1840 luty 19, Czostków
Regulamin powinności włościan dóbr donacyjnych Czostków
Regulamin powinności włościan wsiów, składających dobra donacyjne Czostków, oparty na miejscowym zwyczaju i rozporządzeniu Komissyi Rządowej Przychodów i Skarbu z dnia 12 maja 1827 r. Nr 30457.
W ogólności:
Pańszczyznę stałą tygodniową i inną roczną pomocniczą tabelami powinności przy każdej osadzie wykazaną, odbywają włościanie w sposobie temiż tabelami objętym, przy zamianie sprzężajnej na pieszą i policzeniem za jeden dzień sprzężajny dwóch dni pieszych, w takim tylko razie, jeżeli włościanin nie z winy swej utraca inwentarz roboczy i nie jest w stanie odrabiać pańszczyzny sprzężajnej, której, jak nie wolno odkładać z tygodnia na drugi, lub z jednej na inną porę późniejszą, tak nawzajem nie należy żądać wcześniej z przyszłych terminów, jedynie tylko tym włościanom bywa dozwolone odrabianie pańszczyzny w późniejszym czasie obok bieżącej, którzy by jej z niemożności i nie z ich winy w swym czasie odbyć nie mogli.
Robocizna ta bywa zwykle używana:
Sprzężajna: do orania, włóczenia, wywożenia gnoju, zwożenia z pola i łąk, rozwożenia na sprzedaż wszelkich produktów gruntowych, do zwożenia drzewa na opał i budowle, nareszcie do innych tym podobnych robót około domu lub na posyłkach.
Piesza: do żniwa, koszenia zboża i siania, grabienia, przewracania, nakładania, wiązania, młócenia, roztrząsania mierzwy, kopania warzywa i rowów pielenia, mycia i strzyżenia owiec i do innych tym podobnych robót gospodarskich około domu.
Czynsz w gotowiźnie: płacą na raz jeden w m[iesią]cu grudniu.
Daniny jako to: kury nie chude i jaja kurze niezepsute, lecz świeże oddają w terminie św. Marcina.
Tak zwane talki i łokcie, które w niczym od siebie się nie różnią, wyprzędają włościanie z dworskiego włókna na dużych wieczorach i porankach na motowidło łokciowe po pasm dwadzieścia, a pasmo po nici czterdzieści.
W szczególności:
Ułatwiają włościanie roboty na wymiar:
Za dzień pańszczyzny sprzężajnej – parą bydłem. Orzą magdeburski jeden morg. Włóczą takichże morgów dwa. Gnojem nawożą pół morga magd[eburskiego].
Zwożą siano lub zboże z dwóch morgów magdeb[urskich]. Z wywózką zboża lub innych produktów na targ, albo w inne miejsca bądź z ciężarem, bądź na posyłki jadąc z kim, albo po kogo udając się, przyjmuje się za każde mil 3 dzień jeden. Za powrót luźny nic się nie liczy, chociażby nawet zabrał jakowy ładunek, który nie może być większy jak w 1/4 części tego ciężaru, jaki z miejsca był brany, i na którego włościanin dłużej nad godzin 24 czekać nie powinien. Ładunek na jedną furę parokonną zabierany być winien; pszenicy, żyta lub grochu 10 szefli, zaś jęczmienia 12 szefli albo owsa bądź gryki 15 szefli i tak innego ciężaru w proporcji.
Drzewa opałowego licząc fur 10 na jeden achtel przywozi włościanin za jeden dzień fur 3 na odległość 1/2-milową lub fur 2 na odległość 1-milową albo furę jedną na odległość 2 do 3-ch mil. Opłaty wszelkie z podobnych wywózek i posyłek wynikłe dwór wyłącznie ponosi i przy złej drodze nie może wymagać fur pod wywóz produktów lub do zwózki drzewa.
Mierzwy nakładanie i jej rozwożenie na pola, albo innych szczegółów, gdzie bądź dopełnia się parą bydłem bez oddzielnych pomagaczy, tylko do każdej fury zwożącej zboże z pola i siano z łąk, lubo bywa dodawany pomocnik ręczny do nakładania na wóz i zdejmowania z niego, to przecież pomoc ta pochodzi nie od ułatwiającego pańszczyznę sprzężajną, ale z oddzielnej robocizny pomocniczej pieszej tłuką zwanej – na fury takie zabierają ładunek w miarę objętości ciężaru jakiego szczegółu. Roboty wszelkie nie na wymiar tylko pod dozorem wykonywane rozpoczynają włościanie w terminie od 1 maja do ostatniego sierpnia równo ze wschodem słońca, a w resztującej zboża ozimego lub 12 szefli porze roku równo ze dniem i zawsze kończą o zachodzie słońca, przy zachowaniu spoczynku i obracają przez dzień tyle razy, ile wydolają bez oddzielnego spoczynku nad ten dla uprzężu jakiego już doznaje szczególnie przy nakładaniu i zdejmowaniu zboża lub siana, gdzie się zarazem inwentarz pożywia. Za dzień pańszczyzny pieszej włościanin wysiewa 12 szefli zboża, pół morga magd.: zboża żnie, wiąże i snopki stawia, jeden morg trawy kosi, dwa morgi magd.: zboża ścina, półtora morga magd.: zboża grabi, wiąże i snopki stawia, na jednym morgu magd. siano przewraca i grabi, półtora szefla berlińskiego zboża jakiego bądź młóci, 15 szefli berl[ińskich] zboża ozimego lub 12 szefli jarzynnego czyści i do spichrza odnosi. A jeżeli który włościanin bądź z tych lub innych robót, co ułatwianie na wymiar tylko pod dozorem, to robi tyle, ile wydoła. Sadzenie, pielenie i kopanie warzyw dopełnia się w sposobie i podług zwyczaju dotychczasowego przy zachowaniu spoczynku.
Za posyłki czyli podróże piesze przyjmuje się na każdy dzień strawiony jeden dzień.
Inne wszelkie roboty około domu ułatwiają włościanie bez wymiaru tyko pod dozorem i tak jak sprzężajni zaczynają w czterech miesiącach letnich o wschodzie, a w resztującej porze roku równo ze dniem i zawsze kończą o zachodzie słońca. Wychodzący na pańszczyznę winni być zdrowi, silni i zaopatrzeni w narzędzia dobre i do wskazanej roboty stosowne, aby za jej rozpoczęciem nie mitrężyli, wszelaką robotę powinni ułatwiać nienagannie po gospodarsku, z wszystkich zaś robót, orka, siew, koszenie, zwożenie różnych szczegółów i młócenie dopełnione być winno przez mężczyzn, a inne resztujące dozwolono wypełniać przez kobiety, dzieci lub służących, byleby ci do pracy byli zdolni. Spoczynek dla sprzężajnych i pieszych dozwolony jest na śniadanie pół godziny i na podwieczorek takiż tylko od 1 kwietnia do 1 września, albowiem w innej porze śniadanie i podwieczorki ustają, zaś na obiad przez cały rok jednogodzinny. Gdyby jednak w czasie zbioru siana lub zboża przy zmianie powietrza potrzebny był pośpiech i włościanie w czasie właściwym mniej spoczywali, za to o tyle więcej w czasie niepogody korzystają.
Sprzężajowi pańszczyźnianemu powinien dwór w godzinach spoczynkowych tej samej dozwolić paszy, na jakiej własny jego inwentarz roboczy pasie się.
Zmuda, gdyby z niepogody włościanin przed rozpoczęciem roboty nie mógł być przyjęty na pańszczyznę, za to nic nie liczy się, zaś po rozpoczęciu pracy, w jakim czasie zejdzie z roboty, w takim następnie przyjść winien i za ukończeniem roboty w tymże dniu powtórnym przyjęty ma dzień.
Tak w czasie wznoszenia przez którego włościanina jakowego budynku gospodarskiego do gruntu potrzebnego, jak w razie obłożenia słabością, którego włościanina pańszczyźnianego z wszystkimi jego domownikami, nie tylko robocizna nie ma być wymagana od takiego, ale nadto, gdyby grunta w tym ostatnim razie nie mogły być należycie uprawiane, Dominium takowe pańszczyznę od innych włościan należną zarobić każe, zwłaszcza że w dochodzie z ogółu tejże pańszczyzny na tym podobne niedobory ma potrącaną 1/6 część.
Stróża policyjna nocna do strzeżenia budowli dworskich z powodu, że te nie są położone razem z zabudowaniami wiejskimi i w tem razie jako rozporządzeniami rządowemi zniesiona, nie praktykuje się.
Daremszczyzny wszelkie i najem przymusowy dawniej już przez rząd zniesione pod żadnym pozorem nie mogą być wymagane jak niemniej i te powinności, których tabele prestacyjne nie obejmują nie powinny być żądane.
Podatki i składki do kas skarbowych według rozkładów władzy miejscowej gminy, wybierane są przez sołtysów i do miejsc sobie właściwych wnoszone.
Na tym niniejszy Regulamin zakończony, po przeczytaniu, jako znaleziony ze stanem rzeczy zgodny, starsi włościanie i Delegowany wraz z Pełnomocnikiem Obdarowanego i Wójtem Gminy podpisują.
w Czostkowie dnia 7/19 Lutego 1840 r.
Pełnomocnik Donatariusza Dóbr Czostków (podpisano) Julian Domański;
włościanie: Jakób Zuk sołtys z Supienia, Mateusz Walicki sołtys z Huty, Jan Podbielski za syna Wincentego sołtysa z Czarnej, Adam Henko gosp[odarz] z Białych Jeziorek, (podpisał) Jakób Musztereyt sołtys z Cisówka, (pod[pisał]) Benjamin Borkheim sołtys z Rakówka, Paweł Suliński gosp[odarz] z Krzywólki, (pod[pisał]) Michał Andrzejewski osadnik z Ogrodziska, Wojciech Bogdan sołtys ze wsi Zdręby, Wincenty Potocki [ze Skazdub], [zastępca] Wójta Gminy Czostków (podpisano) [Paweł] Bobrowski, (podpisano) [Leon] Rogowski delegowany
Za zgodność [2 podpisy nieczytelne]
