„Muślimowie czyli tak zwani Tatarzy litewscy”
MUŚLIMOWIE CZYLI TAK ZWANI TATARZY LITEWSCY
B1BLJ0TECZKA GEOGRAFICZNA „ORBIS”
Serja III Tom 7
POLSKA, ZIEMIA i CZŁOWIEK
JULJAN TALKO-HRYNCEWICZ
FROF. UNIW. JAGIELL.
KRAKÓW 1924 NAKŁADEM KSIĘGARNI GEOGRAFICZNEJ „ORBIS”
KRAKÓW-DĘBNIKI
Skład Główny na Warszawę w „Domu Książki Polskiej” Plac Trzech Krzyży 8
Czcionkami Drukarni Polskiej w Krakowie, Retoryka 10
Pełny tekst książki jest dostępny pod adresem https://ornatowski.com/archiwum/historia/muslimowie-czyli-tak-zwani-tatarzy-litewscy/
XV. NAZWISKA I HERBY SZLACHTY TATARSKIEJ, KTÓRE PRZESZŁY DO RODZIN SZLACHECKICH POLSKICH I LITEWSKO-RUSKICH
Aksak — herb i dawna rodzina na Rusi (po tur. znaczy kulawy).
Araż — herb polskiej rodziny tatarskiej Smól-skich.
Azulewicz — herb polski, nadany rodzinie tatarskiej Azulewiczów w Trockiem.
Abdank — herb rodziny szlachty litewskiej Abakanowiczów pochodzenia tatarskiego w Kowieńskiem.
Bajbuza — herb i rodzina. (Nazwa pochodzi od słowa tur. baj — dostatni i buzi lub buzan — cielę). Od słowa baj — bierze początek tytuł ruski bajaryn. Herb ten za waleczność został nadany w r. 1590 murzie tatarskiemu Hrybunowi-czowi. Pieczętują się nim rody tatarskie Ambroziewiczów, Bajbuzowie i Bieńkuńscy.
Birbosz i Birbasz — szlachta okoliczna tatarska w Nowogródzkiem.
Borodzicz — rodzina pochodzenia tatarskiego w Nowogródzkiem.
Baduła — herb, po turecku znaczy prostak; właściwie asceta muzułmański inaczej sufi.
Bałaban — nazwa herbu i rodziny; po turecku — gatunek wielkiego krogulca, w przenośnem znaczeniu — głupiec, skąd pochodzi polski wyraz — bałwan.
Bajan — herb i rodzina kniaziów nogajskich, którzy na Litwie zwą się Kan-Bajan-Kieńscy.
Bielak — herb, którym pieczętuje się rodzina tatarskiego pochodzenia Bielaków; od dowódcy tego nazwiska znany pułk polski.
Denis — herb i rodzina; po turecku znaczy morze. Denis-emirza oznacza pan nad morzem.
Dżigit — emirza Józefowicz — nazwisko szlachty litewskiej pochodzenia tatarskiego.
Dżirid — nazwa rodziny, po turecku pocisk i igrzysko na Wschodzie.
Hutor-Hutorowicz — herb i rodzina, Hutor to samo co futor, chutor. Wyprowadzają z wyrazu arabskiego hutr.
Jakubowski — nazwisko rodziny pochodzenia tatarskiego z pod Nowogródka.
Kara — herb z Grecji przybyły do Polski, inaczej zwany Aksakiem. Kara — po turecku czarny, Chara — po mongolsku też czarny, nazywają pospolicie ludzi żyjących na świecie dla wyróżnienia od duchownych lamów (żółtych).
Kerdej — herb i rodzina pochodzenia tatarskiego. Góra w Tartarji na północo-wschód od morza Kaspijskiego zwała się Kertaj lub Keztach, obecnie zwie się Kiczik-taj — mała góra.
Kildisz — nazwisko tatarskie. Oznacza przybysz, a gilmak — przybyć.
Kirkor — herb i rodzina. Po turecku kyrkrer oznacza czterdzieści, a także czterdzieści mężów.
Kołodyn-Kołodyński — herb i rodzina. Kildi czyli kildin zwał stę jeden z kipczackich carów.
Korsak — herb i rodzina. Po tatarsku korsak znaczy mały lis; po turecku — wole, gardło. W okolicy Rejże są jeszcze Tatarzy szlachta tego nazwiska (jak podaje Tuhan-Baranowski, patrz Kruman „O Muśl. litew. str. 71“).
Kuczuk — herb i rodzina, po tur. znaczy — mały. Na Litwie jest szlachecka rodzina tego nazwiska; nazwisko to znane z zamordowania Kejstuta w Krewie.
Kułak — herb i nazwisko rodziny; po turecku znaczy — ucho.
Kyr — herb, oznacza pole, step; kyrant — stepowy, kan kyrant — Pan nad stepem. Rodzina kniaziów nogajskich: Kara Kyrant-Sobolewski.
Mansur — herb i rodzina książąt nogajskich; wyraz wzięty z arabskiego: el-mansur — zwycięzca. Na Litwie rodzina Kan-Mansur-Dawidowicz.
Mokosiey — herb i rodzina. Ks. Okolski wyprowadza od Attyli hana tatarskiego (Kojałowicz Herb).
Muzolf — rodzina pochodzenia tatarskiego w Nowogródzkiem.
Nargielewicz — szlachta litewska pochodzenia tatarskiego w Nowogródzkiem.
Piotrowski — rodzina tatarska na Litwie.
Pogoń — herb, przyniesiony z Moskwy, gdzie potomstwo Amir-Giereja carewicza kasimowskiego w księstwie Nowogrodzkiem używała. Syn jego Mieszczer-Gierej przyjął chrzest pod imieniem Jakóba Meszczeryna, a wnuk osiadł na Litwie, potomkowie jego walczyli w wojnach moskiewskich za Zygmunta III i Władysława IV i wielu z tego rodu poległo. Można sądzić z opisu, że Piotr i Hrehory Meszczerynowie polegli w r. 1656 pod Filipowem, gdzie wojsko litewskie było zniesione, a ci byli ostatniemi z tego rodu (Kojałowicz Herb.).
Proszczewicz — herb odmiana lisa i nazwisko szlachty, osiadłej w Proszczewicach w Ko-wieńskiem, pochodzącej z murzów tatarskich (Kojałowicz Herb.).
Seferewicz — nazwisko szlachty nogajskiej, bierze początek od wyrazu arabskiego sefer — podróż, wyprawa wojenna.
Skirmunt — dwie rodziny szlachty litewskiej pochodzenia tatarskiego, jedna z nich pieczętująca się pplskim herbem Dąb, druga herbem Przyjaciel. Oba * rody otrzymały indygenat w XVI w.
Swiszczak — herb rodziny tatarskiej kniaziów Bazarewskich. Syn Jakuba według rodowodu przybyłego z Krymu około r. 1480 kniaź Bazaryn za czasów Aleksandra Jagiellończyka za czyny waleczne otrzymał ziemie w powiecie Olickim w r. 1534, później rozrodzeni mieli posiadłości v/ powiatach Trockim, Nowogródzkim i innych. Jak czerwona nić wije się w historji wielu pokoleń wierna służba Bazarewskich na stopniach oficerskich. (Wyp. z ksiąg szlach. gub. Wileńskiej z r. 1817). W r. 1812 Jan Bazarewski kapitan, naczelnik I szwadronu Tatarów litewskich w armji francuskiej, odznaczony został za waleczność.
Tuhan-Baranowski — rodzina szlachty litewskiej, wiodąca swój ród od kniazia Dagestańskiego Tuhan-beja, pierwszego marszałka wojska tatarskiego w XV w. na Litwie. Ród ten przezwał się w Polsce Tuhan-Baranowskiemi i posiadał znaczne dobra na Litwie. Jedna z gałęzi tego rodu przesiedliła się do Rosji i z tej wyszła znana rosyjska powieściopisarka Taisia i wybitny rosyjski ekonomista Michał Tuhan-Baranowski.
Ułan — rodzina szlachty tatarskiej. Wyraz ułan znaczy odważny, zuch. Na Litwie iest rodzina Ułan-Maluszycki.