnia (weselna),
płomień, żar, ogień, faces libidi-nis = ponęty pożądliwości.
FAXIM, = fecerim, byłbym zrobił.
FAXIT = faciat lub fecerit = niech robi, niechby był robił.
FAXO — facero ~ zrobię.
F. C 1. Fratres de Caritate = Bracia miłości załóż. 1859 r., 2. Fratres Christiani = Bracia chrześcijańscy <«ng.).
F. D. C. Fratres de Doctrina Christiana = Bracia nauki chrzęść. 1807.
FEBRESCO, 3. i FEBRICITO, 1. i FE-BRIO, 4. mieć febrę.
FEBRICUS, 3. chory na febrę (febri-lis, febricosus i febriculentus).
FEBRICULA, ae, /. lekka febra.
FEBRIS, is, f. febra, gorączka.
FEBRUARIUS, i m. (mensis), miesiąc luty (miesiąc oczyszczenia i odpokutowania, jako ostatni w starym rzymskim kalendarzu).
FEBRUATIO, nis, /. oczyszczenie (od złych demonów).
FEBRUO, 1. oczyszczać od grzechów, februus. 3.
FECULENTIA, ae, szlam, muł, błoto.
FECUNDITAS, tis. /. (foecunditas), urodzajność.
FECUNDOi FECUNDITO(foecundito)
zrobić urodzajnym, pomnożyć, użyźniać
FECUNDUS, 3 (foecundus) urodzajny, wydatny i bogaty.
FEL, fellis, n. żółć, gorycz, złośliwość, nienawiść.
FEL. REC. (f. r.) = frlicis recordatio-nis, błogiej pamięci.
FELDKIRCH, (Voralberg)admin.apost. od 1921.
S. FELICIANUS, i, m. św. Felicjan, męczennik + ok. 300, 9 czerwca p. Primus.
S FELICISSIMUS. i, m. św. Felicysym, męczennik t 258, 6 sierp.
FELICITAS, tis, /. szczęście, szczęśliwość, stan szczęśliwy; fel. Sanc-torum = szczęśliwe obcowanie Świętych.
S. FELICITAS, atis /’. sw. Felicyta,
I. męczenniczka w Kartaginie t 203, 7 lutego, 2. męczenniczka w III w. 23 listop.
FELICITAS, atis,/. Felicyta, chrześc. matrona w Rzymie w I w.
S. FEL1CULA, ae, /. św. dziewica; męczenniczka za Uomicjana (81—96), 13 czerwca.
FELIS, is, /. 1. kot, kuna, 2. złodziej, zbój.
FELIX, icis, 1. błogosławiony, szczęśliwy, 2. uszczęśliwiony, bogaty, urodzajny.
S. FELIX, icis, rn. a) święci papieże:
Felix I 269—274, 30 maja, 2. Felix II 355—365, męczennik, 29 lipca,
Felix III 483—492, wyznawca, 25 lutego, 4. Felix IV 526-530, wyznawca, 30 stycznia, b) inni Święci: I. św. kapłan i męczennik (t ok. 266), 14 stycz. 2. św. męczennik (t ok. 304) 12 lipca, 3. męczennik (t ok. 280). Był żołnierzem w Legii tebańskiej i wraz z siostrą Regalą umknął przed tyranią ces. Maksy-miana. Nadążył do szwajcarskiego kantonu Glarus, gdzie w odosobnieniu oddał się modlitwie i głoszeniu nauk. Przez szpiegów wyśledzony dostał się w ręce prefekta Decjusza, który go kazał torturować a w końcu ściął mu głowę (2 wrześn ).
FELIX DE VALOIS
230
FENERATO
męczennik, syn św. Felicyty, zginął za Marka Aurelego.
S. FELIX DE VALOIS, św. założyciel Zak. Trynitarzy t 1212,20 list.
S. FELIX, św. wyznawca, bp. Tre-wiru (J- 398). Jako biskup Trewiru zgodził się śladem hiszpańskiego biskupa ltacjusza na karę śmierci dla blędnowiercy Pryscyliana i jego zwolenników. Wskutek tego św. Abroży i biskupi synodu w Tours nie chcieli go uznać za biskupa katolickiego. Lecz ten swój błąd odpokutował św. Feliks łzami i miłością ku bliźnim; sprowadził szczątki św. Paulina z Frygii do Treviru. odnowił kościół Mariacki w Trewirze i umieścił tam kości męczenników z legii tebańskiej. Ocalił miasto kilkakrotnie od zarazy morowej. Po 15 latach rządów osiadł w klasztorze, aby się na śmierć przygotować. Zwłoki jego spoczywają w trewir-skim kościele św. Paulina.
S. FELIX, CANTALICIO, św. wyznawca. braciszek zak. 00 Kapucynów (J- 1587). Urodził się w Can-talicio (Italia) z ubogich rodziców. W młodości pasał trzodę i już wtedy umartwiał ciało postem i czuwaniem nocnym Ocalony cudownie od śmierci, gdy zdziczałe woły u pługa po nim przejechały wcale go nie uszkodziwszy, rozdał ubogim swe przybory gospodarskie i wstąpił do klasztoru OO. Kapucynów, gdzie wkrótce osiągnął wysoki stopień doskonałości. Nazwał siebie „bydlęciem klasztornym” i podejmował się z ochotą najcięższych zajęć. Odwiedzając 7 bazylik w Rzymie, miał na sobie żelazny pas pokutniczy. Sypiał na desce z wiązką chróstu pod głową. Św. Karol Boromeusz i św. Filip Neri okazywali mu szczególną życzliwość dla jego prostoty i niewinności; wpadał niekiedy podczas modłów nocnych w zachwycenie. Raz miała mu się ukazać N Panna i złożyć mu w ramiona Dzieciątko Jezus. Miał dar prorokowania i czynienia cudów. Bogaty w cnoty i zasługi zmarł w późnym wieku w dniu, który przepowiedział. Ciało jego spoczywa w rzymskim kościele OO. Kapucynów. Zaliczony w poczet
Świętych przez pap. Klemensa XI. (18 maja).
B. FELIX a NICOSIA błog. wyznawca, braciszek zak OO. Kapucynów (t 1787). Pochodził z Nikosi, miasteczka w Sycylii. Wyuczony przez matkę prawd religijnych, zachował od młodości czystość serca. Jako terminator szewski oddziaływał na towarzyszy słowem i przykładem. Mając 28 lat, przywdział habit OO. Kapucynów i wszedł w ślady św. Feliksa a Cantalicio, którego imię dostał przy obłóczynach. Czystość pie lęgnował przez nadzwyczajne umartwienia i codzienną Komunię św. Surowy dla siebie, był dla drugich wylanym. Chociaż chciał być niezna nym, P Bóg wyróżnił go darami łaski, prorokowania i znajomości serc. Liczne cuda za jego pośrednictwem zdziałane rozsławiły jego imię w świecie. Nie mając wykształcenia światowego byl doradcą z bo żej łaski wielkim i uczonym, którzy u niego szukali światła i wskazówki w swoich potrzebach. + 31 maja 1787 r. mając 70 lat. Pap. Leon XIII wpisał go w listę błogosławionych (1 czerwcfl).
FELIX ANTONIUS CLAUDIUS, ulubieniec ces. Klaudiusza, był prokuratorem Judei w połowie 1 w. (Dz. ap. 23, 24).
FELLICO, 1. i FELLO, 1. ssać.
FELTRIA, ae, /. m. Feltre w Italii, siedziba biskupia (od VI w.) połączona z Belluno w 1818 r., sufr Wenecji.
FEMEN, inis, n. (femar) górne udo ramię,
FEMINA, ae, f niewiasta, pani.
FEMINALI A, ium, n. okrycie biodrowe
FEMINEUS, 3.—1. niewieści, 2. znie-wieściały.
FEMININUS. 3. żeński.
FEMORĄL1A, ium, « 1. okrycie nóg, spodnie, 2. opaski noszone około biódr, uważane jako oznaka znie-wieściałości.
FEDICAE, arum. jelita, trzewia, kiszki, flaki.
FEMUR, oris, n. górne biodro.
FENDO, 3. odpędzić, gniewać się.
FENEBRIS, e, procentowy.
FENERATO, przysł. z procentem.
FERMO
FENERATOR, is, m. lichwiarz dający na procent.
FENEUO, 1. pożyczać na procenty, oprocentować.
FENESTELLA, ae, /. mały otwór, zagłębienie, nyża w murze.
FENESTRA, ae, /. okno, otwór w murze.
FENICULUM. i, n. kopr włoski.
FENUM, p. foenum.
FENUS. oris, n procent, dług.
FERA, ae, /. zwierz dziki.
FERACITÄS, tis, /. urodzajność.
FERACITER. przysl. żyźnie.
FERALIS. e, należący do zmarłych, do trupów, 2. śmiercionośny, zgubny, szkodliwy; ferale septum = miejsce śmierci. 3. godny przekleństwa.
FERAX, acis, wydatny, urodzajny, obfity-
FERCULUM, i, n. tferclum) 1. nosze, leżak, posłanie, leże, mary, 2. danie (przy stole), potrawa, miska S. FERDINANDUS III REX, św Ferdynand III król Kastylii i Leonu, wyznawca, członek 3 zak. św. Franciszka (t 1252). Zanim został królem Kastylii, należał już do 3 zak. św. Franciszka. Koła duchowne i świeckie dały mu wcześnie h jednogłośnie przydomek: Święty dla rzadkich
cnót w nim zjednoczonych. Do walk z Saracenami, dla usunięcia ich z granic swego państwa, gotował się biczowaniem i dziełami pokutniczymi, toteż przy boskiej pomocy zwycięstwo szło jego śladem. Odzyskał cały szereg miast łącznie z Grenadą i Sewillą. Pragnął przenieść jeszcze pole walki do Afryki lecz Bóg ffo-wołał go rychlej do królestwa niebieskiego. Umierał z powrozem u szyi, leżąc na ziemi przyjął śród łez św. Wijatyk. Ciało jego spoczywa w katedrze sewilskiej (30 maja).
B. FERDINANDUS a St. JOSEF błog. Ferdynand, męczennik (+ 1617) Pochodził ze znamienitej rodziny z diecezji Toledo (Hiszpania) Mając 17 lat wstąpił do zak. Augustianów i udał się na misje do Meksyku, a po kolei na Filipiny i do Japonii Zakładał klasztory, budował kościoły. Podczas prześladowania w Japonii zakupił okręt i w ten sposób niósł pomoc nowochrzczonym. Prześla-
dowcy schwytali go i ścięli mu głowę. Ciało jego wrzucono w morze lecz po 6 miesiącach wypłynęło ku radości chrześcijan bez uszkodzenia, (3 czerwca).
FERE, przysł. I. prawie, nieco, może, 2 zwykle, najczęściej, używane zwykle
FERME, 1. mniej-więcej,prawie, około, z reguły, 2. z negacją: właśnie nie.
FERENT1NUM, i, n. m. Ferentino w Italii, siedziba biskupia, od 320 r. wyjęta.
FERETRUM.i, n. m. Montefeltro w Italii, biskupstwo (IX w.), sufr. do Urbino. z rezydencją w Pennabili.
FERETRUM, i, n. katafalk.
FEKIAE, arum /. dni świąteczne, a także osobne dni modlitwy u dawnych chrześcian, a mianowicie początkowo tylko feria IV na środę i feria VI na piątek. Później dostała się ta nazwa także dla innych dni tygodnia a więc feria II dla poniedziałku, feria III dla wtorku, a feria V dla czwartku.
FERIALIS, e, należny do „feriae” (dni tygodnia); tonus f e r i a 1 i s = najzwyklejszy rodzaj tonu w kościelnym chorale, śpiewany w zwykłych dniach tygodnia, kiedy nie obchodzi się żadnego święta.
FERIATICUS. 3. i FERIATUS, 3.-1.
świętujący, wolny od pracy, próżnujący; dies feriatae = dni świąteczne, sądowe, ferie sądowe (C. j c. 1101. 1186, 1665), 2. dzień roboczy, zwykły dzień tygodnia, w którym nie przypada wspomnienie żadnego Świętego.
FERINUS, 3. pochodzący od dzikich zwierząt.
FERIO, 4.—1. bić, trącać, trafiać, 2. zabijać, przebijać; foedus ferire = zawrzeć związek.
FERIOR, 4.—1. świętować, zawieszać swe czynności, próżnować.
FERITAS, tis, /. dzikość, srogość.
FERME, p. fere
FERMENTALIS, e, zakwaszony, kwaśny.
FERMENTARIUS, 3. kwaskowaty (fer-mentatus).
FERMENTO, 1. kwasić, pass. być kwaśnym.
FERMO, p. Firmum.
FERNA, «e, f. miasto Ferns w Irlandii, biskupstwo od 600 r. z siedzibą w Wexford, sufrag. Dublina.
FERO, tuli, latum, ferre, 1. nosić przy sobie; znosić, dopuszczać; si tempus et hora id non ferant = jeżeli czas i godzina nie dopuszczają, 2. rozszerzać; pass. być w obiegu, we wszystkich ustach, 3. odebrać, otrzymać, osiągnąć, 4. pędzić, wznosić, pass. spieszyć, lecieć, wdrapać się, 5. przynieść, ofiarować, składać. 6. wydawać, rodzić, wydobywać, 7. zawiadomić, donieść, 8, prae se ferre aliquid = wyróżniać się przez coś,
ferre leges = wydawać ustawy,
przynosić ze sobą: jeżeli sprawa to ze sobą przynosi, wymaga, żąda
FEROC1A, ae, /. (ferocitas), dzikość, rozwiązłość, rozpusta; ferocia cru-enta = dzikość krwi żądna, krwawa.
FEROCITER, przysi. 1. dzielnie, odważnie, 2. bezczelnie, zuchwale, hardo, uparcie.
FEROX, ocis, 1. dziki, uporny, zuchwały, 2. odważny, dzielny.
FERRAMENTUM, i, n. żelazne narzędzie do ścinania, do wygładzania.
FERRARA, m. w Italii, biskupstwo od 657 r., arcyb. od 1735 r.
FERRARIA, ae,/. (scil. fodina) kopalnia żelaza.
FERRARIUS, i, m. kowal.
FERRARIUS, 3. żelazny, zajmujący się żelazem; officina fer., kuźnia, zbrojownia.
FERRATA DOMINICUS, Dominik Ferrata, kardynał w Rzymie f 1914, członek ściślejszej komisji kodyfikacyjnej dla prawn kościelnego,
FERRATILIS, e, opatrzony, obity żelazem, żelazny (ferratus 3).
S. FERREOLUS, i, m. św. męczennik; (kapłan III w.). Bp Ireneusz wysłał go wraz z towarzyszem Fer-rucjuszem do Besanęon; obaj pracowali tam jako głosiciele wiary z taką gorliwością, że prefekt Klaudiusz kazał ich zamknąć, torturować i uśmiercić. Ich ciała zostały później złożone w katedrze w Besanęon (16 czer.)
FERRERIUS, p. Vincentius Ferrerius.
FERREUS, 3.—1. żelazny, 2. twardy, nieczuły, okrutny.
FERRUGINEUS, 3. rdzawy, żelazisty.
FERRUGO. inis, /. 1. rdza, 2. niechęć, zazdrość.
FERRUM, i, n. 1. żelazo, 2. żelazne narzędzie topór, nóż, pług, 3. broń, oręż, 4. pęta, okowy, kajdany.
FERRUMEN, is, n. kit, rdza.
FERRUMINO, 1. kitować, lutować
S. FERRUNTIUS, i, m. św. męcz. (1II/IV w.) (29 paźdz.). Z żołnierza został księdzem, za to osadził go prefekt w więzieniu, gdzie przez 6 miesięcy głodował, aż umarł z głodu. Kości jego dostały się częściowo do Moguncji, lecz uległy spaleniu Pewien związek rycerski czcił go jako patrona i okazywał cześć jego relikwiom.
FERTILIS, e, urodzajny, wydatny (fer-tiliter, fertus i fertorius 3).
FERTILITAS, tis, /. urodzajność.
FERUŁA, ae, /. 1. żarnowiec, wić, witka; krzew, którego pręty są w użyciu jako podpora przy chłodzeniu
laska z tego prętu do spaceru.
FERUS, 3. —1. dziki, nieoswojony, 2 okrutny, bez czucia.
FERVEFACIO, feci, factum, 3. rozżarzać (fervesco 3).
FERVENS, ntis, I. żarzący się, wrzący
gorący, gwałtowny, nagły, burzący się, unoszący się gniewem
miłgśny, pobożny (ferventer).
FERVEO, ferbui, 2 —1. gotować, wa
rzyć, pałać, 2. być gorliwym, pobożnym, 3. szumieć, kipieć, burzyć się.
FERVIDUS, 3. pałający, ognisty, gorący.
FERVOR, is, m. 1. gorąco, upał, skwar,
namiętność.
FESSULUS. 3. ospały, nieco znużony
FESSUS, 3 zmęczony, zwątlony.
FESTATUS. 3. świątecznie ozdobiony.
FESTINANTER (festinatim), przysi. spiesznie, szybko.
FESTINATIO, nis, /. pośpiech.
FESTINATO, przysi. szybko, pospiesznie.
FESTINE, przysi. raźnie, natychmiast
FESTINO, 1. spiesz\ć się, być niecierpliwym. 2. wytężać się, usiłować.
FESTINUS, 3. spieszący.
FESTIVITAS, tis, f święto, uroczystość, uroczyste nabożeństwo.
FESTIVUS, 3. —1. uroczysty, pogodny, wesoły, 2. uprzejmy, przyjacielski, serdeczny.
FESTUCA, ae,/.trawa, źdźbło, chwast.
FESTUM, i, n. dzień święty, święto, uroczystość, obchód uroczysty. Rozróżnia się: festum de praecepto — święto nakazane, które należy obchodzić pod grzechem ciężkim; co do stopnia: festum primae aut se-cundae classis = uroczystość 1 lub 2 stopnia czyli klasy; festum dup-plex majus et dupplex minus tak nazwane, gdyż w święto dupplex należało dawniej odmawiać pod-. wójne oficium brewiarzowe, a mianowicie o dniu (feria) i o święcie; dalej rozróżnia się festum semidup-plex i simplex; ponadto co do bliższego lub dalszego odniesienia do tajemnicy obchodzone) lub do Świętego określa się: festum primarium (święto główne) i festum secun-darium (poboczne).
FESTUS, świąteczny, uroczysty.
S. FESTUS, i, m. św. diakon św. bpa Januarego iIV w.).
FESTUS PORCIUS, i. m. prokurator Judei 60—62 po Chr. (Dz ap. 24, 27 n.).
FESULAE, arum, /. miasto Fiesole, Italia, siedziba biskupia, sufr. Florencji.
FETO, 1. (foeto), mieć młode, 2. urodzić, owocować, 3. ssać (fetifico 1).
FETOSUS, (foetuosus), cielny, źrebny, kotny; wydający wiele młodych.
FETURA, ae, /. (foetural, rozplenianie, rozpładzanie, rozmnażanie, przyrost.
FETUS, (foetus), 3. owocny, wydatny, bogaty, 2. feta Verbo= Verbum in utero poitans.
FETUS, us, m. (foetus) płód; przybytek, przyrost.
FEUDALIS, e, szlachecki, dzierżący lenno, obdarzony dobrami.
FEUDUM, i, n. lenno, dwór, dobra rolne.
F. H. I. C., Fratres Hospitales de Immaculata Conceptione = Bracia szpitalni od Niepokalanego Poczęcia, zał. 1857.
FIBER, bri, m. bóbr.
S. FIBITIUS, i, m. św. wyznawca i abp Trewiru (+511). Wychowany w klasztorze św. Maksymina, został z cza-sem także jego kierownikiem a biskupem Trewiru właśnie wtedy, gdy
Klodwik, król Franków, dal się ochrzcić. Zwłoki jego spoczęły w tre-wirskim kościele św. Mikołaja (5 list ).
FIBRA, ae, /. włókno, nitka, 2. pl. wnętrzności, 3. przen. struna głosowa: ut queant laxis resonare fi bris… famuli = aby słudzy mogli śpiewać wolnymi strunami głosowymi tj przyjemnym głosem. (Hymn Nat. Ioan. Bapt.)
FIBULA, ae, /. klamra, sprzączka, spinka.
FIBULO, 1. razem związać, zeszywać.
F1CARIUS, (od ficus), 3. należny do fig.
FICETUM, i. n. ogród figowy, plantacja fig.
F1CT1CIUS, 3. — 1. sztuczny, 2. zmyślony, kłamliwy.
FICTiLE, is, n. naczynie ziemne, gliniane, utwór gliniany.
FICTILIS, e, gliniany, ziemny.
FICTIO, nis, f. 1. tworzenie, kształtowanie, 2. ułuda, obłuda, udawanie, podstęp; oszukaństwo; przypuszczenie, które nie opiera się na prawdzie.
FICTOR, is, m. 1. twórca, rzeźbiarz. 2. zmyślacz; fictrix-cis /.
FICTUM, i, n. rzecz zmyślona, wymyślona; fikcja, zmyślenie, wymysł; kłamstwo, chytrość, zdrada, podstęp.
FICTURA, ae, /. tworzenie.
FICTUS, i, m. obłudnik.
FICTUS. 3.—1. utworzony, ukształtowany, 2. wymyślony, kłamliwy, podstępny, obłudny (ficte).
FICULNEA, ae, / (arbor), drzewo figowe.
FICULNEUS, 3. pochodzący z drzewa figowego.
FICUS, i. i us, /. drzewo figowe, figa.
FIDEJUBEO, ssi, ssum, 2. poręczyć, przemówić za…
FIDF.(i)JUSSIO, nis, /. poręczenie.
FIDEJUSSOR is, m. poręczyciel.
FIDELES, urn, m wierni Chrystusowi.
FIDELIS, e, 1. wierny, niezawodny, zaufania godny, 2. wierzący, należny do wiary, odnoszący się do wiary; crux fidelis = krzyż wiary, prawowierny, 3. uczciwy, rzetelny, prawdziwy (sermo fid.), fideliter, uczciwie, wiernie.
S. FIDELIS a SIGMARINGA, św. Fidelis z Sigmaringen, zakonnik kapucyński w Feldkirch, męczennik
FIDEUTAS
234
niiA
w Seewis (Szwajcaria) j 1622, 24 kwietnia.
F1DELITAS, tis, /. wierność, ufność, niezawodność, pewność.
FIDENTER, przysl. ufnie, z pełnym zaufaniem.
FIDENTIA, ae f. zaufanie, otucha
FIDENTIA, ae, f. m. Borgo S. Don-nino w Italii, siedziba biskupia (od 1601), wyjęta.
FIDES, ei,/. 1. zaufanie, niezawodność, wierność; in fide = godny zaufania, 2 wiara, zwłaszcza: nadprzyrodzona, nauka wiary, 3. szczerość, sumienność, przywiązanie, uległość; fidem adhlbere alicui okazać posłuszeństwo 4. zapewnienie; obietnica, przyrzeczenie; fidem facere = dawać pewność, 5. wiarogodność, prawdziwość. 6. poświadczenie; facere publicam fidem = coś publicznie uwierzytelniać, poświadczać.
FIDES is, /. struna instrumentu muzycznego; pl. fides, ium, /. gra na strunach, lutnia, lira l.przen gwiazda, cyfra.
S. FIDES, ei, /. św. dziewica i mę-czenniczka f w III w. ok. 300 r. W Agen (Francja) schwytał ją przez szpiegów prefekt Dacjan i jako pierwszą z chrześcijan tego miejsca, chociaż b. młodą, kazał ją położyć na ruszcie rozpalonym. Wtedy chrześcijanin Kaprazjusz ujrzał z pobliskiej skały białego gołębia z koroną wspaniałą w dzióbie spuszczającego się nad nia i łagodzącego skrzydłami płomienie ogniste. Tym zjawiskiem przejęty wyznałsięchrze-ścijaninem i został wraz z towarzyszami: Primusem i Felicjanem na śmierć skazany. Ich ciała spoczęły później w kościele tej męczenniczce poświęconym. Lecz w r. 1805 przeniósł opat z St. Gallen na podstawie objawienia boskiego jej kości do St. Gallen, gdzie wybudował dla niej osobny kościół (6 paźdz.).
FIDES, ei, / 1. m. Santa-Fe w Argentynie. połud. Ameryka, siedziba arcybiskupia (od l897′,sufrag.do Buenos Aires. 2. miasto Santa Fe w Ameryce Północnej (Nowy Meksyk), siedziba arcybiskupia od 1875 r. (od 1850-53 apost. wikariat, od 1853—75 biskupstwo).
FID1CEN, inis, m. 1. grający na lutni, na cytrze, 2. przen. liryczny poeta
FID1CINA, ae, f. grająca na cytrze
FIDICINO, 1. grać na cytrze.
F1DICULAE, arum, /. I. instrument muzyczny strunny, lira, 2. sznury, powrozy (jako narzędzia torturowania).
FIDO, fissus sum, 3. — 1. za-ufać. 2 sobie zaufać, odważać się.
FIDUC1A, ae, /. I zaufanie, ufność, otucha. 2. zaufanie w siebie, odwaga, 3. pozostawienie majątku na wiarę i ufność; takiż układ (C. j. c. 1516).
FIDUCIALIS, e, pełen ufności, ufny
FIDUCIALITER. przysł. ufnie, otwarcie, szczerze, stanowczo
FIDUCIARIUS, 3. przedmiot oddany na wiarę i zaufanie bądź do czasowego posiadania, bądź do zarządzania (C. j c 1516 § 1).
FIDUCIO, I. zajmować, zagrabić.
FIDUS, 3. zaufany, pewny, wierny; małe fidus = niewierny (fidustus 3).
FIESOLE, biskupstwo w Italii od I. w., sufr. Florencji.
FIGMEATUM, i, n. 1. utwór, obraz, kopia. 2. zmyślenie, kłamstwo.
FIGO, fixi, fixum, 3.— 1. wbić, utwierdzić, umocnić, 2. mocno wtłoczyć, sprostować, pokierować.
FIGULO 1. tworzyć, kształtować.
FIGULATIO, nis,/. spojenie, złączenie.
FIGULUS, i, m. garncarz.
FIGURA, ae. /. 1. kształt, otwór, wygląd. 2. podobieństwo, przeobrażenie, przedobrażenie. znaczenie obrazowe, zwrot retoryczny, podobieństwo, przymówka, przytyk.
FIGURALIS, e. (figuratus 3), obrazowy, przez podobieństwo.
FIGURANTIA, ae, /. przedstawienie upiększone.
FIGURATIO, nis, f. 1. wyobrażenie, obraz, postać 2. wyobraźnia, 3. używanie figur retorycznych.
FIGURO, 1. kształtować, tworzyć, formować: poss. mieć znaczenie, znaczyć (za), przedstawiać: pro aqui-lone = jako północna strona u ołtarza (Caer. Ep ).
FILAMENTUM, i, n. robota niciana z nici; włókienko.
FILIA, ae. /. córka; miasto, parafia, lub instytucja, zajmujaca stosunek
zależny (córki) wobec głównej; fi-liae Sion, filiae Babylonis oznacza pojęcie zbiorowe = mieszkańcy.
FILIASTRA, ae, /. macocha.
F1L1ALIS, e, dziecięcy, miejsce córki, ecclesia filialis — kościół filialny
(C. j. c. 107,.
FILII, orum, Synowie, nazwa niektórych zgromadzeń zakonnych: I. Synowie od pokuty, zał. 1752, zatw. 1784, 2 Synowie Maryi Niepok. 1821 (1847), 3. Synowie N. f. Niepokalanej 1828 (1898), 4. Synowie św. Rodziny 1864 (1902», 5. Synowie Maryi Niepok 1866 (1903 , 6 Synowie Serca Jezusowego 1867 (1910),
Synowie Opatrzności Boskiej (?),
Synowie miłości 1918, 9. Synowie boleści Matki Bożej (Doloryści) 924.
FILIOLA, ae, /. córeczka, córuchna.
FILIOLUS, i, n. synek, syneczek.
FILH INI, p. Oratorii Congregałio
FILIUS, i, rn. 1. Syn, dziecię osob. FILIUS DLI. Syn Boży, Chrystus, 2. wyraz ten dodany do rzeczowników abstrakcyjnych służy często do wyrażenia związku z pojęciem osobowym, np. filius iniquitatis = złośliwiec; filii captivitatis = wygnańcy; filius mortis = człowiek na śmierć skazany, filii hominum = osobnicy myślący i działający zbyt po ludzku, po ziemsku; filii Dei = aniołowie; filius olei = tluścioch, 3 młode zwierząt. (arietum).
FIL1X, icis, /. paproć.
FILO, 1. prząść, snuć.
FILTRATIO, nis, /. przecedzanie.
FILTRO, 1. cedzić, przekraplać.
FJLTRUM, i, /,. pytel do cedzenia
FILUM. i, n. 1. nić, przędza; nić żywota, 2. materia, tkanina
FlLUM, i, n. zewnętrzny kształt, postawa; przen. forma, maniera, rodzaj i sposób zachowania się.
FIMBRIA, ae./ włókno, frędzla, brzeg.
FIMRIAE. arum, /. frędzle, koronki, kutasy; in fimbriis aureis = w szacie o brzegach złoconych, także: brzeg (pluvialis).
F1MBRIATUS, 3. obłożony koronkami lub kiściami (kutasami)
FIMETUM i, n. dół na nawóz, śmietnisko.
FIMUS, i, (-imum, i n.). mierzwa, nawóz, gnój, błoto, brud.
FINALIS, e, końcowy; causa finalis = powód, cel, pobudka; nota fin. = nuta końcowa (w muzyce), virgula finalis.
F1NDO, fidi, fissum, 3. rozcinać, rozplatać, rozłupywać.
FINIO, finxi, fictum. 3.—1 tworzyć, sporządzać; kształtować, 2. myśleć, przedstawiać, 3. wymyślić, zmyślić; se fingere — udawać jakoby…
F1NGO, 4. — 1. ograniczyć, 2. ukończyć, 3 przestać.
FIN1S, is. m. 1. granica, pl. kraj, 2. cel, zamiar, 3 zbadanie; in finem zupełnie, całkowicie, na zawsze, na wieki
FINITIMUS.3—1. graniczny, sąsiedzki, bliski, pokrewny, podobny.
FINITIO, nis, /. ograniczenie, określenie pojęcia, wyjaśnienia.
FINITOR, is m. geometra, miernik granic.
FIO, factus sum fieri, 1 powstawać, stawać się, wzrastać, 2. wydarzać się, 3 być stworzonym, zrobionym,
być zamianowanym.
S. FINTANUS. i, m św. wyznawca ze Szkocji (t 878), Jako władca krainy irlandzkiej mając lat 50 odwiedził grób św. Marcina w Tours, odbył pielgrzymkę do Rzymu, a z powrotem wstąpił do klasztoru benedyktyńskiego w kantonie zurychsk m w Szwajcarii (15 listop.).
FIRMACULUM, i n. skobel; fir libro-rum — klamra u książki.
FIRMAMENTUM, i, n. 1. podpora, umocowanie, 2. sklepienie niebios,
trwanie, 4. pożywienie.
FIRMATOR, is, m. wzmacniacz.
S. F1RMATUS, i. rn. św. męczennik z Werony (IV w). Wraz z towarzyszem Rustykiem został wrzucony za wiarę do więzienia a gdy mimo katuszy pogodnie tam sławili Boga śpiewem, ich męstwem zbudowany prefekt Kankassus sam także się nawrócił. W dalszym toku kazał wszystkich trzech namiestnik Ano-linus rzucić na stos, a gdy się ich płomienie nie chwytały, ścięto im głowy. (9. sierp.)
S. FIRMINUS, i, m. wyznawca i biskup Metzu (+ ok. 496), Pochodził z Grecji, kości jego złożono w krypcie św. Klemensa w Katedrze w Mc-
FIRMITAS
23ö
FLATO
tzu, później spoczęły w kościele górnym, lecz w czasie rewolucji francuskiej zaginęły. (18 sierp.).
FIRMITAS, tis, f. (firmitudo), moc, trwałość; męstwo.
FIRME i FIRMITER, przysł. mocno.
FIRMO, 1. umocnić, utrwalić, 2 przejąć męstwem, upewnić.
F1RMUM, i, n. m. w Italii, siedziba arcybiskupia od 1589, biskupia od 250.
FIRMUS. 3.— 1. silny, mocny, potężny, 2. stały, mężny, gorliwy, 3. prawomocny, mający moc prawną; firmo praecepto = bez ujmy dla przepisu, wobec trwania przepisu,
FISCALIS, e, należny do posiadłości państwowej, fiskalny.
FISCELLA, ae, /. koszyczek.
FISCINA, ae, /. kosz pleciony.
FISCUS, i, m, kosz; kasa pieniężna, własność lub kasa państwowa, fiskus.
FISSILIS, e, rozpłatany, rozłupany.
FISSIO. nis, f. i FISSUM. i, n. i FIS-SURA, ae, /. rozdział, klin, szpara, szczelina; poróżnienie, drażnienie.
FISTUCA, tio, /. zrównanie terenu przez gniecenie ziemi, wbijanie pa-lów, kloc.
FISTULA, ae,/. 1. rura, pompa wodna, kanał, 2. srebrna z rękojeścią rurka, przez którą podczas uroczystej Mszy papieskiej pije papież i jego dwaj lewici Krew przenajśw. z kielicha, jako czynić byli zwykli wierni, jak długo podawano im Komunię św. pod 2 postaciami, 3. trzcina (roślina),
piszczałka, flet, fujarka, 5. fistuła, wrzód z formującym się otworem rurkowym, przez który wycieka ropa.
FISTULATIM, przysł. rurkowato.
F1STULATOR, is, m grający na flecie.
FISTULO, 1. zaopatrzyć w rury, fistu-latus, 3. i fistulosus, 3. dziurawy.
FIUME, biskupstwo w Italii od 1925, wyj.
FIXATIO, nis, /. podtrzymanie ognia.
FIXIO, nis, /. umocnienie.
FIXO, 1. umocnić, utrwalić.
FIXORIUM, ii. n. gwóźdź.
FIXURA. ae, j. 1. przyczepienie, wbijanie, przyszycie, 2. ślad rany, blizna.
FIXUS, 3. mocny, oznaczony, trwały, niezmienny, nieruchomy: altare fi-xum.
FLABELLUM, i, n. wachlarz.
FL A BI LIS, e, dający się dmuchać, duchowy, nieuchwytny, powiewny, wietrzny.
FLABRA, orum, n. powiew; flabra ventorum = wiatry wiejące
FLACCEO, 2. i FLACCESCO 3. być
osłabionym, zmęczonym, bezsilnym.
FLACCIDUS, (flaccus), 3. bezsilny, zwiędły, zmęczony, osłabiony.
FLAGELLANTES, ium, m. biczowany rodzaj sekty średniowiecza.
FLAGELLATIO, nis, f. kara, chłosta biczowanie.
FLAGELLO, 1. biczować, batożkować, smagać, przert. męczyć, dręczyć
FLAGELLUM, i, n. 1. bicz, batog, pletnia, 2. biczowanie, kara, plaga, katusza; nawiedzenie, dopust.
FLAGITATIO, nis, /. usilne żądanie, upomnienie.
FLAGITATOR, is, m. upominający, wzywający.
FLAG1TIOSUS, 3. haniebny, sromotny, bezecny.
FLAGITIUM, i, n. 1. czyn hańbiący, zbrodnia, 2. hańba, sromota.
FLAGITO, 1. usilnie żądać, gorąco pragnąć, błagać.
FLAGRANS, ntis, palący, żarzący się, gwałtowny, podniecony.
FLAGRANTIA, ae, /. żar, skwar, upał; gorąca pobożność.
FLAGRO, 1. palić, żarzyć się, stać w płomieniach.
FLAGRUM, i, n. pletnia, bicz; fla-grum cruentum = pletnia, która sprawia krwawe razy, pręgi, sińce.
FLAMEN, inis, n. powiew, dech, duch; fl divinum := Duch św.
FLAMMA, ae, /. płomień, ogień, żar.
FLAMMESCO. 3. płonąć, żarzyć się. burzyć się, unieść się gnięwem.
FLAMMEAR1US, ii, m. sporządzający zasłony.
FLAMMEUM, i, n. zasłona ślubna.’
FLAMMEUS. 3. palący się, ognisty (Gen. 3. 24).
FLAMMIFER, fera, ferum, ognisty.
FLAMMIFLUUS, 3. płomienisty, jasno świecący.
FLAMMO. 1. zapalać.
FLAMNIO, 1. palić się, buchać, płonąć, 2. rozpalać, rozgrzewać.
FLAMMOSUS, 3. ognisty, palący się
FLATO, 1. dmuchać.
FLATUS, us, m. dmuchanie, wianie, przen. wiatr.
FLAVEO, 2. i FLAVESCO, 3. stawać się żółtym, więdnąć.
S. FLAVIANUS, i, m. św._ Klawian, męczennik, ojciec św. Bibiany, t 362 w Turynie.
FLAVUS, 3. biadożółty, blondyn.
FLEBILIS, e, godny opłakania, żałosny (flebiliter).
FLECTO, exi, xum, 3. — 1. zginąć, krzywić, kurczyć; flectamus genua! klękajmy (wezwanie diakona przy Mszy solennej w środy i soboty postu 40-dniowego), 2. kręcić, obracać,
zmieniać.
FLEO, evi, etum 2.—1. opłakiwać, żałować, 2. płakać; fletus — płaczący.
FLETUS, us, m. płacz, jęki, łzy.
FLEXANIMUS. 3. wzruszający serce.
FLEXIB1LIS, e, 1. giętki, 2. zmienny, niestały (flegilis, e).
FLEXIB1L1TAS, tis, /. giętkość, niestałość.
FLEXILOQUUS, 3. dwuznacznie mówiący, dwuznaczny.
FLEXIO, nis, /. i FLEXURA, ae, /. zgięcie, skurczenie, skręcenie.
FLEXIPES, dis, krzywonogi.
FLEXUOSUS, 3. skrzywiony, zgięty.
FLEXUS, us, m. 1. zgięcie, skręcenie,
odgięcie, obrót.
FLICTUS, us, m. bicie, zbijanie.
FLIGO, ixi, ictum, 3. zbić, zwalić.
FLO, 1. dmąc, wiać, 2. topić.
FLOCC1PENDO, di, 3. za nic poczytać, lekceważyć.
FLOCRUS, i, m. 1. kosmyk, kłaczek, włókno, nitka, przen. drobnostka; grosz, heler; floccifacere za nic poczytać.
S. FLORA, ae, /. św. dziewica i mę-czenniczka (f ok. 275). Wraz z siostrą Lucylą pochodziły z Rzymu; porwane przez króla afrykańskiego Eugeniusza, ocalały przed gwałtem, gdy Flora oświadczyła, że jest oblubienicą Chrystusową. Eugeniusz został katechumenem i po 20 latach odwiózł je do Rzymu, gdzie namiestnik Helios je uśmiercił. Wtedy Eugeniusz wyznał, że jest również chrześcijaninem, za co ścięto mu głowę. Zwłoki tych Świętych spoczywają w Ostii koło Rzymu (30 lip.).
FLORENS, entis, kwitnący jaśniejący opływający w dobrobyt, potężny
FLORENTIA, ae, /. m. w Italii, stolica biak. od I. w. — arcybiskupia od 420 r.
S. FLORENTINA, ae, /. św. dziewica; męczenniczka, towarzyszka św. Urszuli (V w.)
S. FLORENTIUS,’ i, m. męczennik z legii tebańskiej (t w Bonn 286 r.).
S FLORENTIUS, i, m. św. wyznawca i bp. Strasburga (+ 693). Pochodził z Irlandii, osiadł w Alzacji, a gdy uleczył Matyldę, córkę króla Austrazji Dagoberta, zbudował przy pomocy króla świątynię ku czci św. Trójcy, a obok niej założył klasztor. Został następnie biskupem Strasburga. sprowadził misjonarzy z Irlandii i Szkocji i oddał im dom z kościołem. gdzie później powstało kolegium dla kanoników. Urn. w r. 693.
FLORENUS. i, m. złota moneta.
FLOREO, ui, 2.— 1. kwitnąć, błyszczeć.
być zamożnym, potężnym, stać na wyżynie szczęścia.
FLORESCO, 3. począć kwitnąć, zakwitać.
FLOREUS, 3. złożony z kwiatów, kwietny, obfitujący w kwiaty.
FLORIANOPOLIS, albo St. Catarina. biskupstwo w Brazylii od 1908. metr. 1927.
S. FLORIANUS, i, m. św. Florian, męczennik (t ok. 300). Prefekt Ak-wilin kazał go, gdy nad Dunajem spełniał służbę wojskową, jako chrześcijanina wrzucić w rzekę. Nad zwłokami płynącymi na falach czuwał orzeł, aż pobożna niewiasta Waleria, której się męczennik we śnie ukazał, zajęła się jego pogrzebem. Pierwszy wezwał orędownictwa św. męczennika pewien węglarz, zagrożony gwałtownym pożarem. Odtąd zaczęto czcić go jako patrona od pożaru i przedstawiano w posągach i obrazach z konewką W r. 1183 król polski, Kazimierz Sprawiedliwy i Gedeon, bp. krakowski, sprowadzili jego zwłoki do Krakowa, gdzie spoczęły w kościele św. Kazimierza (4 maja).
FLORIDUS, 3. kwitnący, młody, rześki.
FLORIFER, ra, rum, niosący kwiaty.
FLORILEG1UM, i, n. zbiór, zbieranie kwiatów.
FLORILEGUS, 3. zbierający kwiaty
S. FLORINUS, i, m. św. wyznawca i kapłan (IX w ). (17 list.) Ur. w Tyrolu. oddany był na wychowanie księdzu Piotrowi, który go uczynił zarządcą swego domu. Wyświęcony na kapłana został z czasem zastępcą ks Piotra. Gdy zmarł i po dłuższym czasie zatarła się o nim pamięć w parafii, zażądał od swego następcy, któremu się w śnie okazał, by jego kości złożono obok ks. Piotra. U jego grobu został uzdrowiony opętany od czarta, za czym wzięły początek liczne do jego grobu pielgrzymki.
FLORITIO, nis, /. kwitnienie.
FLOROPOLIS, is, /. miasto Sainte-Flour we Francji, siedziba biskupia od 1387, sufrag. do Bourges.
FLOS, floris, m. I. kwiecie, kwiat, 2. młodzieńczość, ozdoba.
FLOSCULUS, i, m. mały kwiatek, kwiecie; przen. kwiecisty, ozdobny (rodzaj) sposób mowy.
FLUCT10, nis, f. 1. działanie, życie, ruch, 2. pływanie, wpływ.
FLUCTUATIO, nis, /. ruch niespokojny; przen fl. animi = chwianie się, wahanie; wzruszenie, dare fluct. = dać się zachwiać; fluctuatim = falisto.
FLUCTUOR. /. burzyć się, kipieć, wrzeć, wzdymać się (o falach), chy-botać, wahać się.
FLUCTUOSUS, 3. obfity w fale, wzdymający się.
FLUCTUS, us, m. 1. wał, fala, bałwan,
burza, niepokój.
FLUENTIA, ae,/. płynność w mowie.
FLUENTUM, n. płynąca woda, strumień; fluenta evangelii = błogosławione strumienie wesołej nowiny, radosnej wieści.
FLUESCO, 3 i FLUIDO (fluito) i. tam i sam płynąć, burzyć się, falować, 2. na wodzie pracować, chwiać się w tę i ową stronę.
FLUIDUS, 3. płynący; miękki, lekki, obwisły, wątły, bezsilny.
FLUMEN, inis, n. 1. strumień, rzeka, pl. wody, fale wodne, 3. przen. Nil (Ps. 77, 14).
FLUMINEUS, 3. rzeczny.
FLUO, xi, 3. — 1. prze-pływać, ciec, kapać, 2. wylewać się, rozszerzać.
wypływać, znikać, gubić się
FLUSTRA, orum, cisza morska FLUV1ALIS, FLUVIATICUS i FLU-V1ATILIS, e, należący do wody, rzeczny.
FLUVIUS. i, m. rzeka, strumień, potok.
FLUXILIS, e, płynny.
FLUXIO, nis,/. FLUXURA. ae, i FLUXUS, us m. pław, płynięcie, fl. men-struus = upław miesięczny, menstruacja, regularność
F. M. I. == Filii Mariae Immacuiatae = Synowie Niep. Poczęcia, zał. 1866
F. MIS. = Fratres B. V. M. de Miseri-cordia = Bracia Miłosierni N. Panny zał. 1839.
FOCARIA, ae, /. służebna, kuchenna, kuęharka.
FOCALE, is, n. przewiązka na szyi, halsztuk.
FOCARIUS, 3. zajęty przy ognisku
FOCILLATIO, nis, /. orzeźwienie, umocnienie.
FOCILLO, 1. ożywić, orzeźwić.
FOCULA, orum, środki żywności.
FOCULUS, i, m. panewka, ogrzewacz, fajerka.
FOCUS, i, m. 1. ognisko, 2. rodzina, domostwo.
FODICO, 1. kłuć, przebijać, przekłuwać, 2. niepokoić, krzywdzić, szarpać.
FODINA, ae, /. jama. dół, kopalnia.
FODIO, fodi, fossum, 3. od-wy-kopać, przebić, przekłuć, przekopać.
FOECUNDO, itp., p. fecundo.
FOEDE, przi/sł szkaradnie, haniebnie
FOEDERATIO, nis, f. związek, zjednoczenie.
FOEDERATUS, us, m. związkowy.
FOEDERATUS, 3. należący do związku.
FOEDEROR. 1. tworzyć związek.
FOED1FRAGUS, 3. łamiący związek.
FOEDITAS, tis, /. szkarada, ohyda, paskuda.
FOEDO, 1. powalać, pokalać, spluga-wić, zniekształcić, 2. gwałcić, zbe-zecnić.
FOEDUS, 3. szkaradny, plugawy, podły, sprośny, gminny.
FORMA
foedus
— 239 —
FOEDUS, eris, n. 1. związek, układ, umowa, 2. zjednoczenie, stowarzyszenie.
S FOELICULA, ae, /. św. Felikula, dziewica i męczenniczka (I w ). Pochodziła z Rzymu, chrzest otrzymała od św. Piotra i ściśle była zaprzyjaźniona z św. Petronilą. Dostojny rzymianin Fiakus usiłował ją po skonie św. Petronili pojąć w małżeństwo, lecz ona nie zgodziła się ani na małżeństwo, ani na ofiarę bogom. Oddana między westalki przebyła najsroższe katusze, aż wreszcie wrzucono ją do kloaki, skąd jej zwłoki kapłan Nikomedes wydobył i pochował, za co został również uśmiercony. Kości św. męczen-niczki dostały się później do Fuldy (18 czer.).
FOEN, p. faen.
FOENUM, n. siano.
FOENILE. is, n. szopa na siano (foe-neus, 3. foenarius 3 ).
FOETANS.ntis,/. (fetans), owca ssąca.
FOETEO, 2. śmierdzieć, cuchnąć.
FOETIDUS. 3. cuchnący, wstrętny.
FOETO, 1 p. feto.
FOETOR, is, m. smród, obrzydliwość.
FOETOSUS, 3. p fetosus (fetinus 3.).
FOETUS, 3. p. fetus.
FOGGIA, biskupstwo w Italii od 1855, wyjęte.
FOGARA (u) SIUM, i, n. miasto Fo-garas w Siedmiogrodzie (Rumunia), siedziba arcybiskupia gr.-unic.
FOLIA, ae, /. liść.
FOLIATUS. 3. liściasty (foliatilis, e, foliosus, 3.).
FOLIGNO, biskupstwo w Italii od I w., wyjęte
FOLIUM, i. n. liść (z drzewa), pl. wieniec, 2. gazeta, dziennik, czasopismo; plik aktów (C. j. c 1386).
FOLLICULUS, i. m. 1. mały worek, wąż skórzany, 2. balon powietrzny,
łupina, strączek, pochewka, otręby ziarn zbożowych, 4 kapsułka nasion (lnu) czyli zawieradło albo pochewka.
FOLLIS, is, /. skórzany worek, wąż parciany, mieszek, gąsior.
FOMENTUM, i, n. 1. środek łagodzący, ulga, posiłek, 2. urodzajna ziemia, dogodne stosunki.
FOMES, itis, m. lont, zapałka, materiał palny.
FONS, ntis, m. 1. źródło, woda potok, przen. rynna, łożysko. 2. posąg u studni, studnia, 3 chrzcielnica, chrzest; e sacro fonte suscipere = być ojcem chrzestnym. 4. de fon-tibus Izrael = z ludu izraelskiego
(Ps. 67, 27).
FONTANA, ae, /. wodotrysk, woda ze źródła.
FONTANUS, 3. źródlany.
FONTES, ium, m. 1. woda źródlana, 2. miednica z wodą (Caer. Ep.).
FOR, fatus sum, fari, 1. obwieścić, przepowiadać.
FORAB1L1S, e, dający’ się przekłuć, ranny
FORAMEN, inis, n. wydrążenie, otwór, dziura; foramen aspidis = jama wężów; foramen acus = uszko igły (foratus).
FORANEUS, 3. zewnętrzny, wiejski.
FORARIA, ae, /. dziewka z folwarku.
FOR AS, przysł. na zewnątrz, za drzwi, poza; publicznie.
FORCEPS, ipis, m. obcęgi.
FORDA, ae. f. (bos), cielna krowa.
FORDUS, 3. (forda), cielna, źrebna, kotna. szczenna.
FORE = futurum esse; forem = fu-turus essem.
FORENSIS. e, należny do targu, związany z sądami, sądowy; curae fo-renses = targi prawne; interpretatio forensis – wyjaśnienie w formie wyroku sądowego (C. j. c. 17, 3).
FORES, ium, f. podwoje drzwi, próg domowy, 2. brama, dostęp, wejście
FORESTUM, i, n las, bór, knieja.
FORFEX, icis, /. nożyce, szczypce.
FORICA, ae, /. wychodek, ustęp.
FORINSECUS, przysł. zewnętrznie, na zewnątrz.
FORIO, 1. wypróżniać, zaspokoić potrzebę.
FORIS, is,/. drzwi jednoskrzydlne.
FORIS. przysł. zewnątrz, poza…
FORLI. biskupstwo w Italii od IV w.,
sufr. Rawenny.
FORMA, ae, /. 1. kształt, 2. piękność, skłonność usposobienie, 4. figura retoryczna, formuła (przy święceniu), 5 wzór; formam exhibe-e = podawać za wzór, 6. jako przeciwieństwo „materii” w nauce o Sakramentach,
w której materie oznacza żywioł bliżej ją określający, 7. pi. pulty, na których w chórze zakonnym leżą księgi chórowe.
FORMABILIS, e, dający się ukształtować.
FORMALIS, e, przywiązany do pewnego kształtu, formalny, przen. rozważony, wyraźny.
FORMALE, is, n. (formalium, i, n.) artystycznie wykonane klamry w kapie (pluviale) dostojnika kościelnego przy czynnościach liturgicznych.
FORMAMENTUM, i, n. postać, ukształtowanie.
FORMATA epistoła, ae, /. pismo polecające, świadectwo.
FORMATIO, nis, /. ukształtowanie, utworzenie.
FORMATOR, is, m. twórca.
FORMELLA, ae, /. 1. mała forma, 2. przedmiot nią ukształtowany; naczynia kuchenne, bochenek chleba; krajanki sera.
FORMICA. ae, /. mrówka.
FORMICATIO, nis,/. swędzenie skóry jakby od mrówek.
FORM1CINUS, 3. mrówczany.
FORMIDABILIS, e, straszny, obrzydliwy.
FORMIDATOR, is, n. szkaradnik.
FORMIDO, 1. strachać się, bać się, drżeć, uciekać ze strachu.
FORMIDO, inis, /. strach, obawa, straszydło, poczwara.
FORMIDOLOSUS, 3.-1. straszny, 2. bojaźliwy.
FORMITER, przysł. należycie, wedle formy lub przepisu.
FORMO, formować, kształtować, tworzyć, 2. nauczać, kształcić, 3. sporządzać, wytwarzać, 4. oznaczyć, określić; dies formabuntur et nemo in eis (Ps. 138, 16) = dni będą oznaczone, kiedy jeszcze nikt w nich nie będzie miał bytu (nie będzie istniał) to zn. czas życia będzie człowiekowi już przed urodzeniem wymierzony.
S. FORMOSA, ae, /. św. dziewica i męczenniczka, towarzyszka św. Urszuli (V w.).
FORMOSITAS, tis, /. piękność.
FORMOSUS, 3. dobrze zbudowany, piękny.
FORMULA, ae, /. 1. reguła, przepis, 2 norma, zasada.
FORNACULA, ae. i FORNAX, cis, / piec, otchłań ognista; f. ardens = piec rozżarzony (caritatis); f. cal-caria — piec do wypalania cegieł; f. fusoria metallica = piec do odlewów żelaznych.
FORNICARIA, ae, /. cudzołożnica.
FORNICARIUS, i, m. cudzołożnik, rozpustnik, wszetecznik.
FORNICO, 1. (fornix), sklepiać.
FORNICATUS, 3. sklepiony.
FORNICOR, 1. dopuszczać się nieczystości, żyć sprośnie, spółkować; przen. służyć bogom pogańskim.
FORNICATIO, nis, /. nieczystość, spro-śność, wiarołomstwo, nierząd.
FORNICATOR, is, m. gach, wszetecznik.
FORNIX, icis, m. 1. sklepienie, łuk; for. triumphalis = łuk triumfalny. 2. bordel. dom nierządu, 3. brama sklepiona, arkada.
FORO, 1. wiercić, świdrować.
FORS, tis,/. przypadek, los, szczęście
FORSAN, przysł. może, możliwie (for sitan, forsit).
FORTALEXIA, ae, /. Fortaleza, gl. miasto w półn. Brazylii, siedziba biskupia od 1854, metrop. od 1915.
FORTASSE, przysł■ może, prawdopodobnie, prawie.
FORTE, przysł. przypadkowo, możliwie, prawie, mniejwięcej, około.
PORTICULUS, 3. dość mocny, śmiały.
FORTIFICO, 1. umocnić, utwierdzić.
FORTIF1CATIO, nis, /. umocnienie, urządzenie twierdzy.
FORTIS, e. mocny, silny, mężny, znaczny; manum ad fortia mittere = przyłożyć ręki do wielkich rzeczy. 2. nieustraszony, (fortiter) odważny, dzielny, wytrwały, 3. fortior ejus (grec) możniejszy niż on.
FORTITUDO, inis, /. siła, męstwo, dzielność; fortitudinis fieri = być uzbrojonym mocą; fortitudo capitis mei = głowy mojej obrona (hełm) (Ps. 59. 9.).
FORTUITO (fortuite), przysł. przypadkowo.
FORTU 1TU, przysł. niespodzianie, przypadkiem (fortuitus. 3).
FORTUNA, ae, /. 1. los, szczęście, 2. zewnętrzne położenie, stosunki.
stanowisko życiowe, majątek, stan,
pl. zamożność, dobrobyt,
FORTUNO, I szczęścić uszczęśliwiać.
S. FORTUNATUS, i, m. św. męczennik, diakon za Nerona. (12 iipca), p. Hermagoras
FORTUNATUS, i, m. błędnowierca za czasu św. Augustyna.
FORTUNATUS, 3. szczęśliwy, zamożny, bogaty (fortunate).
FORULUS, i, m. przegródka, półka (na książki), szefa.
FORUM, i, n. 1. plac publiczny, miejsce targowe (f. piscium w Rzymie),
miejsce rozpraw sądowych, sąd, trybunał; f ecclesiasticum = sąd kościelny; privilegium fori = przywilej własnego sądownictwa (np. kleru),
zasiąg prawny; forum internum = sądownictwo w zakresie wewnętrznym Isprawy sumienia), f. exter-num = sądownictwo zewnętrzne,
miasto sądowe lub okręgowe w jakiejś prowinncji, stąd nazwy rozmaitych miast, zwłaszcza w Italii
FORUM CORNEL1I, m. Imola w Italii, siedziba biskupia od IV w., sufr. Bolonii.
FORUM JULII, m. Freius we Francji, biskupstwo Freius i Tulon (od IV w), sufr. do Aix.
FORUM LIVI1, p. Forli.
FORUM POMFILII m. Forlimpopoli w Italii, siedziba biskupia od IV w., w r. 1360 przeniesiona do Bertinoro
FORUM SEMPRONII, m. Fossom-brone w Italii, biskupstwo (od V w.), sufrag. do Urbino.
FORUS, i, m. przestrzeń oddzielona, przedzielone miejsce (w teatrze), warcaby, miejsce targowe.
FOSSA, ae, /. dół, jama, kanał.
FOSSANUM, i, n. m. Fossano w Italii, siedziba biskupia od 1572, sufr. Turynu.
FOSS1LIS, e, wykopany.
FOSSIO, nis,/. kopanina, wykopalisko, grób.
FOSSOR, is, m. grabarz.
FOSSULA, ae, /. dołek, wdzięczek.
FOSSURA, ae, /. dół, rów.
FOSSUS, (fodio), 3. rozpruty, prze-bróżdżony, przekopany.
FOTOR. is, m żywiciel, piastun.
FOTUS, us, m. ogrzewanie, hodowanie.
FOURNET, p. Antonius Fournet.
FOVEA, ae, dół, jama.
FOVEO. vi, tum, 2.— 1. ogrzewać, pokrzepiać, orzeźwiać. 2. sprzyjać, wspierać, 3. łagodzić, leczyć, (vulnera oleo).
F. R. — FEL. REC. = felicis recor-dationis, błogiego wspomnienia, pamięci,
FRACESCO, 3. stawać się ciastem.
FRACIDUS,3.ciastkowaty, miękki, podatny, psujący się (o owocach).
FR ACTIO, nis, / 1. roz-łamanie; fractio panis = łamanie chleba, tj. obrzęd łamania chleba we Mszy św. po Pater noster; w czasie apostolskim i jak długo trwała disciplina arcani (tajemnicza karność, tj. postępowanie) obrzęd ten był wskaźnikiem dla ofiary eucharystycznej, 2. przen. partia, stronnictwo.
FRACTURA, ae, f. rozłamanie.
FRACTUS, 3. złamany słaby, bezwładny.
FRAENÜM p. frenum.
FRAGIL1S, e, łamliwy, słaby, ułomny.
FRAG1LITAS, tis, }. ułomność, łamliwość, przemienność.
FRAGMEN, inis, n. ułomek.
FRAGMENTUM, i. n. kawałek odłamany ułomek, wyimek, trzaska.
FRAGOR, is, m rozbicie, trzaski, łoskot. huk, hałas.
FR AGOSUS, 3. kruchy, kruchliwy, łamliwy.
FRAGRANS, ntis, pachnący.
FRAGRANTIA, ae, /. zapach.
FRAGRO. 1. mocno pachnieć, wonieć.
FRAGUM, i, n. poziomki.
FRAMEA, ae, /. 1. rzut włócznią, 2. miecz, oręż, frameam effundere = wyciągnąć z pochwy; fr. suscitare — miecz obnażyć.
S. FRANCHA, ae, /. św. Franka, dziewica zak. Cystersów (f 1218). Wychowała się w klasztorze Benedyktynek San Siro w Piacencji i tamże złożyła w 14 roku życia śluby zakonne. W 25 roku obrano ją kaie-nią. Wówczas usiłowała zaprowadzić u siebie reformę z Citeaux. a gdy w tym napotkała trudności, założyła wespół za swymi zwolenniczkami klasztor zreformowany w Ple-ctoli k. Piacencji. Bóg wsławił ją już za jej życia licznymi cudami (26 kw.).
16
5łowwoik kościelny
FRANCHIO
242
FRANCISCUS
FRANCHIO, 4. uczynić wolnym, opłacić.
S. FRANCISCA ROMANA, św. Franciszka Rzymianka wdowa, założycielka zak. Oblatek.f 1440. (9 marca).
S. FRANCISCA COBRIN1, św. Franciszka Cobrini f 1917, w Chicago, kanonizowana 7 lipca 1946 r. Pierwsza święta z Ameryki Północnej.
FRANCISCALIS, is, m. 1. franciszkański, 2. członek, 3. zak. św. Fran-
FRANCISCANUS, i. m. członek zak. Franciszkanów, franciszkanin.
FRANCISCANUS, 3. franciszkański.
FRANCISCUS, i,/. San Francisco (Frisco), m. portowe nad Oceanem Spokojnym Kalifornia, Półn. Ameryka, 6000 tys. mieszk., siedziba arcybiskupia od 1853.
S. FRANCISCUS DE ASSISI, albo SERAPHICUS, św. Franciszek z Assyżu, wyznawca, subdiakon, założyciel zak. Franciszkanów f 1226,
paźdz.
S. FRANCISCUS XAVERIUS św. Franciszek Ksawery, apostoł Indii, kapłan Tow. Jez. + 1552, (3 grud.).
S. FRANCISCUS, BORG1AS, św. Franciszek Bor(g)ia, wyznawca, kapłan i generał Tow. Jez. J” 1572, 10 paźdz.
S. FRANCISCUS CARACIOL.O, sw. Franciszek Caraciolo, wyznawca, kapłan, założyciel mniejszych kleryków regularnych t 1608, (4 czerwca).
S. FRANCISCUS DE HIERONYMO, św. wyznawca, kapłan Tow. jez. , (t 1716). Pochodził z okolic Tarentu w poł. Italii, studia teologiczne odbył w Neapolu, tam też otrzymał święcenia kapłańskie, następnie wstąpił do Tow. Jez. Gorącym jego pragnieniem było misjonarstwo w Japonii,by pozyskać śmierć męczennika. Przełożeni jednak poruczyli mu misję wewnętrzną w okręgu Neapolu. Spełniał ją przez 40 lac a mimo słabego zdrowia, głosił nieraz kilka kazań dziennie po wsiach, po ulicach miasta, na placach publicznych, w więzieniach i na galerach. W ślad za tym dokonał licznych nawróceń, przy czym wielce mu był pomocny dar cudów, jako to: znajomości serc ludzkich, przepowiadania przyszłości, le-
czenia, a nawet bilokacji. Wprowadził Komunię generalną, do której przystąpowało dziennie ok. 20 tys. wiernych. Umarł w Neapolu, (11 maja).
S. FRANCISCUS DE PAULA, św. Franciszek z Pauli, wyznawca, kapłan, założyciel zak. Minimów, + 1507, 2 kwiet.
S. FRANCISCUS, SALESIUS, św. Franciszek Salezy, bp. genewski, wyznawca i doktór Kościoła, t 1622, 29 stycznia.
S FRANCISCUS SOLANUS, św. obserwant franciszkański (i- 1610). Pochodził z rodziny szlacheckiej w Andaluzji (potud. Hiszpania), wstąpił do zak. Braci mniejszych Obserwantów i tu świecił od początku wzorem zaparcia się. umartwienia nadzwyczajnego, czuwania i surowych postów. W czasie zarazy morowej w Hiszpanii poświęcił się cały ratowaniu chorych aż do heroizmu. Wysłany do Peru. w Ameryce dla pracy misjonarskiej, nawrócił mnóstwo niewiernych i zepsutych do przykładnego życia. Niekiedy wpadał podczas kazań w zachwycenie i wydobywał u słuchaczy łzy i westchnienia. Umarł w 62 r. życia a tuż po śmierci zajaśniało jego oblicze wyrazem szczęścia nadziemskiego. Papież Benedykt .XIII ogłosił go świętym. (13 lipca).
B. FRANCISCUS PACHECO ET SOC. Błog. Franciszek Pacheko i jego towarzysze; kapłan, prowincjał jezuitów, męczennik japoński, (t 1626,20 czerw.). Blog. Franciszek Pacheko z Portugalii pracował jako misjonarz Tow. Jezus, w Japonii, sprawując równocześnie urząd prowincjała i administratora biskupstwa w Japonii. Po 11 latach jego działalności wybuchło w Japonii straszne prześladowanie misjonarzy i nawróconych chrześcijan. W ręce prześlą-’ dowców wpadł prowincjał wraz z 3 kapłanami europejskimi i 6 katechi-stami spośród krajowców. Oto ich nazwiska: kapłani Jan Zola, Baltazar de Torres i Michał Toso; kate-chiści: Piotr Rinxei, Kasper Sada-iratzu, Paweł Xinzuke, Jan Kiosako, Wincenty Kaum, Mancjusz Araki;
FRANCISCUS TAQUEA
243
FRAUDATIO
ponadto schwytano także kilka osób, które przyjmowały misjonarzy w swych domach. Wszystkich przyprowadzono do Nagasaki, gdzie misjonarzy męczono na stosie ogniem powolnym. To się działo dnia 20 czerwca 1626 r.
B. FRANCISCUS TAQUEA. błog. Franciszek 12-letni męczennik, w Japonii, p. błog. Kamil Costanzo.
B. FRANCISCUS A JESU, blog. Franciszek od Jezusa, męczennik, kapłan zakonu Augustianów (f 1632). Był rodem z diecezji Palencja w Kastylii (Hiszpania). W 17 roku życia wstąpił do Augustianów bosych. Pracował jako misjonarz w Japonii, a schwytany podczas prześladowania w Nagasaki poniósł wraz z towarzyszami Bartłomiejem i Wincentym śmierć męczeńską 3 wsześnia.
B. FRANCISCUS CLET, błog. Franciszek Klet, męczennik (f 1820). Ur. w Grenoble (Francja), wstąpił w 20 r. życia do Lazarystów w Lyonie. Po wyświęceniu pracował
, w Annecy. Gdy wir rewolucji paryskiej utrudnił pracę wielu zakonom, uprosił przełożonych, że go wyprawili do Chin, gdzie prawie 30 lat pracował w różnych częściach kraju. Często prosił Boga o łaskę męczeństwa; to mu się dostało w u-dziale podczas prześladowania chrześcijan w r. 1820. Długie miesiące przecierpiał w więzieniu, wreszcie starca 72-letniego powieszono. Leon XIH przyjął go w r. 1900 wraz z 76 innymi męczennikami w poczet Błogosławionych 17 list.
B. FRANCISCUS CAMPOROSSO, błog. Franciszek Camporosso, wyznawca, brat zakonny Kapucynów, beatyfikowany przez Piusa XI dnia 30 czerwca 1929.
FRANCOMURARIUS, i, m. wolnomu-larz.
FRANCUS, i, m. 1. wolny, 2. bez-żenny, 3. frank, moneta, frank. =
25 gr.
FRANGIA, ae, /. frędzel, kutas.
FRANGIBILIS, e, łamliwość.
FRANGIBULUM, i, n. otwór, załamanie.
FRANGO, fregi, fractum, 3. — 1. rozłamać, 2. zginać, osłabiać, odbierać
odwagę, 3. oswajać, przezwyciężać,
per medium fr. złamać w środku. FRASCATI, biskupstwo w Italii od 1178, stolica podmiejska Rzymu. FRATELLI, orum, frędzle.
FRATER, tris, m. 1. brat, 2. siostrzeniec, bratanek, krewny, 3. bliźni, 4. brat zakonny.
FRATERCULUS, i, m. mały braciszek. FRATERN1TAS, tis,/. 1. braterstwo, bractwo kościelne, 2. braterskie u-czucie, miłość.
FRATERNIZO, 1. bratać się. FRATERNUS, 3. bratni, ściśle zaprzyjaźniony, pokrewny.
FRATICELLI, orum, m. „Braciszkowie”, sekta XIII w. o poglądach komunistycznych, wzmogła się zwłaszcza w Italii.
FRATRES, Bracia; taką nazwę przyjęły liczne Zgromadzenia i zakony, 1. Alexiani 1459, — 2. Br. św. Jana Bożego albo szpitalni 1537 (1576), 3.
— F. S. C. Br. szkół chrzęść. 1680, 4.
— Br. od św. Ducha i Niep. Poczęcia 1703, zatw. 1734, — 5. Br. od Ofiarowania 1802 (1899,, — 6. Br. miłości 1807 (18l0), — 7. Br. św. Patryka 1808 (1893), — 8. Br. nauki chrz. 1817, — 9. Br. Tow. Maryi, F. S M. Maryści 1817, — 10. Br. Serca Jezus. 1821 (1927), — 11. Br. św. Rodziny 1835 (1844), — 12. Br. św. Franciszka Ksaw. 1839 (1927), — 13. Br. św. Hieronima 1839, — 14. Br. Notre Dame od miłosierdzia 1839 (1872), 15. Br. św. Wincentego 1845 (1874), — 16. Br. miłosierdzia 1856 (1888), — 17. Br. szpitalni od N. Poczęcia 1857, '— 18. Braciszkowie Maryi 1857, — 19. Br. Szaryci 1859 (1896), — 20. Br. N. Poczęcia Maryi 1866, — 21. Br. albo Synowie Najśw. Serca Jez. 1864, — 22. Br. św. Pawła 1896.
FRATRES MINORES CONVENTU-ALES, Franciszkanie (Konwentualni), p. Ordines.
FRATRES MINORES OBSERVAN-TES, Franciszkanie Obserwanci, vulgo Bernardyni, p. Ordines. FRATRICIDA. ae, m. bratobójca. FRATRUELIS, is, m. bratanek. FRAUDABILIS, e, oszukańczy. FRAUDATIO, nis, /. oszustwo.
16′
FRAUDATOR, is, m. oszust, także szatan.
FRAUDO, 1. oszukiwać, zatrzymywać, nie oddawać, 2. odciągać zaprzeczać, o małżonkach: wstrzymywać się.
FRAUDULENTER, przysł. chytrze, oszukańczo
FRAUDULENTIA, ae,/. oszukaństwo, oszustwo.
FRAUDULENTUS, 3. oszukańczy, podstępny.
FRAUENBURGUM, i, n. Frauenburg w Prusiech, siedziba biskupa war-” mińskiego.
FRAUS, dis, /. oszukaństwo, omamienie, 2. nędza, nieszczęście 3. grzech.
FRAXINUS, i, /. jesion.
FREGELLAE. arum,/. m. Ponte Corvo w Italii, biskupstwo zjednoczone z Aquino i Sora, z siedzibą w Sora.
FREGUS, i, m oprawa, ozdoba, winieta.
FREMEBUNDUS, 3. szumiący, rozgniewany.
FREMIOT, p. Joanna Francisca de Fremiot.
FREMIDUS, 3. brzmiący, szumiący.
FREMITUS, us, m. wrzawa, huk, szum, szmer.
FREMO, ui, itum, 3. — 1. szumieć, hałasować, 2. mruczeć, grozić, skarżyć.
FREMOR, ris, m. mruczenie.
FRENDO, ui, fresum, (frendeoi, 3. zgrzytać zębami, rozgryzać, skruszyć, zgnieść.
FRENDOR, is, m. zgrzytanie zębami.
FRENO, 1. oswajać, 2. ujarzmiać, poskramiać, 3. powstrzymywać.
FRENUM, i, n. pl. frena, orura i freni, rum, m. uzda, cugle, wędzidło, mun-sztuk.
FREQUENS, entis, 1. liczny, częsty, 2. ludny, często zwiedzany, gęsto zamieszkany.
FREQUENTAMENTUM i FREQUEN-TATIO, nis, /. 1. częsty użytek, odwiedziny, 2. powtarzanie święta, częste święta, 3 częste stosunki, obcowanie.
FREQUENTER, przysł. częściej, kilkakrotnie.
FREQUENTIA, ae, /. liczna obecność, zgromadzenie, wielka ilość.
FREQUENTO, 1. licznie lub często odwiedzać, 2. licznie się zgromadzać, 3. obchodzić święto
FRETALIS i FRETENSIS, położony w cieśninie.
FRETUM, i, n. cieśnina morska, droga morska, kanał, przypływ, wylew, powódź.
FRETUS, 3. ufny, budujący.
FR1ABILIS, e, (od frio) łamliwy, roz-drobiony (C. j. c. 1198), co się da rozetrzeć.
FRIBURGUM, i, n (Brisgoviae), Fryburg w Badenii, siedziba arcybisku pia (dla nadreńskiej prowincji ko-kościelnej) od 1821.
FRIBURGUM HELVETIORUM, m. Fryburg w Szwajcarii, uniwersytet katol , biskupstwo od 1924 r. złączone z Lozanną i Genewą.
FRICATIO, onis,/. nacieranie (frictio, nis i fricamentum).
FRICO, cui, ctum, I. na-wy-cierać.
B. FRIDERICUS (i, m.), a RAT1SB0-NA, błog Fryderyk z Regensburga, wyznawca (+ 1329). Jako młodzieniec wstąpił jako braciszek do zak. Augustianów. Był wielkim czcicielem N. Sakramentu w tabernakulum, a gdy raz rąbiąc drzewo nie mógł przystąpić do Komunii św., przyniósł mu ją anioł. Gdy zdobił ołtarz w zimie, podał mu anioł kwitnące róże. Pius X zezwolił na cześć oddawaną mu od dawana u ludu
S. FRIDOLINUS i, m. św. Frydolin. wyznawca, kapłan i opat z Irlandii (t 660). Dla licznych jego podróży misyjnych nazywano go wędrowcem. Dotarł do Poitiers we Francji i był tam przełożonym klasztoru św. Hilarego. Budował też liczne klasztory nad Mozelą i w Szwajcarii. Później osiadł w Saeckingen na wyspie Renu k. Bazylei (Szwajcaria), gdzie zbudował klasztor mniszek. Tamże był pogrzebany. (5 marca).
FRIGEFACTO, 1. ochłodzić.
FRIGEO, ixi, 2. marznąć, być zmęczonym lub nieczynnym, zatrzymywać się, ustać.
FR1GESCO, 3. być zimnym, ospałym, opuścić się we wierze.
FRIGIDAR1UM, i, n. chłodnia (w kąpielisku).
w
FRIGIDIANUS
S. FR1G1DIANUS, i, m św. Frygidian, którego ciało spoczywa w Lucca (Italia), p. św. Ryszard.
FR1G1DUS, 3. —1. zimny, chłodny, 2. zmęczony, ospały, bez zapału.
FRIGO, ixi. ixum, ictum, 3. schnąć, suszyć się.
FRIGOR, is, p frigus.
FRIG0RIT1CUS, 3. zimny, zmarzły (febra).
FRIGUS, oris, n. (frigor), 1. zimno, mróz, zimny klimat, 2. zimno śmierci lub strachu, 3. ochłonięcie, odświeżenie. 4 chłód, obojętność.
FRIGUTIO, 1. ćwierkać, jąkać się, (frilinio 4).
FRIO, 1. rozcierać, rozdrabniać.
FRISINGA, ae, /. ra. w Bawarii, niegdyś siedziba biskupia, utworzona przez św. Bonifacego, obecnie arcy-biskupstwo Miinchen-Freising (Mo-nachium-Frysinga), ze siedzibą w Monachium.
FRIVOLUS, 3. niewart, niesmaczny, prze/i. prostacki, lekkomyślny, głu-powaty.
FRIXORIUM, i, n. panew, ruszt, tygiel.
FRIXUS, 3 suszony, prażony, smażony.
FRONDEO 2. i FRONDESCO 3. zielenieć, kwitnąć, okryć się liściem.
FRONDOSUS, 3, pełen liścia (fron-darius 3. fronteus 3).
FRONS, frondis, f. liść, listowie, wieniec, pl. festony z liści (Hymn: Festivis resonent…).
FRONS, frontis. f. 1. czoło, 2. oblicze, twarz, 3, wygląd zewnętrzny, wzór.
FRONTALE, is. czołowy, naczelny.
FRONTISP1CIUM, i, n. I. przednia strona, front, 2. karta tytułowa.
FRONTO, onis, m. szerokie czoło mający.
FRUCTIFER, fera, ferum (frugifer), owocny, nwocodajny. przen. świeżo zielony.
FRUCTlFICATIO, nis, /. przynoszenie owoców.
FRUCT1FIC0, 1, wydawać owoce, być urodzajnym.
FRUCTUARIUS.3 i FRUCTU0SUS3.
owocny, urodzajny, dochodowy, korzystny, zasłużony.
FRUCTUS, us, m. ł. pożytek, korzyść, użytek, dochód, 2. owoc, płody ziemi,
potomstwo.
FRUGALIS, e. gospodarny, oszczędny, mierny.
FRUGALITAS, tis. /. 1. mierność,
prostota. 2. owoce polne.
FRUGAL1TER, przysł. rozumnie, poczciwie, rzetelnie, gospodarnie.
FRUGES, um, / p frux (frugi).
FRUGIFER, p. fructifer.
FRUG1FERENS, tis, owocny, urodzajny frugiparens).
FRUGILEGUS, 3. zbierający zboże.
FRUGIPARUS 3. przynoszący owoce.
FRUITIO, nis, /. używanie, korzyść
FRU1TIVUS, 3. używający.
FRUITUS, p. do fruor.
FRUMENTATIO, nis, /. rozdzielanie zboża.
FRUMENTOR, 1. sprowadzać zboże.
FRUMENTUM, i,n. zboże, ziarno, pszenica.
FRUNISCOR 3. i FRUOR, fruitus sum (fructus), 3. używać, pożywać, korzystać, kosztować, jeść.
FKUS 1 ATIM, przysł. cząstkowo, kawałkami.
FRUSTILLUM, i, n. cząstka, drobiazg (frustillatim).
FRUSTO. 1. rozdrobić.
FRUSTRA, przysł. 1 błędnie, 2. daremnie, bezskutecznie. 3. bezpodstawnie, lekkomyślnie, 4. nierównomiernie.
FRUSTRATIO, nis, /. oszukanie, omamienie. udaremnienie.
FRUSTRATOR. is, m. oszust.
FRUSTRATOR1US, 3. FRUSTRATI-LIS, e, zwodniczy, ułudny, omylny.
FRUSTRATUS, 3. udaremniony (C. j.c. 2212), daremny, próżny.
FRUSTRO, (frustor), 1. omamić, podejść, udaremnić, usunąć.
FRUSTULUM, i, n. mała cząstka, odrobinka.
FRUSTULUS, 3. drobny, mały.
FRUSTUM, i, n. cząstka, okruszyna, kawałeczek, kęs, odrobina.
FRUTETUM, i, n. krzak, gałęzie (fru-ticetum).
FRUTEX.icis, m. krzew, krzak, chwast
FRUTICO (r), 1. zagajać.
FRUTICOSUS, 3. krzaczysty, krzewiasty (frutectosus 3).
FRUX, gis./. 1. owoc drzewny, polny, 2. dobry wynik, obfity plon, 3. moralne uzdolnienie, 4. dat. frugi jako przysł. udatnie, dzielnie.
r
FUCATIO, nis, /. farbowanie, różowanie.
FUCATUS, 3. uróżowiony, przen. sfałszowany.
FUCO, 1. farbować, różować.
FUCOSUS, 3. nieprawdziwy, ufarbo-wany.
FUCUS, i, m. 1. barwa purpurowa, purpura, 2. czerwona barwiczka, róż,
fałszywa ozdoba; przybrany pozór, mamidło.
FUCUS, i, m. trut (eń), osa.
FUGA, ae, /. ucieczka, zamęt, szybki
bieg; in fugam convertere = podać w rozsypkę.
FUGATIÜS, i, misjonarz w Brytanii w II w.
FUGATOR, is, m. rozpędzacz, pogromca.
FUGAX, acis, uciekający, przemijający (fugaciter).
FUGIO, fugi, fugiturus, 3.—1. uciekać, umykać, uchodzić, 2. znikać, mijać,
fugerunt a facie (hebr.) ejus = uciekli od niego, uniknęli go, 4. nieosobowo: jest rzeczą nieznaną, pozostaje coś niezauważonym, nie-wspomnianym.
FUGITIVUS, i, m. zbieg, wychodźca (C. j. c. 2386), uciekinier.
FUGITIVUS, 3. uciekający.
FUGITO, 1. umykać przed…
FUGO, 1. odpędzić, napędzić, oddalić,
2 rzucać, miotać.
FUKUOKA, biskupstwo w Japonii na wyspie Kyushu od 1927, sufr. do Tokio.
FULCIMEN, inis, /i. (fulcimentum) podpora, słup, kolumna.
FULCIO, -ulsi, fulsum, 4. podpierać, podtrzymywać; fulcite me floribus = orzeźwiajcie mię kwiatami.
FULCRUM.i, /i. 1. podpora, podstawka, poręcz, 2. posłanie, leżak.
FULDA, ae, /. siedziba biskupia od 1752. sufr. Paderbornu.
FULGENS, tis, jaśniejący, wspaniały (fulgenter).
S. FULGENTIUS, i, m. św. wyznawca i bp z.Ruspe, sławny pisarz Kościoła t 533 Ur. 408 r. z rodziny senatorskiej, wstąpił po krótkiej karierze państwowe) do klasztoru w Byca-zeno, gdzie wiódł życie surowe. W czasie prześladowania ariańskiego udał się do Rzymu. Ok. r. 500 wrócił
do Afryki, zbudował klasztor, przyjął kapłaństwo i wbrew jego woli obrano go biskupem w Ruspe. Został jednak wraz z innymi 6Ö biskupami wygnany do Sardynii, skąd wrócił w r. 515 do Kartaginy. Lecz gdy dalej pracował w obronie wiary katoi., spotkało go w r. 519 ponowne wygnanie do Sardynii. Wrócił wresz cie 523 r. za króla Hilderyka i już do końca życia (533) rządził w spokoju swą diecezją. W pismach swoich zwalczał arianizm, wandalów i semipelgianów, 2. stycznia.
FULGEO, fulsi. 2. i FULGESCO. 3.-1. błyskać, błyszczeć, jaśnieć, 2. wyróżniać się, 3. osiągnąć wielką godność, stać się znakomitością, 4. ful-serit = fulgens advenerit.
FULGETRA, ae, um, i, błyskawica bez grzmotu.
FULGIDUS, 3. błyszczący, lśniący.
FULGINIUM, i, ti. p. Foligno.
FULGOR, is, Tn. blask, chwała, wyróżnienie.
FUI-GUR, uris, ti. błyskawica (fulgu-
FULGIJRATIO, nis, /. błyskanie, błyski na ulewę.
FULGURIO, 4. i FULGURO, 1. błyskać, rzucać światło; coruscationem.
FULICA, ae, /. kurka wodna.
FULIGINATUS.fuligineus, fuliginosus,
zakopcony, okryty sadzą.
FULIGO, inis, /. kopeć, sadza.
FULLO, nis, f. m. folusznik, fabrykant sukna.
FULMEN, inis. 7i. piorun.
FULMANTUM, i, n. 1. podpora, 2. zelówka, obcas.
FULMINATIO, nis, /. błyskanie, błyskawica.
FULMINATOR, ris, m. władca piorunów.
FULMINATRIX, icis, rzucający blask; legio ful. nazwana dla błyszczących tarcz.
FULMINATUS, 3. jak od pioruna rażony (fulmineus 3).
FULM1NO, 1. błyskać, miotać pioruny.
FULTURA, ae, /. podpora, umocnienie.
FULTUS. 3. (od fulcio) oparty.
FULVUS, 3. czerwono-żółty, ciemnożółty, bułany, barwny, pstry.
FUMARIUM, i, Tl. dymnica, komin.
FUMEUS, (fumidus), 3. dymny, dy- ’ miąey.
FUMIGABUNDUS, 3. dymiący, puszczający parę.
FUM1F1CO, 1. i FUMIGO, 1. dymić, ćmić, kopcić, 2 kadzić, kurzyć, podkurzać, wędzić, 3. zapalać kadzielnicę.
FUM1GIUM, ii, n. okadzanie.
FUMO, 1. kurzyć, dymić.
FUMOSUS, 3. pełen dymu, okopcony, osnuty sadzą.
FUMUS, i, m. dym, para, zapach.
FUNALE, is, m. 1. sznur, postronek, powróz, 2. pochodnia (woskowa), 3. świecznik na sposób pochodni, kandelabr.
FUNALIS, e, należny do powrozu lub sznura, zrobiony z postrunka, prowadzony z uzdą.
FUNCHALlA, ae, /. Funszal, stolica Madery, siedziba biskupia od 1514, sufr. Lisbony.
FUNCTIO, nis, /. załatwienie, wykonanie, czynność urzędowa; peragere functionem = podjąć czynność urzędową; coś załatwić, wykonać.
FUNCTUS, 3. ptc. od fungor; vita functus = zmarły.
FUNDA, ae, /. proca, 2. rodzaj sieci na ryby, 3. woreczek na pieniądze,
kasetka na pieniądze.
FUNDAMENTALIS, e, od podstawy zaczęty, gruntowny; dokładny, uzasadniony; należący do ziemi.
FUNDAMENTUM, n. 1. grunt, podstawa, 2. zasadniczy pogląd, zasada.
FUNDATIO, nis, /. 1. założenie, 2. zakład kościelny.
FUNDATOR, is, m. założyciel (zakonu, klasztoru itp.), fundatrix, icis, /.
S. FUNDATORES (sancti septem) Or-dinis Servorym B. M. V. = siedmiu świętych fundatorów zak. Serwitów w XIII w. we Florencji, 11 lutego.
FUNDATUS, 3. (p. 1. fundo), mocny, trwały. .
FUNDI, orum, m. Fondi w Italii, biskupstwo (od V w.) w r. 1818 połączone z Gaetą.
FUNDIBULAR1US, i, m. pracownik miotający z procy albo kuszy kamienie, procarz.
FUNDITO, 1. ciskać, miotać, rzucać, paplać (słowami).
FUNDITOR, is, m. miotacz, procarz, procnik.
FUNDITUS, przysł. całkiem, zupełnie, z gruntu.
FUNDO, 1. założyć, wzmocnić, uposażyć; missa fundata = msza na zawsze zabezpieczona, ufondowana (C. j. c. 826), pass. opierać się, polegać na kim (abl.).
FUNDO, fudi, fussum, 3.— 1. lać, rozlewać, 2. rozszerzyć, 4. miotać, rzucać, 5. dać, wylewać; fundere preces = zanosić modły, 6. rozpraszać.
FUNDUS, i, m. ziemia, posiadłość gruntowa, dobra wiejskie.
FUNDULAE, arum, ulice bez wyjścia, ślepe.
FUNDULUS, i, m. ślepa kiszka.
FUNEBRIA, ium, n. (funebratio), obchód pogrzebowy, uroczystości pogrzebowe, żałobne.
FUNEBR1S, e, (funereus), 1. odnoszący się do obrzędów pogrzebowych; palium funebre, płaszcz żałobny, 2. szkodliwy, śmiercionośny, zgubny.
FUNERARIUS, i, m. 3. przedsiębiorca pogrzebowy.
FUNERARIUS, 3. należący do pogrzebu.
FUNEREUS, p. funebris; crux fune-rea = krzyż żałobny.
FUNERO, 1. i FUNEROR, 1. grzebać.
FUNESTO, 1. znieważyć, zelżyć.
FUNESTUS, 3.—1. splamiony krwią, morderstwem, 2. szkodliwy, zgubny, morderczy.
FUNGIBIL1S, e, 1. przeznaczony do handlu, przynoszący dochód, 2. dający się wyrównać innym przedmiotem tego samego rodzaju; res fun-gibilis = rzecz dająca się zastąpić lub zwrócić >np. bochenek chleba pożyczony a zwrócony innym bochenkiem chleba) (C. j. c. 1543).
FUNGOR, functus sum, 3. — 1. zarządzać, zawiadować, dokonać, 2. przetrwać, przecierpieć, wytrzymać; vita fungi = umrzeć, 3. płacić, działać.
FUNGOSUS, 3. gąbczasty, dziurawy, giętki.
FUNGUS, i, m. gąbka, grzyb.
FUNICULUS, i, m. (funis), 1. cienki powróz, lina. wstęga, sznur mierniczy; sors et funiculus = wynik
gabbatha
sznura mierniczego, przydział, odmierzony kawał ziemi; tendere fu-niculum = wyprostować, wyciągnąć sznur mierniczy (dla zniszczenia tego wszystkiego, co nim odmierzono), 2. mata pleciona, posłanie, łoże, 3. tasiemka, wstęga, brzeg, rąbek, kraniec; funiculus maris = brzeg morza, wybrzeże.
FUNIS, is, m. powróz, lina, sznur, opaska, pl. sznur mierniczy, los; fu-nes ceciderunt mihi in praeclaris = los przypadł mi na piękny kraj (Ps. 15, 6).
FUNUS, eris, n. 1. pochód pogrzebowy, 2. zwłoki pośmiertne 3. upadek, zniszczenie, śmierć.
FUR, furis. m. i /. złodziej, złodziejka.
FURACITAS, tis, /. skłonność do kradzenia.
FURAX, acis, złodziejski.
FURCA, ae, f. dwuzębne widły, krzyż widlasty (narzędzie kary, które musiano nosić).
FURCILLA, ae, /. widełki grabki.
FURCILLO, 1. wspierać.
FURCULA. ae, /. narzędzie widełko-wate, rosocha.
FURENTER, przysł. gniewnie, wściekle. szalenie.
FURFUR, is, m. łupież (na głowie).
FURIA, ae, f. wściekłość, namiętność.
FURIALIS, e, 1. wściekły, zajadły, zażarty, 2. okrutny, straszny.
FURIBUNDUS, 3. unoszący się gniewem, wściekający się.
FURIO, 1. (furio 4), srożyć się, doprowadzić do szaleństwa, biesić się.
FURIOSUS, 3. bezrozumny, miotający się.
FURNARIUS, ii, n. piekarz.
FURNUS, i. m, piec (piekarski) piekarnia, buta (dla rudy żelaznej).
FURO, 1. srożyć się. wściekać.
FUROR, is, m. 1. szaleństwo, za-żartość, namiętność; ira furoris = nadętość, pycha, zatwardziałość, 2. zachwyt, podziw, 3. zmartwienie, smutek.
FUROR. 1. kraść.
FURTIFICUS, 3. spełniający kradzież,
złodziejski.
FURTIM, przysł. tajemnie, chytrze, chyłkiem, skrycie.
FURTIVUS, 3. tajemny, skryty, obłudny.
FURTULUM, i, n. 1. kradzież, przywłaszczenie, 2. dobro skradzione, rabunek. *
FURUNCULUS, i, m. mały złodziej, spryciarz, łotr.
FURVESCO 3. i FUSCO, h stawać się ciemnym, zaciemnić.
FURVUS, 3. czarny jak węgiel, jak kruk ciemny.
FUNSCINULA, ae, /. mały trójzębny widelec.
FUSCUS, 3. ciemny, czarny.
FUSE, przysł. 1. obszernie, przestronnie, 2. bez musu, dokładnie, szeroko
FUSILIS, e, roztopiony, płynny; fu-sius, szerzej, obszerniej, dokładniej.
FUSIO, nis, /. odlew.
FUSOR, is, m. odlewacz.
FUSORIUM, ii, m. rynsztok, ściek.
FUSORIUS; 3. przydatny do odlewu; fornax fus = piec chutniczy.
FUSTIS. is, m. kij, baty, chłosta
FUSTUARIUM, i. n. chłosta rózgami, kara kijami.
FUSURA, ae, /. odlewanie, odlew, wytapianie.
FUSUS, i, m. wrzeciono, kółko w zegarku
FUSUS, 3. 1. wyciągnięty, cią-
gniony (w gwintówce), 2. wypusz czony, wolno spadający, 3. obszerny, rozwlekły, wyczerpujący.
3 FUSUS, us, m. odlew.
FUTIL1S, e, (futtilis), niepewny, nierzetelny, zawodny, próżny, marny, nierażny.
FUT(T)ILITAS, tis, f. próżne bezcelowe mowy, daremne paplanie (fu-tile. futiliter).
FUTUO, l. i ui, utum, 3. spółkować, zapładniać (fututio).
FUTURA, orum, n. przyszłe sprawy, przysłość (futurum).
FUTURIBILIS, e, możliwy w przyszłości.
FUTURITIO, nis, /. przyszły byt.
FUTURUS, 3. przyszły.
G
GABBATHA, (aram), marmurowymi płytami wyłożona posadzka trybunału sędziowskiego rzymskiego starosty czyli prokuratora, przed pretorium w Jeruzalem (Jan, 19, 13).
gabalus
249
GALLUS
GABALUS, i, m. 1. krzyż, szubienica. 2. obelga, słowo zelżywe.
GABIA, ae, /. 1 klatka. 2. więzienie.
]. S. GABINUS, i. m. św. męczennik (t U w.). O jego przejściach tyle tylko wiadomo, że jego zwłoki z Torres. gdzie był męczony, przeniesiono do Rzymu z polecenia pap Grzegorza III. 30 maja.
S. GABINUS, św. męczennik, brat i towarzysz męczeństwa św. pap. Kajusa z Dalmacji. + 298, 19 lutego
B GABINUSt i, m. blog mnich w Sol-nogrodzie (VIII w.).
S. GABRIEL, (hebr. mąż Boży), jeden z archaniołów, 24 marca.
GADES, ium, /. m. Kadyks w Hiszpanii, siedziba biskupia (od 1367), sufr. Sewilli; bp. Kadyksu jest zarazem stałym administratorem Ceuty.
GAETA, biskupstwo w Italii od 790, arcyb. od 1848.
B. GAGELIN FRANCISCUS ISIDO-RUS, blog. męczennik (f 1838), (3 września) Już jako subdiakon podążył do Kochinchiny, gdzie został kaptanem a później generalnym wikariuszem, podczas prześladowania chrześcijan czas jakiś ukrywał się w jaskiniach, lecz schwytany został na słupie zaduszony. Por. B. Dufresse Joannes Gabriel. ’
S. GAIRINUS, i, m. św. Gajryn. męczennik (VII w.), 2 paźdz Był bratem św. Leodegara i równie jak on doznał srogiego męczeństwa od dozorcy domu Ebroina, p. Leodegar-dius.
GAIUS. i, m 1. Macedończyk, towarzysz św. Pawła w Efezie (Dz. ap. 19, 29), 2 przyjaciel św. Pawła z Derbe (Dz. ap. 20, 4), 3. Koryntianin nawrócony przez św. Pawła (1. Kor. 1. 14).
GAIUS, i, m. (Caius) chrześcijanin, do którego św. Jan napisał swój 3 list (może ten sam z Derbe, o którym jest wzmianka wyżej).
GALA, ae, /. święto radosne, obchód uroczysty.
GALATAE, arum, m. Galatowie, ludność celtycka, osiadła w m. Azji (Galatia).
GALATICUS, 3. mieszkaniec Galacji (Dz. ap. 18, 23).
GALBANUM, i, n. galban, syryjska żywica, mająca smak ostry.
GALBUS, 3. zielono-żółty.
GALEA, ae, / hełm. 2. galera
GALEATUS, 3 mający hełm, dający obronę, uzbrojony.
GALEO, 1. opatrzyć w przyłbicę.
GALERUS, i, m. skórzane okrycie głowy, czapka; gal. cardinalitus = kapelusz kardynalski, 2. peruka.
GALGANI, p. Gemma Galgani.
S GALGANUS, i, m. św. wyznawca zak. Cystersów (+ 1181). Pochodził ze Sieny w Italii. Gdy jechał w zaloty, koń jego zaparł się i nie dal się pobudzić /do dalszego biegu na-nawet ostrogami. Wstrząśnięty tym wypadkiem, wstąpił do zak Cystersów i osiągnął tam taką świętość, iż otrzymał dar przepowiadania i leczenia opętanych. (3 grudnia).
GAL1LAEA, ae, / część Ziemi św.
S. GALLA, ae, /. św. wdowa, żyła w VI w. jako pustelnica we Francji (5 paźdz ).
GALLE, biskupstwo w Indiach ang. od 1893, sufr. do Colombo.
GALLES1UM, i, n. m Gallese w Italii, biskupstwo (od VIII w.), zostało w r 1805 złączone z diecezjami Ci-vita Castellana i Orte.
GALLIC AN ISMUS, i, m„ galikanizm, system kościelno-polityczny, który streszcza się w tak zw. swobodach galikańskich, oddających w 4 artykułach, wbrew żądaniom papieskim, Kościół we Francji pod władzę świecką
GALLICANUS, 3. przejęty duchem galijskim (tj. francuskim) zależności Kościoła od państwa.
GALL1NA, ae, /. kura.
GALLINACEUS (gallinacius), 3. należący do gatunku kur, pochodzący od kur
GALLIPOLIS. i, /. m. portowe Galli-poli nad zatoką tarencką (Italia), siedziba biskupia (od VI w. z przerwą od VIII — XI w.), sufrag. do Otranto.
GaLLOVIDIA, ae, /. m. Galloway w Szkocji, biskupstwo od IV w., wznowione 1878 z siedzibą w Dum-fries, sufrag Edynburga.
GALLUS, i, m. kogut
GARRULUS
S. GALLUS, i, tn. św. opat i pierwszy patron opactwa St. Gallen (J- ok. 646). Wzrósł w irlandzkim klasztorze Bangor. Jako misjonarz udał się z św. Kolumbanem do Anglii i Francji, gdzie osiadł w pustelni Luxeuil Gdy jednak św. Kolumban karcił surowo rozwiązłość Teodo-ryka, wygnano ich obu, po czym udał się św. Gallus w okolice jeziora Zurychskiego. Mając lat 65, wybudował nowy klasztor (r. 614) St. Gallen, gdzie wiódł życie surowe, wsławione licznymi cudami już za życia. Umarł w późnej starości 646 r. mając lat 95 (16 paźdz.).
GALLUS, m. St. Gallen w Szwajcarii, siedziba biskupia od 1823, wyjęta.
GALVESOPOLFS, is, /. m. Galveston w Ameryce półn., siedziba biskupia (od 1847, od 1841 wikariat apostolski), sufrag. do San Antonio.
GALVIDIA, ae. /. m. Galvay w Irlandii, siedziba biskupia połączonych od r. 1853 biskupstw Galway (zał. 1831), Kilmacdurgh (zał. 620), i Kilfe-nora (zał: 620), sufrag. do Tuam.
GAMALIEL, elis, m poważany u żydów nauczyciel prawa i radny za czasu Chrystusa P. Był on prawdopodobnie nauczycielem św. Pawła przed tegoż nawróceniem, miał też przyjąć chrzest i stać się męczennikiem.
GAMBA, ae, /. podkowa.
B. GAMELBERTUS, i, m. błog. wyznawca i kapłan (VIII w ). Urodzony w VIII w. w Bawarii, został kapłanem a swe dochody obracał na korzyść sąsiadów. Odbył w wieku już podeszłym pielgrzymkę do Rzymu, a powróciwszy oddał przed śmiercią swe mienie błog. Uttonowi. Zwłoki jego spoczęły w kościele św. Michała w Michaelsburg. Pius X zaliczył go do Błogosławionych.
GAMMA, ae, /. (gr) głoska grecka a łacińska G.
GANARIA. ae, /. dom rozpustny, knajpa.
GANDAVUM, i, n. m. Gandawa w Belgii, siedziba biskupia od 1560, sufrag. Mechlinu
GANEA, ae, /. garkuchnia, knajpa w ujemnym znaczeniu.
GANEO. onis, m. birbant, hulaka, rozpustnik.
GANGARA, ae, n. tragarz.
S. GANGULPHUS, i, m. św. męczennik Gangulf („j” 760). Pochodził z Va-rennes w Burgundii. Rozszerzał wiarę św. jako człowiek świecki w Fryzji i Holandii. Za powrotem przekonał swą żonę o jej wiarołomstwie, po czym zostawił jej środki do utrzymania, a sam przesiedlił się w inną stronę, gdzie oddał się spełnianiu dzieł pobożności. Za namową wiarołomnej dopuścił się jej gach na nim morderstwa. Zwłoki jego złożono w miejscu jego rodzinnym (11 maja).
GANNATOR, is, m. szyderca.
GANNIO, 4. szczekać, kłamać, kłócić się.
GAP, biskupstwo we Francji od 430 r., sufrag. d’Aix.
GARANHUNS, biskupstwo w Brazylii od 1918 r„ sufrag. Olindy.
S. GARINUS, i, m. św. Garyn, wyznawca zak. Cystersów, bp w Sitten (t 1150). Nazywał się także Gwaryn a pochodził z Lotaryngii. Wstąpił do klasztoru benedyktyńskiego Mo-lesme, lecz opat posłał go do nowego klasztoru, zbudowanego przez księcia sabaudzkiego Humberta. Tu zespolił się ściśle z Cystersami i utrzymywał stosunki ze św. Bernardem. Ok. r. 1136 obrano go biskupem w Sitten, umarł w połowie XII w a zwłoki złożone w klasztorze zaginęły podczas rewolucji francuskiej. Lecz odnaleziono je 1851 r., poczym złożono je uroczyście w dawnym miejscu (11 stycznia).
GARBA, ae, /. snop, okłot.
GARBELLO, 1. zbierać snopy.
GARCIO, nis, m. woziwoda.
GARDEROBA, ae, /. szatnia.
GARGARINO, 1. (gr.) płukać gardło
GARGARO, 1. mocno, głośno krzyczeć.
GARIO, I. bronić, ochraniać.
GARRIO, 4. swywolić, bajać, gwarzyć.
GARR1TOR, is, m. gaduła, pleciuch.
GARRULITAS, tis, /. gadatli wość, bajanie.
GARRULO, 1. gwarzyć, bajać, pleść, świegotać.
GARRULUS, i, m. bajarz, gaduła, gawędziarz.
GARRULUS
251
GELASIUS
2, GARRULUS, 3. gadatliwy, świergotliwy.
GARUM, i, n. marynata z drobnych ryb.
GARZONIUM, m. Garzon albo Neiva w Ameryce połud., biskupstwo (od r. 1900) z siedzibą w Neiva., sufr. Popay8nu.
B. GASPAR (US) COTENDA, btog. męczennik, katechista Tow. Jez., p. Camillus Constanze.
GASTER, eris i stri, /. (gr.) brzuch, naczynie brzuchate, żołądek.
S. GASPARUS. i, m. św. Kasper, jeden z 3 mędrców (6 stycznia
GASPE, biskupstwo w Kanadzie od 1922, sufr. Kwebeku.
S. GAUDENT1US, i. m. św. Gaudenty, męczennik i bp Nowary (t ok. 418) Italia. Pochodził z rodziców pogańskich, których napróżno usiłował nawrócić. Opuścił kraj ojczysty i udał się w Alpy retyjskie, skąd wiodła droga do Mediolanu. Dostał się tu między arianów, którzy go pomówili o zdradę i zamordowali. Urban IV potwierdził cześć składaną męczennikowi (22 stycznia).
S. GAUDENT1US, m. św. wyznawca i arbp (f ok. 1066). Był benedyktynem, bratem św. Wojciecha i towarzyszem w jego podróży misyjnej do Prusaków Później był arcybiskupem gnieźnieńskim (25 sierp.).
GAUDRO, gavisus, sum, 2.— 1. cieszyć się. być wesołym, 2. miłować, chętnie widzieć.
GAUDERUNDUS, 3. cieszący się.
GAUD1ALIS, e. wesoły, radosny.
GAUDIOSUS, 3. pełen wesela.
GAUD1S1UM, i, n wyspa angielska Gozzo na Morzu Śródziemnym, 6 km od Malty, siedziba biskupia, wyjęta.
GAUDIUM, i, n. radość, słodycz, przyjemność. rozkosz, zabawa.
S. GAUGERICUS, i, m. św. Gaugeryk, wyznawca i bp Cambrai (Francja)* + 619 Urodzony w diecezji trewir-skiej poświęcił się stanowi duchownemu. Gdy jako diakon ochrzcił trędowatego, uleczył go z choroby ciała i duszy. Już jako diakona wybrali go wierni i duchowni biskupem Cambrai a wyświęcił go św. Egidy, bp Reims. Rządził lat 30 diecezją a król Klotar mianował go
wielkim jałmużnikiem. Zwłoki jego spoczęły w kościele św. Medarda, który sam zbudował. Gdy kościół ten uległ w XVI w. zniszczeniu, przeniesiono jego kości do kościoła jego imieniem nazwanego (1 1 sierp.).
GAULANITIS, idis, f. kraina gaula-nicka, położona między jeziorem Genezaret a górami Hermon, na wschód od górnego biegu Jordanu
GAULUS, i, m. wiadro do czerpania wody.
GAZ (indec.), gaz.
GAZA. ae, /. (pers.) 1. skarbnica, skarbiec, 2. skarby, klejnoty.
GAZELLA, ae, m. szybki koń arabski.
GAZOPHYLACIUM, i, n. (gr.) 1. skar biec, 2, skarbona na ofiary.
S. GEBHARDUS, i, m. św. Gebhard I, wyznawca i bp Konstancji, wychował go św. Konrad, bp Konstancji, którego też był od r. 980 drugim następcą. Z własnych funduszów wybudował tamże klasztor Benedyktynów, tam też został pogrzebany, gdy umarł po 16 latach rządu diecezją.
B. GEBHARDUS. błog. -Gebhard II, arebp Konstancji, założyciel klasztoru Admont w Styrii (+ 1088).
GEDANUM, i, n. (Dantiscum) Gdańsk, wolne miasto w ujściu ramienia Wisły do Bałtyku, biskupstwo od 1925, wyj.
GEHENNA, ae, /. (hebr.) dolina Hin-nom przy Jerozolimie, nazwana od właściciela. Ponieważ na tym miejscu składano dawniej ofiary Molochowi i palono zwłoki, przyłączyło się do tej nazwy znaczenie przenośne jako miejsca potępienia, piekło.
S. GELASIUS 1. i, m. św. Gelazy, wyznawca i papież (t 496). Wyszedł ze szkoły i klasztoru św. Augustyna z Neridianum koło Neapolu. Był sekretarzem pap Feliksa III a po jego śmierci objął r. 492 stolicę Piotrową. Rozwinął wielką gorliwość o czystość wiary i obyczajów, w miejsce pogańskich luperkaliów wprowadził święto M B. Gromnicznej. Kazał popalić księgi Manichejczyków, przeciw Nest^riuszowi Eu-tychesowi napisał 5 ksiąg. Na synodzie w Rzymie 494 r. ustalono pod jego przewodnictwem kanon ksiąg
GELATINA
— 252 — GENEROSITAS
św. Uznał też pisma św. Augustyna i św. Prospera za prawowierne, zaś pisma Kassjana i bpa Faustusa zaliczył do apokryfów. Śród duchowieństwa wprowadził surową karność i uzupełniał jego brak zakonnikami. Poddał rzymską liturgię gruntownej rewizji. Urn. 21 listopada 496 r., pochowany u św. Piotra (21 listop.).
GELATINA, ae, /. galareta, zulc.
GELATIO, nis, /. marznięcie, mróz.
GELO, 1. i GELASCO, 3. marznąć.
GEL1DUS, 3. zimny, lodowaty.
GELOSITAS, tis, f. zazdrość.
GELU, us, n. 1. mróz, zimno, 2. lód, zdrętwienie.
GEMEBUNDUS, 3. stękający, wzdychający.
GEMELLUS, 3. podwójny, razem urodzony, gemelli, bliźnięta.
GEMłNATIO, nis, t. podwojenie.
S. GE MINI ANUS, św. męczennik (16 września).
GEMINO, 1. podwoić, połączyć, utworzyć parę.
GEMINUS, 3. bliźniaczy, podwójny, dwojaki; geminus liquor = krew i woda (Hymn), 2. bardzo podobny, całkiem równy.
GEMISCO, 3. wzdychać, stękać (ge-mitorius 3).
GEMITUS, us, m. 1. wzdychanie, stękanie, 2. ból, smutek, męka.
B. GEMMA GALGANI, błogosławiona dziewica (1878 —1903). Była córką aptekarza w Lucca (Italia). Po wczesnej śmierci rodziców zajęła się wychowaniem swego rodzeństwa i doprowadziła w spełnianiu swych obowiązków do mistrzostwa. Nigdy się nie skarżyła, z całym poddaniem przyjmowała ciężkie przejścia i nie straciła ufności w Opatrzność boską. W r. 1899 otrzymała nawet stygmaty. Pap. Pius XI zatwierdził jej cześć 1933 r. wliczając ją w liczbę Błogosławionych.
GEMMA, ae, /. 1. pączek, oczko, 2. drogi kamień, klejnot, szlachetny kruszec, perła.
GEMMAR1US, i, m. kamieniarz, sztycharz. jubiler.
GEMMAR1US, 3. odnoszący się do szlachetnych kamieni, ars gemmaria, sztycharstwo, sztuka wyrzynania.
GEMMATUS, 3. wykładany drogimi kamieniami.
GEMMEUS, 3 —1. wytworzony z drogich kamieni, oprawny w drogie kamienie, ozdobny drogimi kamieniami. błyszczący, promienisty.
GEMMIFER, 3. noszący drogie kamienie (lub perły).
GEMMO, 1. wypuszczać pączki, 2. być ozdobionym drogimi kamieniami, błyszczeć klejnotami.
GEMMULA, ae, /. mały klejnot.
GEMO, ui, itum 3. — 1. wzdychać, stękać, (gemonius, 3. gemulus 3). 2. opłakiwać, smucić się, nosić żałobę
GENA, ae, /. wargi, lice, policzek, jagoda.
GENAVA, ae, /. p. Geneva.
GENEALOGIA, ae, /. (gr ) rodowód, drzewo rodowe, genealogiczne.
GENER, eri, m. zięć.
GENERALIS, e, powszechny.
GENERALIS, is, m. generał, najwyższy kierownik zakonu, generał zakonny; generalis commisarius = zastępca generała w prowincji zakonnej (prowincjał).
GENERALIS VICARIUS i. m. wikariusz generalny, zastępca biskupa w rządach diecezji (lecz nie w świę-ceniachl.
GENERAL1TAS, tis,/. powszechność, ogół, generalność.
GENERALITER, przysL w ogólności ogółem. •
GENERATIM, przysł. /. w ogóle, 2. wedle narodów, 3. wedle rodzajów.
GENERATIO, nis, /. I. rodzaj, urodziny, wiek życia, 2. rodzaj i sposób, natura; duae generationes in Christo, 3. wydawanie na świat, rodzenie, pl. rozdziały, kolejność urodzenia.
’GENERATOR, is, m rodzic, stwórca.
GENERATORIUS, 3. odnoszący się do urodzenia.
GENERATRIX, icis, /. rodzicielka.
GENER1CUS, 3. odnoszący się do rodzaju, gatunku.
GENERO, 1. rodzić, wydobywać, wytwarzać.
GENEROSITAS, tis,/. wielkoduszność, szlachetność.
■r
generosus
GENEROSUS. 3. szlachetny.
GENESARETH. 1. bardzo rybne jezioro na północy Palestyny, 21 km długie, 2. okolica w jego otoczeniu.
GENESIACUS. 3. należny do stworzenia; dies genesiacus = dzień stworzenia.
GENESIS, is, /. (gr.) 1. stworzenie, 2. pierwsza księga Pantateuchu.
S. GENESIUS, i, m. św. męczennik (IV w ). Byl poganinem i trefnisiem w Arles. W Rzymie, na dworze cesarskim, gdzie przedtem wyszydzał chrześcijan, dał się na scenie zaufanemu towarzyszowi ochrzcić — wedle mniemania słuchaczy — tylko na pośmiewisko. Tymczasem Gene-sjusz chciał na prawdę przyjąć sakrament, przeto anioł zwiastował mu, że mu są wszystkie grzechy odpuszczone. Dowiedziawszy się Dioklecjan, kazał go ściąć (20 sierpnia).
GENETHLIALOGIA, ae, (gr.i wieszcz-biarstwo z okoliczności urodzin o przyszłych losach człowieka. Bp. Niceusz z Akwilei dał pismu swemu na ten temat opracowanemu napis: Contra genethialogiam.
GENETRIX, icis (genitrix), rodzicielka, matka.
GENEVA, m, Geneva nad jeziorem genewskim w Szwajcarii. Biskupstwo utworzone nk. r 380 było sufraganią do Vienne (Francja). Po tak zw. reformacji rezydował biskup genewski w Annecy do 1802 r.; część tego biskupstwa sabaudzka (francuska) została przyłączona w r. 1802 do biskupstwa Chambery, a w 1822 r. do biskupstwa Annecy. Część zaś szwajcarska została w r. 1821 podporządkowana biskupowi Lozanny (Lausodunum) i tworzy z Lozanną biskupstwo genewsko-lozańskie, p. Lozanna.
GENIALIS, is, m. błędnowierca IV w., który tak samo jak Jowinian był przeciwnikiem ascezy, celibatu, życia klasztornego i czci Świętych.
GENIALIS, e, 1. należący do geniusza lub też mu poświęcony, 2. małżeński, urodzajny, 3. radosny, świąteczny,
przen. dobrze uzdolniony.
GENICULATIO, nis, /. klękanie, zginanie kolan.
GENICULUM, i, n. kolano; dissolutio gen. = drżenie kolan
GENIMEN, inis. n. krzew, owoc, plon; genimina viperarum = plemiona gadzinowe; multiplica genimina = rozmnóż jego plemię (Ps 64, II .
GENITALE, is, n. (membrum; członek rodny, łono matki, pl. genitalia, ium, części płciowe.
GENI I ALIS, należny do poczęcia lub urodzenia; dies genitalis — dzień urodzin.
GENITOR. is. m. 1. rodziciel, ojciec, 2. sprawca, twórca
GENITRIX, icis, p genetrix.
GENITURA, ae,/. 1. poczęcie, rodzenie, 2. stworzenie, rodzaj.
GENITUS, i, m. syn.
GENIUS, i, m. 1. duch obronny. 2 skłonność, uzdolnienie, przysposobienie, sposób myślenia, 3. dobre życie, używanie życia.
GENNAD1US. i, m. kaptan marsylijski. historyk , pisarz kościelny, semipe-lagianin (ok. 500).
GENNARI CASIMIRUS, kardynał t 1912, członek ściślejszej komisji kodyfikacyjnej prawa kościelnego
GENO, ui, itum, 3. począć, rodzić.
S. GENOVEFA, ae, /. św. dziewica, patronka Paryża, t 512 (3 stycznia).
GENS, ntis, /. I. rodzaj, rodzina, klika, 2. pokolenie, ród, plemię, 3. pl. poganie (w przeciwstawieniu do żydów).
GENTIL1S, e, i GENTILICUS 3-1. należący do tego samego rodu lub pokolenia, 2. pogański 3. GENTILES, ium. a) grecko mówiący nieżydzi. którzy wierzyli wprawdzie w Jehowę. lecz nie przyłączali się przez obrzezanie do narodu żydowskiego, b) poganie.
GENTILITAS, tis,/. 1. pokrewieństwo, 2. ogół pogan, pogaństwo.
GENTILITER, przysł. na sposób pogański (Gal 2, 14), ludowy (w mowie).
GENTILIUM, i, ri. (signum) herb rodzinny, tarcza herbowa.
GENTILITIUS, 3. (cius) przynależny do rodu (C. j. c. 1449, 3°), szlachecki.
GENU, us, n. kolano.
GENUA, ae. /. m. portowe w Italii, siedziba arcybiskupia od 1133 (bi-
GENUFLECTO — 254 —
skupstwo od r. 269), sufrag. Mediolanu do 1133.
GENUFLECTO, flexi flexum, 3. klękać, zginać kolana.
GENUFLEX10, klękanie.
GENUFLEXORIUM, i, n. klęcznik, ławka do klęczenia.
GENUFLEXU3, 3. klęczący, z kolanami zgiętymi.
CENUIN1TAS, atis, /. prawdziwość, autentyczność, nieskazitelność.
GENU1NUS, 3.—1. przyrodzony, naturalny, 2. dostojny, szlachecki, wysoki, wspaniały. 3. dens gen., ząb trzonowy.
GENUS, eris n. 1. urodzenie, pochodzenie, rodzaj, 2. ród, pokolenie, naród (żydzi a poganie — gentes),
rodzaj męski lub żeński, gatunek,
sposób i zwyczaj, usposobienie, uzdolnienie, skłonność
GEOGRAPHIA, ae,/. (gr ) opis ziemi.
GEOGRAPH1CUS, 3. krajoznawczy.
GEOLOGIA, ae,/. (gr.) nauka o ziemi, historia ziemi.
GEOMETRES, ne, m. (gr.) geometra, miernik ziemi, pola.
GEOMETRIA, ae, /. (gr.) sztuka mierzenia (pola).
GEOMETR1CUS, 3. geometryczny, mierniczy.
GEORGES, p. m. Saint Georges.
S. GEORGIA, ae, /. św. dziewica z Clermont (Francja) V w. (15 lutego).
GEORGICUS, 3. (gr.) zajmujący się uprawą roli.
S. GEORGIUS, i, m. św Jerzy, męczennik (+ 303) Rodem z Kap-padocji, był za Dioklecjana trybunem wojskowym. Gdy cesarz ogłosił dekrety prześladowcze przeciw chrześcijanom, św. Jerzy rozdał swój majątek ubogim, zwolnił swą służbę i stanąwszy przed cesarzem wyznał się chrześcijaninem. Cesarz usiłował skłonić go pochlebstwami do porzucenia wiary, a gdy to się nie udało, kazał go wrzucić do więzienia, toczyć kołem opatrzonym ostrymi kolcami i żywcem palić, aż wreszcie ścięto go mieczem. Relikwie jego rozdzielono w różne miejsca, głowa zaś przechowana jest w Rzymie w diakonii św. Jerzego na placu targowym (vejabrum) (27 kw.).
gerardus
S. GEORGIUS, i, m. św. Jerzy me czennik + 1290.
GERA, (hebr.) mała waga, nazwa małej monety hebr., 20 część szekla
GERACE, biskupstwo w Italii połud. od 709, sufrag. do Reggio.
GERARIA. ae, /. piastunka.
GERALTONIUM, i, n. Geralton, m. portowe zach. Australii, siedziba biskupia (od 1898), sufrag. de Perth.
S. GERARDUS, i, m. św. wyznawca i bp. z Toul (Francja J- 994 f. Pochodził z okolic Kolonii. Po śmierci biskupa z Toul został jego następcą Odbył pielgrzymkę do Rzymu i przywiózł stamtąd arbpowi kolońskiemu relikwie św. Elipiusza. Po 33-letnim pasterzowaniu umarł w Toul i tam też został złożony Leon IX ogłosił go błogosławionym r. 1050 (23 kw.l.
S. GERARDUS. i. m. męczennik i bp. w Chanad (Węgry) f 1047 (27 wrz). Był rodem z Wenecii i wstąpił wcześnie do klasztoru benedyktyńskiego w tej okolicy. Pielgrzymując do Ziemi świętej zetknął się w drodze powrotnej w Japonii z węgierskim królem Stefanem, za czym został biskupem w Chanad. Po śmierci króla był prześladowany a wreszcie ukamienowany przez pogańskich mieszkańców.
S. GERARDUS MAJELLA, św. wyznawca braciszek zak. Redemptorystów (t 1756). Wychowany przez bogobojnych rodziców w Muro w Lu-kanii, wcześnie wstąpił jako braciszek do zgrom. Redemptorystów. Przy każdej sposobności troszczył się o zbawienie bliźnich. W nagrodę dał mu P. Bóg dar leczenia chorych, przepowiadania rzeczy przyszłych i rozkazywania złym duchom. Lecz ciało jego nie podołało ciężkiej pracy domowej i wielkiemu umartwieniu; umarł przed 30 rokiem życia. Leon XIII zaliczył go r. 1893 w poczet Błogosławionych a Pius X w poczet Świętych
B. GERARDUS, i, m bł. wyznawca zak. Cystersów (+ 1138). Był bratem św. Bernarda, który go wraz z innymi towarzyszami zabrał ze sobą do Citeaux. Gdy św. Bernard udał się stąd na nową placówkę do Clairvaux towarzyszył mu błog. Ge-
rard i był tam jego prawą ręką we wszystkich sprawach. Na zgon jego przedwczesny wygłosił św. Bernard do zgromadzonych zakonników mowę żałobną (30 stycznia).
S. GEREON ET SOC., św. męczennik z towarzyszami (+ ok. 303). W czasie prześladowania Dioklecjana był członkiem legii tabańskiej ą miał za towarzyszy męczeństwa Świętych: Maurycego, Wiktora, Ka-sjusza, Florencjusza i innych, którzy już to przed nim, już wraz z nim zostali straceni. Sam Gereon był dowódcą 318 chrześcijańskich żołnierzy, którzy wszyscy za jego przewodem ponieśli w pobliżu Kolonii śmierć męczeńską. Ich zwłoki, wrzucone do głębokich studzień. wydobyto za ces. Konstantyna W. i złożono w pięknie ozdobionym kościele. (10 października).
GERMANA, ae, siostra rodzona.
B. GERMANA COUSIN, błog. dziewica i sługa f 1601. (15 czerwca).
GERMANIA, ae,/. Germania, Niemcy.
GERMANICA, ae, /. m Marasc, biskupstwo w Cylicii, zał. 1842.
GERMANICUS, 3. germański, niemiecki; jus germanicum = prawo niemieckie.
GERMANITAS, tis, f. 1. rodzeństwo, bracia i siostry, bliskie powinowactwo, pokrewieństwo, kuzynostwo, 2. podobieństwo.
GERMANUS, 3. — 1. rodzony, praw-wdziwy, pokrewny, 2. oddany jak brat lub siostra, wierny, 3. rzeczywisty, szczery, istotny.
GERMANUS, i, m. brat rodzony.
GERMANUS, i, /. m. Saint German Rimousski w Kanadzie, siedziba biskupia (od 1867), sufrag. Quebeku.
S. GERMANUS, i, m. św. German, wyznawca i bp. w Besanęon (IV w). Został porwany przez namiestnika prowincji, strzałami przeszyty a w końcu ścięty w pobliżu Besanęonu w IV w. Jego relikwie czczone były w dawnym klasztorze Baume. (1 paźdz.).
S. GERMANUS, św. wyznawca i bp. z Auxerre (Francja) + ok. 448. Ur. 380 r. w Auxerre, znany jako prawnik, był żonaty z Eustachią. Bi-
skup tamtejszy miał widzenie, że Germanus będzie z czasem jego następcą. Postarał się przeto u prefekta w Autun o przyjęcie Ger-mana w poczet duchowieństwa. Zostawszy biskupem żył Germanus ze swą żoną jak z siostrą. Dla uniknięcia błędnowierstwa pelagiań-skiego udał się z biskupem Lupu-sem do Brytanii i tam wrogie dla nawróconych Brytyjczyków wojska saksońskie odpędził cudownie. Powróciwszy do Francji, udał się do Arles, a umarł w drodze u ces. Wa-lentyniana w Rawennie. Zwłoki jego złożono w jego stolicy biskupiej.
S. GERMANUS, i, m. św. wyznawca i bp. Paryża ,f 576). Pochodził z okolicy Autun, z czasem został kapłanem i przełożonym klasztoru św. Symforiana w Autun, a następnie biskupem Paryża. Król Childe-bert, znając jego litościwość, po-ruczył mu swój skarbiec, by mógł ubogim pełną ręką udzielać jałmużnę, Brał udział w licznych synodach. Papież polecił zwłoki jego złożyć w kościele klasztoru św. Sym-foriana
S GERMANUS, i, m. św. męczennik (f 670). Ur. w Trewirze z rodziny senatorskiej, udał się w 17 roku życia do św. Arnulfa, dawniejszego biskupa Metzu. Pod jego kierunkiem wiódł w klasztorze św. Ro-maryka życie bogobojne. Stąd posłano go do Luxeuil, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie, a następnie został przełożonym klasztoru koło Delsberg. Gdy niejaki Athicus, zarządca klasztoru jego mieszkańców uciskał i okolicę pustoszył, skarcił go św. German surowo. Zemścił się na nim Athicus, w drodze przeszył go włócznią, (21 lutego).
GERMEN, inis, /i. kiełek, pęczek, latorośl.
GERMINATOR, is, m. błędnowierca IV w., podobnie jak Jowinian przeciwnik ascezy, celibatu, życia klasztornego i czci Świętych.
GERMINO, 1. wykluwać się, zielenić, przen. wyprowadzać, utrzymywać dzieci.
GERO, gessi, gestum, 3.—1. nieść, dostawiać, sprowadzać, 2. wytwa-
— 256 — gezirah
rzać, 3. se gerere, zachowywać się, prowadzić się, 4. odnieść korzyść osiągnąć, 5. wywieść, sporządzić, postarać się, opiekować, kierować; personam alicujus gerere = grać czyjąś rolę, kogoś przedstawiać, zastępować, reprezentować (C. j. c. 106); vices gerens – zastępca; res gestae Martyrum = akta męczeńskie , 6. spędzać czas, przeżywać.
GERO, nis, m tragarz, (gerulus i ge-rulo).
S. GEROLDUS, i, m. św. wyznawca Gerold f 678. Należał do rodu książąt saskich, jednak usunął się na samotność, by lepiej Bogu służyć. Tu znaleźli go synowie Kuno i Ulryk, którzy ubolewali od dawna nad jego zaginieniem Obaj też przyłączyli się doń, by wieść z nim życie pustelnicze. Z czasem wybudowano im mały klasztorek, nazwany od niego St. Gerold. Odbył z synami pielgrzymkę do Einsiedeln, a w powrocie stamtąd umarł we Friesen (978 r.) i tam został pogrzebany, (19 kwietnia).
GERONA, p. Gerunda.
GEROSA, p. Vincentia Gerosa.
GERRAE. arum, /. pręty splecione, przen. głupstwa, brednie.
GERRO, onis, m. błazen, leniuch.
GERSONIUS, i, m. Jan Gerson, kanclerz uniwersytetu paryskiego i wielki teolog, t 1429.
S. GERTRUDIS, is, / św. Gertruda, dziewica i ksieni (+ 658 lub 664)-Jej ojciec Pipin większy, majordo-mus Franków, a matka Itta albo Iduberga. Po śmierci ojca przyjęła wraz z matką welon zakonny i osiadła w klasztorze Nivelles k. Brukseli, który sama zbudowała, i tam obrano ją ksienią Siostrom zakonnym przyświecała rozwagą w mówieniu, szczodrobliwością dla ubogich, miłosną pomocą dla chorych i pielgrzymów. Dbała o szerzenie wiedzy, sprowadzała cenne księgi i uczonych. Wiele kościołów i klasztorów zawdzięcza jej swe powstanie. Wyczerpawszy swe siły przez ciągłe posty i nocne czuwania, umarła mając ledwie 33 lat, za życia i po śmierci wsławiona wielu cudami. (17 marca).
S. GERTRUDIS, is, /. św Gertruda W. z Helfty, cysterska + 1303 (15 listop.).
S. GERTRUDIS ALTENBURGEN-SIS, błog. lub św. Gertruda, dziewica i ksieni i” 1297. Córka Ludwika landgrafa Hesji i Turyngii, i św. Elżbiety, naskutek ich ślubu wstąpiła wcześnie do klasztoru Premonstra-tenzek w Altenb(e)urgu, w diec. trewirskiej. Mając lat 20 była już mistrzynią nowicjuszek. Zbudowała przytułek dla obcych pielgrzymów i spełniała tam najniższe posługi. Zgasła w 70 r. życia, a pap. Klemens VI pozwolił na oddawanie jej czci. (13 sier.).
GERULA, ae, /. pośługaczka, dozor-czyni.
GERUNDA, ae, /. m. Gerona w Hiszpanii, siedziba biskupia (od 304), sufrag. Tarragony.
S. GERVASIUS, i, m. św. Gerwazy męczennik. (19 czerwca).
GĘSTA, orum, czynności, dzieła; gęsta apostolorum = dzieje apostolskie.
GESTAMEN. inis, n. 1. ciężar, przen. ozdoba, 2. nosze, mary.
GEST ATIO, nis,/. noszenie, dźwiganie.
GESTATORIL’M, i, n. fotel do nosze nia.
GESTATORIUS, 3. przydatny do noszenia; sedia gestatoria — tron prze nośny; lumen gestatorium = świecznik ręczny, bugia.
GESTICULATIO, nis, f wymowa gestów, mimika.
GESTICULOR, 1. wykonywać gesty, minę i ruchy ciała.
GESTIO, nis, f. 1. zachowanie się, 2 wykonanie, urządzenie, 3. gestio bonorum = zarząd majątku C. j. c. 139).
GESTIO, 4.—1. cieszyć się, weselić, swawolić, rozigrać się, rozbrykać, 2. gwałtownie żądać.
GESTITO, 1. i GĘSTO, 1. nosić, dźwigać
GESTUM, i, n. czyn, wydarzenie, por. gęsta, orum
GESTUS, 3. prowadzony, uwiedziony; res gestae, czyny (wojenne).
GESTUS, us, n. 1. postawa, zachowanie się, 2. ruchy ciała, gesty, mimika.
GEZIRAH, biskupstwo w Iraku chaldejskie od 1852, i syryjskie od 1863.
GHERLA, biskupstwo ormiańskie, admin. od 1930.
GHIMEL, (hebr.), trzecia głoska hebrajskiego alfabetu; cyfra = 3. gim-mel.
G1ANELLI, p. Antonius Maria Gianelli.
GIBAL1UM, m, Gibail w Syrii; biskupstwo Gibail, tj. Botri lub Batran (od 1848), siedziba patriarchy Maro-nitów (z Antiochii) a od r. 1828 Melchitów z Bejrutu.
GIBBA, ae, /. (gibber, gibbus), garb, guz.
GIBBUS, 3. sklepiony, wypukły.
GIBRALTAR, biskupstwo w kolonii ang. w Hiszpanii od 1910 wyjęte.
GltLNIOVIUM, i, n. m. Gielniów w Polsce, diec. gnieźnieńska, miejsce urodzenia blog. Władysława.
G1ENUM, i, n. m. Jaen w Hiszpanii (Andaluzja), biskupstwo (VII w ). od 240 z siedzibą w jzen, sufrag. Granady.
GIGAS, gigantis, m. (gr.), olbrzym, przen. bohater.
GIGANTEUS, 3. olbrzymi.
GIGNO, genui, genitum. 3.—1 rodzić, 2. wydobywać, zakładać.
GILBUS, gilvus, 3 żółty.
GINGIVA, ae,/. dziąsła.
GIRGENTI, p. Agrigentum.
GISAVA, ae. /. m. Bisarchio w Sardynii, biskupstwo (od XII w ), 1803 odnowione z siedzibą w Ozieri, sufr. do Sissari.
S, GISLARIUS, i, m. św. Gislar, kapłan i wyznawca, (3 paźdz.), p. Chu-nialdus.
S. GlSLENUS, i, m. św. Gislen, VII w. (3 lutego), p. Aldegundis.
GIUST1NI PHILIPPUS, kardynał 1914 – 1917, członek ściślejszej komisji kodyfikacyjnej prawa kościel-nego.
GLABER, bra. brum, 3. nieowlosiony, łysy, gładki.
GLABRO, 1. i GLABRESCO, 3. stawać się łysym.
GLACIALIS, e, lodowy.
GLACIATUS, 3. okryty lodem, zlodowaciały.
GLACIES, ei, /. lód.
GLACIO, 1. przemienić w lód, zlodowacieć. < /
GLADIATOR, is, m. szermierz, walczący mieczem.
GLADIUS, i, m. krótki miecz.
GLAEBA, ae,./. (gleba) 1. skiba, gleba, 2 bryłka, mała kula.
GLAEBULA, ae, /. mała skiba, kuleczka.
GLAESUM, i, «. p. glesum.
GLANDIFER, 3. wydający żołędzie.
GLANS, nis, /. 1. żołądź, owoc ziarnisty. 2. kula w kształcie żołędzia.
GLAREA, ae, /. żwir, gruby piasek, szuter.
GLAREOSUS, 3. pełen żwiru, kamyczków.
GLAbGOVl A, m. Glasgow w Szkocji, siedziba arcybiskupia od 1878, biskupstwo 543, wyjęte.
GLAUCUS. 3.— 1. (gr.), niebiesko-siwy, błękitny, niebieskawy, zielonawy, ciemno-zielony, 2, błyszczący, jaśnie-jacy.
GLEBA, glebula. p. glaeba, glaebula.
GLENDALOUGH, biskupstwo w Irlandii od 618, zjednoczone z Dublinem 1315.
GlESUM, i, n. (glaesum, glessum) bursztyn.
GLIS. gliris, rn. szczur.
GLISCO, 3. —I. zapłonąć, zapalić się. 2 przybierać, wzmagać się (ogień).
GLISCUS, 3. żarzący się. bujnie wyrosły.
GLOBO, 1.—1. zaokrąglać, 2. skupiać, pass. zgromadzać się.
GLOBOSUS, 3. kulisty, okrągły.
GLOBULUS, i, m. mała kula; globu-lus igneus = kula ze strzelby.
GLOBUS, i, rn. 1. ciało kuliste, kula, piłka, 2. przen. gęsta gromada, kłębek, rota, orszak, zastęp, kupa ludzi, związek, klub.
GLOCIO, 4 kwokać.
S. GLODESINDIS, f. św. Glodesynda, ksieni (i- ok. 610). Rodem z Kampanii u schyłku VI w., przed ojcem, który usiłował zmusić ją do małżeństwa, skryła się za ołtarzem kościoła św. Stefana w Metzu, cudownie okryta przez anioła welonem zakonnym uzyskała pojednanie z ojcem i z jego pomocą zbudowała w Metzu klasztor, gdzie przebywało 100 zakonnic pod jej przewodem. Umarła w 30 r. życia i tamże pochowana.
GLOMERABILIS, e, zwinięty w kłębek, zaokrąglony.
17
GODEFRIDUS
GLOMERO, 1. zwinąć w kłębek, zgarniać, zgromadzać.
GLOMUS, eris, n, kłębek, krzak gęsty, gąszcz.
GLORIA, ae, /. 1. chwała, sława,
cześć, ozdoba; a gloria eorum -~= z dala od ich wspaniałości (Fs. 48, 15), 2. żądza sławy, chciwość, 3. hymn pochwalny. Gloria przy Mszy św.
GLORIATIO, nis,/. 1. chwalenie, uwielbianie, 2. chełpienie się, przechwalanie.
GLORIFICATIO, nis, /. uwielbienie, wychwalanie.
GLOR1FICATOR, is, m. 1. chwalca,
przechwałce, chełpiciel.
0L0R1F1C0, 1. — 1. chwalić, wielbić, sławić, 2. pass. okazać się wspaniałym,
GLORIF1CUS, 3. chwalebny, sławny.
GLORIOLA, ae, /. 1. odrobina sławy,
głoriola tj. osobliwy wieniec chwały w wieczności (wedle nauki teologów) za zachowanie dziewictwa, za wytrzymanie męczeństwa i za nadzwyczajną wiedzę w zakresie bogosłowia (teologii).
GLORIOR, 1. chwalić się, z powodu: de lub in aliqua re quid gloriaris in malitia, a także: pro me autem nihil gloriabor.
GLORIOSUS, 3. pełen chwały, sławy,
wychwalający się, chełpiący.
GLORIOSE, chwalebnie, zaszczytnie.
GLOS, gloris, /. (gr.) siostra męża, szwagierka.
GLOSSA, ae, /. glossa, tj. biblijne lub prawno-kościelne wyjaśnienie ciemnych zwrotów; uwagi boczne,
brzeg u książki.
GLOSSARIUM, i, n. (gr.) słownik zawierający wyjaśnienia ciemnych wyrazów.
GLOSSATOR, is, m. tłumacz biblijnych lub prawnokościelnych miejsc.
GLÜBO, psi. ptum, 3.—1. obierać, obłupać, zdjąć skórkę, 2. przen. ogołocić.
GLUMA, ae, /. łuska, łupina.
GLUTEN, inis, n. klej, kit (glus).
GLUTINATOR, is, m. skłejacz, introligator.
GLUTINO, 1. sklejać; pass. ścisłe połączenie.
GLU(T)TIO, 4. chlipać, żłopać, połykać.
GLUTTO, or.is, m. birbant, hulaka pasożyt.
GLUTUS, i, m. gardziel.
GNARUS, 3.—1. świadom, doświadczony, 2. znany.
GNATUS, 3. p. natus.
GNAVUS, 3. p. navus, skrzętny, czynny, zapobiegliwy.
GNESNIA, ae. /. m. Gniezno w Polsce z własną katedrą od 1000 r„ arcybiskupstwo od 1418, siedziba prymasowska, od r. 1821 zjednoczona jako gnieżnieńsko-poznańska z siedzibą w Poznaniu, od r. 1946 odłączona od poznańskiej diecezji, która stała się sama metropolią, a przyłączona do metropolii warszawskiej.
GNOSnCl, orum, m. Gnostycy, kace-rze w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, którzy chełpili się, jakoby sami mieli pełną znajomość prawd wiary, a tymczasem rozszerzali nauki najzgubniejsze i wprost rozumowi przeciwne; mieli oni w XII i XIII w. naśladowców. A także nowoczesna teozofia jest częściowo pod wpływem starych nauk gnostycznych.
GNOST1CISMUS, i, m. gnostycyzm, błędna nauka pierwszych wieków chrześcijaństwa, p Gnostici.
GOA. ae. /. główne miasto w Indiach portugalskich, od 1558 siedziba arcybiskupia metrop. (od 1534—1557 biskupstwo, od 1886 patriarchat»
S. GOAR, is, m. św. wyznawca, kapłan (f 575). Rodem z połud, Francji, zostawszy kapłanem opuścił ojczyznę a za zgodą arbpa trewirskiego zbudował sobie celę nad Renem. Sigebert. syn Chlotars, chciał mu poruczyć rządy trewirskiej diecezji, lecz Goar uprosił sobie u Boga chorobę febryczną. 7 lat trwającą, co go uchyliło od przyjęcia odpowiedzialnego urzędu. U jego łoża śmierci stali dwaj kapłani przysłani od Sigeberta. Miejsce jego skonu ściągało licznych pielgrzymów i wzrosło z czasem w kwitnące miasto (21 Iipca).
S. GODEFRIDUS, i, m. św. Godfryd, wyznawca (+ 1126). Służąc w wojsku Henryka V wiódł przecie życie bardzo pobożne. Postanowił wraz z żoną służyć Bogu w klasztorze. Brat jego Otto przyłączył się do tego projektu i wybudował 3 kła-
sztory. Obaj bracia wstąpili do klasztoru Augustianów i poddali się kierownictwu św. Norberta. Umarł zaledwie 30-letni. (19 stycznia).
GODEHARDUS, i, m. św. Got-hard. benedyktyn, wyznawca, biskup i drugi patron miasta Heddesheim (t 1038). Ur. się 960 r. jako syn urzędnika w Altaich w Bawarii. Studiował pilnie filozofię i teologię. Był po kolei przeorem i opatem klasztoru benedyktyńskiego w Altaich. W r. 1022 obrano go wbrew jego woli biskupem w Hildesheim, jako taki wspierał także sztuki piękne, lecz sam wiódł życie umartwione. Także kościół św Bartłomieja zawdzięcza mu swe powstanie wraz z budynkami dla ubogich. U końca życia usunął się do klasztoru koło Hildesheim i tam umarł (1038). Inocenty II zaliczy! go w poczet Świętych. (4 maja).
GODESCHALCUS, i, m. Gotszalk, oblat klasztoru w Fuldzie a później zakonnik w Orbais (diec Soi-Sfon) wznowił błędy o przeznaczeniu (predestynacji) i umarł jako heretyk r. 808.
S. GOfiRICUS, i, m. św. Goeryk, wyznawca i bp Metzu (f 642) 19 września. Był pierwotnie żołnierzem z Akwitanii i oślepł. Pielgrzymował do Metzu i odzyskał tam wzrok w kościele św. Stefana. Błog. bp Arnulf obrał go sobie za następcę, gdy sam udać się pragnął na pustynię. Goeryk spełniał urząd biskupi przez 17 lat, umieścił zwłoki św. Arnulfa w kościele św. Apostołów, a sam umarł 642 r.
GOLBERNIA, ae, /. miasto Golburg w Australii, siedziba biskupia (od 1864), sufrag, do Sindey.
GOLGOTHA, nazwa wzgórza w kształcie czaszki, na północny zachód od Jerozolimy, lać.: Calvaria lub Cal-variae mons = góra Kalwarii.
GOLIATH, olbrzymi Filistyńczyk, pokonany i zabity w walce z Dawidem.
GOMOR, hebrajska miara, 10 część ephi. prawie 4 litry.
GOMORRHA, ae, /. niegdyś miasto z okolicą na południe Morza Martwego w miejscu dzisiejszego jeziora słonego.
GOMPRUS, i, m. (gr.) gwóźdź, kołek.
GONALVESIUM, i, n. m. Gona’ives na wyspie Haiti w środkowej Ameryce, biskupstwo w zarządzie arcybiskupa Port-au-Prince.
GONDOLA, ae, /. łódka okryta.
S. GONDULPUS. i. m św. Gondulf, wyznawca i bp Metzu (•(•822). W początkach r. 816 obrano biskupem w Metzu św. Gondulfa, który spełniał urząd biskupi przez 6 lat. Pochowany w opactwie św. Gorgo-niusza. (6 wrz ).
GONIA, ae, /. kąt, narożnik.
GONOS, i, m, 1. nasienie, 2. owoc.
GONORHOEA, ae, /. (gr.) choroba upławu nasiennego.
GONZALES, p. Rochus Gonzales.
S. GORDIANUS, i, n. św. Gordian, towarzysz męczeństwa św. Waleriana „j” ok 250 r.
S. GORDIANUS, i, m. męczennik
362 (10 maja).
S. GORGONIUS, i. m. św. męczennik t 303 (9 września).
GORITIAE, arum,/. m. Gorycja w górnej Italii, siedziba książęco-arcybi-skupia od 1751, metrop
B. GOSBERTUS, i, m. błog Gosbert (męczennik), 4 bp Osnabrueku (+ ok. 858). Saksończyk z pochodzenia, wysłany był przez św. Ans-gara jako biskup do Szwecji. Ale gdy Normanie wypędzili św. Ans-gara z Hamburga, musiał także Gosbert opuścić Szwecję. W tym czasie umarł biskup Osnabrueku a za radą Ansgara objął Gosbert urząd biskupi tamże; sprawował go przez lat 13 (845—858) śród licznych przeszkód równających się męczeństwu. (13 lutego).
GOSEN, albo GESSEN, kraj na półn.-wschodniej stronie Egiptu,gdzie Izraelici mieszkali prawie od 1922—1492 przed Chrystusem.
GOSS1PIUM, i, n. (gosypinus), krzew bawełny.
GOTTI HIERONIMUS, m. kardynał t 1916, członek pierwszej komisji kodyfikacyjnej prawa kościelnego
GOULBURN, biskupstwo w Australii od 1862, sufr. Sydne’u.
GOYASIUM, m. Goyaz w Brazylii, siedziba biskupia (od 1826), sufrag. do Marianny.
GRASSOR
GOZO, biskupstwo na maicie od 1863, wyjęte.
GRABATUS, i, m. (gr.) leżak, posłanie do spoczynku, nędzne loże.
GRAC1L1S. e, 1. wysmukły, wiotki, cienki, 2. ubogi, pojedynczy, prostoduszny.
GRACILITAS, tis, /. smukłość, wiot-kość.
GRADABILIS, e, (gradibilis) zdolny do wnijścia.
GRADALE, p. graduale.
GRADAT1M, przysł. stopniowo krok za krokiem.
GRADATIO, nis, /. podwyższanie, stopniowanie, pomnożenie.
GRADATUS, 3. stopniowy.
GRADIOR, gressus sum, 3. postępować.
GRADISCA, p. Goritiae
GRADUALE, is, n. wejście po stopniach, modlitwa stopni (modlitwa we Mszy św. po epistole), także księga, która odpowiednie modlitwy zawiera; psalmi graduales = psalmy, które odmawiano (prawdopodobnie), gdy żydzi wstępowali po stopniach świątyni (niektórzy tłumaczą je inaczej).
GRADUS, us, m 1. krok. 2. postawa, stanowisko, 3. stopień, szczebel, pl. drabina (gradus lignei), 4 ranga, następstwo, 5. położenie tonu.
GRAECANICUS. GRAECILUS, GRAECULUS, GRAECUS = grecki.
GRAECITAS.tis,/. grecka mowa, grec-kość.
GRAECOR, 1. naśladować Greków, żyć na sposób grecki.
GRAFTONIUM, m Grafton w Australii. siedziba biskupia, p. Lisnore.
GRAMEN inis, n trawa, murawa.
GRAMINEUS, 3. porosły trawą, trawiasty.
GRAMINOSUS, 3 bogaty w trawę.
GRAMMAT1CA, ae, /. (gr.) umiejętność reguły mowy.
GRAMMATICUS, 3. należący do umiejętności mowy.
GRAMMATISTA, ae, m. (gr.) mistrz mowy, nauczyciel gramatyki.
GRAN, albo ESZTERGOM, (Strigo-nium), biskupstwo na Węgrzech, od 1000 r. metropolia, siedziba prymasowska.
GRANADA, biskupstwo w Ameryce śród. od 1913, sufrag. do Managua.
GRANARIA, orum, n. spichlerz (gra-narium. i, o.).
GRANAR1US, i, m. znawca ziarna.
GRANATA, m. Granada w Hiszpanii, siedziba arcybiskupia (od 1492 r.), biskupstwo od 65 r.
GRANATUM, i, n. mai um granatum = jabłko granatowe (Kant. 8, 2).
GRANDAEVUS, 3. sędziwy,wiekowy.
GRANDESCO, 3. stać się wielkim, wyróść.
GRANDIA, urn, n. dziwotwory, potwory morskie.
GRANDIFER, 3. bardzo dochodny,
korzystny.
GRANDILOQUUS, i, m. samochwał, chełpiciel, fanfaron.
GRANDILOQUUS, 3. mówiący
wspaniale, uroczyście.
GRANDINAT, pada grad.
GRANDIO, 4. powiększyć, przybrać, róść.
GRANDIS, e. 1. wielki, znaczny, 2 dorosły, wiekowy, 3. wzniosły, uroczysty.
GRAND-ISLAND, biskupstwo w Stanach zjedn. od 1917, sufr. Dobuque.
GRANDITAS, tis,/. wspaniałość, wielkość.
GRANDIUSCULUS, 3. nieco większy, dość wielki, dość urosły.
GRANDO, inis, /. grad lodowy.
GRAND-VARADIN, p. Magno-vara-dinum.
GRANDORMIUM, m. Grand Rapids w Ameryce połud., siedziba biskupia (od 1882), sufrag. do Cincinnati.
GRANEUS, 3. ziarnisty.
GRANG1ARIUS, i, m, zarządca dóbr ziemskich.
GRANIFER, 3. wydający ziarna.
GRANULA, ae,/. ziarenko, przen. perełka w różańcu.
GRANUM, i, n. ziarno, jądro.
GRAPHICUS, 3. (gr ) rysowniczy, malowniczy, drukarski.
GRAPHIUM, i, n. (gr.) nasadka, rysik
GRAPHIS, idis, f. (gr.) przyrząd do
rysowania.
GRASSATOR, is, m. rozbójnik, rabuś.
GRASSATIO i GRASSATURA, wałęsanie.
GRASSOR, 1, wałęsać się, źle się obchodzić, gniewać się, srożyć.
GRASS-VALLEY, p. Sacramento.
GR ATANTER, przy st. chętnie, z ochotą.
GRATES, /. pl. nom. i acc abl gra-tibus, podziękowania, dzięki (zwłaszcza względem wysoko postawionych osób i Boga); grates rependere, re-ferre = składać dzięki; gratibus ve-nerari.
GRATIA, ae, /. 1. wdzięk, uprzejmość, grzeczność. 2. życzliwość, łaska, upodobanie, pl. gratiae = udzielanie łaski, 3. abl. gratia c. gen. dla, z powodu: verbi (exempli) gratia = na przykład, 4. dziękczynienie; gratias exhibere =: złożyć podziękowanie; gratias agere = dziękować, w zwrotach kościelnych: spełnić coś przyjemnego; Deo gratias agere = u-czynić coś P. Bogu miłego, spełnić czynność ofiarną, hołd P. Bogu złożyć; gratiasl (ago lub agimus’ = pięknie dziękuję; gratiarum actio =: dziękczynienie, zwłaszcza po Mszy św., 5. przysługa z miłości wyświadczona (Kor. 16, 3).
B. GRATIA, ae, /. blog. Gracja mę-czenniczka (t 1180). Była siostrą błog. Bernarda Ameth, przezeń nawrócona na wiarę chrzęść, i ochrzczona. Wraz z nim otrzymała też koronę męczeńską. (1 czerwca).
B. GRATIA A CATHARO, błog. wyznawca Gracja z Catharo (t 1308). Pochodził z miasteczka Mulla k. Cat-taro w Dalmacji. Do 30 r. życia był wioślarzem a równocześnie uczniem augustianina Szymona z Camerino, którego słyszał głoszącego kazania w Wenecji. Przyjęty do zakonu wiódł bardzo surowe życie, często ukazywał mu się Zbawiciel w N. Sakramencie. Zwłoki jego przeniesiono do Mulla. (16 list.).
GRATIANOPOLIS. is, m. Grenoble we Francji, siedziba biskupia (od IV w ), sufrag. Lyonu,
GRATIANUS, i, m. Gracjan, mnich Ka-medułów. nauczyciel w szkole klasztornej w Bolonii, zmarły w marcu 1179 r., uczył pierwszy prawa kościelnego jako oddzielnej wiedzy, a nie jako części dogmatyki. Między r. 1140 a 1150 złor.ył wszystkie poprzednio wydane przepisy w zbiór jednolity pod nazwą „Corcondantia
discordantium”, nazwany później Decretum Gratiani.
GRAT1FICATIO, nis, /. powolność, uprzejmość, darowizna.
GRATIFICO i GRATIFICOR, 1. okazać się uprzejmym; grat. aliquem in gratia, udzielić komu łaskę, ułaskawić.
GRATIOR, ius, przyjemniejszy, milszy.
GRATIOSITAS, tis, /. przyjemność,
uprzejmość.
GRATIOSUS, 3.—1. uprzejmy, życzliwy, łaskawy, 2. obdarzony, upodobany.
GRATIOSE, przysł. z łaski.
GRATIS, przysł. 1. bezpłatnie, darmo 2. bezpodstawnie, bezzasadnie.
GRATITUDO, inis,/. uczucie wdzięczności, wdzięczność.
GRATUITAS, tis,/. bezinteresowność, bezpłatność.
GRATOR, I. okazać radość, życzyć szczęścia, gratulować.
GRATUITUS, 3. (gratuito przysł.) bezpłatny, darmo dany, bezinteresowny.
GRATULATIO, nis /. 1. życzenie, 2. dziękczynienie, święto dziękczynne.
GRATULATOR1US, 3. składający życzenia.
GRATULOR, 1. życzyć powodzenia, 2 sobie winszować, cieszyć się.
S. GRATUS. 1. m. św. wyznawca i bp Aosty (f 810). Pochodził z Grecji, studiował w Atenach i wstąpił do klasztoru w Efezie. Pap. Hadrian zwrócił na niego uwagę, gdy Gra-tus na II soborze nicejskim dzielnie zwalczał obrazoburców. Wysłał go w poselstwie do Karola W., a następnie uczynił go biskupem Aosty w Italii. Po kilku latach złożył swój urząd i udał się na pustelnię, dotąd jeszcze od jego imienia znaną. W pielgrzymce do Jerozolimy wskrzesił dwóch zmarłych, liczne też cuda zdarzyły się u jego grobu w katedrze w Aoście (7 września).
GRATZ, p. Secovia.
GRATUS, 3. —1. uprzejmy, miły, 2 pożądany, drogi, przyjemny, 3 wdzięczny; gratum facere alicui = wyświadczyć komu przyjemność.
GRAVAB’LIS. e, obciążający, ciężki.
GRAVAMEN, inis, n. dokuczliwy ciężar, trudność.
GREGORIUS DE THURIN GA
GRAVANTER,przysł. niechętnie (gra-vate i gravatim).
GRAVATIO, nis, /. trudność, trud, uciążliwość.
GRAVATUS, 3. obciążony, obładowany, uciśniony.
GRAVEDO, inis, /. ciężar, ciężarność.
GRAVESCO, 3. stawać się ciężkim, pogarszać się.
GKAVIDITAS, tis, f. ciężarność, brze-mienność.
GRAVIDO, I. obciążać. 2. spowodować ciężarność, zapłodnić.
GRAV1DUS, 3. —1. ciężarny, 2. pełny, obładowany, nadęty, obrzmiały.
GRAVINA, ae, /. m. Gravina in Fuglia w Italii, siedziba biskupia od VIII w., wyjęta.
GRAVIS, e, 1. ciężki, wąski, 2. ociężały, niezdolny, 3, utrudzający, przykry, 4. gwałtowny, dosadny, dobitny, skuteczny, 5. poważny, czcigodny, dostojny, 6. twardy, surowy, ostry,
zmartwiony, wrażliwy (graviter).
GRAVITAS, tis, /. 1. ciężkość, 2. gwałtowność, twardość, 3. godność, powaga, nacisk.
GRAVO. 1. obładować, obciążyć, utrudzić, cisnąć, pogarszać, uwierać.
GRAVOR, 1. być przykrym, zgryźliwym, dokuczać komu, ciążyć na kim.
GREAT-FALLS, biskupstwo w Stanach Zjedn. od 1904, sufr. Oregonu.
GREEN-BAY, biskupstwo w Stanach Zjedn. od 1868, sufr. do Milwaukee.
GREGALIS i GREGARIUS, 3.-1. należący do trzody, do stada, 2. szeregowy, zwyczajny, prosty.
GREGATIM,przysł. trzodami, stadami.
GREGO, I. zgromadzać.
GREGORIANUS, 3. gregoriański; can-* tus greg. —— śpiew kościelny zaprowadzony przez pap. Grzegorza W. (cantus firmus).
GREGORIUS, i, m. imię wielu papieży świętych: a) 1. św. Grzegorz I Wielki, wyznawca i doktor Kościoła (590—604) 12 marca, 2. św. Grzegorz II, wyznaca (715—731) 13 lut.,
św. Grzegorz III, wyzn. (731—741) 28 list.. 4. św. Grzegorz VII, wyznawca (1073 —1085) 25 maja, 5. św. Grzegorz X, wyznawca (1271 —1276) 16 lutego; b) inni papieże tegoż imienia (nie święci): Grzegorz IV
(827 — 844), Grzegorz V (996—9’J9), Grzegorz VIII (1187), Grzegorz IX (1227—44), Grzegorz XI (1370—78), Grzegorz XII (1406 —15), GrzegorzXIII (1572-85), Grzegorz XIV (1590-92), Grzegorz XV (1621—23), Grzegorz XVI (1831-46).
S. GREGORIUS THAUMATURGOS,
m. św. Grzegorz Cudotwórca biskup wyznawca t 270 (17 listopada).
S. GREGORIUS SPOLETANUS, i, m. św. Grzegorz ze Spoleto, kapłan i męczennik (f 300) 23 grudnia. Za prześladowania ces. Dioklecjana oskarżono go przed prefektem Flak-kusem, że poniszczył obrazy i świątynie bogów i nawrócił wielu pogan do chrześcijaństwa. Flakkus kazał mu rozbić szczękę, położyć na rozpalonym ruszcie, ranić żelaznymi kalcami (cierniami), palić pochodniami, a wreszcie ściąć mieczem. Zwłoki jego kupiła pobożna matro-na Abundancja za 35 sztuk złota i pogrzebała u mostu kamiennego nad tak zw. krwawym potokiem Kości jego dostały się za pierwszego biskupa (kolońskiego) Brunona do Kolonii i spoczęły nad relikwiami 3 św. Królów w tamtejszej katedrze. Część jego relikwij znajduje się także w Trewirze.
S. GREGORIUS, i, m. św. biskup i apostoł Armenii, + ok. 320, (1 października).
S. GREGORIUS NAZIANZENUS, św. Grzegorz z Nazjanzu, wyznawca i doktor Keścioła, biskup Sasiny w Kapadocji a później Konstantynopola f 390. (9 maja).
S. GREGORIUS TURONENSIS, św. Grzegorz z Tours, sławny historyk Franków + 594.
S. GREGORIUS DE THURINGA, św Grzegorz z Turyngii bp i wyznawca (f 776). Pochodził z rodziny szlacheckiej w Turyngii. Towarzyszył św. Bonifacemu, w podróży misyjnej. Zanim św. Bonifacy udał się do Fryzji, zostawił Grzegorza biskupem w Turyngii. Przez gorliwych misjonarzy nawrócił rychło Sakso-nów po prawej stronie Sali. Błog. Ludgera przysposobił do objęcia stolicy biskupiej w Monasterze. W późnej starości znosił cierpliwie
przez 3 lata paraliż, aż umarł 25 marca 776 r. Jego relikwie spoczywają w kościele klasztornym w Susteren w Holandii (25 sierpnia).
GREGORIUS, i, m św. wyznawca i bp Utrechtu t 776 (26 sierpnia).
S. GREGORIUS, i, m. św. wyznawca i bp z Langres (VI w.).
8, GREGORIUS, i, m. btog. wyznawca i papież (t 1276). Pap. Grzegorz X (1271—76) pochodził z rodu hrabiowskiego. Ukończywszy studia teologiczne w Paryżu, usiłował zachęcić książąt i wiernych do odzyskania Ziemi św., podjął nawet osobiście podróż do Syrii, gdzie w Pto-lomajdzie doszła go wiadomość, że go obrano papieżem. Wróciwszy zwołał powszechny sobór do Lyonu, gdzie udało mu się przywrócić pokój z Kościołem greckim. Wróciwszy z soboru, zamierzył udać się do Palestyny, zmarł jednak w Arezzo w 5 roku rządów papieskich. Po śmierci wsławił się kilku cudami.
B. GREGORIUS CELLI, błog. wyznawca i pustelnik (+ 1343). Straciwszy wcześnie ojca, wstąpił za namową matki do małego klasztoru w Veruchio przez nią zbudowanego. Przez lat 10 służył swym towarzyszom klasztornym za wzór, wielu nawrócił grzeszników i zwalczał błędy ariańskie. Po śmierci matki udał się na górę Carnerio k. Kieti, gdzie zgromadzi! koło siebie jeszcze kilku pustelników. Tu żył w wielkiej surowości aż do śmierci dn. 4 maja 1343 r. Zwłoki jego spoczywały w Veruchio, gdzie go lud czci jako patrona od deszczu (11 maja).
GREM1ALE, i, n. fartuszek, kwadratowy kawał jedwabiu barwy każdo-czesnych szat kościelnych, obramowanych haftami i galonami złotymi lub srebrnymi, który wkładają biskupowi na podołek, gdy podczas nabożeństwa siedzi na bronie.
GREMIALIS, e, należący do łona, do grona, do zespołu.
GREMIUM, i, n. łono, podołek, zespół, głąb, wnętrze.
GRESSIO, nis, /. kroczenie, krok.
GRESSUS, us, m. ł. krok, chód, 2. następstwo rodzajów, pokoleń.
GREX, gregis, m. 1. trzoda, 2. hufiec, orszak, tłum, 3. towarzystwo, zespół wiernych.
B. GRODECZIUS MELCHIOR S. I., bł. Melchior Grodecz (Grodziecki) Ślązak, kurat wojskowy w Koszycach na Węgrzech, poniósł wraz z Markiem Crisinus’em i Stefanem Pankracjusem śmierć męczeńską dn. 7 wrze śnią 1619.
GROMA, ae,/. przyrząd do mierzenia pola.
GROSSETO, biskupstwo w Italii od 1133, sufr. Sieny.
GRÜSSITUDO, nis,/ otyłość, grubość.
GROSSUS, i, m. grosz.
GROSSUS, i, m. /. zawiązek owocu, pączek, wczesna figa.
GROSSUS, 3, gruby.
GKUMUS, i, m kupa ziemi, kopiec.
GRUS, gruis, m. i /. żuraw.
GRUTIA, ae, /. tratwa (drzewo).
GRYFITAE, arum, m. (Griffones) stary
ród polski Gryfów, do którego należała matka błog. Bronisławy.
GRYPS, grypis, lub gryphis, gryf, bajeczny ptak czworonożny.
GRZYMISLAVA, ae, /. Grzymisława, księżna polska, matka św. Salomei.
GUADALAj(X)ARA, ae, /. główne miasto państwa Jalisco w Meksyku, stolica arcybiskupia (biskupstwo 1552-1863).
GUADALUPAE, arum, /. La Guade-lope, franc. wyspa w Indiach zachodnich, największa w (małych) Antyl-lach; biskupstwo Basse-Terre lub Guadeloupe od 1850.
GUADIA, ae,/. fant, zakład, wadium.
GUADIX et BAZA, biskupstwa w Hiszpanii zjednoczone 1493, sufr. Grenady.
S. GUALBERTUS JOANNES, św. Jan Gwalbert, opat w Valombrosa, założyciel zakonu (f 1073) 12 lipca.
S. GUALFARDUS, i, m. św. Gwal-fard, wyznawca z Augsburga (fi 127). Był z zawodu siodlarzem w Weronie, dla pewniejszej pracy nad zbawieniem usunął się do lasu, gdzie przebywał 20 lat. Tam go znaleziono i odprowadzono do Werony, gdzie zamknął się w celi i lat 10 jeszcze przebywał opodal kościoła Zbawiciela. U jego grobu działy się liozne cuda. Biskup Henryk sprowadził
GUARANDA
— 264 —_________________________GULIELMUS
jego relikwie do Augsburga, gdzie je złożono w kościele Kapucynów. Został patronem siodlarzy (27paźdz.).
GUARANDA, ae, /. potwierdzenie skargi sądowej.
GUARDA, biskupstwo w Portugalii od 572 r., sufr. Lizbony.
GUARDIA, ae /. straż, czynność
GUARDIANUS, i, m. gwardian, tj. przełożony domu zakonnego u Franciszkanów i Kapucynów.
GUASTALLA, biskupstwo w Italii od 1828, sufr. Modeny.
GUAST1MALA, ae, f. główne miasto państwa wolnego Gwatemali w Ameryce środkowej, siedziba arcybiskupia (biskupstwo od r. 1534—1733).
GUAXUPE, biskupstwo w Brazylii cd 1916, sufr. do Bello-Horizonte
GUAYANA, ae, /. kraj w Ameryce połud., biskupstwo Guayana albo St. Thomas (od 1790) z siedzibą w Bolivar, sufr. Venezueli.
GUAYAQUILIUM, i, n. m. Guayaquil w Ekwadorze, Ameryka, siedziba biskupa (od 1837), sufr do Quito.
GUBBIO, biskupstwo w Italii od 416, wyjęte.
GUBERNACULUM, i, n. 1. ster, 2. kierownictwo, przewodnictwo, rząd.
GUBERNATOR, is, m. sterownik, kierownik (gubernatrix cis).
GUBERNIUM, i, n. rząd, władza państwowa (C. j. c. 255), g. civile.
GUBERNO, 1. sterować kierować, rządzić.
S. GUDULA, ae, /. św. dziewica (t 712) (8 stycznia). Pochodziła ze znakomitej rodziny w Belgii. Jej matka chrzestna św. Gertruda, dala ją na wychowanie do Zakonnic w Nivelles. Po jej skonie wróciła do domu ojcowskiego. Niedaleko jej domu była kapliczka, tam podążała często, aby się lepiej pomodlić. Ciało jej spoczęło za sprawą Karola W. w kapliczce Mortsella gdzie cesarz ten kazał ku jej czci zbudować klasztor. Gdy Normanowie ten klasztor zburzyli, złożono jej kości koło Leodium. Później spoczęły w kościele św. Michała w Cambrai, gdzie je r. 1579 tłum kacerzy zniszczył.
S. GUIDO, onis, m. błog. opad Guido (t 1046). Ur. opodal Rawenny (Ita-
lia; po ukończeniu studiów odbył podróż do Rzymu i przyłączył się do pustelnika Marcina, który po
3-letnim przygotowaniu posłał go do klasztoru Pompasum nad Padem, gdzie postąpił dalej w pobożności, aż go opat przeznaczył na przełożonego klasztoru w Rawennie. Wkrótce potem obrano go opatem w Pompasum. Po 42 latach rządów zakonnych zmarł w Parmie r. 1046 w drodze do ces. Henryka III, który jego zwłoki polecił umieścić w kościele św. Zenona w Weronie Stamtąd dostały się do Spiry 1047 r., gdzie zbudowano kościół pod jego imieniem. 31 marca.
S. GULIELMUS, i, m. św. opat Wilhelm, założyciel klasztoru Monte Vergine k. Neapolu t 1142, 25 czerwca.
S. GULIELMUS, i, m. św Wilhelm, wyznawca; pustelnik (t 1157). Z życia światowego usunął się do lasu w Etrurii, gdzie wiódł b. surowe życie pokutnicze Zwabieni sławą jego świętości ściągnęli się do niego pustelnicy, żyjący w okolicy wedle reguły św. Augustyna. Lecz Wilhelm usunął się od nich na górę Prunum, gdzie wiódł dalej swe życie odosobnione. W końcu osiadł w samotni Malevalle w pobliżu Sieny. (10 lutego).
S. GULIELMUS, i, m. św. Wilhelm, zak. Cystersów, arcybiskup Bour ges (f 1209). Wykształcony w umiejętnościach, wcześnie został kanonikiem w Soisons i w Paryżu. Zniechęcony jednak do życia świato wego, wstąpił niebawem do klasztoru Cystersów w Poligny, został następnie opatem w Fontain-Jean dalej w Chalis. skąd powołano go na stolicę arcybiskupią w Bourges. Broni dzielnie czystości wiary przeciw Albigensom Złamany wiekiem, pracą i chorobą zmarł 9 stycznia 1209 r. wielu cudami od Boga wsławiony. (19 stycz.).
S. GULIELMUS, i, m. św. Wilhelm, pustelnik w Hennegau t 1241, 10 lutego.
B. GULIELMUS, i, m. błog. opat w Hirsan, Württemberg (X w).

a GULIELMUS a TOLOSA, błog. wyznawca Wilhelm z Tuluzy iT 1369). 18 maja. Ur. 1287 r. w Tuluzie, wstąpił tam w 19 r. życia do klasztoru Augustianów. Posiany do Paryża, uzyskał tam stopień lektora teologii Dążył gorliwie do udoskonalenia; zwalczał stanowczo wszelkie zewnętrzne przeszkody i pokusy złego ducha. Głównie zdobiła go wielka pokora. Wynagrodził go P. Bóg różnymi cudami.
GULA, ae, /. 1. gardło, przełyk. 2. bir-bantowanie, łakomstwo, łakotliwość, obżarstwo.
GULO. onis, m żarłok, hulaka.
B. GUMBERTUS, i, blog. Gumbert. opat i biskup (t 800). Należał do rodziny hrabiowskiej w Frankonii, był nawet z Karolem W. spowinowacony. Założył klasztor w Onoldi-sbach, który oddal Benedyktynom i sam później stanął na jego czele jako opat i biskup regionalny. Stąd urządzał nawet wyprawy wojenne na pogańskich Saksonów i Wendów . dla głoszenia im ewangelii. Zmarł 31 grud. 800 r., pochowany w zbudowanym przezeń klasztorze, (15 lipca).
S. GUMESINDUS, i, m. św. Gumę-sind, kapłan i męczennik w Kordowie, (Hiszpania) + ok, 852 r.. 13 stycz.
GUMMA (gummi) guma, żywica.
B. GUNDISALVUS ab AMARAN-THA, błog. Gonsalw z Amaranty, zak. Kaznodziejskiego (■(■ 1259/ 10 stycz. Portugalczyk rodem przyjęty do zakonu Dominikanów otrzymał po złożeniu ślubów pozwolenie na powrót do swej dawnej pustelni w Amarantha. Do tej pustelni poczęło się ściągać tyle ludu, że niebawem pustelnia zabudowała się w pokaźne miasto. Posiadłość ta przeszła r 1540 w posiadanie Dominikanów. Pap. Pius IV i Klemens X zezwolili na cześć jego w zak. Dominikanów i odmawianie osobnych ku jego czci godzinek.
B. GUNDISALVUS a LAGOS, błog. Gonsalw z Lagos, wyznawca (f 1422). Należał do zak Augustianów z Lagos w Portugalii. W zakonie pracował niestrudzenie na ambonie, uczył
dzieci i prostaczków z wielkim zamiłowaniem. Był przeorem w wielu klasztorach, umarł 15 pażdz. 1422 r. w 60 r życia.
GURCUM, m. Gurk w Karyntii, biskupstwo z tytułem książęcym (zał. 1072), od r. 1787 z siedzibą w Ce-lowcu, sufr. Solnogrodu.
GURGES, itis, m 1 wir wodny, topiel. otchłań, 2. przepaść.
GURGUTIUM, i, n. ubogie mieszkanie, chata, knajpa, gniazdo.
GUSTATOR1UM, i, n. naczynie kuchenne. zastawa jadalni, miska.
GUSTATUS, us, m. rmak, zmysł smaku.
GUSTO, I. kosztować, spożywać, przen. pojmować, zrozumieć, dowiedzieć się
GUSTUS, us, m. 1. smakowanie, smak, 2. próba .
GUTTA, ae, /. 1. kropla, 2. żywica wonna wydobywana kroplami.
GUTTATIM przysł. po kropli.
GUTTULA, ae, /. mała kropla, kropelka.
GUTTUS, i, m. naczynie na wodę.
GUTTUR, ris. n. gardło, krtań.
GYMNASIUM, i, «. (gr.) szkoła, zakład ćwiczebny.
GYNAECEUM, n. (gr.) mieszkanie niewiast, seraj.
GYOR albo RAAB, biskupstwo na Węgrzech od 1009, sufr. Granu.
GYPS ATUS, 3 (grypseus) powleczony gipsem
GYPSUM, i, n. gips.
GYRATIO. nis, /. obracanie.
GYRATOR, is, m. tokarz.
GYRATUS. 3. zaokrąglony.
GYRO. 1. otoczyć, chodzić do koła.
GYROVAGUS, i, m. włóczęga, mnich żebrzący.
GYRUS, i, m. obrót koła, 2. bieg okólny.
H
HA! wykrz. dla upomnienia lub śmiechu.
HABACUC, 1. Habakuk 8 między 12 prorokami mniejszymi, 2. iz-aelita, który prorokowi Danielowi przyniósł pokarm do lwiej jamy, zdaje się odmienny od proroka Habakuka
HABENA, ae, /. 1 cugle, rzemień, 2. pl. kierownictwo, rządy.
1
ha:.:oia
Hadr. IV (1154-1159). 5. Hadr. V (1276, rządził przez 39 dni), 6. Hadr VI (1522—1523).
HABENTIA, ae,/. mienie, posiadłość.
HABEO, ui, itum, 2. —1. mieć, trzymać, zawierać, 2. przedsiębrać, urządzać, utrzymywać w pewnym stanie; pass. być w użyciu, w zwyczaju, 3. poczytać za co, zachować, otrzymać (jako wynik w rachunku), 4. zachować się, znajdować się; melius ha-beo = idzie mi lepiej; habere male — mieć się źle, czuć się źle, 5 posiadać, owładnąć, zdołać, móc, 6. spowodować, mieć skutek, 7. z inf. często w znaczeniu: musieć; bapti-smo autem habeo baptizari.
HABILIS. e, naręczny, łatwy, wygodny, stosowny, 2. zdolny, odpowiedni, uzdolniony, przysposobiony.
HABIL1TAS, tis./. zdatność, zręczność, zdolność.
HABILITO, 1. dać uzdolnienie, ogłosić uzdolnionym
HABITAB1LIS, e, mieszkalny, przydatny na mieszkan

Mikrofilmy FamilySearch

Jaki test DNA? – przegląd testów DNA

Pochodzenie etniczne jako wynik testu DNA

Serwituty – wolności, służebności

Szlachta zagrodowa

Deklasacja drobnej szlachty polskiej w Cesarstwie Rosyjskim

Demokracji szlacheckiej nie było

Niektóre dane z historii szlachty i herbu

Drzewo genealogiczne – definicje i zasady budowy

Programy do budowy drzewa genealogicznego – przegląd

Słownik kościelny łacińsko-polski